Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Adaptiv optika — idarəolunan optik elementlərdən istifadə etməklə qeyri-bircins mühitdə işığın yayılması nəticəsində yaranan qeyri-müntəzəm təhriflərin aradan qaldırılması üsullarını öyrənən optika bölməsi. Adaptiv korreksiyanın məqsədi optik cihazların ayırdetmə qabiliyyətini yüksəltmək, qəbuledicidə şüalanmanın konsentrasiyasını artırmaq, işıq dəstəsini hədəfə maksimal dərəcədə iti fokuslamaq və ya şüalanmanın intensivliyinin verilən paylanmasını almaqdır.
Adaptiv optika yerüstü astronomik teleskoplarda, optik rabitə sistemlərində, lazer texnologiyasında, oftalmologiyada, və s. istifadə olunur ki, bu da müvafiq olaraq atmosfer təhriflərini, optik sistemlərin aberasiyalarını kompensasiya etməyə imkan verir.
Tarix
Adaptiv optika ideyası ilk dəfə 1953-cü ildə Hores U. Bebkok tərəfindən irəli sürülmüşdür və Paul Andersonun Tau Zero (1970) romanında olduğu kimi elmi fantastikada da nəzərdən keçirilmişdir. Lakin 1990-cı ildə kompüter texnologiyası həmin texnikanı praktik hala gətirənə qədər ümumi istifadəyə daxil olmamışdır.
Adaptiv optika ilə bağlı ilkin inkişaf işlərinin bəziləri Soyuq Müharibə zamanı ABŞ ordusu tərəfindən həyata keçirilmiş və Sovet peyklərinin izlənməsində istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Mikroelektromexaniki sistemlər (MEMS) deformasiya olunan güzgülər və maqnit konseptli deformasiya olunan güzgülər, onların çox yönlülüyü, vuruşu, texnologiyanın yetkinliyi və yüksək rezolyusiyaya malik dalğa cəbhəsinin korreksiyası nəzərə alınmaqla, adaptiv optika üçün dalğa cəbhəsi formalaşdırma proqramlarında hazırda ən geniş istifadə olunan texnologiyadır.
Maili korreksiya
Ən sadə adaptiv sistemdə mailliyini dəyişmək mümkün olan bir müstəvi güzgü yerləşir ki, onun köməyilə burulğanlı atmosferin müşahidəsi zamanı təsvirin titrəməsini aradan qaldırmaq olur. Daha mürəkkəb sistemlərdə yüksək tərtibli aberrasiyaları kompensə etməyə imkan verən böyük sayda sərbəstlik dərəcələri olan korrektorlardan istifadə olunur.
Astronomiyada
Astronomik müşahidələr
Hər hansı bir ulduzdan və ya başqa bir astronomik obyektdən gələn işıq Yer atmosferinə daxil olduqda, atmosferin turbulentliyi (məsələn, müxtəlif temperaturlu hava təbəqələrinin və müxtəlif sürətli küləklərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranan burulğan) təsviri müxtəlif yollarla təhrif edə və hərəkət etdirə bilər. Təxminən 20 santimetrdən böyük istənilən teleskopun yaratdığı vizual görüntülər bu təhriflər nəticəsində bulanıqlaşır.
Dalğa cəbhəsinin analizi və korreksiyası
Adaptiv optik sistem astronomik işığın bir hissəsini qəbul edən dalğa cəbhəsi sensorundan, optik yolda yerləşən deformasiya olunan güzgüdən və detektordan çıxan siqnalları qəbul edən kompüterdən istifadə edərək bu təhrifləri düzəltməyə çalışır. Dalğa cəbhəsi sensoru atmosferin yaratdığı təhrifləri bir neçə millisaniyəlik zaman aralığında ölçür; kompüter təhrifləri düzəltmək üçün güzgünün optimal formasını hesablayır və deformasiya olunan güzgünün səthi buna uyğun olaraq yenidən formalaşdırılır. Məsələn, 8–10 metrlik teleskop (VLT və ya Kek kimi) infraqırmızı dalğa uzunluqlarında 30–60 milli bucaq saniyəsi bucaq ayırdetməsinə malik adaptiv optik korreksiyalı təsvirlər yarada bilər, halbuki düzəlişsiz ayırdetmə 1 bucaq saniyəsi təşkil edir.
