Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alma-Ata bəyannaməsi, Alma-Ata müqaviləsi — MDB-nin məqsəd və prinsipləri, əsasları barədə bəyannamə. Bəyannamədə MDB-nin yaranması ilə SSRİ-nin mövcudluğunu dayandırdığına işarə edən Belovej razılığı təsdiqləndi.
21 dekabr 1991-ci ildə prezidentlərin Alma-Ata görüşündə imzalanmışdır (sonradan bu cür görüşlər MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasları şəklində keçirilmişdir). Nəticədə, Belarusiya, Rusiya və Ukraynadan əlavə daha 8 respublika MDB-yə qoşuldu: Azərbaycan (24 sentyabr 1993), Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan.
Gürcüstan 1993-cü ilin dekabrında MDB-yə qoşulub. Baltikyanı respublikalar (Latviya, Litva və Estoniya) Belovej razılığı kimi, Alma-Ata Bəyannaməsini də imzalamaqdan imtina etdilər.
3 aprel 1990-cı il tarixli 1409-I saylı "İttifaq respublikasının SSRİ-dən ayrılması ilə bağlı məsələlərin həlli qaydası haqqında" SSRİ Qanunu və SSRİ-nin qorunub saxlanmasına dair Ümumittifaq referendumunun nəticələrini pozaraq qanuni şəkildə imzalanmışdır.
Alma-Ata sammitində qəbul edilən qərarlar
- Sammitdə iştirak edən 11 üzv dövlət Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Sovet İttifaqını əvəz etməsi ilə bağlı razılığa gəlmişdirlər. Bu qərar protokolla müəyyən edilmiş və protokolun bütün üzv dövlətlərin parlamentləri tərəfindən təsdiqindən sonra qüvvəyə minməsi əsas götürülmüşdür.
- İclasda Rusiya Federasiyasına Sovet İttifaqını Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasında nümayəndəsi olmaq səlahiyyəti verilmişdir.
- Rusiyanın BMT-də Belarus və Ukrayna istisna olmaqla, MDB-yə üzv olan digər dövlətlərin maraqlarını müdafiə etmək mandatı qəbul edilmişdir.
- İclasda MDB-nin təsisatlarının yaradılmasına dair protokol hazırlanmış, iclasın sonunda “Alma-Ata Bəyannaməsi” dərc edilmişdir.
Alma-Ata Bəyannaməsində bəyan edilən mövzular
- Müstəqil Dövlətlər Birliyinin ümumi siyasi və iqtisadi məkan olması;
- Beynəlxalq sülhün müdafiəsi məsuliyyətini öz üzərinə götürməsi;
- Üzv respublikalar bir-birlərinin ərazi bütövlüklərinə hörmətlə yanaşacaqdırlar və Respublikaların mövcud dövlət sərhədləri dəyişdirilməyəcəkdir;
- Respublikaların suverenliyi prinsipi mühafizə edilib saxlanılacaq və onlar bir-birləri ilə bərabər statusa malik olacaqdırlar;
- Cəmiyyətin sülhə, azadlığa və insan hüquqlarına hörmət edəcəyi;
- Beynəlxalq hüquqa hörmət ediləcək və Sovet İttifaqının üzərinə götürdüyü beynəlxalq öhdəliklər lazımi səviyyədə yerinə yetiriləcəkdir;
- Bəyannamədə həmçinin də bildirilir ki, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin beynəlxalq hüquqi subyekti yoxdur.
Bundan əlavə, sammitdə qəbul edilmiş başqa bir protokol ilə MDB-nin özündə də yenidən strukturlaşdırılmanın prinsipləri müəyyən edilmiş və izah edilmişdir. Buna görə; Üzvlər arasındakı koordinasiyanı təmin etmək məqsədi ilə təşkilatın ali siyasi orqanı kimi MDB-yə üzv respublikaların dövlət başçılarından ibarət “Dövlət Başçıları Şurası” yaradılmışdır. Bundan əlavə, hökumət başçıları səviyyəsində də bir şura yaradılmışdır. Dövlət Başçıları Şurasının 1991-ci il dekabrın 31-də bir yerə yığılması və Sovet İttifaqına məxsus bütün orqanların mövcudluğuna son qoyulması və onların yerinə yeni orqanların yaradılmasının müzakirə edilməsi qərara alınmışdır.
