Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əxilik — İslamda sufi təriqətlərindən biridir.
Abbasi xilafəti dövründə qurulan, İran, Azərbaycan, Orta Asiya və Anadoluda yayılan bu təşkilat (sufi cərəyanı) tərəfindən dəstəklənmiş və islam ölkələrində geniş yayılmışdır.
Pozulan ictimai nizamı yenidən tənzimləmək istəyən xəlifə bu düşüncəsini gerçəkləşdirmək üçün Şəhabəddin Sührəverdiyə Kitabül-fütuvvət adlı bir əsər yazdırmış və bu barədə xəbər vermək üçün ətraf ölkələrə elçilər göndərmişdi. Anadolu səlcuqlularının bu məsələyə müsbət münasibətinə görə burada əxilik təşkilatlanmağa başlamışdır. Həmin dövrdə Anadolu əxilərini təşkilatlandıran Əxi Evrən adı ilə məşhur olan mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan böyükk sufi alim Şeyx Nəsrəddin Mahmud Xoyidir.
Əxi Evrənə görə əxiliyə girənlərin bir sənətə sahib olması vacib idi. Çünki əxi halal qazancla yaşamağı öhdəlik olaraq götürürdü. Halal qazancın yolu insanın öz zəhməti ilə dolanacağı bir sənətinin olmasından başlayır. Belə ki, zəngin olan başqasına daha çox xidmət edə bilər. Əxi olan eyni zamanda cihad idealına da sahib olmalı idi. Çünki, cihad Quranda fərz qılınmışdır. Ona sual verib, nəsihət istəyənlərə — "Ey əxi qardaşım! Alış-veriş elmini bilməyən haram lixmadan xilas ola bilməz. Haram loxma yeyən isə ibadətlərinin savabını tapa bilməz. Zəhməti həmişə boça gedərSonunda böyük əzaba tutular və peşman olar." – deyərmiş. O, getdiyi yerlərdə bütün əsnafı bir araya toplayıb təşkilatlandırırdı. Beləliklə o, Anadolu şəhərlərində əxi təşkilatlarının qurucusu oldu, bütün Anadolu əxilərini şeyxi qəbul edildi. Əxi Evrən təsəvvüf fəlsəfəsi və ədəbiyyatı sahəsində əsərlər də yaratmışdır. Bunlardan bilinənləri Mətaliul-iman, Mənahıci-səyfi, Tabsiratul-mübtədi, Təzkirətül-müntəhi, Yəzdani-şinahi, Müridül-kiyafə, Ağaz-u əncam, Mədhi-fakr u Zəmmi-dünya, Risaleyi-arz, Mukatəbat Beynə Sadruddin Konevi, Cihadnamə əsərləridir.
Əxi Evrənin ölümündən sonra onun yolunu tələbələri davam etdiriblər. Eyni zamanda Əxi Evrənin xanımı Fatimə Bacının yetişdirdiyi bacılar da əldə etdikləri əxilik mədəniyyətini bacıdan, bacıya nəql etdilər. Söyüd civarında – Bizans sərhəddində inkişaf etməyə başlayan Osmanlı bəyliyinə tabe olan və bir qismi ucqarlara yerləşdirilən əxilər özlərinin təkyə və zaviyələrini qurdular. Bir əxi şeyxi olan Şeyx Ədəbali qızını Osman bəyə verərək, aralarında qohumluq əlaqəsi yaratdı.
Əxilik XI–XV əsrlərdə Azərbaycanda da mövcud olmuşdur. (vəf.1062–1065), Sadəddin Əbulqasim Təbrizi (vəf.1181) və yüzlərlə məşhur əxi şeyxlərinin adını çəkmək olar.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Exilik Islamda sufi teriqetlerinden biridir Abbasi xilafeti dovrunde qurulan Iran Azerbaycan Orta Asiya ve Anadoluda yayilan bu teskilat sufi cereyani terefinden desteklenmis ve islam olkelerinde genis yayilmisdir Pozulan ictimai nizami yeniden tenzimlemek isteyen xelife bu dusuncesini gerceklesdirmek ucun Sehabeddin Suhreverdiye Kitabul futuvvet adli bir eser yazdirmis ve bu barede xeber vermek ucun etraf olkelere elciler gondermisdi Anadolu selcuqlularinin bu meseleye musbet munasibetine gore burada exilik teskilatlanmaga baslamisdir Hemin dovrde Anadolu exilerini teskilatlandiran Exi Evren adi ile meshur olan mensece Azerbaycan turklerinden olan boyukk sufi alim Seyx Nesreddin Mahmud Xoyidir Exi Evrene gore exiliye girenlerin bir senete sahib olmasi vacib idi Cunki exi halal qazancla yasamagi ohdelik olaraq gotururdu Halal qazancin yolu insanin oz zehmeti ile dolanacagi bir senetinin olmasindan baslayir Bele ki zengin olan basqasina daha cox xidmet ede biler Exi olan eyni zamanda cihad idealina da sahib olmali idi Cunki cihad Quranda ferz qilinmisdir Ona sual verib nesihet isteyenlere Ey exi qardasim Alis veris elmini bilmeyen haram lixmadan xilas ola bilmez Haram loxma yeyen ise ibadetlerinin savabini tapa bilmez Zehmeti hemise boca gederSonunda boyuk ezaba tutular ve pesman olar deyermis O getdiyi yerlerde butun esnafi bir araya toplayib teskilatlandirirdi Belelikle o Anadolu seherlerinde exi teskilatlarinin qurucusu oldu butun Anadolu exilerini seyxi qebul edildi Exi Evren tesevvuf felsefesi ve edebiyyati sahesinde eserler de yaratmisdir Bunlardan bilinenleri Metaliul iman Menahici seyfi Tabsiratul mubtedi Tezkiretul muntehi Yezdani sinahi Muridul kiyafe Agaz u encam Medhi fakr u Zemmi dunya Risaleyi arz Mukatebat Beyne Sadruddin Konevi Cihadname eserleridir Exi Evrenin olumunden sonra onun yolunu telebeleri davam etdiribler Eyni zamanda Exi Evrenin xanimi Fatime Bacinin yetisdirdiyi bacilar da elde etdikleri exilik medeniyyetini bacidan baciya neql etdiler Soyud civarinda Bizans serheddinde inkisaf etmeye baslayan Osmanli beyliyine tabe olan ve bir qismi ucqarlara yerlesdirilen exiler ozlerinin tekye ve zaviyelerini qurdular Bir exi seyxi olan Seyx Edebali qizini Osman beye vererek aralarinda qohumluq elaqesi yaratdi Exilik XI XV esrlerde Azerbaycanda da movcud olmusdur vef 1062 1065 Sadeddin Ebulqasim Tebrizi vef 1181 ve yuzlerle meshur exi seyxlerinin adini cekmek olar Hemcinin baxTesevvuf Azerbaycanda tesevvuf