Adaptiv optik korreksiyanı həyata keçirmək üçün daxil olan dalğa cəbhələrinin forması teleskopun apertura müstəvisindəki mövqedən asılı olaraq ölçülməlidir. Tipik olaraq dairəvi teleskop diafraqması ya eyni müstəvidə yerləşən kiçik linzalar (Şek-Hartman dalğa cəbhəsi sensoru) istifadə etməklə, ya da teleskop aperturasının təsvirləri üzərində işləyən əyrilik və ya piramida sensorundan istifadə etməklə dalğa cəbhəsi sensorunda piksellər sırasına bölünür. Hər pikseldə orta dalğa cəbhəsi sapması hesablanır. Dalğa cəbhələrinin bu pikselli xəritəsi deformasiya olunan güzgüyə verilir və atmosferin yaratdığı dalğa cəbhəsi xətalarını korreksiya etmək üçün istifadə olunur. Astronomik obyektin forması və ya ölçüsünün bilinməsi vacib deyil — hətta nöqtəyə bənzəməyən Günəş Sistemi obyektləri də Şek-Hartman dalğa cəbhəsi sensorunda istifadə edilə bilər və Günəşin səthində zamanla dəyişən quruluş adətən günəş teleskoplarında adaptiv optika üçün istifadə olunur. Deformasiya olunan güzgü daxil olan işığı düzəldir ki, təsvirlər kəskin görünsün.
İstinad ulduzlarından istifadə
Təbii istinad ulduzları
Müşahidə olunan hədəfi çox vaxt optik dalğa cəbhələrinin formasını ölçmək üçün istinad ulduzu kimi istifadə oluna bilməyəcək qədər zəif olduğundan, əvəzinə yaxınlıqdakı daha parlaq ulduzdan istifadə edilə bilər. Müşahidə edilən hədəfdən gələn işıq, istinad ulduzunun işığı ilə təxminən eyni atmosfer turbulentliyindən keçir və buna görə də, ümumiyyətlə daha aşağı dəqiqliyə baxmayaraq, onun təsviri də düzəldilir.
İstinad ulduzunun zəruriliyi onunla izah olunur ki, adaptiv optik sistem səmanın hər yerində yox, ancaq kifayət qədər parlaqlığa malik istinad ulduzunun (cari sistemlər üçün, təxminən 12–15 böyüklüyündə) çox yaxınlığında yerləşən müşahidə obyekti ilə işləyə bilər. Bu, astronomik müşahidələr üçün texnikanın tətbiqini ciddi şəkildə məhdudlaşdırır. Digər əsas məhdudiyyət, adaptiv optik korreksiyanın yaxşı olduğu kiçik görüş sahəsidir. istinad ulduzdan bucaq məsafəsi artdıqca təsvirin keyfiyyəti pisləşir. "multikombinasiyalı adaptiv optika" kimi tanınan texnika daha böyük bir görüş sahəsinə nail olmaq üçün bir neçə deformasiya olunan güzgüdən istifadə edir.
Süni istinad ulduzları
Alternativ olaraq atmosferdə istinad işıq mənbəyini (lazer istinad ulduzu, LİU) yaratmaq üçün lazer şüasından istifadə etmək olar. İki növ LİU var: Reley istinad ulduzları və natrium istinad ulduzları. Reley istinad ulduzları adətən yaxın ultrabənövşəyi dalğa uzunluqlarında lazeri yaymaqla və 15–25 km (49,000–82,000 fut) hündürlükdə havadan geri səpələnməni aşkar etməklə işləyirlər. Natrium istinad ulduzları mezosferdə və termosferdə daha yüksək olan natrium atomlarını rezonanslı şəkildə həyəcanlandırmaq üçün 589 nm-də lazer işığından istifadə edir, sonra "parıldayan" görünür. LİU daha sonra təbii istinad ulduzla eyni şəkildə dalğa cəbhəsi istinadı kimi istifadə edilə bilər – istisna olmaqla, (daha sönük) təbii istinad ulduzları hələ də təsvirin mövqeyi (maillik) haqqında məlumat üçün tələb olunur. Lazerlər tez-tez impulslanır, atmosferin ölçülməsi impuls işə salındıqdan bir neçə mikrosaniyə sonra baş verən bir pəncərə ilə məhdudlaşır. Bu, sistemə yer səviyyəsində ən çox səpələnmiş işığı görməməzliyə vurmağa imkan verir; yalnız atmosferə və arxaya bir neçə mikrosaniyə yüksəklikdə gedən işıq faktiki olaraq aşkar edilir.
Gözdə təsviralma
Göz aberrasiyaları, göz bəbəyindən keçən dalğa cəbhəsindəki təhriflərdir. Bu optik aberrasiyalar tor qişada əmələ gələn təsvirin keyfiyyətini azaldır, bəzən eynək və ya kontakt linzaların taxılmasını tələb edir. Torlu qişada təsviralma vəziyyətində, gözdən keçən işıq, retinanın mikroskopik quruluşunu (hüceyrələr və kapilyarlar) həll edə bilməməsinə səbəb olan oxşar dalğa cəbhəsi təhrifləri daşıyır. Eynək və kontakt linzalar insanlarda uzun müddət (aylar və ya illər) sabit olmağa meyilli olan defokus və astiqmatizm kimi "aşağı dərəcəli aberrasiyaları" düzəldir. Bunların korreksiyası normal vizual fəaliyyət üçün kifayət olsa da, mikroskopik rezolyusiyaya nail olmaq üçün ümumiyyətlə kifayət deyil. Bundan əlavə, mikroskopik rezolyusiyaya nail olmaq üçün koma, sferik aberasiya və trefoil kimi "yüksək dərəcəli aberasiyalar" da düzəldilməlidir. Yüksək dərəcəli aberrasiyalar, aşağı nizamdan fərqli olaraq, zaman keçdikcə sabit deyil və zamanla 0,1 s-dən 0,01 s-ə qədər dəyişə bilər. Bu aberrasiyaların düzəldilməsi davamlı, yüksək tezlikli ölçmə və kompensasiya tələb edir.
