Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əllamə Hilli (tam adı: Cəmaləddin Həsən bin Yusif bin Əli bin Mütəhhər Hilli; 23 dekabr 1250 və ya dekabr 1250, Hillə – 27 dekabr 1325, dekabr 1325, 1326 və ya 1325, Hillə) — şiə ilahiyyatçı-alim (/mərceyi-təqlid) və filosof.
| Əllamə Hilli | |
|---|---|
| Həsən bin Yusif | |
| Doğum tarixi | 23 dekabr 1250 və ya dekabr 1250 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 27 dekabr 1325, dekabr 1325, 1326 və ya 1325 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahəsi | fiqh |
| Elmi rəhbəri | Nəsirəddin Tusi |
Nəsirəddin Tusi məktəbinin məşhur nümayəndələrindən biridir.
Həyatı
Əllamə Hilli Bağdad yaxınlığında yerləşən Hillə şəhərindəndir. Müasir dövrdə Hillə İraqda mühüm yerlərdən biri sayılır.
Cəmaləddin Hilli doğma şəhərinə çox bağlı olmuş və orada fəaliyyət göstərmişdir. O, Hillə şəhərində doğulmuş və ömrünü də burada başa vurmuşdur.
"Cəmaləddin" ("Dinin gözəlliyi") ləqəbi ilə tanınan filosofun adı bəzi mənbələrdə Hüseyn göstərilsə də, əksəriyyətində Həsən kimi təqdim olunmuşdur. Onun atasının adı Yusif, babasının adı Əlidir. Hillə şəhərindən olduğu üçün Hilli nisbəsini daşımışdır. Mənbələrdə o, "ən böyük alim" ("əllamə") adı ilə yad edilmişdir. Mütəfəkkir "Ayətullah" titulunu daşımışdır.
Cəmaləddin Həsən Hilli 17 dekabr 1250-ci ildə doğulub və 19 dekabr 1325-ci ildə vəfat etmişdir.
Elmi yaradıcılığı
Təhsili
İlk təhsilini və ərəb ədəbiyyatını atasından tədris almışdır. Həmin vaxtlarda Əllamə Hilli ümumi dərslərini həm atasından, həm də digər qohumlarından, o cümlədən, dayısı , anasının əmisi oğlu və , Rizauddin Əli bin Tavus və ("Nəchül-Bəlağənin şərhi"nin müəllifi) tədris almışdır. Həddi-buluğ yaşına (14 yaş) çatmamışdan zirvəsinə yetişmişdi.
Cəmaləddin Hilli zəngin yardıcılıq yolu keçmiş, fəlsəfəyə və kəlama dair qiymətli əsərlər yazmışdır. Onun irsindən həm müasirləri, həm də xələfləri təsirlənmiş və bəhrələnmişlər. Cəmaləddin Hillinin əsərləri bütün dövrlərdə alimlərin diqqət mərkəzində olmuş, həmin əsərlərə dəyərli şərhlər və haşiyələr yazılmışdır. Bir faktı da bildirmək lazımdır ki, mütəfəkkirin əsərləri, onların əsasında qələmə alınmış şərhlər və haşiyələrin əlyazma nüsxələri dünyanın müxtəlif şəhərlərinin kitabxanalarının nadir incilərindəndir.
Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə "Qafqazda islam" əsərində Cəmaləddin Hillinin Nəsirəddin Tusi ilə birgə şiə ilahiyyat təliminin hazırlanmasında iştirak etdiyini yazmışdır: "Nəsirəddin ət-Tusi və onun şagirdi Əllamə əl-Hillinin – Allah onların hər ikisindən razı olsun! – səyləri sayəsində islamın beş əsas müddəasına və eləcə də on iki imam əqidəsinə əsaslanan şiə ilahiyyat elmi qəti bərqərar oldu".
Mütəfəkkirin yaradıcılığında dinə aid əsərlər say etibarı ilə çox olsa da, fəlsəfə ilə bağlı əsərlər də mühüm yer tutur. Cəmaləddin Hilli sələflərinin ideyalarından geniş şəkildə bəhrələnmişdir. Nəsirəddin Tusinin irsi Cəmaləddin Hilli üçün örnək olmuş və o, tarixdə öz müəlliminin fikirlərinin fəal təbliğatçılarından biri kimi tanınmışdır. Buna onun Nəsirəddin Tusinin "Kəlamın təcridi" ("Təcrid əl-kəlam"), "Məntiqin təcridi" ("Təcrid əl-məntiq"), "Əqidələrin əsasları" ("Qəvaid əl-əqaid") əsərlərinə həsr etdiyi şərhlər parlaq misallardır.
Cəmaləddin Hilli Nəsirəddin Tusinin "Kəlamın təcridi" əsərinə çox dəyərli şərh yazmışdır. Həmin kitab "Əqidələrin təcridi" ("Təcrid əl-əqaid") və "Etiqadın təcridi" ("Təcrid əl-etiqad") adları ilə məşhurdur. Nəsirəddin Tusi əsərin adı haqqında belə yazır: "Onu "Əqidələrin təcridi" adlandırdım".
Mütəfəkkir sələflərindən biri olan Nəcməddin Qəzvininin də yaradıcılığı ilə maraqlanmış və onun irsi ilə yaxından tanış olmuşdur. Cəmaləddin Hilli Nəcməddin Qəzvininin "Məntiqin qaydalarına dair Şəmsəddin traktatı" ("ər-Risalə əş-Şəmsiyyə fi-l-qəvaid əl-məntiqiyyə") əsərinə və "Mahiyyət hikməti" ("Hikmət əl-ayn") kitabına şərhlər yazmışdır. Mənbələrdə onun "Mahiyyət hikməti" kitabı əsasında qələmə aldığı şərh "Əsasların Mahiyyətinin hikmətindən məqsədlərin izahı" ("İzah əl-məqasid min Hikmət əl-ayn qəvaid") adlandırılmışdır. Mütəfəkkirin bu şərhi dəyərli bir əsər kimi məşhur olmuş, alimlərin diqqətini cəlb etmişdir.
Cəmaləddin Hillinin "Dinin ehkamına dair elm öyrənənlərin mübahisəsi" ("Təbsirat əl-mütəəllimin fi ehkam əd-din") əsəri onun tarixində böyük şiə şeyxi kimi məşhur olmasının səbəblərindən biridir. Həmin kitab öz dəyərinə görə şiə alimlərinin diqqət mərkəzində olmuşdur.
Cəmaləddin Hillinin "Dinin ehkamına dair elm öyrənənlərin mübahisəsi" kitabına Şeyx Əhməd ibn Zeynəddin Əhsai Bəhreyni (1753–1827) şərh qələmə almışdır. AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov Şeyx Əhməd Əhsainin əsasını qoyduğu şeyxilik cərəyanı haqqında yazmışdır ki, şeyxilik cərəyanı müsəlman Şərqi ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda yayılmışdır. Bu dini-fəlsəfi təlim Sədrəddin Şirazinin (…-1640) işraqilik fəlsəfəsinin ifrat şiəliyə məxsus doktrinalarla qatışığından vücuda gəlmişdir.
Səbinə Nemətzadə "Əllamə Hilli və onun "İrşadül-əzhan ila əhkamil-iman" (Bakı,2004) kitabında mütəfəkkirin irsini hərtərəfli araşdırmışdır. "Zehnlərin iman ehkamına yol göstərməsi" kitabının səkkiz əlyazma nüsxəsi AMEA-nın Əlyazmalar İntitutunda vardır. Dinə, şəriət məsələlərinə həsr edilmiş əsərin quruluşu mürəkkəb formadadır, bir çox başlıqlara və yarımbaşlıqlara bölünmüş, ən böyük başlıqlar "kitab" adlandırılmış, 20 kitabdan ibarətdir.
Cəmaləddin Hilli öz sələflərinin, xüsusilə İbn Sinanın və Nəsirəddin Tusinin yaradıcılıq yollarını diqqətlə izləmiş, onların irsindən geniş şəkildə bəhrələnmişdir. Filosof əsərlərində sələflərinin fikirlərini elmi mövqedən qiymətləndirmiş və araşdırmışdır.
Cəmaləddin Hilli Nəsirəddin Tusinin fəlsəfi məktəbinin nümayəndəsi kimi mənbələrdə yad edilmiş, tarixdə filosof və ilahiyyatçı kimi şərəfli yer tutmuşdur.
Müəllimləri
Əllamə Hilli fiqhdə dayısı Mühəqqiq Hillinin, məntiq və fəlsəfədə Xacə Nəsrəddin Tusinin tələbəsi idi. Əhli-sünnə fiqhini ayrıca olaraq əhli-sünnə alimlərinin yanında öyrənmişdi.
- - Nəsrəddin Tusi
- - Mühəqqiq Hilli
- - Şeyx Səiduddin Yusif (atası)
- - Seyyid Əhməd b. Tavus
- - Seyyid Əli b. Tavus
- - İbni Məysəm Bəhrani
- - Şeyx Nəcibuddin Yəhya b. Səid
- - Şeyx Təqiyuddin Abdullah b. Cəfər b. Əli Sabbağ Hənəfi
Tələbələri
- - Fəxruddin Muhəmməd (oğlu)
- - Şeyx Əbül Həsən Məzidi
- - Qütbuddin Razi ( kitabının şərhçisidir)
- - Seyyid Əhməd b. İbrahim b. Zührə
Əsərləri
Fiqh, üsuli-fiqh, kəlam, məntiq, fəlsəfə, rical və daha bir çox digər sahələrə aid olan müxtəlif kitablar yazmışdır. Yüzə qədər əsərləri müasir dövrümüzədək gəlib çatmışdır:
- Əl-İrşad
- Təbsirətül-Mütəallimin
- əl-Qəvaid
- Əl-Təhrir
- Təzkirətül-Fükaha
- Muhtələfuş-Şiə
- Əl-Müntəha
- Şərhut-Təcrid
- Minhacul-İstiqamət
- Təlhisül-Kəşşaf
- Əl-Babul-Hadi Əşər
Vəfatı
Əllamə Hilli hicri-qəməri təqvimi ilə 726-cı ilin Məhərrəm ayının 19–20-də dünyasını dəyişdi. Onun qəbri Nəcəfdə Əlinin türbəsindədir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- al-Hilli // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Identifiants et Référentiels (fr.). ABES, 2011.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #119012766 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- data.bibliotheken.nl (nid.).
- Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Nəsirəddin Tusinin fəlsəfi məktəbi. Bakı, Elm, 2011
- Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə. Qafqazda islam. Bakı, 1410–1992.
- Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Nəsirəddin Tusinin dünyagörüşü. Bakı, 2000
- Zakir Məmmədov. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı, 1994
- Nemətzadə Səbinə Ələsgər qızı. Əllamə Həsən ibn Sədidəddin ibn əl-Mütəhhər əl-Hilli və onun "İrşad ül-əzhan ila əhkam il-iman" əsərinin fiqh tarixində yeri. İlahiyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2002
- , Əl-Babul-Hadi Əşər (tərcümə və şərh), Bakı, “İbrət Nəşrləri”, 2021, 184 səh.
Xarici keçidlər
- "ƏLLAMƏ HILLI" ( (az.)). al-shia.my1.ru. 2008-08-06. 2015-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ellame Hilli tam adi Cemaleddin Hesen bin Yusif bin Eli bin Mutehher Hilli 23 dekabr 1250 ve ya dekabr 1250 Hille 27 dekabr 1325 dekabr 1325 1326 ve ya 1325 Hille sie ilahiyyatci alim merceyi teqlid ve filosof Ellame HilliHesen bin YusifDogum tarixi 23 dekabr 1250 ve ya dekabr 1250Dogum yeri Hille Babil IraqVefat tarixi 27 dekabr 1325 dekabr 1325 1326 ve ya 1325Vefat yeri Hille Babil IraqDefn yeri Imam Eli turbesiElm sahesi fiqhElmi rehberi Nesireddin Tusi Nesireddin Tusi mektebinin meshur numayendelerinden biridir HeyatiEllame Hilli Bagdad yaxinliginda yerlesen Hille seherindendir Muasir dovrde Hille Iraqda muhum yerlerden biri sayilir Cemaleddin Hilli dogma seherine cox bagli olmus ve orada fealiyyet gostermisdir O Hille seherinde dogulmus ve omrunu de burada basa vurmusdur Cemaleddin Dinin gozelliyi leqebi ile taninan filosofun adi bezi menbelerde Huseyn gosterilse de ekseriyyetinde Hesen kimi teqdim olunmusdur Onun atasinin adi Yusif babasinin adi Elidir Hille seherinden oldugu ucun Hilli nisbesini dasimisdir Menbelerde o en boyuk alim ellame adi ile yad edilmisdir Mutefekkir Ayetullah titulunu dasimisdir Cemaleddin Hesen Hilli 17 dekabr 1250 ci ilde dogulub ve 19 dekabr 1325 ci ilde vefat etmisdir Elmi yaradiciligiTehsili Ilk tehsilini ve ereb edebiyyatini atasindan tedris almisdir Hemin vaxtlarda Ellame Hilli umumi derslerini hem atasindan hem de diger qohumlarindan o cumleden dayisi anasinin emisi oglu ve Rizauddin Eli bin Tavus ve Nechul Belagenin serhi nin muellifi tedris almisdir Heddi bulug yasina 14 yas catmamisdan zirvesine yetismisdi Sebine Nemetzade Ellame Hilli ve onun Irsadul ezhan ila ehkamil iman Baki 2004 Cemaleddin Hilli zengin yardiciliq yolu kecmis felsefeye ve kelama dair qiymetli eserler yazmisdir Onun irsinden hem muasirleri hem de xelefleri tesirlenmis ve behrelenmisler Cemaleddin Hillinin eserleri butun dovrlerde alimlerin diqqet merkezinde olmus hemin eserlere deyerli serhler ve hasiyeler yazilmisdir Bir fakti da bildirmek lazimdir ki mutefekkirin eserleri onlarin esasinda qeleme alinmis serhler ve hasiyelerin elyazma nusxeleri dunyanin muxtelif seherlerinin kitabxanalarinin nadir incilerindendir Seyxulislam Allahsukur Pasazade Qafqazda islam eserinde Cemaleddin Hillinin Nesireddin Tusi ile birge sie ilahiyyat teliminin hazirlanmasinda istirak etdiyini yazmisdir Nesireddin et Tusi ve onun sagirdi Ellame el Hillinin Allah onlarin her ikisinden razi olsun seyleri sayesinde islamin bes esas muddeasina ve elece de on iki imam eqidesine esaslanan sie ilahiyyat elmi qeti berqerar oldu Mutefekkirin yaradiciliginda dine aid eserler say etibari ile cox olsa da felsefe ile bagli eserler de muhum yer tutur Cemaleddin Hilli seleflerinin ideyalarindan genis sekilde behrelenmisdir Nesireddin Tusinin irsi Cemaleddin Hilli ucun ornek olmus ve o tarixde oz muelliminin fikirlerinin feal tebligatcilarindan biri kimi taninmisdir Buna onun Nesireddin Tusinin Kelamin tecridi Tecrid el kelam Mentiqin tecridi Tecrid el mentiq Eqidelerin esaslari Qevaid el eqaid eserlerine hesr etdiyi serhler parlaq misallardir Cemaleddin Hilli Nesireddin Tusinin Kelamin tecridi eserine cox deyerli serh yazmisdir Hemin kitab Eqidelerin tecridi Tecrid el eqaid ve Etiqadin tecridi Tecrid el etiqad adlari ile meshurdur Nesireddin Tusi eserin adi haqqinda bele yazir Onu Eqidelerin tecridi adlandirdim Mutefekkir seleflerinden biri olan Necmeddin Qezvininin de yaradiciligi ile maraqlanmis ve onun irsi ile yaxindan tanis olmusdur Cemaleddin Hilli Necmeddin Qezvininin Mentiqin qaydalarina dair Semseddin traktati er Risale es Semsiyye fi l qevaid el mentiqiyye eserine ve Mahiyyet hikmeti Hikmet el ayn kitabina serhler yazmisdir Menbelerde onun Mahiyyet hikmeti kitabi esasinda qeleme aldigi serh Esaslarin Mahiyyetinin hikmetinden meqsedlerin izahi Izah el meqasid min Hikmet el ayn qevaid adlandirilmisdir Mutefekkirin bu serhi deyerli bir eser kimi meshur olmus alimlerin diqqetini celb etmisdir Cemaleddin Hillinin Dinin ehkamina dair elm oyrenenlerin mubahisesi Tebsirat el muteellimin fi ehkam ed din eseri onun tarixinde boyuk sie seyxi kimi meshur olmasinin sebeblerinden biridir Hemin kitab oz deyerine gore sie alimlerinin diqqet merkezinde olmusdur Cemaleddin Hillinin Dinin ehkamina dair elm oyrenenlerin mubahisesi kitabina Seyx Ehmed ibn Zeyneddin Ehsai Behreyni 1753 1827 serh qeleme almisdir AMEA nin muxbir uzvu Zakir Memmedov Seyx Ehmed Ehsainin esasini qoydugu seyxilik cereyani haqqinda yazmisdir ki seyxilik cereyani muselman Serqi olkelerinde o cumleden Azerbaycanda yayilmisdir Bu dini felsefi telim Sedreddin Sirazinin 1640 israqilik felsefesinin ifrat sieliye mexsus doktrinalarla qatisigindan vucuda gelmisdir Sebine Nemetzade Ellame Hilli ve onun Irsadul ezhan ila ehkamil iman Baki 2004 kitabinda mutefekkirin irsini herterefli arasdirmisdir Zehnlerin iman ehkamina yol gostermesi kitabinin sekkiz elyazma nusxesi AMEA nin Elyazmalar Intitutunda vardir Dine seriet meselelerine hesr edilmis eserin qurulusu murekkeb formadadir bir cox basliqlara ve yarimbasliqlara bolunmus en boyuk basliqlar kitab adlandirilmis 20 kitabdan ibaretdir Cemaleddin Hilli oz seleflerinin xususile Ibn Sinanin ve Nesireddin Tusinin yaradiciliq yollarini diqqetle izlemis onlarin irsinden genis sekilde behrelenmisdir Filosof eserlerinde seleflerinin fikirlerini elmi movqeden qiymetlendirmis ve arasdirmisdir Cemaleddin Hilli Nesireddin Tusinin felsefi mektebinin numayendesi kimi menbelerde yad edilmis tarixde filosof ve ilahiyyatci kimi serefli yer tutmusdur Muellimleri Ellame Hilli fiqhde dayisi Muheqqiq Hillinin mentiq ve felsefede Xace Nesreddin Tusinin telebesi idi Ehli sunne fiqhini ayrica olaraq ehli sunne alimlerinin yaninda oyrenmisdi Nesreddin Tusi Muheqqiq Hilli Seyx Seiduddin Yusif atasi Seyyid Ehmed b Tavus Seyyid Eli b Tavus Ibni Meysem Behrani Seyx Necibuddin Yehya b Seid Seyx Teqiyuddin Abdullah b Cefer b Eli Sabbag HenefiTelebeleri Fexruddin Muhemmed oglu Seyx Ebul Hesen Mezidi Qutbuddin Razi kitabinin serhcisidir Seyyid Ehmed b Ibrahim b ZuhreEserleriFiqh usuli fiqh kelam mentiq felsefe rical ve daha bir cox diger sahelere aid olan muxtelif kitablar yazmisdir Yuze qeder eserleri muasir dovrumuzedek gelib catmisdir El Irsad Tebsiretul Muteallimin el Qevaid El Tehrir Tezkiretul Fukaha Muhtelefus Sie El Munteha Serhut Tecrid Minhacul Istiqamet Telhisul Kessaf El Babul Hadi EserVefatiEllame Hilli hicri qemeri teqvimi ile 726 ci ilin Meherrem ayinin 19 20 de dunyasini deyisdi Onun qebri Necefde Elinin turbesindedir Hemcinin baxIstinadlaral Hilli Encyclopaedia Britannica ing Identifiants et Referentiels fr ABES 2011 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Deutsche Nationalbibliothek Record 119012766 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 data bibliotheken nl nid Aytek Zakirqizi Memmedova Nesireddin Tusinin felsefi mektebi Baki Elm 2011 Seyxulislam Allahsukur Pasazade Qafqazda islam Baki 1410 1992 Aytek Zakirqizi Memmedova Nesireddin Tusinin dunyagorusu Baki 2000 Zakir Memmedov Azerbaycan felsefesi tarixi Baki 1994 Nemetzade Sebine Elesger qizi Ellame Hesen ibn Sedideddin ibn el Mutehher el Hilli ve onun Irsad ul ezhan ila ehkam il iman eserinin fiqh tarixinde yeri Ilahiyyat elmleri namizedi alimlik derecesi almaq ucun teqdim edilmis dissertasiyanin avtoreferati Baki 2002 El Babul Hadi Eser tercume ve serh Baki Ibret Nesrleri 2021 184 seh Xarici kecidler ELLAME HILLI az al shia my1 ru 2008 08 06 2015 03 07 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 07