Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbülfida (ərəb. أبو الفداء) və ya Əbülfida İsmail Həməvi (tam adı əl-Məlik əl Müəyyəd İmadəddin Əbül-Fida İsmail bin Əfdal Əli bin Mahmud; noyabr 1273, Dəməşq, Məmlük dövləti – 27 oktyabr 1331, Həma) — kürt filosof, kapitan, İslam tarixçisi, coğrafiyaçı və 1320–1331- ci illərdə Əyyubilərin Həma əmiri.
| Əbülfida أبو الفداء | |
|---|---|
| ərəb. إسماعيل بن علي بن محمود بن مُحمَّد بن عُمر بن شاهنشاه الأيُّوبي | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şam |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Həma |
| Atası | Malik əl-Əfdal |
| Dini | İslam |
| Fəaliyyəti | coğrafiyaşünas, tarixçi, astronom, astroloq, siyasətçi, rəhbər[d], yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ayın üzərindəki Əbulfəda kraterinin adı onun şərəfinə adlandırılmışdır. Əbülfida öz işində məşhur olmuşdur.
Həyatı
Əbülfida 1273-cü il tarixində Həma əmiri II Mansur Mahmudun qardaşı və öz atası Malik əl-Əfdalın Moğolların işğalından qaçdığı yer olan Şamda doğulmuşdur. Atası o dövrdə məşhur komandir idi. Əbülfida eyni zamanda Səlahəddin Əyyubinin atası olan Nəcməddin Əyyubunun nəvəsidir.
Yaxşı təhsil almış, uşaqlığını Quran və bəzi elmləri öyrənməklə keçirmişdi. Ancaq, on iki yaşından etibarən tez-tez Xaçlılara qarşı hərbi əməliyyatlara qoşulmuşdur. 12 yaşındaykən Hospitalier cəngavərlərinin əlində olan Markab Həma əmiri tərəfindən müşayiət olundu və onlara böyük fayda verdi. Daha sonra Əkka, Hümüş, Tripoli və Rumkale qalalarının fəthinə qatıldı.
Əbülfida Məmlük sultanı Baybarsın Hələbə göndərdiyi orduda bəzi qoşunlara başçılıq etdi. 1298-ci ildə Məmlük sultanı Nasir Məhəmmədin xidmətinə daxil oldu. 1299-cu ildə yarı müstəqil olan Həma Əmirliyi ləğv edilərək, Məmlük dövlətinin bir hissəsi oldu. 1300-cü ildə Əbülfidaya Məmlük Şam quberniyasının idarəsi altında Həma idarəçiliyi vəzifəsi verildi. Öz üzərində idarəçi olan Məmlükülər Şam vəlisi Əmir Tengiz münasibətlər pozuldu. Ancaq əhəmiyyətli Məmlük əmirləri və sarayında ad verməyə başladı. 1312-ci ildə Məmlüklər dövləti içində Həma şəhəri idarəçisi olarak Məlik us-Sahn adı verildi. Malatyada moğollarla müharibədə böyük şücayət göstərdi. Bu müvəffəqiyyətlərə görə 1320-ci il fevralın 28-də Sultan tərəfindən irsi olaraq Həma emirliyi və Malik ül Müəyyəd adı verildi. 1320-1321-ci ildə Məmlük sultanı Nasir Məhəmmədin Hicaza etdiyi Həcc səfərində ona müşayiət etdi.
Əbülfida özünü hökumətin verdiyi vəzifələrə və eyni zamanda onun nüfuzuna borclu olan elmi işlərə təyin edərək, uzun illər əmir olduğu yerləri sakitlik və əzəmətlə idarə etdi. O, dövrünün ədəbi insan və alimlərinin cəsarətli qoruyucusu idi. 1331-ci ildə Həma şəhərində vəfat etdi. Onun yerinə Həma əmirliyinə Şam əmiri Tengizin də tövsiyə etdiyi, oğlu Əfdal Məhəmməd gəldi.
Əsərləri
Əbülfida yaşadığı və qarşılaşdıqlarını yazmasıyla məşhur oldu. Tarix elmi sahəsində ən çox tanınan əsəri İbn Əsirin "Əl-Kamil fit Tarix" adlı məşhur əsərinin bir davamı olan "Müxtəsəri Tarix il-Bəşər" dir. Bu əsərdə, ilk peyğəmbər və ilk insan olan Adəmdən başlayaraq 1328-ci ilə qədər baş verən hadisələrə yer vermişdir. Əsər qərb dillərinə tərcümə edilmiş, 1870-ci ildə İstanbulda və 1908-ci ildə Misirdə nəşr olunmuşdur.
Əbülfidanın digər mühüm əsəri 1316–1321-ci il tarixlərində yazılmış "Təqvim əl-Buldan" (Ölkələrin cədvəli) adlı əsəridir. Əsər 28 hissədən ibarət olub, ümumi coğrafiya kitabıdır. Müqəddimədən sonra Yer kürəsinin dənizlərini, dağlarını, bulaqlarını və göllərini izah edir. Mətndə bir sıra sətirlər də verilmişdir. Bu sətirlərdə yer adları və onların coğrafi koordinatları göstərilir. Əbülfida bu əsərində Ptolemey, Məhəmməd İdrisi, İbn Havqəl, İshari və Əl-Biruninin əsərlərindən faydalanmışdır. O, həmçinin müxtəlif coğrafi xüsusiyyətləri ilə birlikdə dünyanın ən böyük şəhərlərini təsvir etmişdir. Avropada bu kitab 1840-cı ildə Reinaud və De Slane tərəfindən nəşr olunmuşdur. Fransız dilində tərcüməsi 1848–1883-cü illərdə nəşr edilmişdir.
Həmçinin, Əbülfida tibb haqqında "Kunas" adlı kitab da yazmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118500333 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- "Arxivlənmiş surət". 2013-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-12.
- ^ Chambers Biographical Dictionary, ISBN 0-550-18022-2, s.5
Xarici keçidlər
- Şirvan vilayəti Şimali Azərbaycanın tarixi torpaqlarının tərkib hissəsi kimi 2018-05-10 at the Wayback Machine
- Abul Fida Ismail Ibn Hamwi 2010-09-10 at the Wayback Machine
- Həma[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebulfida ereb أبو الفداء ve ya Ebulfida Ismail Hemevi tam adi el Melik el Mueyyed Imadeddin Ebul Fida Ismail bin Efdal Eli bin Mahmud noyabr 1273 Demesq Memluk dovleti 27 oktyabr 1331 Hema kurt filosof kapitan Islam tarixcisi cografiyaci ve 1320 1331 ci illerde Eyyubilerin Hema emiri Ebulfida أبو الفداءereb إسماعيل بن علي بن محمود بن م حم د بن ع مر بن شاهنشاه الأي وبي Dogum tarixi noyabr 1273Dogum yeri SamVefat tarixi 27 noyabr 1331Vefat yeri HemaAtasi Malik el EfdalDini IslamFealiyyeti cografiyasunas tarixci astronom astroloq siyasetci rehber d yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ayin uzerindeki Ebulfeda kraterinin adi onun serefine adlandirilmisdir Ebulfida oz isinde meshur olmusdur HeyatiEbulfida 1273 cu il tarixinde Hema emiri II Mansur Mahmudun qardasi ve oz atasi Malik el Efdalin Mogollarin isgalindan qacdigi yer olan Samda dogulmusdur Atasi o dovrde meshur komandir idi Ebulfida eyni zamanda Selaheddin Eyyubinin atasi olan Necmeddin Eyyubunun nevesidir Yaxsi tehsil almis usaqligini Quran ve bezi elmleri oyrenmekle kecirmisdi Ancaq on iki yasindan etibaren tez tez Xaclilara qarsi herbi emeliyyatlara qosulmusdur 12 yasindayken Hospitalier cengaverlerinin elinde olan Markab Hema emiri terefinden musayiet olundu ve onlara