Göz aberrasiyalarının ölçülməsi
Göz aberrasiyaları ümumiyyətlə dalğa cəbhəsi sensoru ilə ölçülür və ən çox istifadə edilən dalğa cəbhəsi sensoru Şek-Hartmandır. Göz aberrasiyaları, gözdən çıxan dalğa cəbhəsindəki məkan fazasının qeyri-bərabərliyi nəticəsində yaranır. Şek-Hartman dalğa cəbhəsi sensorunda bunlar iki ölçülü kiçik linzaların (linzalar) göz bəbəyi ilə birləşən şagird müstəvisində və linzaların arxa fokus müstəvisində CCD çipinin yerləşdirilməsi ilə ölçülür. Lensletlər ləkələrin CCD çipinə fokuslanmasına səbəb olur və bu ləkələrin mövqeləri mərkəzləşdirmə alqoritmi ilə hesablanır. Bu ləkələrin mövqeləri istinad nöqtələrinin mövqeləri ilə müqayisə edilir və ikisi arasındakı yerdəyişmələr dalğa cəbhəsinin yerli əyriliyini müəyyən etmək üçün istifadə olunur ki, bu da dalğa cəbhəsi məlumatını ədədi olaraq yenidən qurmağa imkan verir — aberrasiyaya səbəb olan faza qeyri-bərabərliyinin təxmini.
Göz aberrasiyalarının korreksiyası
Dalğa cəbhəsindəki yerli faza xətaları məlum olduqdan sonra, sistemin göz bəbəyinə kombinasiyasındakı başqa bir müstəvidə deformasiya olunan güzgü kimi bir faza modulyatorunu yerləşdirməklə düzəldilə bilər. Faza xətaları dalğa cəbhəsini yenidən qurmaq üçün istifadə oluna bilər, daha sonra deformasiya olunan güzgüyə nəzarət etmək üçün istifadə edilə bilər. Alternativ olaraq, yerli faza səhvləri deformasiya olunan güzgü təlimatlarını hesablamaq üçün birbaşa istifadə edilə bilər.
Açıq dövrə və qapalı dövrə əməliyyatı
Dalğa cəbhəsi xətası dalğa cəbhəsi korrektoru tərəfindən düzəldilməzdən əvvəl ölçülürsə, əməliyyatın "açıq dövrə" olduğu deyilir. Dalğa cəbhəsi xətası dalğa cəbhəsi korrektoru tərəfindən düzəldildikdən sonra ölçülürsə, əməliyyatın "qapalı dövrə" olduğu deyilir. Sonuncu halda, ölçülmüş dalğa cəbhəsi səhvləri kiçik olacaq və ölçmə və korreksiyada səhvlərin aradan qaldırılması ehtimalı daha yüksəkdir. Qapalı döngənin düzəldilməsi normadır.
Tətbiqləri
Adaptiv optika canlı insan gözündə tək konusların təsvirlərini yaratmaq üçün ilk dəfə sel işıqlandırmalı retinal təsviralma üçün tətbiq edilmişdir. O, həmçinin skan edən lazer oftalmoskopiyası ilə birlikdə (həmçinin canlı insan gözlərində) retinal mikrodamarların və əlaqəli qan axınının və tək konuslara əlavə olaraq torlu qişanın piqment epiteli hüceyrələrinin ilk şəkillərini yaratmaq üçün istifadə edilmişdir. Optik koherent tomoqrafiya ilə birlikdə, adaptiv optika canlı konus fotoreseptorlarının ilk üçölçülü təsvirlərini toplamağa imkan verdi.
Mikroskopiyada
Mikroskopiyada nümunənin yaratdığı aberrasiyaları düzəltmək üçün adaptiv optikadan istifadə edilir. Tələb olunan dalğa cəbhəsi korreksiyası ya birbaşa dalğa cəbhəsi sensoru ilə ölçülür, ya da sensorsuz adaptiv optika üsullarından istifadə etməklə təxmin edilir.
Digər istifadələr
Gecə astronomik təsviri və tor qişanın təsvirini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə etməklə yanaşı, adaptiv optika texnologiyası digər parametrlərdə də istifadə edilmişdir. Adaptiv optika İsveç 1 m Günəş Teleskopu və Böyük Ayı Günəş Rəsədxanası kimi rəsədxanalarda günəş astronomiyası üçün istifadə olunur. Yerüstü və havadan lazer silahlarının orbitdəki peyklər də daxil olmaqla, məsafədəki hədəflərə çatmasına və məhv edilməsinə imkan verərək hərbi rol oynaması da gözlənilir. Raketdən Müdafiə Agentliyinin Havadan Lazer proqramı bunun əsas nümunəsidir.
