Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
ATLS (ing. Advanced Trauma Life Support) "Ağır travmalarda həyata dəstək" — travma nəticəsində zərər çəkmişlərə yardım göstərmək üçün həkimlərə keçirilən təhsil təlim kursları. Proqram amerikan cərrahlıq kolleci tərəfindən tərtib edilmişdir. Orta tibb personalları və paramediklər üçün də analoji kurslar mövcuddur. Kurslar 60-dan çox ölkədə keçirilməkdədir. ABŞ xaricində bu kurslar "Ağır travmalı xəstələrə təcili yardım " (ing. Early Management of Severe Trauma (EMST)) adlanır. Kursların məqsədi travmalı xəstələrə vahid yanaşma alqoritmini təsis etməkdir. Əvvəlcədən bir həkim və bir tibb personalının iştirakı ilə düşünülmüş şərti fövqaladə vəziyyətin yaradılması 2014-cü ildən tətbiq edilməkdədir. Əsas məqsəd etaplı şəkildə tibbi yardımın göstərilməsi və həyat üçün təhlükəni aşkar etməkdir. Bu alqoritmlərə qısa zaman kəsiyində vaxt itirmədən əməl edilməsi vacib şərtlərdəndir.
Tarixi
ATLS 1976-cı ildə ABŞ-də təşkil edilmişdir. O zaman cərrah-ortoped Ceyms Stayner kiçik bir təyyarəni idarə edərkən Nebraska ştatının çöllərində qəzaya uğrayır. Həyat yoldaşı qəza yerindəcə keçinir. dörd üşağından üçü ciddi zədələr almış olur. Dördüncü uşaq Kris ciyinindən zədələnmiş olur. İlk yardım göstərməyə başlayan Stayner yaxın ilk xəstəxananın bağlı olduğunun, digər xəstəxanada isə ailəsinə qeyri adekvat tibbi yardım edildiyinin (bu kiçik xəstəxananın personalı demək olar ki, bu cür fövqaladə hallara hazırıqlı deyildirlər) şahidi olur. Lunkolna qayıdan Ceyms Styainer bu hadisənin təsiri altında fikirləşir ki, travmalı xəstəyə lazımi yardımı necə təşkil etmək olar? O, travma profilli xəstələrə yardım etmək üçün alqoritm təsis edir və 1978-ci ildən başlayaraq həmkarı doktor Pol Kolikot ilə birlikdə ATLS kurslarını təqdim edir. 1980-ci ildə Amerika cərrahlıq kolleci proqram qəbul edərək ABŞ boyu yaymağa başlayır. Beləliklə ATLS travmalılara yardım məqsədilə həkimlərin təlimatlandırılmasında standarta çevrilmiş olur.
Konseptsiyası
ATLS kurslarının əsas ideyası həyatı təhlükəli zədə və ya travmalarda vəziyyəti düzgün qiymətləndirmə və ən vacib yardımı göstərməkdir — "İlk öldürücü nədirsə onu aradan gıtürmək (müalicə etmək) "(ing. „treat first what kills first“) Ürək-qandövranı dayandıqda təcili [de] təlimatına əsasən reanimasiyaya başlamaq.
Digər hallarda diaqnostik müalicə bir blok şəklində icra edilir. "İbtidai ya ilkin sorğu" (ing. „primary survey“) politravmalarda prioritet qaydada potensial həyata təhlükə törədən əsas halı aşkar etməyə və aradan qaldırmağa imkan verir. Məhz bundan sonra həyat təhlükəsi törədə biləcək ikinci dərəcəli hallar (travmalar, xəstəliklər) ayırd edilərək təhlükə dərəcəsi ardıcıllığı ilə müayinə (rıntgen, CT) və müalicə edilir.
