4 iyun Gəncə qiyamı — 1993-cü ilin iyununda Surət Hüseynov rəhbərliyi ilə Xalq Cəbhəsi hökumətinə qarşı qiyam. Hərbi uğursuzluqlar və ordudan kənarlaşdırılmasına görə qəzəblənən Hüseynov doğulduğu Gəncə şəhərində bir qrup milisi silanlandırmış, onları tərkisilah etmək üçün göndərilən Milli Ordu qüvvələrini məğlub etdikdən sonra Bakıya doğru irəliləmişdir. Azərbaycan hökuməti yaranmış siyasi böhran səbəbilə çaxnaşmaya düşmüş, Elçibəy isə Naxçıvana getmiştir. Bu zaman Hüseynov Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyev ilə ittifaq qurmuşdur. Nəticədə, Əliyev Azərbaycan Prezidenti, Hüseynov isə Azərbaycan Baş naziri olur.
Gəncə qiyamı | |||
---|---|---|---|
Birinci Qarabağ müharibəsi | |||
| |||
Tarix | 4–15 iyun 1993 | ||
Yeri | Gəncə və Bakı, Azərbaycan | ||
Səbəbi | Hərbi uğursuzluqlar | ||
Nəticəsi | Dövlət çevrilişi | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
Komandan(lar) | |||
| |||
İtkilər | |||
| |||
Zəmin
Azərbaycan 1991-ci ilin sonlarından etibarən beynəlxalq arena tərəfindən tanınan, SSRİ-dən müstəqillik qazanmış gənc bir respublika idi. Azərbaycan üçün müstəqillikdən sonrakı dövr xaotik olmuşdur. Yeni dövlət Azərbaycana məxsus olan, lakin ermənilərin yaşadığı Dağlıq Qarabağ anklavına nəzarət uğrunda Ermənistanla hərbi münaqişədə idi. 1992-ci ilin mayın Xalq Cəbhəsi hərbi uğursuzluq səbəbilə kommunist Ayaz Mütəllibov hökumətini devirir, həmin ilin iyununda isə milliyətçi Əbülfəz Elçibəy demokratik şəkildə prezident seçilir.
Qiyam
Azərbaycan 1993-cü ildə Ermənistanla Qarabağ müharibəsindəki hərbi uğursuzluqlar səbəbiylə vətəndaş müharibəsinin astanasında idi. Prezident Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin komandiri və keçmiş kommunist Surət Hüseynovu hərbi uğursuzluqlarına görə ordudan uzaqlaşdırır. Doğulduğu Gəncə şəhərinə qayıdan Hüseynov üsyankar milisləri silahlandırır. Bəzi mənbələr Hüseynovun Rusiya hökuməti tərəfindən dəstəkləndiyini bildirir. Hər halda, Hüseynovun qüvvələri 4 iyun 1993-cü ildə həmin milisləri tərksilah etmək üçün göndərilən Milli Ordu qüvvələrini məğlub edir. Hüseynov əmrində olan əsgərlərlə Azərbaycanın paytaxtı Bakıya doğru hərəkət edərək ölkədə siyasi böhrana səbəb olur. Bu, siyasi hakimiyyətdə çaxnaşmaya gətirib çıxarır.
Əbülfəz Elçibəy Bakıdan ayrılır. Çevrilişin lideri Sürət Hüseynov ölkədəki başqa bir siyasətçi, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri, əvvəllər KQB üzvü, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Politbürosunun üzvü və SSRİ hökumət başçısının müavini olmuş Heydər Əliyev ilə ittifaq yaradır. Heydər Əliyev faktiki olaraq dövlət başçısı səlahiyyətlərini daşıyır və özünü yeni bir siyasi qüvvə kimi təsdiq edərək Azərbaycanın siyasi arenasında birinci sıraya qayıdır. O, 15 iyun 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri olur. Doqquz gün sonra bu məclis onu ölkənin müvəqqəti prezidenti seçir, Hüseynov isə baş nazir təyin olunur.
Heydər Əliyev 3 oktyabr 1993-cü il tarixində keçirilən ölkə miqyaslı prezident seçkiləri nəticəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilir və oktyabrın 10-da rəsmi olaraq vəzifəyə keçir. O, potensial vətəndaş müharibəsinin qarşısını almaq, Qarabağdakı işğal olunmuş torpaqları azad etmək, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək, söz azadlığı və insan hüquqlarını qorumaq istədiyini bəyan edir.