Adaptiv optika klassik və kvant boş məkan optik rabitə sistemlərinin performansını artırmaq və optik liflərin məkan çıxışını idarə etmək üçün istifadə edilmişdir.
Tibbi tətbiqlərə torlu qişanın təsviri daxildir, burada optik koherens tomoqrafiya ilə birləşdirilir. Həmçinin Adaptive Optics Scanning Lazer Oftalmoskopunun (AOSLO) inkişafı insan tor qişasından əks olunan dalğa cəbhəsinin aberrasiyalarını korreksiya etməyə və insan çubuqlarının və konuslarının difraksiya ilə məhdudlaşan şəkillərini çəkməyə imkan verdi. Adaptive Scanning Optical Microscope-un (ASOM) hazırlanması 2007-ci ilin aprelində Thorlabs tərəfindən elan edildi. Adaptiv və aktiv optiklər həmçinin ilkin olaraq hərbi tətbiqlər üçün 20/20-dən daha yaxşı görmə əldə etmək üçün eynəklərdə istifadə üçün hazırlanır.
Dalğa cəbhəsinin yayılmasından sonra onun hissələri üst-üstə düşə bilər ki, bu da müdaxiləyə səbəb olur və adaptiv optikanın onu düzəltməsinə mane olur. Əyri dalğa cəbhəsinin yayılması həmişə amplituda dəyişikliyinə səbəb olur. Lazer tətbiqlərində yaxşı şüa profilinə nail olmaq üçün bunu nəzərə almaq lazımdır. Lazerlərdən istifadə edərək materialın emalında, iş səthi boyunca fokus uzunluğunda dəyişikliklər üçün pirsinq zamanı fokus dərinliyinin dəyişməsinə imkan vermək üçün tez düzəlişlər edilə bilər. Şüa eni də pirsinq və kəsmə rejimi arasında keçid etmək üçün tənzimlənə bilər. Bu, daha dinamik modifikasiyalar üçün ümumi emal vaxtını azaldaraq, lazer başlığının optikasının dəyişdirilməsi ehtiyacını aradan qaldırır.
Adaptiv optika, xüsusilə də dalğa cəbhəsini kodlayan fəza işıq modulatorları, bioloji nümunələri mikro-manipulyasiya etmək üçün istifadə olunan lazer fokuslarını multipleks və dinamik şəkildə yenidən konfiqurasiya etmək üçün optik tutma tətbiqlərində tez-tez istifadə olunur.
Şüanın stabilləşməsi
Kifayət qədər sadə bir nümunə, böyük bir boş yer optik rabitə sistemində modullar arasında lazer şüasının mövqeyinin və istiqamətinin sabitləşməsidir. Furye optikası həm istiqaməti, həm də mövqeyi idarə etmək üçün istifadə olunur. Həqiqi şüa fotodiodlarla ölçülür. Bu siqnal analoqdan rəqəmsal çeviricilərə və sonra PID nəzarətçi alqoritmini idarə edən mikro nəzarətçiyə verilir. Nəzarətçi daha sonra güzgü qurğularına qoşulmuş pilləli mühərrikləri idarə edən rəqəmsal-analoq çeviriciləri idarə edir.
Şüa 4 kvadrant diodlara mərkəzləşdiriləcəksə, analoqdan rəqəmsal çeviriciyə ehtiyac yoxdur. Əməliyyat gücləndiriciləri kifayətdir.
İstinadlar
- Duffner, Robert W.; Fugate, Robert Q. The Adaptive Optics Revolution: A History. University of New Mexico Press. 2009. ISBN .
- Thomas H. Rimmele; Jose Marino. "Solar Adaptive Optics". Living Rev. Sol. Phys. 8 (2). 2011: 2. Bibcode:2011LRSP....8....2R. doi:10.12942/lrsp-2011-2. PMC 4841189. PMID 27194964.
- Tyson, Robert. Principles of Adaptive Optics (Third). Taylor & Francis. 2010. Bibcode:1991pao..book.....T. ISBN .
- Roddier, François. François Roddier (redaktor). Adaptive Optics in Astronomy. Cambridge, UK: Cambridge University Press. November 2004. 419. Bibcode:2004aoa..book.....R. ISBN .
