Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abay — qazax yazıçısı Muxtar Auezovun Abay Kunanbayev haqqında epopeyası.
| Abay | |
|---|---|
| qaz. Абай жолы | |
| Müəllif | Muxtar Auezov |
| Janr | roman |
| Orijinalın dili | Qazax dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1942 |
| Səhifə | 436 |
Mövzu
Muxtar Auzeovun "Abay" romanında məqsəd qazax xalqının tarixi taleyinin inkişafında mühüm rol oynamış Abayın həyat və yaradıcılığını, onun şair kimi formalaşaraq kamilləşməsini, maarifçiliyini və xalqın həyat, düşüncə tərzini, dünyagörüşünü, adət-ənənəsini və s. təsvir etmək olmuşdur. Əsərdə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan və biri digərini tamamlayan iki obraz vardır: Abay və xalq. Romandakı bütün hadisələr bu iki obrazla əlaqəlidir və bunların dolğun, hərtərəfli və koloritli təsvirinə səfərbər edilmişdir.
Səciyyəvi digər cəhətlərdən biri də romandakı hər iki obrazın müəllifin mövqeyinin öncədən, yəni yaradıcılıq aktına başlamamışdan əvvəl müəyyənləşdirilməsinə səbəb olmasıdır. Muxtar Auezov sənətkar kimi böyük sələfinin obrazını yaratmağı və xalqının özünəməxsusluqlarını qabarıq şəkildə çatdırmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Yazıçının konkret məqsədi əsərdə müəllif mövqeyini və əsərin epik vüsətinin səbəbini müəyyənləşdirməkdə mühüm rol oynamışdır.
Xalq-Abay və Abay-xalq cütlüyünün qarşılıqlı əlaqələrinin və şairin həyatının kiçik yaşlarından müdriklik çağlarına qədər təsviri istər-istəməz təfərrüatlara geniş yer verilməsini zəruri etmişdir. Yazıçı Abayın portretini yaradarkən, onun mənəvi dünyasındakı psixoloji yaşantıları təsvir edərkən detallara nə qədər üstünlük vermişdirsə, xalq obrazını canlandırarkən təfərrüatlara bir o qədər xüsusi meyil göstərmişdir. Çünki xalqın obrazını onun həyat tərzini, adət-ənənələrini və s. təsvir etmədən canlandırmaq mümkün deyildir.
Təfərrüatlar yazıçının sənətkarlıq məharətinin göstəricisi kimi diqqəti cəlb edir. Müəllif konkret bir epizodda bəzən təfərrüatdan elə sənətkarlıqla istifadə etmişdir ki, onun çoxfunksiyalılığı açıq-aşkar nəzərə çarpır və əsərin bədii dəyərini daha da artırır. "Kunanbayın alaçıqları qohumlarının alaçıqlarının yanında yerləşmişdi. Axşam çağı çöldə həyat canlanmışdı. İtlərin hürüşməsi, çobanların çığırışması, qoyun-quzuların mələşməsi, toz qaldıra-qaldıra suya tərəf qaçan atların ayaq tappıltısı, yenicə çatıdan açılmış və çöldə analarını tapmaq üçün vurnuxan dayçaların kişnəməsi bir-birinə qarışmışdı. Tonqallardan şəffaf axşam göylərinə qalxan tüstü alaçıqlar üstündə tünd boz bir pərdə kimi asılmışdı. Uşaq şəhərdə elə bunlar üçün darıxırmış. Onun qəlbini, oynaqlayan at kimi, şad bir həyəcanla döyündürən də elə bu imiş, onun bütün hisslərinə hakim olan da bu imiş!..".
Epizoddakı təfərrüat bir tərəfdən Kunanbayın imkanlarının göstəricisi rolunda çıxış etmişdir. Yəni gələcək şairin atası varlıdır, ümumiyyətlə, ailəsi maddi cəhətdən tam təminatla yaşayır. Digər tərəfdən oxucu romanın ilk səhifəsindən başlayaraq qazax həyat tərzi ilə yaxından tanış olmağa başlayır. Təfərrüatın səciyyəvi funksiyalarından biri də obrazın iç dünyasının açılmasındakı roludur. Əsərdən bəlli olur ki, Abay molla yanında oxumaqdan qayıdıbdır və uzun müddət yad yerdə qaldığından ailəsi, yurdu üçün çox darıxıbdır. Təfərrüatlar onun baxımından verilir və yeniyetmənin həsrətini, niskilini təbii şəkildə ifadə edir.
Başqa bir epizodda aulun köçü təsvirini tapmışdır. Yazıçı köçün təsvirində də gələcək şairin mövqeyini əsas götürmüşdür. Təsvir prosesində yazıçı bir detalı daha qabarıq vermişdir. "Köçərilər araba nə olduğunu bilmirdilər. Aulda yalnız bir araba vardı ki, onda da nənə ilə Uljan gedərdi. Bu göy rəngli araba bütün Tobıktıda birinci və yeganə araba idi. Kunanbay ağa-sultan seçildiyi vaxt bu arabanı Karkaralinskdən almışdı. O, anasına demişdi: "Köç vaxtları səni bu arabada aparacaqlar"".
