Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akustik dalğalar, səs dalğaları – fəzada yayılan elastiki maddi mühitin (qaz, maye və ya bərk) həyəcanlanmaları. Həyacanlanmalar mühitdə sıxlığın və təzyiqin tarazlıq qiymətlərindən lokal yayınmaları və mühit hissəciklərinin tarazlıq vəziyyətindən yerdəyişmələridir. Mühitin hal dəyişmələrinin maddənin bir hissəciyindən digərinə ötürülməsi səs sahəsini səciyyələndirir. Akustik dalğalarda enerjinin və hərəkət miqdarının ötürülməsi maddənin özü daşınmadan baş verir. Həcmi elastikliyə malik olan qaz və maye mühitlərdə hissəciklərin yerdəyişməsi yalnız dalğanın yayılma istiqamətilə üst-üstə düşən uzununa Akustik dalğalar ilə yayıla bilər. Bu halda səs təzyiqi skalyar kəmiyyət olur. Həcmi elastiklikdən başqa həm də yerdəyişmə elastikliyinə malik olan qeyri-məhdud bərk mühitlərdə uzununa Akustik dalğalarla yanaşı eninə Akustik dalğalar da yayıla bilər; onlarda hissəciklərin yerdəyişməsi və dalğaların yayılma istiqamətləri bir-birinə perpendikulyardır. Bərk mühitlərdə səs təzyiqinin analoqu mexaniki gərginlik tenzorudur. Bərk cismlərdə sərhəd mövcud olduğu zaman digər növ Akustik dalğalar da yaranır. Akustik dalğalar forması səs sahəsinin xarakteristikalarınn zamandan asılılığına uyğun olaraq dəyişir. Harmonik Akustik dalğalar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və onlardakı səs sahəsinin xarakteristikaları zaman və fəza daxilində sinusoidal qanuna uyğun dəyişir. Formasından asılı olmayaraq istənilən Akustik dalğaları müxtəlif tezlikli harmonik dalğaların cəmi (xüsusi halda – inteqralı) kimi təsvir etmək olar. Dalğaların sadə harmonik tərkib hissələrinə ayrılması nəticəsində səsin spektri alınır. Akustik dalğaların tezlik diapazonu aşağıdan, demək olar ki, məhdudlaşmır. Təbiətdə Hs-in yüzdə və mində birinə bərabər tezlikli Akustik dalğalara rast gəlinir. Akustik dalğaların diapazonunun yuxarı sərhəddi onların maddə ilə qarşılıqlı təsirinin fiziki təbiəti ilə şərtlənir: qazlarda dalğa uzunluğu molekulun sərbəst qaçış uzunluğundan, maye və bərk cismlərdə isə – molekullararası və ya atomlararası məsafədən böyük olmalıdır. Buna görə qazlarda yuxarı tezlik sərhəddi 109 Hs, mayelərdə – 1010–1011 Hs, bərk cismlərdə isə 1012–1013 Hs qəbul olunmuşdur. Akustik dalğaların ümumi diapazonunda insanın eşidə bildiyi səs intervalı ayırd edilir; şərti sərhədləri 16 Hs-dən 20 kHs- dəkdir ("səs" termini, adətən, Akustik dalğaların bütün tez lik diapazonuna aid edilir). Bu diapazondan aşağı tezliklər – infra səs, yuxarı tezliklər (2*104–109 Hs) ultra səs, bundan da yuxarı (109–1013 Hs) tezliklər hipersəs adlanır. Kristallardakı hipersəs dalğalarına, onları fononlarla tutuşduraraq, bəzən kvant nəzəriyyəsi baxımından yanaşılır. Akustik dalğaların yayılması ilk növbədə səs sürəti ilə xarakterizə edilir. Müəyyən şəraitdə səsin dispersiyası (Akustik dalğaların sürə tinin tezlikdən asılılığı) müşahidə olunur. Yayılarkən tədricən səsin sönməsi baş verir, yəni səsin udulması ilə Akustik dalğaların intensivliyi azalır. Akustik dalğaların yayılması dalğa akustikasının, yaxud həndəsi akustikanın üsulları ilə tədqiq olunur. Akustik dalğaların intensivliyi yüksək olduqda onların formasının təhrifi və s. qeyri-xətti effektlər müşahidə edilir. Eşitmə diapazonunun səs dalğaları canlılar arasında ünsiyyət vasitəsidir. Akustik dalğalardan müxtəlif mühitlərin xassələri, quruluşları və müxtəlif obyektlər haqqında müəyyən informasiya almaq üçün istifadə olunur. Onların köməyi ilə təbii mühitlər – atmosfer, Yer qabığı, Dünya okeanı, həmçinin maddə quruluşunun mikroskopik səviyyədə xüsusiyyətləri öyrənilir. Akustik dalğalardan tibbi diaqnostika üsullarından biri kimi, həmçinin insanın əməli fəaliyyətində məmulatlarda qüsurları aşkar etmək üçün istifadə olunur. Akustik dalğalar maddənin xassələrini dəyişmək üçün də tətbiq edilir.
Mənbə
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 256. ISBN .