Xarici keçidlər
- 10th International Workshop on Adaptive Optics for Industry and Medicine, Padova (Italy), 15–19 June 2015
- Adaptive Optics Tutorial at CTIO 2021-06-01 at the Wayback Machine A. Tokovinin
- Research groups and companies with interests in Adaptive Optics
- Ten Years of VLT Adaptive Optics (ESO : ann11078 : 25 November 2011)
- Center for Adaptive Optics
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Adaptiv optika idareolunan optik elementlerden istifade etmekle qeyri bircins muhitde isigin yayilmasi neticesinde yaranan qeyri muntezem tehriflerin aradan qaldirilmasi usullarini oyrenen optika bolmesi Adaptiv korreksiyanin meqsedi optik cihazlarin ayirdetme qabiliyyetini yukseltmek qebuledicide sualanmanin konsentrasiyasini artirmaq isiq destesini hedefe maksimal derecede iti fokuslamaq ve ya sualanmanin intensivliyinin verilen paylanmasini almaqdir Astronomik teleskopda dalga cebhesinin tehriflerinin korreksiyasi ucun deformasiya olunan guzguden istifade etmek olar Adaptiv optik sistemin tesviri sadelesdirilmis Isiq evvelce maili TT guzguye sonra dalga cebhesini korreksiya eden deformasiya olunan guzguye DM deyir Isigin bir hissesi suaayirici BS terefinden dalga cebhesi sensoruna DM ve TT guzgulerine yenilenmis siqnallar gonderen idareetme aparatina oturulur source source source source source source source Bir ressamin adaptiv optika ile bagli teessurati Adaptiv optika yerustu astronomik teleskoplarda optik rabite sistemlerinde lazer texnologiyasinda oftalmologiyada ve s istifade olunur ki bu da muvafiq olaraq atmosfer tehriflerini optik sistemlerin aberasiyalarini kompensasiya etmeye imkan verir TarixAdaptiv optika ideyasi ilk defe 1953 cu ilde Hores U Bebkok terefinden ireli surulmusdur ve Paul Andersonun Tau Zero 1970 romaninda oldugu kimi elmi fantastikada da nezerden kecirilmisdir Lakin 1990 ci ilde komputer texnologiyasi hemin texnikani praktik hala getirene qeder umumi istifadeye daxil olmamisdir Adaptiv optika ile bagli ilkin inkisaf islerinin bezileri Soyuq Muharibe zamani ABS ordusu terefinden heyata kecirilmis ve Sovet peyklerinin izlenmesinde istifade ucun nezerde tutulmusdu Mikroelektromexaniki sistemler MEMS deformasiya olunan guzguler ve maqnit konseptli deformasiya olunan guzguler onlarin cox yonluluyu vurusu texnologiyanin yetkinliyi ve yuksek rezolyusiyaya malik dalga cebhesinin korreksiyasi nezere alinmaqla adaptiv optika ucun dalga cebhesi formalasdirma proqramlarinda hazirda en genis istifade olunan texnologiyadir Maili korreksiyaEn sade adaptiv sistemde mailliyini deyismek mumkun olan bir mustevi guzgu yerlesir ki onun komeyile burulganli atmosferin musahidesi zamani tesvirin titremesini aradan qaldirmaq olur Daha murekkeb sistemlerde yuksek tertibli aberrasiyalari kompense etmeye imkan veren boyuk sayda serbestlik dereceleri olan korrektorlardan istifade olunur AstronomiyadaAstronomik musahideler Cilideki Cox Boyuk Teleskop erazisindeki astronomlar adaptiv optikadan istifade edirler Her hansi bir ulduzdan ve ya basqa bir astronomik obyektden gelen isiq Yer atmosferine daxil olduqda atmosferin turbulentliyi meselen muxtelif temperaturlu hava tebeqelerinin ve muxtelif suretli kuleklerin qarsiliqli tesiri neticesinde yaranan burulgan tesviri muxtelif yollarla tehrif ede ve hereket etdire biler Texminen 20 santimetrden boyuk istenilen teleskopun yaratdigi vizual goruntuler bu tehrifler neticesinde bulaniqlasir Dalga cebhesinin analizi ve korreksiyasi source source source source source source source source source source Lazer VLT Adaptiv Optik Qurgusundan gece semaya buraxilir Ulduzdan gelen isiq Yer atmosferinden kecende dalga cebhesi pozulur Adaptiv optik sistem astronomik isigin bir hissesini qebul eden dalga cebhesi sensorundan optik yolda yerlesen deformasiya olunan guzguden ve detektordan cixan siqnallari qebul eden komputerden istifade ederek bu tehrifleri duzeltmeye calisir Dalga cebhesi sensoru atmosferin yaratdigi tehrifleri bir nece millisaniyelik zaman araliginda olcur komputer tehrifleri