Alma-Ata Sammiti ilə 21 dekabr 1991-ci ildə Sovet İttifaqını formalaşdırmış 15 respublika de-fakto Sovet İttifaqının varlığına son qoymuşdurlar. Bunlardan 11 respublika hər bir respublikanın müstəqilliyi və bərabərliyi prinsipinə xələl gətirmədən öz aralarında yenidən təşkilatlanma yoluna getmişdirlər. Əslində, bu tarixlərdə Mixail Qorbaçovu aradan qaldırmağa müvəffəq olan Rusiya Federasiyasının Prezidenti Boris Yeltsin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvündən dördünün dövlət başçılarına məktub göndərərək, Sovet İttifaqının Şuradakı mövqeyinin və yerinin Rusiya Federasiyasına verilməsini xahiş etmişdir. Bu xahişdən sonra 22 dekabr 1991-ci ildə Sovet İttifaqının nümayəndəsi sonuncu dəfə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının və Təhlükəsizlik Şurasının iclaslarında iştirak etmiş və bu tarixdən etibarən onu Rusiya Federasiyasının nümayəndəsi əvəz etmişdir.
1991-ci il dekabrın 23-də ABŞ prezidenti Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması münasibətilə Boris Yeltsini təbrik etmişdir. Həmin gün Avropa İttifaqı bəyanat yayaraq “Keçmiş Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının beynəlxalq hüquq və öhdəliklərini Rusiya Federasiyasının yerinə yetirməyə davam edəcəyini” elan etmişdir. Böyük Britaniyanın baş naziri də oxşar bəyanatla çıxış etmişdir.
Bu bəyanatlardan sonra Sovet İttifaqı hüquqi cəhətdən də ömrünü başa çatdırmış; onun əvəzinə onun beynəlxalq platformalarda nümayəndəsi olmaq səlahiyyətləri MDB-yə keçmişdir. Sovet İttifaqının Prezidenti Qorbaçovun 25 dekabr 1991-ci ildə Prezidentlikdən getdiyini bildirən bəyanatının ardınca; 26 dekabr 1991-ci ildə Sovet Parlamentinin Sovet İttifaqının rəsmi şəkildə sona çatmasını təsdiqləməsi ilə hadisələrin axarı rəsmi şəkildə hamıya məlum olmuşdur. Bu bəyanatlardan sonra Sovet İttifaqı 74 illik tarixi ömrünü qanuni baxımdan, faktiki olaraq və rəsmi formada başa vurmuşdur.
Sovet İttifaqının tarix səhnəsindən geriyə çəkilməsi həm Rusiya, həm də beynəlxalq siyasətdə və qüvvələr balansını müəyyən edən münasibətlər sistemində yeni dövrün başlanmasına səbəb olmuşdur. Bu həm də dünyanın yenidən nizamlanması və bununla da yeni güc mərkəzlərinin yaranması demək idi.
İstinadlar
- Леонид Млечин. «КГБ. Председатели органов госбезопасности. Рассекреченные судьбы». 2021-02-09 at the Wayback Machine // books.google.ru
Xarici keçidlər
- АЛМА-АТИНСКАЯ ДЕКЛАРАЦИЯ. Исполнительный комитет СНГ
- АЛМА-АТИНСКАЯ ДЕКЛАРАЦИЯ. Программа Вести
Ədəbiyyat
- Martine Couderc. Chronologie : CEI 1991-2002. Outre-Terre. 2003. 296–315.
- Мельникова І. М. Алма-Атинська декларація 1991 //
- Моисеев Е. Г. Правовой статус Содружества Независимых Государств. М., 1995.
- Текст Декларації на сайті Верховної Ради України.