Epizodun təsvirindəki bu detal da yuxarıdakı təfərrüat nümunəsi kimi çoxfunksiyalıdır. Detal həm Kunanbayın var-dövlət baxımından hamıdan fərqləndiyini göstərir, həm də köçəri həyat tərzi yaşayan qazaxların məişətindəki tədrici dəyişikliklər nəzərə çarpdırılır. Hər iki halda müəllif mövqeyi təsvirçilik xarakterindən uzağa getmir, başqa sözlə desək, qiymətləndirmə xarakteri daşımır.
Romanda Abay-xalq cütlüyünə qarşı duran qüvvələr də təsvir olunmuşdur. Müəllif romanın heç bir epizodunda bu qüvvələrin hərəkətinə, əməlinə və ya düşüncələrinə müdaxilə etmir, onları yaxşı, yaxud pis mənada qiymətləndirmir. Əslində Muxtar Auezov bu zaman sənətin qızıl qaydasına əməl edir: nəticə çıxarmaq məsuliyyəti oxucunun öhdəsinə buraxılır. Oxucunun isə düzgün, məhz yazıçının, nəzərdə tutduğu nəticənin çıxartması üçün sənətkar təfərrütın və bədii detalın təsir gücündən istifadə etmişdir.
Yazıçı əsərdə Abay və xalq obrazını, eləcə də bunlara qarşı duran qüvvələrin obrazını yaradarkən təfərrüat və detaldan yalnız müsbət tutumda yararlanmamışdır. Abay obrazının təsvirini çıxmaqla digər obrazların təsvirində yazıçı təfərrüat və detalı həm müsbət, həm də mənfi çalarda işlətmişdir. Romanın qələmə alındığı illərdə ədəbi prosesdə siyasi, etnik-milli tabular mövcud idi. Sənətkarlar müəyyənləşdirilmiş siyasi qadağalar çərçivəsində yazıb yarada bilirdilər. Tabu və qadağaya məruz qalan sahələrdən biri də keçmiş SSRİ-nin tərkibində olan xalqların öz tarixi keçmişlərinin obyektiv təsviri ilə bağlı idi. Həmin dövrdə bəylərin, xanların müsbət obrazının (hətta tarixi gerçəkliyə uyğun olsa belə) yaradılmasına, etnik birlik və milli azadlıq, müstəqillik və s. ideyalarının tərənnümünə imkan verilmirdi. Tarixi mövzuda əsər yazmaq istəyən sənətkarlar üçün əməl edilməsi məcburi olan kanonlar müəyyənləşdirilmişdi: xalqlar dostluğu əbədidir, rus xalqı digər xalqlara azadlıq bəxş edibdir, xalqlara səadəti, mədəniyyəti sovet quruluşu gətirib və s.
İstinadlar
- Auezov M. Abay. Azərnəşr, B., 1956 , 17
- Auezov M. Abay. Azərnəşr, B., 1956 ,62
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abay qazax yazicisi Muxtar Auezovun Abay Kunanbayev haqqinda epopeyasi Abayqaz Abaj zholyMuellif Muxtar AuezovJanr romanOrijinalin dili Qazax diliOrijinalin nesr ili 1942Sehife 436Qazax dilinda MovzuMuxtar Auzeovun Abay romaninda meqsed qazax xalqinin tarixi taleyinin inkisafinda muhum rol oynamis Abayin heyat ve yaradiciligini onun sair kimi formalasaraq kamillesmesini maarifciliyini ve xalqin heyat dusunce terzini dunyagorusunu adet enenesini ve s tesvir etmek olmusdur Eserde bir biri ile qarsiliqli elaqede olan ve biri digerini tamamlayan iki obraz vardir Abay ve xalq Romandaki butun hadiseler bu iki obrazla elaqelidir ve bunlarin dolgun herterefli ve koloritli tesvirine seferber edilmisdir Seciyyevi diger cehetlerden biri de romandaki her iki obrazin muellifin movqeyinin onceden yeni yaradiciliq aktina baslamamisdan evvel mueyyenlesdirilmesine sebeb olmasidir Muxtar Auezov senetkar kimi boyuk selefinin obrazini yaratmagi ve xalqinin ozunemexsusluqlarini qabariq sekilde catdirmagi qarsisina meqsed qoymusdur Yazicinin konkret meqsedi eserde muellif movqeyini ve eserin epik vusetinin sebebini mueyyenlesdirmekde muhum rol oynamisdir Xalq Abay ve Abay xalq cutluyunun qarsiliqli elaqelerinin ve sairin heyatinin kicik yaslarindan mudriklik caglarina qeder tesviri ister istemez teferruatlara genis yer verilmesini zeruri etmisdir Yazici Abayin portretini yaradarken onun menevi dunyasindaki psixoloji yasantilari tesvir ederken detallara ne qeder ustunluk vermisdirse xalq obrazini canlandirarken teferruatlara bir o qeder xususi meyil gostermisdir Cunki xalqin obrazini onun heyat terzini adet enenelerini ve s tesvir etmeden canlandirmaq mumkun deyildir Teferruatlar yazicinin senetkarliq meharetinin gostericisi kimi diqqeti celb edir Muellif konkret bir epizodda bezen teferruatdan ele senetkarliqla istifade etmisdir ki onun coxfunksiyaliligi aciq askar nezere carpir ve eserin bedii deyerini daha da artirir Kunanbayin alaciqlari qohumlarinin alaciqlarinin yaninda yerlesmisdi Axsam cagi colde heyat canlanmisdi Itlerin hurusmesi cobanlarin cigirismasi qoyun quzularin melesmesi toz qaldira qaldira suya teref qacan atlarin ayaq tappiltisi yenice catidan acilmis ve colde analarini tapmaq ucun vurnuxan daycalarin kisnemesi bir birine qarismisdi Tonqallardan seffaf axsam goylerine qalxan tustu alaciqlar ustunde tund boz bir perde kimi asilmisdi Usaq seherde ele bunlar ucun darixirmis Onun qelbini oynaqlayan at kimi sad bir heyecanla doyunduren de ele bu imis onun butun hisslerine hakim olan da bu imis Epizoddaki teferruat bir terefden Kunanbayin imkanlarinin gostericisi rolunda cixis etmisdir Yeni gelecek sairin atasi varlidir umumiyyetle ailesi maddi cehetden tam teminatla yasayir Diger terefden oxucu romanin ilk sehifesinden baslayaraq qazax heyat terzi ile yaxindan tanis olmaga baslayir Teferruatin seciyyevi funksiyalarindan biri de obrazin ic dunyasinin acilmasindaki roludur Eserden belli olur ki Abay molla yaninda oxumaqdan qayidibdir ve uzun muddet yad yerde qaldigindan ailesi yurdu ucun cox darixibdir Teferruatlar onun baximindan verilir ve yeniyetmenin hesretini niskilini tebii sekilde ifade edir Basqa bir epizodda aulun kocu tesvirini tapmisdir Yazici kocun tesvirinde de gelecek sairin movqeyini esas goturmusdur Tesvir prosesinde yazici bir detali daha qabariq vermisdir Koceriler araba ne oldugunu bilmirdiler Aulda yalniz bir araba vardi ki onda da nene ile Uljan gederdi Bu goy rengli araba butun Tobiktida birinci ve yegane araba idi Kunanbay aga sultan secildiyi vaxt bu arabani Karkaralinskden almisdi O anasina demisdi Koc vaxtlari seni bu arabada aparacaqlar Epizodun tesvirindeki bu detal da yuxaridaki teferruat numunesi kimi coxfunksiyalidir Detal hem Kunanbayin var dovlet baximindan hamidan ferqlendiyini gosterir hem de koceri heyat terzi yasayan qazaxlarin meisetindeki tedrici deyisiklikler nezere carpdirilir Her iki halda muellif movqeyi tesvircilik xarakterinden uzaga getmir basqa sozle desek qiymetlendirme xarakteri dasimir Romanda Abay xalq cutluyune qarsi duran quvveler de tesvir olunmusdur Muellif romanin hec bir epizodunda bu quvvelerin hereketine emeline ve ya dusuncelerine mudaxile etmir onlari yaxsi yaxud pis menada qiymetlendirmir Eslinde Muxtar Auezov bu zaman senetin qizil qaydasina emel edir netice cixarmaq mesuliyyeti oxucunun ohdesine buraxilir Oxucunun ise duzgun mehz yazicinin nezerde tutdugu neticenin cixartmasi ucun senetkar teferrutin ve bedii detalin tesir gucunden istifade etmisdir Yazici eserde Abay ve xalq obrazini elece de bunlara qarsi duran quvvelerin obrazini yaradarken teferruat ve detaldan yalniz musbet tutumda yararlanmamisdir Abay obrazinin tesvirini cixmaqla diger obrazlarin tesvirinde yazici teferruat ve detali hem musbet hem de menfi calarda isletmisdir Romanin qeleme alindigi illerde edebi prosesde siyasi etnik milli tabular movcud idi Senetkarlar mueyyenlesdirilmis siyasi qadagalar cercivesinde yazib yarada bilirdiler Tabu ve qadagaya meruz qalan sahelerden biri de kecmis SSRI nin terkibinde olan xalqlarin oz tarixi kecmislerinin obyektiv tesviri ile bagli idi Hemin dovrde beylerin xanlarin musbet obrazinin hetta tarixi gercekliye uygun olsa bele yaradilmasina etnik birlik ve milli azadliq musteqillik ve s ideyalarinin terennumune imkan verilmirdi Tarixi movzuda eser yazmaq isteyen senetkarlar ucun emel edilmesi mecburi olan kanonlar mueyyenlesdirilmisdi xalqlar dostlugu ebedidir rus xalqi diger xalqlara azadliq bexs edibdir xalqlara seadeti medeniyyeti sovet qurulusu getirib ve s IstinadlarAuezov M Abay Azernesr B 1956 17 Auezov M Abay Azernesr B 1956 62