duzeltmek ucun guzgunun optimal formasini hesablayir ve deformasiya olunan guzgunun sethi buna uygun olaraq yeniden formalasdirilir Meselen 8 10 metrlik teleskop VLT ve ya Kek kimi infraqirmizi dalga uzunluqlarinda 30 60 milli bucaq saniyesi bucaq ayirdetmesine malik adaptiv optik korreksiyali tesvirler yarada biler halbuki duzelissiz ayirdetme 1 bucaq saniyesi teskil edir Sek Hartman sensoru adaptiv optika ucun istifade edilen dalga cebhesi sensorunun bir novudur Adaptiv optik korreksiyani heyata kecirmek ucun daxil olan dalga cebhelerinin formasi teleskopun apertura mustevisindeki movqeden asili olaraq olculmelidir Tipik olaraq dairevi teleskop diafraqmasi ya eyni mustevide yerlesen kicik linzalar Sek Hartman dalga cebhesi sensoru istifade etmekle ya da teleskop aperturasinin tesvirleri uzerinde isleyen eyrilik ve ya piramida sensorundan istifade etmekle dalga cebhesi sensorunda pikseller sirasina bolunur Her pikselde orta dalga cebhesi sapmasi hesablanir Dalga cebhelerinin bu pikselli xeritesi deformasiya olunan guzguye verilir ve atmosferin yaratdigi dalga cebhesi xetalarini korreksiya etmek ucun istifade olunur Astronomik obyektin formasi ve ya olcusunun bilinmesi vacib deyil hetta noqteye benzemeyen Gunes Sistemi obyektleri de Sek Hartman dalga cebhesi sensorunda istifade edile biler ve Gunesin sethinde zamanla deyisen qurulus adeten gunes teleskoplarinda adaptiv optika ucun istifade olunur Deformasiya olunan guzgu daxil olan isigi duzeldir ki tesvirler keskin gorunsun Istinad ulduzlarindan istifade Tebii istinad ulduzlari Musahide olunan hedefi cox vaxt optik dalga cebhelerinin formasini olcmek ucun istinad ulduzu kimi istifade oluna bilmeyecek qeder zeif oldugundan evezine yaxinliqdaki daha parlaq ulduzdan istifade edile biler Musahide edilen hedefden gelen isiq istinad ulduzunun isigi ile texminen eyni atmosfer turbulentliyinden kecir ve buna gore de umumiyyetle daha asagi deqiqliye baxmayaraq onun tesviri de duzeldilir Istinad ulduzunun zeruriliyi onunla izah olunur ki adaptiv optik sistem semanin her yerinde yox ancaq kifayet qeder parlaqliga malik istinad ulduzunun cari sistemler ucun texminen 12 15 boyukluyunde cox yaxinliginda yerlesen musahide obyekti ile isleye biler Bu astronomik musahideler ucun texnikanin tetbiqini ciddi sekilde mehdudlasdirir Diger esas mehdudiyyet adaptiv optik korreksiyanin yaxsi oldugu kicik gorus sahesidir istinad ulduzdan bucaq mesafesi artdiqca tesvirin keyfiyyeti pislesir multikombinasiyali adaptiv optika kimi taninan texnika daha boyuk bir gorus sahesine nail olmaq ucun bir nece deformasiya olunan guzguden istifade edir Suni istinad ulduzlari Sud Yolunun merkezine yonelmis lazer suasi Bu lazer suasi daha sonra adaptiv optika ucun istinad ulduzu kimi istifade edile biler Teleskop vasitesile ulduzun neqativ goruntuleri Sol terefdeki panel adaptiv optika sistemi sonduruldukde ulduzun yavas hereketli filmini gosterir Sag terefdeki panel adaptiv optik sistemi ise salindiqda eyni ulduzun yavas hereketli filmini gosterir Alternativ olaraq atmosferde istinad isiq menbeyini lazer istinad ulduzu LIU yaratmaq ucun lazer suasindan istifade etmek olar Iki nov LIU var Reley istinad ulduzlari ve natrium istinad ulduzlari Reley istinad ulduzlari adeten yaxin ultrabenovseyi dalga uzunluqlarinda lazeri yaymaqla ve 15 25 km 49 000 82 000 fut hundurlukde havadan geri sepelenmeni askar etmekle isleyirler Natrium istinad ulduzlari mezosferde ve termosferde daha yuksek olan natrium atomlarini rezonansli sekilde heyecanlandirmaq ucun 589 nm de lazer isigindan istifade edir sonra parildayan gorunur LIU daha sonra tebii istinad ulduzla eyni sekilde dalga cebhesi istinadi kimi istifade edile biler istisna olmaqla daha sonuk tebii istinad ulduzlari hele de tesvirin movqeyi maillik haqqinda melumat ucun teleb olunur Lazerler tez tez impulslanir atmosferin olculmesi impuls ise salindiqdan bir nece mikrosaniye sonra bas veren bir pencere ile mehdudlasir Bu sisteme yer seviyyesinde en cox sepelenmis isigi gormemezliye vurmaga