İlkin sorğu: "ABCDE-qaydası ilə"
İlkin sorğu politravmalı xəstələri qiymətləndirmək: diaqnoz qoymaq və müalicəsinə başlamaq üçün əsas vasitələrdəndir. Hadisə yerinə yardım üçün yetişmiş ilk personal üçün ilkin sorğu çox mühümdür. İlk sorğudan əldə olunan hər hansı bir tam və ya natamam məlumat travmalının həyatının xilas edilməsi yolunda əsas bir ipucu ola bilər.
A — Airway (Nəfəsyolu)
- Nəfəsyolu azaddırmı?
- Yerdəyişmə və ödem (şişkinlik) təhlükəsi?
- Tənəffüs mümkündürmü?
- Boyun fəqərələrinin zədələnməsi?
→ başın qatlanması
→ (ağız-udlaq üçün), (burun-udlaq üçün)
→ Traxeyanın intubasiyası
→ Boyun şinasının ("boyun çəkməsi" — ing. Stiffneck) taxılması
B — Breathing (Tənəffüs)
- normal tənəffüs (nəfəs sayı, nəfəs dərinliyi, nəfəs tipi)?
- hansı tənəffüs küy və xışıltıları eşidilir?
- Göyərmə (sianoz) müşahidə olunurmu? ?
- , durğunlaşmış və ya şişmiş boyun venaları?
→ Tənəffüsü asanlaşdırıcı vəziyyət
→ Oksigenin verilməsi
→ Traxeyanın intubasiyası, nəzarətli süni tənəffüs
→
C — Circulation (Qan dövranı)
- Dərinin rəngi, -temperaturu və ətraflarda necədir?
- Nəbzi/qan təzyiqini (şok) təyin etmək mümkündürmü? Şok indeksi neçədir?
- Möhkəm xarici qanaxma mövcuddurmu?
- Möhkəm daxilii qanaxma (, bud, (döş qəfəsinə qaın toplanması)) mövcuddurmu?
- İri sümüklərin (bud sümüyü, çanaq sümüyü) sınığı mövcuddurmu?
- Travmalar üçün sonoqrafik dəyərləndirmə ing. Focused Assessment with Sonography for Trauma (FAST)
→ İri ölçülü venadaxili kateterlə periferik venaların infuziya üçün əldə edilməsi
→ Qan həcminin bərpası
→ Qanaxmanı saxlamaq üçün sıxıcı sarğı
→ Çanağın (daha doğrusu çanaq sümüklərinin xarıcı təzyiqdən daxilə doğuru sıxılaraq sınması nəticəsində) yerdəyişməsini xüsusu alət olan [de] vasitəsilə stabilləşdirilməsi.
→ Təcili qarın boşluğunun yarılması
D — Disability (Nevroloji çatışmazlıq)
- Göz bəbəklərinin işığa reaksiyası necədir?
- Huşu (Qlasqo-Koma şkalası) necədir?
- İntoksikasiya — zəhərlənmə əlamətləri varmı?
- Maddələr mübadiləsi pozuqluqları əlamətləri varmı?
E — Exposure (Ekspozisiya, ətraf mühit)
- Tam soyundurularaq tam bədənin müayinəsi
- Qısa anamnezin toplanması
→ Bədən hərarətinin normada saxlanmasını təmin etmək. (hərarəti qoruyan xüsusi ortüklə bədənin örtülməsi)
→ Yaraların aşkarlanması və qulluq edilməsi
→ Sınıqları şinlə mobilizə edərək sığortalamaq
Kursun müddəti
ATLS təliminin keçirilmə müddəti iki gündür. Kurs nəzəri və praktik hissələrdən ibarətdir. Yazılı və şifahi imtahandan sonra ATLS setifikatı təqdim edilir ki, bu da hər beş ildən bir təzələnməlidir.
İstinadlar
- Styner JK: The birth of Advanced Trauma Life Support (ATLS). Surgeon. 2006 Jun;4(3):163–5. PMID 16764202
- Holger Harbs — Vorgehen am Patienten Das ABCDE-Schema 2021-10-19 at the Wayback Machine Universitätsklinikum Kiel, abgerufen am 14. April 2014.