Nəticə
Heydər Əliyev Azərbaycana davamlı siyasi sabitlik gətirir. O, 1993-cü ilin oktyabrından 2003-cü ilin oktyabrına qədər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olaraq qalır. Əliyev ölkədə xarici investisiyanı təşviq edir və siyasi müxalifəti sıxışdırır. Əliyev 1994-cü ildə Ermənistanla atəşkəs imzalayır. O, 1998-ci ildə böyük səs çoxluğu ilə yenidən prezident seçilir, lakin müxalifət partiyalarının əksəriyyəti bu seçkiləri boykot edir. Əliyevin səhhəti 1999-cu ildən pisləşməyə başlayır. O, 2003-cü ildə prezident seçkilərində iştirakdan imtina edir, yalnız oğlu İlham Əliyevi respublika prezidentliyinə namizəd adlandırır. İlham Əliyev 2003-cü ilin oktyabrında prezident seçilir. Heydər Əliyev 2003-cü ilin dekabrında vəfat edir.
Keçmiş prezident Əbülfəz Elçibəy əslən olduğu Naxçıvan regionuna sığınır. O, 1997-ci ildə Bakıya qayıdır və prezident Əliyevi tənqid edərək yenidən siyasi fəaliyyətə başlamağa çalışır. Elçibəy 1999-cu ildə Əliyevin PKK-ya dəstək verdiyini iddia etdiyi üçün ona qarşı məhkəmə işi açılır, lakin məhkəmə işi nəticəsiz başa çatdırılır. Prostat xərçəngi diaqnozu qoyulduqdan sonra Elçibəy ölkəni tərk edir və 2000-ci ilin avqustunda Türkiyənin paytaxtı Ankara şəhərində vəfat edir. Elçibəy siyasi baxımdan hər zaman Türkiyəyə yaxın olmuşdur.
Yeni baş nazir Hüseynov 1994-cü ilin oktyabrında onu dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham edən prezident Əliyev tərəfindən vəzifəsindən azad edilir. Hüseynov Rusiyaya sığınır, lakin 1996-cı ildə yenidən Azərbaycana göndərilir. O, dövlət çevrilişinə cəhd, prezidentə sui-qəsd cəhdi, silah qaçaqmalçılığı, narkoticarət, silahlı milis yaratmaq, qiyam və nəhayət dövlətə xəyanət ittihamı ilə mühakimə olunur. Hüseynov 15 fevral 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi tərəfindən ömürlük həbs cəzasına məhkum edilir. O, 2004-cü ildə əfv edilir.
İstintaq
Gəncədə baş verən qiyamdan sonra Milli Məclisin keçmiş sədri İsa Qəmbər, Milli Təhlükəsizlik nazirinin keçmiş müavini Sülhəddin Əkbər, Daxili İşlər nazirinin keçmiş müavini Qabil Məmmədov və keçmiş baş prokuror İxtiyar Şirin, Ədliyyə nazirinin keçmiş müavini Məmməd Zeynalov və digərləri həbs edilib. 1994-cü ildə məhkəmənin qərarı ilə bu şəxslər həbsdən azad edilib. 1995-ci il yanvarın 9-da Ali Məhkəmənin Hərbi Kollegiyası cinayət işinin obyektiv araşdırılması üçün təkrar ibtidai istintaqa qaytarıb. Keçmiş baş nazir Surət Hüseynova qarşı cinayət işi başlanıb. 1998-ci il avqustun 1-də bütövlükdə cinayət işinə xitam verilib. 1999-cu ilin iyununda xitamla bağlı qərar ləğv edilib və ləğvetmə barədə ittiham irəli sürülmüş şəxslərə məlumat verilməyib.
Mənbə
İstinadlar
- "Prisonniers politiques en Azerbaïdjan". Avropa Şurası Parlament Assambleyası (fransız). 11 yanvar 2022. 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 28 avqust 2022.
- . Xəbərçi (az.). anspress.com. 2009-09-14. 2012-01-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-28.