imkan verir yalniz atmosfere ve arxaya bir nece mikrosaniye yukseklikde geden isiq faktiki olaraq askar edilir Gozde tesviralmaAdaptiv optika ucun lazerlerden istifade eden Avropanin Ifratneheng Teleskopu ile bagli ressamin teessurati Goz aberrasiyalari goz bebeyinden kecen dalga cebhesindeki tehriflerdir Bu optik aberrasiyalar tor qisada emele gelen tesvirin keyfiyyetini azaldir bezen eynek ve ya kontakt linzalarin taxilmasini teleb edir Torlu qisada tesviralma veziyyetinde gozden kecen isiq retinanin mikroskopik qurulusunu huceyreler ve kapilyarlar hell ede bilmemesine sebeb olan oxsar dalga cebhesi tehrifleri dasiyir Eynek ve kontakt linzalar insanlarda uzun muddet aylar ve ya iller sabit olmaga meyilli olan defokus ve astiqmatizm kimi asagi dereceli aberrasiyalari duzeldir Bunlarin korreksiyasi normal vizual fealiyyet ucun kifayet olsa da mikroskopik rezolyusiyaya nail olmaq ucun umumiyyetle kifayet deyil Bundan elave mikroskopik rezolyusiyaya nail olmaq ucun koma sferik aberasiya ve trefoil kimi yuksek dereceli aberasiyalar da duzeldilmelidir Yuksek dereceli aberrasiyalar asagi nizamdan ferqli olaraq zaman kecdikce sabit deyil ve zamanla 0 1 s den 0 01 s e qeder deyise biler Bu aberrasiyalarin duzeldilmesi davamli yuksek tezlikli olcme ve kompensasiya teleb edir Goz aberrasiyalarinin olculmesi Goz aberrasiyalari umumiyyetle dalga cebhesi sensoru ile olculur ve en cox istifade edilen dalga cebhesi sensoru Sek Hartmandir Goz aberrasiyalari gozden cixan dalga cebhesindeki mekan fazasinin qeyri beraberliyi neticesinde yaranir Sek Hartman dalga cebhesi sensorunda bunlar iki olculu kicik linzalarin linzalar goz bebeyi ile birlesen sagird mustevisinde ve linzalarin arxa fokus mustevisinde CCD cipinin yerlesdirilmesi ile olculur Lensletler lekelerin CCD cipine fokuslanmasina sebeb olur ve bu lekelerin movqeleri merkezlesdirme alqoritmi ile hesablanir Bu lekelerin movqeleri istinad noqtelerinin movqeleri ile muqayise edilir ve ikisi arasindaki yerdeyismeler dalga cebhesinin yerli eyriliyini mueyyen etmek ucun istifade olunur ki bu da dalga cebhesi melumatini ededi olaraq yeniden qurmaga imkan verir aberrasiyaya sebeb olan faza qeyri beraberliyinin texmini Goz aberrasiyalarinin korreksiyasi Dalga cebhesindeki yerli faza xetalari melum olduqdan sonra sistemin goz bebeyine kombinasiyasindaki basqa bir mustevide deformasiya olunan guzgu kimi bir faza modulyatorunu yerlesdirmekle duzeldile biler Faza xetalari dalga cebhesini yeniden qurmaq ucun istifade oluna biler daha sonra deformasiya olunan guzguye nezaret etmek ucun istifade edile biler Alternativ olaraq yerli faza sehvleri deformasiya olunan guzgu telimatlarini hesablamaq ucun birbasa istifade edile biler Aciq dovre ve qapali dovre emeliyyati Dalga cebhesi xetasi dalga cebhesi korrektoru terefinden duzeldilmezden evvel olculurse emeliyyatin aciq dovre oldugu deyilir Dalga cebhesi xetasi dalga cebhesi korrektoru terefinden duzeldildikden sonra olculurse emeliyyatin qapali dovre oldugu deyilir Sonuncu halda olculmus dalga cebhesi sehvleri kicik olacaq ve olcme ve korreksiyada sehvlerin aradan qaldirilmasi ehtimali daha yuksekdir Qapali dongenin duzeldilmesi normadir Tetbiqleri Adaptiv optika canli insan gozunde tek konuslarin tesvirlerini yaratmaq ucun ilk defe sel isiqlandirmali retinal tesviralma ucun tetbiq edilmisdir O hemcinin skan eden lazer oftalmoskopiyasi ile birlikde hemcinin canli insan gozlerinde retinal mikrodamarlarin ve elaqeli qan axininin ve tek konuslara elave olaraq torlu qisanin piqment epiteli huceyrelerinin ilk sekillerini yaratmaq ucun istifade edilmisdir Optik koherent tomoqrafiya ile birlikde adaptiv optika canli konus fotoreseptorlarinin ilk ucolculu tesvirlerini toplamaga imkan verdi MikroskopiyadaMikroskopiyada numunenin yaratdigi aberrasiyalari duzeltmek ucun adaptiv optikadan istifade edilir Teleb olunan dalga cebhesi korreksiyasi ya birbasa dalga cebhesi sensoru ile olculur ya da sensorsuz adaptiv optika usullarindan istifade etmekle texmin edilir Diger istifadelerGRAAL