Ağidel başq Ағиҙел tatar Агыйдел və ya Belaya rus Белая Cənubi Ural və çay Tatarıstan və Başqırdıstan Respublikaların ər

Ağidel (başq. Ағиҙел; tatar. Агыйдел) və ya Belaya (rus. Белая) — Cənubi Ural və çay. Tatarıstan və Başqırdıstan Respublikaların ərazilərində axır. Çulman çayın ən uzun axını və Cənubi Uralın ən böyük çayı.

Ağidel
başq. Ағиҙел, tatar. Агыйдел, rus. Белая

Ölkə	Rusiya

Mənbəyi	Cənubi Ural, İrəməl şəhəri

Mənsəbi	Tatarıstan, Nijnekamsk su anbarı
Uzunluğu	1430 km
Su sərfi	950 m³/san
Hövzəsinin sahəsi	142 000 km²
^[ru]	10010200112111100016731
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etimologiya

Ağidel ilə Qaraidel çayları qovuşanda, onların açıq və tünd axınların arasında fərq görünür. XVI—XVII əsrlərdən rus tarixi və coğrafi ədəbiyyatında Belaya Volojka (rus. Белая Воложка) adının istifadəsini tapmaq olar.

Coğrafiya

Ağidel Xəzər dənizinin və Çulman ilə Volqa çayların hovuzuna aiddir. Əsas su mənbəsi İrəməl dağın əriyən qarıdır.

Başqırdıstan ərazisində və onun Tatarıstan ilə sərhədində axır. Çulman çayın ən böyük axını və Başqırdıstanın ən uzun çayıdır.

Sahilləri əsasən çöllüklərdən ibarətdir, bəzi hissələrdə meşəli yerlər də var. Çayın yuxarı hissəsində böyük sayda mağara var.

Ağidel hər il öz sahillərindən kənara çıxıb, ətrafını batızdırır.

Çayın əsas qolları: Nuquş, Təyrük, Sem, Qaraidel, Bir, Tere Tanıp - sağdan; Aşkazar, Örşək, Dim, Qarmasan, Çərməsən, Bazı, Sön - soldan.

İqtisadiyyat

Nəqliyyat

Çayın üzərində bir sıra körpü var. Onlardan ən böyükləri Ufadaki avtomobil və dəmir yolu körpülərdilər.

Gəmiçilik

Ağidel Başqırdıstanın əsas su magistralıdır. Burdaki gəmilər əsasən neft, çınqılnan qum qarışığı və tikinti vəsaitlərini daşıyır. Bundan əlavə, sərnişinlərin Rusiyanın Avropa hissəsindəki müxtəlif istiqamətlərinə çatdırılması aparılır.

Eenerji

Çayda üç hidrosistem tikilməyə planlaşdırılır. Birincisi, 2003-cü ildə Yomağuja su anbarın tikilib və 2005-ci ildə Yomağuja su elektrik stansiyasının (SES) tam iş rejimində fəaliyyət göstərməyi başladı.

İstinadlar

. 2016-05-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-28.
"Агидель". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.
Три путешествия по рекам. Река Уфа 2019-05-22 at the Wayback Machine, По Тропам Южного Урала.
Словарь топонимов Республики Башкортостан. Уфа: Китап, 2002. — 256 с. — С.23.
"Arxivlənmiş surət". 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.
[https://web.archive.org/web/20140808174959/http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%8F%20%28%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B0%20%D0%B2%20%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA.%20%D0%90%D0%A1%D0%A1%D0%A0%29/ Arxivləşdirilib 2014-08-08 at the Wayback Machine Белая (река в Башк. АССР). ]
^(ru). Кама, река // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
[1]^{[ölü keçid]}
. 2016-03-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-31.

[priroda-rb-1] . 2016-05-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-28.

[2] "Агидель". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.

[karaidel-3] Три путешествия по рекам. Река Уфа 2019-05-22 at the Wayback Machine, По Тропам Южного Урала.

[4] Словарь топонимов Республики Башкортостан. Уфа: Китап, 2002. — 256 с. — С.23.

[megaribolov-5] "Arxivlənmiş surət". 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.

[6] [https://web.archive.org/web/20140808174959/http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%8F%20%28%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B0%20%D0%B2%20%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA.%20%D0%90%D0%A1%D0%A1%D0%A0%29/ Arxivləşdirilib 2014-08-08 at the Wayback Machine Белая (река в Башк. АССР). ]

[7] ^(ru). Кама, река // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.

[8] [1]^{[ölü keçid]}

[belkamfish-9] . 2016-03-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-31.