- M.T.Kərimov,Z.F.İsayev. Müasir Elektron Musiqi Texnikasının Və Kompüter Texnologiyalarının Əsasları 1-ci Hissə // Musiqi Akustikası. 1-ci (500 nüs.). Bakı: "Letterpress". 2009. 360.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Akustik dalgalar ses dalgalari fezada yayilan elastiki maddi muhitin qaz maye ve ya berk heyecanlanmalari Heyacanlanmalar muhitde sixligin ve tezyiqin tarazliq qiymetlerinden lokal yayinmalari ve muhit hisseciklerinin tarazliq veziyyetinden yerdeyismeleridir Muhitin hal deyismelerinin maddenin bir hisseciyinden digerine oturulmesi ses sahesini seciyyelendirir Akustik dalgalarda enerjinin ve hereket miqdarinin oturulmesi maddenin ozu dasinmadan bas verir Hecmi elastikliye malik olan qaz ve maye muhitlerde hisseciklerin yerdeyismesi yalniz dalganin yayilma istiqametile ust uste dusen uzununa Akustik dalgalar ile yayila biler Bu halda ses tezyiqi skalyar kemiyyet olur Hecmi elastiklikden basqa hem de yerdeyisme elastikliyine malik olan qeyri mehdud berk muhitlerde uzununa Akustik dalgalarla yanasi enine Akustik dalgalar da yayila biler onlarda hisseciklerin yerdeyismesi ve dalgalarin yayilma istiqametleri bir birine perpendikulyardir Berk muhitlerde ses tezyiqinin analoqu mexaniki gerginlik tenzorudur Berk cismlerde serhed movcud oldugu zaman diger nov Akustik dalgalar da yaranir Akustik dalgalar formasi ses sahesinin xarakteristikalarinn zamandan asililigina uygun olaraq deyisir Harmonik Akustik dalgalar xususi ehemiyyet kesb edir ve onlardaki ses sahesinin xarakteristikalari zaman ve feza daxilinde sinusoidal qanuna uygun deyisir Formasindan asili olmayaraq istenilen Akustik dalgalari muxtelif tezlikli harmonik dalgalarin cemi xususi halda inteqrali kimi tesvir etmek olar Dalgalarin sade harmonik terkib hisselerine ayrilmasi neticesinde sesin spektri alinir Akustik dalgalarin tezlik diapazonu asagidan demek olar ki mehdudlasmir Tebietde Hs in yuzde ve minde birine beraber tezlikli Akustik dalgalara rast gelinir Akustik dalgalarin diapazonunun yuxari serheddi onlarin madde ile qarsiliqli tesirinin fiziki tebieti ile sertlenir qazlarda dalga uzunlugu molekulun serbest qacis uzunlugundan maye ve berk cismlerde ise molekullararasi ve ya atomlararasi mesafeden boyuk olmalidir Buna gore qazlarda yuxari tezlik serheddi 109 Hs mayelerde 1010 1011 Hs berk cismlerde ise 1012 1013 Hs qebul olunmusdur Akustik dalgalarin umumi diapazonunda insanin eside bildiyi ses intervali ayird edilir serti serhedleri 16 Hs den 20 kHs dekdir ses termini adeten Akustik dalgalarin butun tez lik diapazonuna aid edilir Bu diapazondan asagi tezlikler infra ses yuxari tezlikler 2 104 109 Hs ultra ses bundan da yuxari 109 1013 Hs tezlikler hiperses adlanir Kristallardaki hiperses dalgalarina onlari fononlarla tutusduraraq bezen kvant nezeriyyesi baximindan yanasilir Akustik dalgalarin yayilmasi ilk novbede ses sureti ile xarakterize edilir Mueyyen seraitde sesin dispersiyasi Akustik dalgalarin sure tinin tezlikden asililigi musahide olunur Yayilarken tedricen sesin sonmesi bas verir yeni sesin udulmasi ile Akustik dalgalarin intensivliyi azalir Akustik dalgalarin yayilmasi dalga akustikasinin yaxud hendesi akustikanin usullari ile tedqiq olunur Akustik dalgalarin intensivliyi yuksek olduqda onlarin formasinin tehrifi ve s qeyri xetti effektler musahide edilir Esitme diapazonunun ses dalgalari canlilar arasinda unsiyyet vasitesidir Akustik dalgalardan muxtelif muhitlerin xasseleri quruluslari ve muxtelif obyektler haqqinda mueyyen informasiya almaq ucun istifade olunur Onlarin komeyi ile tebii muhitler atmosfer Yer qabigi Dunya okeani hemcinin madde qurulusunun mikroskopik seviyyede xususiyyetleri oyrenilir Akustik dalgalardan tibbi diaqnostika usullarindan biri kimi hemcinin insanin emeli fealiyyetinde memulatlarda qusurlari askar etmek ucun istifade olunur Akustik dalgalar maddenin xasselerini deyismek ucun de tetbiq edilir MenbeAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 256 ISBN 978 9952 441 02 4 M T Kerimov Z F Isayev Muasir Elektron Musiqi Texnikasinin Ve Komputer Texnologiyalarinin Esaslari 1 ci Hisse Musiqi Akustikasi 1 ci 500 nus Baki Letterpress 2009 360