yer qatina uygunlasa bilen lazer destekli optik cihazdir Gece astronomik tesviri ve tor qisanin tesvirini yaxsilasdirmaq ucun istifade etmekle yanasi adaptiv optika texnologiyasi diger parametrlerde de istifade edilmisdir Adaptiv optika Isvec 1 m Gunes Teleskopu ve Boyuk Ayi Gunes Resedxanasi kimi resedxanalarda gunes astronomiyasi ucun istifade olunur Yerustu ve havadan lazer silahlarinin orbitdeki peykler de daxil olmaqla mesafedeki hedeflere catmasina ve mehv edilmesine imkan vererek herbi rol oynamasi da gozlenilir Raketden Mudafie Agentliyinin Havadan Lazer proqrami bunun esas numunesidir Adaptiv optika klassik ve kvant bos mekan optik rabite sistemlerinin performansini artirmaq ve optik liflerin mekan cixisini idare etmek ucun istifade edilmisdir Tibbi tetbiqlere torlu qisanin tesviri daxildir burada optik koherens tomoqrafiya ile birlesdirilir Hemcinin Adaptive Optics Scanning Lazer Oftalmoskopunun AOSLO inkisafi insan tor qisasindan eks olunan dalga cebhesinin aberrasiyalarini korreksiya etmeye ve insan cubuqlarinin ve konuslarinin difraksiya ile mehdudlasan sekillerini cekmeye imkan verdi Adaptive Scanning Optical Microscope un ASOM hazirlanmasi 2007 ci ilin aprelinde Thorlabs terefinden elan edildi Adaptiv ve aktiv optikler hemcinin ilkin olaraq herbi tetbiqler ucun 20 20 den daha yaxsi gorme elde etmek ucun eyneklerde istifade ucun hazirlanir Dalga cebhesinin yayilmasindan sonra onun hisseleri ust uste duse biler ki bu da mudaxileye sebeb olur ve adaptiv optikanin onu duzeltmesine mane olur Eyri dalga cebhesinin yayilmasi hemise amplituda deyisikliyine sebeb olur Lazer tetbiqlerinde yaxsi sua profiline nail olmaq ucun bunu nezere almaq lazimdir Lazerlerden istifade ederek materialin emalinda is sethi boyunca fokus uzunlugunda deyisiklikler ucun pirsinq zamani fokus derinliyinin deyismesine imkan vermek ucun tez duzelisler edile biler Sua eni de pirsinq ve kesme rejimi arasinda kecid etmek ucun tenzimlene biler Bu daha dinamik modifikasiyalar ucun umumi emal vaxtini azaldaraq lazer basliginin optikasinin deyisdirilmesi ehtiyacini aradan qaldirir Adaptiv optika xususile de dalga cebhesini kodlayan feza isiq modulatorlari bioloji numuneleri mikro manipulyasiya etmek ucun istifade olunan lazer fokuslarini multipleks ve dinamik sekilde yeniden konfiqurasiya etmek ucun optik tutma tetbiqlerinde tez tez istifade olunur Suanin stabillesmesiKifayet qeder sade bir numune boyuk bir bos yer optik rabite sisteminde modullar arasinda lazer suasinin movqeyinin ve istiqametinin sabitlesmesidir Furye optikasi hem istiqameti hem de movqeyi idare etmek ucun istifade olunur Heqiqi sua fotodiodlarla olculur Bu siqnal analoqdan reqemsal ceviricilere ve sonra PID nezaretci alqoritmini idare eden mikro nezaretciye verilir Nezaretci daha sonra guzgu qurgularina qosulmus pilleli muherrikleri idare eden reqemsal analoq ceviricileri idare edir Sua 4 kvadrant diodlara merkezlesdirilecekse analoqdan reqemsal ceviriciye ehtiyac yoxdur Emeliyyat guclendiricileri kifayetdir IstinadlarDuffner Robert W Fugate Robert Q The Adaptive Optics Revolution A History University of New Mexico Press 2009 ISBN 978 0 8263 4691 9 Thomas H Rimmele Jose Marino Solar Adaptive Optics Living Rev Sol Phys 8 2 2011 2 Bibcode 2011LRSP 8 2R doi 10 12942 lrsp 2011 2 PMC 4841189 PMID 27194964 Tyson Robert Principles of Adaptive Optics Third Taylor amp Francis 2010 Bibcode 1991pao book T ISBN 978 1 4398 0858 0 Roddier Francois Francois Roddier redaktor Adaptive Optics in Astronomy Cambridge UK Cambridge University Press November 2004 419 Bibcode 2004aoa book R ISBN 978 0 521 61214 2 Xarici kecidlerVikianbarda Adaptiv optika ile elaqeli mediafayllar var 10th International Workshop on Adaptive Optics for Industry and Medicine Padova Italy 15 19 June 2015 Adaptive Optics Tutorial at CTIO 2021 06 01 at the Wayback Machine A Tokovinin Research groups and companies with interests in Adaptive Optics Ten Years of VLT Adaptive Optics ESO ann11078 25 November 2011 Center for Adaptive Optics