boyuk fayda verdi Daha sonra Ekka Humus Tripoli ve Rumkale qalalarinin fethine qatildi Ebulfida Memluk sultani Baybarsin Helebe gonderdiyi orduda bezi qosunlara basciliq etdi 1298 ci ilde Memluk sultani Nasir Mehemmedin xidmetine daxil oldu 1299 cu ilde yari musteqil olan Hema Emirliyi legv edilerek Memluk dovletinin bir hissesi oldu 1300 cu ilde Ebulfidaya Memluk Sam quberniyasinin idaresi altinda Hema idareciliyi vezifesi verildi Oz uzerinde idareci olan Memlukuler Sam velisi Emir Tengiz munasibetler pozuldu Ancaq ehemiyyetli Memluk emirleri ve sarayinda ad vermeye basladi 1312 ci ilde Memlukler dovleti icinde Hema seheri idarecisi olarak Melik us Sahn adi verildi Malatyada mogollarla muharibede boyuk sucayet gosterdi Bu muveffeqiyyetlere gore 1320 ci il fevralin 28 de Sultan terefinden irsi olaraq Hema emirliyi ve Malik ul Mueyyed adi verildi 1320 1321 ci ilde Memluk sultani Nasir Mehemmedin Hicaza etdiyi Hecc seferinde ona musayiet etdi Ebulfida ozunu hokumetin verdiyi vezifelere ve eyni zamanda onun nufuzuna borclu olan elmi islere teyin ederek uzun iller emir oldugu yerleri sakitlik ve ezemetle idare etdi O dovrunun edebi insan ve alimlerinin cesaretli qoruyucusu idi 1331 ci ilde Hema seherinde vefat etdi Onun yerine Hema emirliyine Sam emiri Tengizin de tovsiye etdiyi oglu Efdal Mehemmed geldi EserleriEbulfida yasadigi ve qarsilasdiqlarini yazmasiyla meshur oldu Tarix elmi sahesinde en cox taninan eseri Ibn Esirin El Kamil fit Tarix adli meshur eserinin bir davami olan Muxteseri Tarix il Beser dir Bu eserde ilk peygember ve ilk insan olan Ademden baslayaraq 1328 ci ile qeder bas veren hadiselere yer vermisdir Eser qerb dillerine tercume edilmis 1870 ci ilde Istanbulda ve 1908 ci ilde Misirde nesr olunmusdur Ebulfidanin diger muhum eseri 1316 1321 ci il tarixlerinde yazilmis Teqvim el Buldan Olkelerin cedveli adli eseridir Eser 28 hisseden ibaret olub umumi cografiya kitabidir Muqeddimeden sonra Yer kuresinin denizlerini daglarini bulaqlarini ve gollerini izah edir Metnde bir sira setirler de verilmisdir Bu setirlerde yer adlari ve onlarin cografi koordinatlari gosterilir Ebulfida bu eserinde Ptolemey Mehemmed Idrisi Ibn Havqel Ishari ve El Biruninin eserlerinden faydalanmisdir O hemcinin muxtelif cografi xususiyyetleri ile birlikde dunyanin en boyuk seherlerini tesvir etmisdir Avropada bu kitab 1840 ci ilde Reinaud ve De Slane terefinden nesr olunmusdur Fransiz dilinde tercumesi 1848 1883 cu illerde nesr edilmisdir Hemcinin Ebulfida tibb haqqinda Kunas adli kitab da yazmisdir Hemcinin baxHema qirginiIstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 118500333 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Arxivlenmis suret 2013 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 12 Chambers Biographical Dictionary ISBN 0 550 18022 2 s 5Xarici kecidlerSirvan vilayeti Simali Azerbaycanin tarixi torpaqlarinin terkib hissesi kimi 2018 05 10 at the Wayback Machine Abul Fida Ismail Ibn Hamwi 2010 09 10 at the Wayback Machine Hema olu kecid