- Encyclopædia Britannica, 2015
- Schmemann, 1993, The New York Times
- Library of Congress
- Lewis, 2003, The New York Times
- AFP, 2008, Le Point
- Libaridian, 2008. səh. 229
- Shoup, 2011. səh. 283
Ədəbiyyat
- Schmemann, Serge. "Veteran Communist Crowns A Comeback in Azerbaijan" (ingilis). The New York Times. 1 iyul1993. 2021-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- Lewis, Paul. "H.A. Aliyev, K.G.B. Officer And Azeri Leader, 80, Dies" (ingilis). The New York Times. 13 dekabr 2003. 2014-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- . AFP (fransız). Le Point. 22 oktyabr 2008. 2017-11-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- J. Libaridian, Gerard. L'Arménie moderne: histoire des hommes et de la nation (fransız). Éditions Karthala. 2008. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- A. Shoup, John. Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia (ingilis). ABC-CLIO. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- "The Coup of June 1993". Library of Congress (ingilis). 2011-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- "Abulfez Elchibey". Encyclopædia Britannica (ingilis). 2015. 2015-08-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-31.
Əlavə ədəbiyyat
- Nazim Bayramov. ""Dadaş Rzayev Əbülfəz Elçibəyin adından Sürət Hüseynovdan xahış etdi ki..."" (az.). moderator.az. 2014-06-10. 2015-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-22.
- Nazim Bayramov. "AXC iqtidarı Sürət Hüseynovun atasının cümə axşamı Gəncəyə qoşun yeritdi" (az.). moderator.az. 2014-06-15. 2015-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-22.
- Nazim Bayramov. "AXC iqtidarının Gəncədə baş tutmayan əməliyyatı..." (az.). moderator.az. 2014-06-18. 2015-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-22.
- Nazim Bayramov. ""709-cu briqadanın qiyamı" ifadəsi "Tufan" rəhbərlərinin dilindən o zaman səslənməmişdi"" (az.). moderator.az. 2014-06-25. 2015-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-22.
- Nazim Bayramov. ""Allahşükür Paşazadə Surət Hüseynovun qardaşı Şöhrəti özüylə Gəncəyə gətirdi"" (az.). moderator.az. 2014-07-15. 2015-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-22.
- Etibar Məmmədovun ilginc qiyam iddiaları aranı qatdı 2018-07-26 at the Wayback Machine
- "Surət prezident Elçibəyin ünvanına nalayiq bir söz işlətdi…"
- İxtiyar Şirinlə bağlı yaxın keçmişin qaranlıq səhifəsi 2022-03-24 at the Wayback Machine
- "Şeyx bizə elə baxırdı ki, elə bil yad ölkədən gətirilmiş əsirik" 2022-03-24 at the Wayback Machine
- Surət Hüseynov haqqında şok iddia… 2022-03-31 at the Wayback Machine
- "Surətə dedim ki, ya bizi güllələtdir, ya da gədə-güdəni yığışdır burdan"
Xarici keçidlər
- 1993-CÜ İL – GƏNCƏ HADİSƏLƏRİ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
4 iyun Gence qiyami 1993 cu ilin iyununda Suret Huseynov rehberliyi ile Xalq Cebhesi hokumetine qarsi qiyam Herbi ugursuzluqlar ve ordudan kenarlasdirilmasina gore qezeblenen Huseynov doguldugu Gence seherinde bir qrup milisi silanlandirmis onlari terkisilah etmek ucun gonderilen Milli Ordu quvvelerini meglub etdikden sonra Bakiya dogru irelilemisdir Azerbaycan hokumeti yaranmis siyasi bohran sebebile caxnasmaya dusmus Elcibey ise Naxcivana getmistir Bu zaman Huseynov Naxcivan Muxtar Respublikasi Ali Meclisinin Sedri Heyder Eliyev ile ittifaq qurmusdur Neticede Eliyev Azerbaycan Prezidenti Huseynov ise Azerbaycan Bas naziri olur Gence qiyamiBirinci Qarabag muharibesiSuret Huseynov ve Heyder Eliyev Baki seherinde Tarix 4 15 iyun 1993Yeri Gence ve Baki AzerbaycanSebebi Herbi ugursuzluqlarNeticesi Dovlet cevrilisiMunaqise terefleriHuseynovun quvveleri Azerbaycan hokumeti AXCKomandan lar Suret Huseynov Aypara Eliyev Ebulfez Elcibey Dadas RzayevItkilerNamelum 200 neferden cox qiyamci hebs edilmisdir bilinmirZeminAzerbaycan 1991 ci ilin sonlarindan etibaren