Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə və ya bölmədə Vikipediya meyarlarına uyğun olmadığı üçün təkmilləşdirilməsinə ehtiyac olan hissələr var. Lütfən bu məqaləni redaktə edərək təkmilləşdirilməsinə kömək edin. |
Bu məqalə yarımçıqdır. Onu genişləndirməyə kömək edə bilərsiniz. (sentyabr 2022) |
Bu məqalənin və ya məqalənin bir hissəsinin təkmilləşdirilməsi üçün mütəxəssislərə ehtiyac var. Bu mövzuda mütəxxəsis tapmağa kömək edərək ya da məqaləyə ehtiyac olan məzmunu əlavə edərək Vikipediyaya töhfə verə bilərsiniz. |
Ahəng qanunu — qalın və ya incə saitlərin bir-birini izləməsi. Ahəng qanunu çox sayda Aqqlütinativ dillərində müşahidə olunur.
Nümunələr
Türk dilləri
Ahəng qanunu bütün türk dillərinin dəmir qanunu adlandırılır. Bəzən bu qanunu türk dillərinin "dəmir qanunu" adlandırırlar. Bu qanuna görə sözün ilk hecası incə saitlidirsə, sonrakı saitlər də incə, qalın saitlidirsə, sonrakı saitlər də qalın sait olmalıdır. Ahəng qanunu fonetikanın mövzusu olduğu kimi, həm də morfoloji xüsusiyyət daşıyır. Hər hansısa bir sözə şəkilçi qoşulduqda həmin sözün son hecasına uyğun olaraq qoşulur; sözün son şəkilçisi incə saitlidirsə, ona uyğun olaraq incə (köynək-dən²) saitli, son şəkilçi qalın saitlidirsə, uyğun olaraq qalın (yağmur-dan²) saitli şəkilçi əlavə edilir. Yəni sözə şəkilçi əlavə edildikdə mütləq son saitin ahəngi qorunmalıdır. (İstisna olaraq bir cür yazılan şəkilçilərimiz bəzən ahəng qanununa tabe olmaya bilər, məsələn; xalam-gil, vətən-daş, dəftər-xana). Bu xüsusiyyətinə görə ahəng qanunu həmçinin morfonoloji hadisə də adlanır.
Ahəng qanununa görə şəkilçilər 2 yerə bölünür.
Alınma sözlər əsasən ahəng qanununa tabe olmur. Lakin ərəb mənşəli sözlər bəzən ahəng qanununa tabe olur. Ahəng qanununun pozulduğu sözlər milli sözlərimiz deyil. Amma bunlar istisnadır: elat, ilan, işartı, ilıq ,ilxı, ildırım, tikan, islaq, islanmaq, işıq, işıldamaq, inam, inan, inanc, sanki, gedişat, quzey və s. Milli mürəkkəb sözlərimiz ahəng qanununa tabe olmaya bilər. Məsələn: Aygün, Elnur, taxtabiti, dəvədabanı və s.
Ahəng qanununun 3 növü var.
- Saitlər ahəngi
- Samitlər ahəngi
- Saitlərlə samitlərin ahəngi
Saitlər ahəngi də dilə və dodağa görə iki növü var:
- Dil ahəngi
- Dodaq ahəngi
Dilə görə fərqlənən saitlər də iki cür olur:
- Arxa sıra ahəngi (qalın saitlər)
- Ön sıra ahəngi (incə saitlər)
Koreya dili
Koreya dilində saitlərin üç növü var: müsbət (işıq), mənfi (qaranlıq) və neytral (orta). Orta Koreya dilində (XI-XVI əsrlər) ahəng qanuna çox sərt şəkildə riayət edilirdi. Lakin, müasir Koreya dilində o, o dərəcədə sərt işləmir.
İstinadlar
- Ş.Sadıq, E.Nəcəfov, A.Əsədov. Azərbaycan dili.Dərs vəsaiti. Bakı:Çaşıoğlu, 2009. - 272 s.
- "Ahəng qanunu". qadin.net. 2021-09-09 tarixində .
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede ve ya bolmede Vikipediya meyarlarina uygun olmadigi ucun tekmillesdirilmesine ehtiyac olan hisseler var Lutfen bu meqaleni redakte ederek tekmillesdirilmesine komek edin Bu meqale yarimciqdir Onu genislendirmeye komek ede bilersiniz sentyabr 2022 Bu meqalenin ve ya meqalenin bir hissesinin tekmillesdirilmesi ucun mutexessislere ehtiyac var Bu movzuda mutexxesis tapmaga komek ederek ya da meqaleye ehtiyac olan mezmunu elave ederek Vikipediyaya tohfe vere bilersiniz Aheng qanunu qalin ve ya ince saitlerin bir birini izlemesi Aheng qanunu cox sayda Aqqlutinativ dillerinde musahide olunur NumunelerTurk dilleri Aheng qanunu butun turk dillerinin demir qanunu adlandirilir Bezen bu qanunu turk dillerinin demir qanunu adlandirirlar Bu qanuna gore sozun ilk hecasi ince saitlidirse sonraki saitler de ince qalin saitlidirse sonraki saitler de qalin sait olmalidir Aheng qanunu fonetikanin movzusu oldugu kimi hem de morfoloji xususiyyet dasiyir Her hansisa bir soze sekilci qosulduqda hemin sozun son hecasina uygun olaraq qosulur sozun son sekilcisi ince saitlidirse ona uygun olaraq ince koynek den saitli son sekilci qalin saitlidirse uygun olaraq qalin yagmur dan saitli sekilci elave edilir Yeni soze sekilci elave edildikde mutleq son saitin ahengi qorunmalidir Istisna olaraq bir cur yazilan sekilcilerimiz bezen aheng qanununa tabe olmaya biler meselen xalam gil veten das defter xana Bu xususiyyetine gore aheng qanunu hemcinin morfonoloji hadise de adlanir Aheng qanununa gore sekilciler 2 yere bolunur Alinma sozler esasen aheng qanununa tabe olmur Lakin ereb menseli sozler bezen aheng qanununa tabe olur Aheng qanununun pozuldugu sozler milli sozlerimiz deyil Amma bunlar istisnadir elat ilan isarti iliq ilxi ildirim tikan islaq islanmaq isiq isildamaq inam inan inanc sanki gedisat quzey ve s Milli murekkeb sozlerimiz aheng qanununa tabe olmaya biler Meselen Aygun Elnur taxtabiti devedabani ve s Aheng qanununun 3 novu var Saitler ahengi Samitler ahengi Saitlerle samitlerin ahengi Saitler ahengi de dile ve dodaga gore iki novu var Dil ahengi Dodaq ahengi Dile gore ferqlenen saitler de iki cur olur Arxa sira ahengi qalin saitler On sira ahengi ince saitler Koreya dili Koreya dilinde saitlerin uc novu var musbet isiq menfi qaranliq ve neytral orta Orta Koreya dilinde XI XVI esrler aheng qanuna cox sert sekilde riayet edilirdi Lakin muasir Koreya dilinde o o derecede sert islemir IstinadlarS Sadiq E Necefov A Esedov Azerbaycan dili Ders vesaiti Baki Casioglu 2009 272 s Aheng qanunu qadin net 2021 09 09 tarixinde Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin