Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Abay (İbrahim) Kunanbayev (qaz. اباي (ىيبراحىيم) قۇنانبايۇلى , Абай (Ибрahим) Құнанбайұлы) (29 iyul (10 avqust) 1845 və ya 10 avqust 1845, Jidebay[d], Qərbi Sibir general-qubernatorluğu[d] – 23 iyun (6 iyul) 1904 və ya 6 iyul 1904, Jidebay[d], Tomsk quberniyası[d]) — qazax şairi, yazıçısı, ictimai xadim, müasir qazax yazılı ədəbiyyatının banisi, maarifçi liberal islamın əsasında qazax mədəniyyətinin rus və avropa mədəniyyətləri ilə yaxınlaşması tərəfdarı.
| Abay Kunanbayev | |
|---|---|
| qaz. Абай Құнанбайұлы | |
 | |
| Doğum adı | Ибраһим Құнанбайұлы |
| Doğum tarixi | 29 iyul (10 avqust) 1845 və ya 10 avqust 1845 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 23 iyun (6 iyul) 1904(58 yaşında) və ya 6 iyul 1904(58 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | dilçi, şair, tərcüməçi, bəstəkar, ictimai xadim, yazıçı, filosof |
| Əsərlərinin dili | Qazax dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Abay Kunanbayev yaradıcılığı qazax folkloru, poeziyasıyla sıx bağlıdır. Abay Kunanbayev qazax poeziyasını yeni formalarla (müsəddəs, müsəlləs, məsnəvi) zənginləşdirmiş, ona yeni ictimai məzmun gətirmişdir. Təmiz, saf məhəbbəti tərənnüm etmiş, ilin fəsillərinə həsr olunan şeirləri ilə qazax poeziyasının gözəl nümunələrini yaratmışdır.
Həyatı
Əsl adı İbrahim olub. Amma anasının ona verdiyi "Abay" (diqqətli, ehtiyatlı) ləqəbi ömrü boyu onun adı kimi işlənmişdir və o bütün dünyada bu adla tanınmışdır.
Abay Kunanbayev 1845-ci ildə Semey vilayətində, Ağasoltan ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini mollaxanada almış, sonra rus məktəbində davam etdirmişdir. Atasi onu dövlət orqanlarında işə duzəltmək istəmişdir, amma Kunanbayevin yolu başqa idi. O qazax ədəbiyyatının banilərindən biridir. Həmçinin rus və qazax dillərinə tərcümələri ilə yadda qalmışdır. Yaradıcılığını müxtəlif qaynaqlara əsaslanaraq formalaşdırmışdır:
- 1. Şərq ədəbiyyatı, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatı (Nizaminin yaradıcılığı)
- 2. Rus və Avropa ədəbiyyatı
- 3. Qazaxıstan şifahi xalq ədəbiyyatı.
Yaradıcılığı
Abay Kunanbayev 12 yaşından şeir yazmağa başlamış, lakin 40 yaşına qədər müəllifliyini gizlətmişdir. Sağlığında şeirləri şifahi və əlyazması şəklində yayılmışdır. İlk kitabı Sankt-Peterburqda (qazax dilində) çap olunmuşdur (1909). Ədəbi irsi satirik, lirik şeir və poemalardan ("Masqud", "Əzim haqqında nağıl", "İsgəndər"), bədii-fəlsəfi nəsr əsərlərindən ("Əqliyyə") ibarətdir. Abay Kunanbayev qazax ədəbiyyatına yeni mövzular (sosial ədalətsizliklərin tənqidi, antiklerikal motivlər, sənətkarın qayəsi haqqında fikirlər), yeni şeir formaları (müsəddəs, məsnəvi) gətirmişdir. Abay Kunanbayev həm də istedadlı bəstəkar olmuş, şeirlərinə musiqi bəstələmişdir.
Müasirləri "Əqliyyə" əsərini onun yaradıcılığının zirvəsi hesab edirlər. Yazıçı bu əsəri cavanlara ünvanlamışdır. O burada müqayisələr apararaq dövrün çatışmazlıqlarını göstərməyə çalışmışdır. Abay bu əsərində xalqa müraciət edərək: "Ey mənim xalqım, bu qədər təbii sərvətimiz olduğu halda niyə yenə belə yoxsulluq içində yaşayırıq? Xarici varlılar az da olsa dövlətin inkişafı, xalqın güzaranının yaxşılaşması üçün nə isə edirlər, bizim qazax bəyləri isə iki şeyi bacarır: çoxlu ət yeməyi və çoxlu arvad almağı" – deyir. "Əqliyyə" əsərində rus və tatar xalqları ilə qazax xalqı müqayisə olunur və yazıçı xalqının vəziyyətinə acıyır. Həmçinin onun Rusiyaya qeyri-adi rəğbəti də duyulur. Baxmayaraq ki, XIX əsrdə Rusiya Qazaxıstanı işğal etmişdir. O düşünür ki, Rusiya qanunlarıyla Qazaxıstan inkişaf edir. Amma ömrünün ahıl çağlarında o Rusiyanın işğalçılıq siyasətini anlayir. Bununla belə Abay xalqın maariflənməsində böyük rol oynayan rus ziyalılarıyla, xalqın qanını içən rus məmurlarını eyniləşdirmir. Abay Kunanbayevin yaradıcılığı XX əsrdə xüsusilə tədqiq edilmiş, müxtəlif sənədlərə əsasən onun şəxsiyyəti araşdırılmışdır.
Xatirəsi
2011-ci ildə Bakıda Abay Kunanbayevin şərəfinə xatirə lövhəsinin açılışı olmuşdur. 10 avqust 2020-ci ildə Abay Kunanbayevin anadan olmasının 175 illiyi münasibətilə və xatirə lövhəsinin əvvəlki yerində təmir işləri aparılması, yaxınlıqdakı binanın sökülməsinin planlaşdırılması ilə əlaqədar, Bakının Binəqədi rayonunda onun şərəfinə vurulmuş xatirə lövhəsinin yerinin dəyişdirilməsi ilə bağlı aksiya keçirilib.
Əsərləri
- Şeirlər və poemalar. B., 1970;
- İzbrannoe /sost. S. Mansurova. M., 2002.
İstinadlar
- АБАЙ КУНАНБАЕВ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- Abaj Kunanbajev // http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=31.
- Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: (Çoxcildliyin I–IX cildlərinin köməkçi aparatı).- Bakı, 2008.- 339 səh.
- AzərTAc. "Böyük Abayın doğum günündə Bakıda xatirə aksiyası keçirilib" (az.). AzərTAc. 11.08.2020. 2020-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-11.
Ədəbiyyat
Xəlilov P. Türk xalqlarının və şərqi slavyanların ədəbiyyatı. B.,1994.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Abay Ibrahim Kunanbayev qaz اباي ىيبراحىيم قۇنانبايۇلى Abaj Ibrahim Қunanbajuly 29 iyul 10 avqust 1845 ve ya 10 avqust 1845 Jidebay d Qerbi Sibir general qubernatorlugu d 23 iyun 6 iyul 1904 ve ya 6 iyul 1904 Jidebay d Tomsk quberniyasi d qazax sairi yazicisi ictimai xadim muasir qazax yazili edebiyyatinin banisi maarifci liberal islamin esasinda qazax medeniyyetinin rus ve avropa medeniyyetleri ile yaxinlasmasi terefdari Abay Kunanbayevqaz Abaj ҚunanbajulyDogum adi Ibraһim ҚunanbajulyDogum tarixi 29 iyul 10 avqust 1845 ve ya 10 avqust 1845 1845 08 10 Dogum yeri Jidebay d Tomsk quberniyasi d Qerbi Sibir general qubernatorlugu d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 23 iyun 6 iyul 1904 58 yasinda ve ya 6 iyul 1904 1904 07 06 58 yasinda Vefat yeri Jidebay d Tomsk quberniyasi d Rusiya imperiyasiFealiyyeti dilci sair tercumeci bestekar ictimai xadim yazici filosofEserlerinin dili Qazax dili Vikianbarda elaqeli mediafayllar Abay Kunanbayev yaradiciligi qazax folkloru poeziyasiyla six baglidir Abay Kunanbayev qazax poeziyasini yeni formalarla museddes muselles mesnevi zenginlesdirmis ona yeni ictimai mezmun getirmisdir Temiz saf mehebbeti terennum etmis ilin fesillerine hesr olunan seirleri ile qazax poeziyasinin gozel numunelerini yaratmisdir HeyatiEsl adi Ibrahim olub Amma anasinin ona verdiyi Abay diqqetli ehtiyatli leqebi omru boyu onun adi kimi islenmisdir ve o butun dunyada bu adla taninmisdir Abay Kunanbayev 1845 ci ilde Semey vilayetinde Agasoltan ailesinde anadan olmusdur Ilk tehsilini mollaxanada almis sonra rus mektebinde davam etdirmisdir Atasi onu dovlet orqanlarinda ise duzeltmek istemisdir amma Kunanbayevin yolu basqa idi O qazax edebiyyatinin banilerinden biridir Hemcinin rus ve qazax dillerine tercumeleri ile yadda qalmisdir Yaradiciligini muxtelif qaynaqlara esaslanaraq formalasdirmisdir 1 Serq edebiyyati o cumleden Azerbaycan edebiyyati Nizaminin yaradiciligi 2 Rus ve Avropa edebiyyati 3 Qazaxistan sifahi xalq edebiyyati YaradiciligiAbay Kunanbayev 12 yasindan seir yazmaga baslamis lakin 40 yasina qeder muellifliyini gizletmisdir Sagliginda seirleri sifahi ve elyazmasi seklinde yayilmisdir Ilk kitabi Sankt Peterburqda qazax dilinde cap olunmusdur 1909 Edebi irsi satirik lirik seir ve poemalardan Masqud Ezim haqqinda nagil Isgender bedii felsefi nesr eserlerinden Eqliyye ibaretdir Abay Kunanbayev qazax edebiyyatina yeni movzular sosial edaletsizliklerin tenqidi antiklerikal motivler senetkarin qayesi haqqinda fikirler yeni seir formalari museddes mesnevi getirmisdir Abay Kunanbayev hem de istedadli bestekar olmus seirlerine musiqi bestelemisdir Muasirleri Eqliyye eserini onun yaradiciliginin zirvesi hesab edirler Yazici bu eseri cavanlara unvanlamisdir O burada muqayiseler apararaq dovrun catismazliqlarini gostermeye calismisdir Abay bu eserinde xalqa muraciet ederek Ey menim xalqim bu qeder tebii servetimiz oldugu halda niye yene bele yoxsulluq icinde yasayiriq Xarici varlilar az da olsa dovletin inkisafi xalqin guzaraninin yaxsilasmasi ucun ne ise edirler bizim qazax beyleri ise iki seyi bacarir coxlu et yemeyi ve coxlu arvad almagi deyir Eqliyye eserinde rus ve tatar xalqlari ile qazax xalqi muqayise olunur ve yazici xalqinin veziyyetine aciyir Hemcinin onun Rusiyaya qeyri adi regbeti de duyulur Baxmayaraq ki XIX esrde Rusiya Qazaxistani isgal etmisdir O dusunur ki Rusiya qanunlariyla Qazaxistan inkisaf edir Amma omrunun ahil caglarinda o Rusiyanin isgalciliq siyasetini anlayir Bununla bele Abay xalqin maariflenmesinde boyuk rol oynayan rus ziyalilariyla xalqin qanini icen rus memurlarini eynilesdirmir Abay Kunanbayevin yaradiciligi XX esrde xususile tedqiq edilmis muxtelif senedlere esasen onun sexsiyyeti arasdirilmisdir Xatiresi2011 ci ilde Bakida Abay Kunanbayevin serefine xatire lovhesinin acilisi olmusdur 10 avqust 2020 ci ilde Abay Kunanbayevin anadan olmasinin 175 illiyi munasibetile ve xatire lovhesinin evvelki yerinde temir isleri aparilmasi yaxinliqdaki binanin sokulmesinin planlasdirilmasi ile elaqedar Bakinin Bineqedi rayonunda onun serefine vurulmus xatire lovhesinin yerinin deyisdirilmesi ile bagli aksiya kecirilib EserleriSeirler ve poemalar B 1970 Izbrannoe sost S Mansurova M 2002 IstinadlarABAJ KUNANBAEV Bolshaya rossijskaya enciklopediya rus Moskva Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 Abaj Kunanbajev http www enciklopedija hr Natuknica aspx ID 31 Heyder Eliyev Musteqilliyimiz ebedidir Coxcildliyin I IX cildlerinin komekci aparati Baki 2008 339 seh AzerTAc Boyuk Abayin dogum gununde Bakida xatire aksiyasi kecirilib az AzerTAc 11 08 2020 2020 12 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 11 EdebiyyatXelilov P Turk xalqlarinin ve serqi slavyanlarin edebiyyati B 1994 Vikisitatda Abay Kunanbayev ile elaqedar sitatlar var