beynelxalq arena terefinden taninan SSRI den musteqillik qazanmis genc bir respublika idi Azerbaycan ucun musteqillikden sonraki dovr xaotik olmusdur Yeni dovlet Azerbaycana mexsus olan lakin ermenilerin yasadigi Dagliq Qarabag anklavina nezaret ugrunda Ermenistanla herbi munaqisede idi 1992 ci ilin mayin Xalq Cebhesi herbi ugursuzluq sebebile kommunist Ayaz Mutellibov hokumetini devirir hemin ilin iyununda ise milliyetci Ebulfez Elcibey demokratik sekilde prezident secilir QiyamAzerbaycan 1993 cu ilde Ermenistanla Qarabag muharibesindeki herbi ugursuzluqlar sebebiyle vetendas muharibesinin astanasinda idi Prezident Ebulfez Elcibey Azerbaycan Silahli Quvvelerinin komandiri ve kecmis kommunist Suret Huseynovu herbi ugursuzluqlarina gore ordudan uzaqlasdirir Doguldugu Gence seherine qayidan Huseynov usyankar milisleri silahlandirir Bezi menbeler Huseynovun Rusiya hokumeti terefinden desteklendiyini bildirir Her halda Huseynovun quvveleri 4 iyun 1993 cu ilde hemin milisleri terksilah etmek ucun gonderilen Milli Ordu quvvelerini meglub edir Huseynov emrinde olan esgerlerle Azerbaycanin paytaxti Bakiya dogru hereket ederek olkede siyasi bohrana sebeb olur Bu siyasi hakimiyyetde caxnasmaya getirib cixarir Ebulfez Elcibey Bakidan ayrilir Cevrilisin lideri Suret Huseynov olkedeki basqa bir siyasetci Naxcivan Muxtar Respublikasi Ali Meclisinin sedri evveller KQB uzvu Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi Politburosunun uzvu ve SSRI hokumet bascisinin muavini olmus Heyder Eliyev ile ittifaq yaradir Heyder Eliyev faktiki olaraq dovlet bascisi selahiyyetlerini dasiyir ve ozunu yeni bir siyasi quvve kimi tesdiq ederek Azerbaycanin siyasi arenasinda birinci siraya qayidir O 15 iyun 1993 cu ilde Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin sedri olur Doqquz gun sonra bu meclis onu olkenin muveqqeti prezidenti secir Huseynov ise bas nazir teyin olunur Heyder Eliyev 3 oktyabr 1993 cu il tarixinde kecirilen olke miqyasli prezident seckileri neticesinde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti secilir ve oktyabrin 10 da resmi olaraq vezifeye kecir O potensial vetendas muharibesinin qarsisini almaq Qarabagdaki isgal olunmus torpaqlari azad etmek Azerbaycanin erazi butovluyunu temin etmek soz azadligi ve insan huquqlarini qorumaq istediyini beyan edir NeticeHeyder Eliyev Azerbaycana davamli siyasi sabitlik getirir O 1993 cu ilin oktyabrindan 2003 cu ilin oktyabrina qeder Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti olaraq qalir Eliyev olkede xarici investisiyani tesviq edir ve siyasi muxalifeti sixisdirir Eliyev 1994 cu ilde Ermenistanla ateskes imzalayir O 1998 ci ilde boyuk ses coxlugu ile yeniden prezident secilir lakin muxalifet partiyalarinin ekseriyyeti bu seckileri boykot edir Eliyevin sehheti 1999 cu ilden pislesmeye baslayir O 2003 cu ilde prezident seckilerinde istirakdan imtina edir yalniz oglu Ilham Eliyevi respublika prezidentliyine namized adlandirir Ilham Eliyev 2003 cu ilin oktyabrinda prezident secilir Heyder Eliyev 2003 cu ilin dekabrinda vefat edir Kecmis prezident Ebulfez Elcibey eslen oldugu Naxcivan regionuna siginir O 1997 ci ilde Bakiya qayidir ve prezident Eliyevi tenqid ederek yeniden siyasi fealiyyete baslamaga calisir Elcibey 1999 cu ilde Eliyevin PKK ya destek verdiyini iddia etdiyi ucun ona qarsi mehkeme isi acilir lakin mehkeme isi neticesiz basa catdirilir Prostat xercengi diaqnozu qoyulduqdan sonra Elcibey olkeni terk edir ve 2000 ci ilin avqustunda Turkiyenin paytaxti Ankara seherinde vefat edir Elcibey siyasi baximdan her zaman Turkiyeye yaxin olmusdur Yeni bas nazir Huseynov 1994 cu ilin oktyabrinda onu dovlet cevrilisine cehdde ittiham eden prezident Eliyev terefinden vezifesinden azad edilir Huseynov Rusiyaya siginir lakin 1996 ci ilde yeniden Azerbaycana gonderilir O dovlet cevrilisine cehd prezidente sui qesd cehdi