- Thies KC, Nagele P: Advanced Trauma Life Support — Ein Versorgungsstandard für Deutschland? Anaesthesist. 2007 Nov;56(11):1147–54. Review. PMID 17882389
Xarici keçidlər
- http://www.atls.de 2014-02-18 at the Wayback Machine
- ATLS auf der Seite des American College of Surgeons (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin ATLS ing Advanced Trauma Life Support Agir travmalarda heyata destek travma neticesinde zerer cekmislere yardim gostermek ucun hekimlere kecirilen tehsil telim kurslari Proqram amerikan cerrahliq kolleci terefinden tertib edilmisdir Orta tibb personallari ve paramedikler ucun de analoji kurslar movcuddur Kurslar 60 dan cox olkede kecirilmekdedir ABS xaricinde bu kurslar Agir travmali xestelere tecili yardim ing Early Management of Severe Trauma EMST adlanir Kurslarin meqsedi travmali xestelere vahid yanasma alqoritmini tesis etmekdir Evvelceden bir hekim ve bir tibb personalinin istiraki ile dusunulmus serti fovqalade veziyyetin yaradilmasi 2014 cu ilden tetbiq edilmekdedir Esas meqsed etapli sekilde tibbi yardimin gosterilmesi ve heyat ucun tehlukeni askar etmekdir Bu alqoritmlere qisa zaman kesiyinde vaxt itirmeden emel edilmesi vacib sertlerdendir TarixiATLS 1976 ci ilde ABS de teskil edilmisdir O zaman cerrah ortoped Ceyms Stayner kicik bir teyyareni idare ederken Nebraska statinin collerinde qezaya ugrayir Heyat yoldasi qeza yerindece kecinir dord usagindan ucu ciddi zedeler almis olur Dorduncu usaq Kris ciyininden zedelenmis olur Ilk yardim gostermeye baslayan Stayner yaxin ilk xestexananin bagli oldugunun diger xestexanada ise ailesine qeyri adekvat tibbi yardim edildiyinin bu kicik xestexananin personali demek olar ki bu cur fovqalade hallara haziriqli deyildirler sahidi olur Lunkolna qayidan Ceyms Styainer bu hadisenin tesiri altinda fikirlesir ki travmali xesteye lazimi yardimi nece teskil etmek olar O travma profilli xestelere yardim etmek ucun alqoritm tesis edir ve 1978 ci ilden baslayaraq hemkari doktor Pol Kolikot ile birlikde ATLS kurslarini teqdim edir 1980 ci ilde Amerika cerrahliq kolleci proqram qebul ederek ABS boyu yaymaga baslayir Belelikle ATLS travmalilara yardim meqsedile hekimlerin telimatlandirilmasinda standarta cevrilmis olur KonseptsiyasiATLS kurslarinin esas ideyasi heyati tehlukeli zede ve ya travmalarda veziyyeti duzgun qiymetlendirme ve en vacib yardimi gostermekdir Ilk oldurucu nedirse onu aradan giturmek mualice etmek ing treat first what kills first Urek qandovrani dayandiqda tecili de telimatina esasen reanimasiyaya baslamaq Diger hallarda diaqnostik mualice bir blok seklinde icra edilir Ibtidai ya ilkin sorgu ing primary survey politravmalarda prioritet qaydada potensial heyata tehluke toreden esas hali askar etmeye ve aradan qaldirmaga imkan verir Mehz bundan sonra heyat tehlukesi torede bilecek ikinci dereceli hallar travmalar xestelikler ayird edilerek tehluke derecesi ardicilligi ile muayine rintgen CT ve mualice edilir Ilkin sorgu ABCDE qaydasi ile Ilkin sorgu politravmali xesteleri qiymetlendirmek diaqnoz