- Ю. С. Шемшученко.. Алма-Атинська декларація // Юридична енциклопедія : [в 6-ти т.] / ред. кол. Ю. С. Шемшученко (відп. ред.) [та ін.] — К. : Украинская энциклопедия, 1998. — Т. 1 : А — Г. — 672 с. — .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alma Ata beyannamesi Alma Ata muqavilesi MDB nin meqsed ve prinsipleri esaslari barede beyanname Beyannamede MDB nin yaranmasi ile SSRI nin movcudlugunu dayandirdigina isare eden Belovej raziligi tesdiqlendi Rusiya Federasiyasi RSFSR Prezidenti Boris Yeltsin sagdan ikinci Ukrayna Prezidenti Leonid Kravcuk solda Qazaxistan Respublikasinin Prezidenti Nursultan Nazarbayev ikinci solda ve Belarus Respublikasi Ali Surasinin sedri Stanislav Suskevic sagda MDB nin Qurulmasi Sazisine Protokol imzaladiqdan sonra Qazaxistan Alma Ata 21 dekabr 1991 21 dekabr 1991 ci ilde prezidentlerin Alma Ata gorusunde imzalanmisdir sonradan bu cur gorusler MDB Dovlet Bascilari Surasinin iclaslari seklinde kecirilmisdir Neticede Belarusiya Rusiya ve Ukraynadan elave daha 8 respublika MDB ye qosuldu Azerbaycan 24 sentyabr 1993 Ermenistan Qazaxistan Qirgizistan Moldova Tacikistan Turkmenistan Ozbekistan Gurcustan 1993 cu ilin dekabrinda MDB ye qosulub Baltikyani respublikalar Latviya Litva ve Estoniya Belovej raziligi kimi Alma Ata Beyannamesini de imzalamaqdan imtina etdiler 3 aprel 1990 ci il tarixli 1409 I sayli Ittifaq respublikasinin SSRI den ayrilmasi ile bagli meselelerin helli qaydasi haqqinda SSRI Qanunu ve SSRI nin qorunub saxlanmasina dair Umumittifaq referendumunun neticelerini pozaraq qanuni sekilde imzalanmisdir Alma Ata Beyannamesinin imzalanmasinda istirak eden sexslerSexs VezifeAzerbaycan Ayaz Mutellibov Azerbaycan PrezidentiErmenistan Levon Ter Petrosyan Ermenistan PrezidentiBelarusQazaxistan Nursultan Nazarbayev Qazaxistan PrezidentiQirgizistan Esger Akayev Qirgizistan Respublikasinin PrezidentiMoldova Mirca SnequrRusiya Boris Yeltsin Rusiya Federasiyasi Prezidenti RSFSR Tacikistan Tacikistan PrezidentiTurkmenistan Saparmurat Niyazov Turkmenistan PrezidentiOzbekistan Islam Kerimov Ozbekistan prezidentiUkrayna Leonid Kravcuk Ukrayna PrezidentiAlma Ata sammitinde qebul edilen qerarlarSammitde istirak eden 11 uzv dovlet Musteqil Dovletler Birliyinin Sovet Ittifaqini evez etmesi ile bagli raziliga gelmisdirler Bu qerar protokolla mueyyen edilmis ve protokolun butun uzv dovletlerin parlamentleri terefinden tesdiqinden sonra quvveye minmesi esas goturulmusdur Iclasda Rusiya Federasiyasina Sovet Ittifaqini Birlesmis Milletler Teskilatinin Bas Assambleyasinda ve Birlesmis Milletler Teskilatinin Tehlukesizlik Surasinda numayendesi olmaq selahiyyeti verilmisdir Rusiyanin BMT de Belarus ve Ukrayna istisna olmaqla MDB ye uzv olan diger dovletlerin maraqlarini mudafie etmek mandati qebul edilmisdir Iclasda MDB nin tesisatlarinin yaradilmasina dair protokol hazirlanmis iclasin sonunda Alma Ata Beyannamesi derc edilmisdir Alma Ata Beyannamesinde beyan edilen movzularMusteqil Dovletler Birliyinin umumi siyasi ve iqtisadi mekan olmasi Beynelxalq sulhun mudafiesi mesuliyyetini oz uzerine goturmesi Uzv respublikalar bir birlerinin erazi butovluklerine hormetle yanasacaqdirlar ve Respublikalarin movcud dovlet serhedleri deyisdirilmeyecekdir Respublikalarin suverenliyi prinsipi muhafize edilib saxlanilacaq ve onlar bir birleri ile beraber statusa malik olacaqdirlar Cemiyyetin sulhe azadliga ve insan huquqlarina hormet edeceyi Beynelxalq huquqa hormet edilecek ve Sovet Ittifaqinin uzerine goturduyu beynelxalq ohdelikler lazimi seviyyede yerine yetirilecekdir Beyannamede hemcinin de