silah qacaqmalciligi narkoticaret silahli milis yaratmaq qiyam ve nehayet dovlete xeyanet ittihami ile muhakime olunur Huseynov 15 fevral 1999 cu ilde Azerbaycan Respublikasi Ali Mehkemesi terefinden omurluk hebs cezasina mehkum edilir O 2004 cu ilde efv edilir IstintaqGencede bas veren qiyamdan sonra Milli Meclisin kecmis sedri Isa Qember Milli Tehlukesizlik nazirinin kecmis muavini Sulheddin Ekber Daxili Isler nazirinin kecmis muavini Qabil Memmedov ve kecmis bas prokuror Ixtiyar Sirin Edliyye nazirinin kecmis muavini Memmed Zeynalov ve digerleri hebs edilib 1994 cu ilde mehkemenin qerari ile bu sexsler hebsden azad edilib 1995 ci il yanvarin 9 da Ali Mehkemenin Herbi Kollegiyasi cinayet isinin obyektiv arasdirilmasi ucun tekrar ibtidai istintaqa qaytarib Kecmis bas nazir Suret Huseynova qarsi cinayet isi baslanib 1998 ci il avqustun 1 de butovlukde cinayet isine xitam verilib 1999 cu ilin iyununda xitamla bagli qerar legv edilib ve legvetme barede ittiham ireli surulmus sexslere melumat verilmeyib MenbeIstinadlar Prisonniers politiques en Azerbaidjan Avropa Surasi Parlament Assambleyasi fransiz 11 yanvar 2022 2021 10 26 tarixinde Istifade tarixi 28 avqust 2022 Xeberci az anspress com 2009 09 14 2012 01 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 28 Encyclopaedia Britannica 2015 Schmemann 1993 The New York Times Library of Congress Lewis 2003 The New York Times AFP 2008 Le Point Libaridian 2008 seh 229 Shoup 2011 seh 283 Edebiyyat Schmemann Serge Veteran Communist Crowns A Comeback in Azerbaijan ingilis The New York Times 1 iyul1993 2021 12 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 08 31 Lewis Paul H A Aliyev K G B Officer And Azeri Leader 80 Dies ingilis The New York Times 13 dekabr 2003 2014 08 11 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 AFP fransiz Le Point 22 oktyabr 2008 2017 11 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 08 31 J Libaridian Gerard L Armenie moderne histoire des hommes et de la nation fransiz Editions Karthala 2008 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 A Shoup John Ethnic Groups of Africa and the Middle East An Encyclopedia ingilis ABC CLIO 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 The Coup of June 1993 Library of Congress ingilis 2011 10 11 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 Abulfez Elchibey Encyclopaedia Britannica ingilis 2015 2015 08 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 08 31 Elave edebiyyatNazim Bayramov Dadas Rzayev Ebulfez Elcibeyin adindan Suret Huseynovdan xahis etdi ki az moderator az 2014 06 10 2015 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 22 Nazim Bayramov AXC iqtidari Suret Huseynovun atasinin cume axsami Genceye qosun yeritdi az moderator az 2014 06 15 2015 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 22 Nazim Bayramov AXC iqtidarinin Gencede bas tutmayan emeliyyati az moderator az 2014 06 18 2015 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 22 Nazim Bayramov 709 cu briqadanin qiyami ifadesi Tufan rehberlerinin dilinden o zaman seslenmemisdi az moderator az 2014 06 25 2015 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 22 Nazim Bayramov Allahsukur Pasazade Suret Huseynovun qardasi Sohreti ozuyle Genceye getirdi az moderator az 2014 07 15 2015 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 22 Etibar Memmedovun ilginc qiyam iddialari arani qatdi 2018 07 26 at the Wayback Machine Suret prezident Elcibeyin unvanina nalayiq bir soz isletdi Ixtiyar Sirinle bagli yaxin kecmisin qaranliq sehifesi 2022 03 24 at the Wayback Machine Seyx bize ele baxirdi ki ele bil yad olkeden getirilmis esirik 2022 03 24 at the Wayback Machine Suret Huseynov haqqinda sok iddia 2022 03 31 at the Wayback Machine Surete dedim ki ya bizi gulleletdir ya da gede gudeni yigisdir burdan Xarici kecidler1993 CU IL GENCE HADISELERI