qoymaq ve mualicesine baslamaq ucun esas vasitelerdendir Hadise yerine yardim ucun yetismis ilk personal ucun ilkin sorgu cox muhumdur Ilk sorgudan elde olunan her hansi bir tam ve ya natamam melumat travmalinin heyatinin xilas edilmesi yolunda esas bir ipucu ola biler A Airway Nefesyolu ing Stiffneck boyun cekmesinin taxilmasi agiz udlaq ucun burun udlaq ucun Nefesyolu azaddirmi Yerdeyisme ve odem siskinlik tehlukesi Teneffus mumkundurmu Boyun feqerelerinin zedelenmesi basin qatlanmasi agiz udlaq ucun burun udlaq ucun Traxeyanin intubasiyasi Boyun sinasinin boyun cekmesi ing Stiffneck taxilmasi B Breathing Teneffus normal teneffus nefes sayi nefes derinliyi nefes tipi hansi teneffus kuy ve xisiltilari esidilir Goyerme sianoz musahide olunurmu durgunlasmis ve ya sismis boyun venalari Teneffusu asanlasdirici veziyyet Oksigenin verilmesi Traxeyanin intubasiyasi nezaretli suni teneffus C Circulation Qan dovrani Sixici sarginin beden nahiyesine asagi ve ya yuxari etraflara qoyulmasi sxematik beden nahiyesi cehrayi rengde qanayan hisse qirmizi rengde yar agzi yasil rengde sixici material goy rengde Derinin rengi temperaturu ve etraflarda necedir Nebzi qan tezyiqini sok teyin etmek mumkundurmu Sok indeksi necedir Mohkem xarici qanaxma movcuddurmu Mohkem daxilii qanaxma bud dos qefesine qain toplanmasi movcuddurmu Iri sumuklerin bud sumuyu canaq sumuyu sinigi movcuddurmu Travmalar ucun sonoqrafik deyerlendirme ing Focused Assessment with Sonography for Trauma FAST Iri olculu venadaxili kateterle periferik venalarin infuziya ucun elde edilmesi Qan hecminin berpasi Qanaxmani saxlamaq ucun sixici sargi Canagin daha dogrusu canaq sumuklerinin xarici tezyiqden daxile doguru sixilaraq sinmasi neticesinde yerdeyismesini xususu alet olan de vasitesile stabillesdirilmesi Tecili qarin boslugunun yarilmasi D Disability Nevroloji catismazliq Goz bebeklerinin isiga reaksiyasi necedir Husu Qlasqo Koma skalasi necedir Intoksikasiya zeherlenme elametleri varmi Maddeler mubadilesi pozuqluqlari elametleri varmi E Exposure Ekspozisiya etraf muhit Tam soyundurularaq tam bedenin muayinesi Qisa anamnezin toplanmasi Beden heraretinin normada saxlanmasini temin etmek herareti qoruyan xususi ortukle bedenin ortulmesi Yaralarin askarlanmasi ve qulluq edilmesi Siniqlari sinle mobilize ederek sigortalamaqKursun muddetiATLS teliminin kecirilme muddeti iki gundur Kurs nezeri ve praktik hisselerden ibaretdir Yazili ve sifahi imtahandan sonra ATLS setifikati teqdim edilir ki bu da her bes ilden bir tezelenmelidir IstinadlarStyner JK The birth of Advanced Trauma Life Support ATLS Surgeon 2006 Jun 4 3 163 5 PMID 16764202 Holger Harbs Vorgehen am Patienten Das ABCDE Schema 2021 10 19 at the Wayback Machine Universitatsklinikum Kiel abgerufen am 14 April 2014 Thies KC Nagele P Advanced Trauma Life Support Ein Versorgungsstandard fur Deutschland Anaesthesist 2007 Nov 56 11 1147 54 Review PMID 17882389Xarici kecidlerhttp www atls de 2014 02 18 at the Wayback Machine ATLS auf der Seite des American College of Surgeons ing