bildirilir ki Musteqil Dovletler Birliyinin beynelxalq huquqi subyekti yoxdur Bundan elave sammitde qebul edilmis basqa bir protokol ile MDB nin ozunde de yeniden strukturlasdirilmanin prinsipleri mueyyen edilmis ve izah edilmisdir Buna gore Uzvler arasindaki koordinasiyani temin etmek meqsedi ile teskilatin ali siyasi orqani kimi MDB ye uzv respublikalarin dovlet bascilarindan ibaret Dovlet Bascilari Surasi yaradilmisdir Bundan elave hokumet bascilari seviyyesinde de bir sura yaradilmisdir Dovlet Bascilari Surasinin 1991 ci il dekabrin 31 de bir yere yigilmasi ve Sovet Ittifaqina mexsus butun orqanlarin movcudluguna son qoyulmasi ve onlarin yerine yeni orqanlarin yaradilmasinin muzakire edilmesi qerara alinmisdir Alma Ata Sammiti ile 21 dekabr 1991 ci ilde Sovet Ittifaqini formalasdirmis 15 respublika de fakto Sovet Ittifaqinin varligina son qoymusdurlar Bunlardan 11 respublika her bir respublikanin musteqilliyi ve beraberliyi prinsipine xelel getirmeden oz aralarinda yeniden teskilatlanma yoluna getmisdirler Eslinde bu tarixlerde Mixail Qorbacovu aradan qaldirmaga muveffeq olan Rusiya Federasiyasinin Prezidenti Boris Yeltsin Birlesmis Milletler Teskilatinin Tehlukesizlik Surasinin bes daimi uzvunden dordunun dovlet bascilarina mektub gondererek Sovet Ittifaqinin Suradaki movqeyinin ve yerinin Rusiya Federasiyasina verilmesini xahis etmisdir Bu xahisden sonra 22 dekabr 1991 ci ilde Sovet Ittifaqinin numayendesi sonuncu defe Birlesmis Milletler Teskilatinin Bas Assambleyasinin ve Tehlukesizlik Surasinin iclaslarinda istirak etmis ve bu tarixden etibaren onu Rusiya Federasiyasinin numayendesi evez etmisdir 1991 ci il dekabrin 23 de ABS prezidenti Musteqil Dovletler Birliyinin yaradilmasi munasibetile Boris Yeltsini tebrik etmisdir Hemin gun Avropa Ittifaqi beyanat yayaraq Kecmis Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin beynelxalq huquq ve ohdeliklerini Rusiya Federasiyasinin yerine yetirmeye davam edeceyini elan etmisdir Boyuk Britaniyanin bas naziri de oxsar beyanatla cixis etmisdir Bu beyanatlardan sonra Sovet Ittifaqi huquqi cehetden de omrunu basa catdirmis onun evezine onun beynelxalq platformalarda numayendesi olmaq selahiyyetleri MDB ye kecmisdir Sovet Ittifaqinin Prezidenti Qorbacovun 25 dekabr 1991 ci ilde Prezidentlikden getdiyini bildiren beyanatinin ardinca 26 dekabr 1991 ci ilde Sovet Parlamentinin Sovet Ittifaqinin resmi sekilde sona catmasini tesdiqlemesi ile hadiselerin axari resmi sekilde hamiya melum olmusdur Bu beyanatlardan sonra Sovet Ittifaqi 74 illik tarixi omrunu qanuni baximdan faktiki olaraq ve resmi formada basa vurmusdur Sovet Ittifaqinin tarix sehnesinden geriye cekilmesi hem Rusiya hem de beynelxalq siyasetde ve quvveler balansini mueyyen eden munasibetler sisteminde yeni dovrun baslanmasina sebeb olmusdur Bu hem de dunyanin yeniden nizamlanmasi ve bununla da yeni guc merkezlerinin yaranmasi demek idi IstinadlarLeonid Mlechin KGB Predsedateli organov gosbezopasnosti Rassekrechennye sudby 2021 02 09 at the Wayback Machine books google ruXarici kecidlerALMA ATINSKAYa DEKLARACIYa Ispolnitelnyj komitet SNG ALMA ATINSKAYa DEKLARACIYa Programma VestiEdebiyyatMartine Couderc Chronologie CEI 1991 2002 Outre Terre 2003 296 315 Melnikova I M Alma Atinska deklaraciya 1991 Moiseev E G Pravovoj status Sodruzhestva Nezavisimyh Gosudarstv M 1995 Tekst Deklaraciyi na sajti Verhovnoyi Radi Ukrayini Yu S Shemshuchenko Alma Atinska deklaraciya Yuridichna enciklopediya v 6 ti t red kol Yu S Shemshuchenko vidp red ta in K Ukrainskaya enciklopediya 1998 T 1 A G 672 s ISBN 966 7492 00 X