Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Şeyxəli Xan Kəngərli-Kəlbəlixanov (Naxçıvan – 1880, Ordubad, Naxçıvan qəzası) — Kəngərlilərin nümayəndəsi, hərbçi, Azərbaycan xanlıqlarından biri olan Naxçıvan xanlığının sonuncu xanı Kəlbəli xan Kəngərlinin oğlu, Ordubad qəzasının naibi.
| Şeyxəli xan Kəngərli | |
|---|---|
Ordubad qəzasının naibi  | |
| Sonrakı | Məmmədsadıq ağa Kəlbəlixanov |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1880 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu |
| Atası | Kəlbəli xan Kəngərli |
| Uşağı | Məmmədsadıq ağa Kəlbəlixanov |
| Dini | şiəlik |
Tarix
İkinci Rusiya-İran müharibəsi dövründə (1826–1828-ci illər) Naxçıvan ərazisində qızğın döyüşlər olub. "İranda A. P. Yermolovun elçiliyi" adlı kitabda Berje göstərir ki, Naxçıvan xanları ilə İran şahlığı arasındakı ziddiyyət baş verir.
Ehsan Xan və qardaşı Şeyxəli xan rus təbəəliyini qəbul edib hərbi xidmətə girir. Qraf Paskeviç Ehsan xanı Naxçıvana, qardaşı Şeyxəli xanı isə Ordubada naib (canişin) təyin edir.
Həmin vaxt – 1827-ci ilin iyul ayında İran ordusunun hərbi rəislərindən olan Kərim xan qraf Paskeviçdən özünün Naxçıvana vali təyin edilməsini xahiş edir. Lakin Paskeviç onun bu təklifini rədd edir. Odur ki, Ehsan xanın və onun qardaşı Şeyxəli xanın Naxçıvan və Ordubad valisi təyin olunmasından qəzəblənən Kərim xan rus ordusundan və Qraf Paskeviçdən intiqam almaq məqsədilə üç min nəfərlik qoşunla Ordubad qalasına – Şeyxəli xanın üzərinə hücum edir. O, rus ordusu qərargahının rəisi general Muravyovu Ehsan xanla birlikdə Ordubad qalasında mühasirəyə alır. Lakin Ehsan xan qardaşı Şeyxəli xanla birləşərək general Muravyovun başçılıq etdiyi rus qoşununu mühasirədən çıxarıb, Vənənd – Çənnəb yolu ilə Əlincə qalasına gətirir. Türkmənçay müqaviləsindən sonra Kərim xan öz qoşunları ilə Ordubaddan uzaqlaşır. Şeyxəli xan isə Ordubadda naibliyini davam etdirir. O, bir sıra islahatlar aparır və mədəni tədbirlər həyata keçirir. Fəqinin rəhbərlik etdiyi "Ərcüməni-Şüəra" ədəbi məclisi də 1831-ci ildə Şeyxəli xanın təşəbbüsü ilə yaradılır.
Rusiya özünü "səxavətli" göstərsə də, Cənubi Qafqazda işğal etdiyi torpaqlarda müstəmləkəçilik siyasətini tədricən həyata keçirirdi. Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı nəticəsində burada rus çarizminin müstəmləkəçilik siyasəti bərqərar olsa da, ölkədə uzun müddət davam edən feodal pərakəndəliyinə son qoyuldu.
Kəngərlilər
Naxçıvan vilayəti 1828-ci ildə Rusiyaya ilhaq edildikdən sonra Kəngərlilər bir neçə qola ayrılmışdılar (, Naxçıvanski, və s.). Kəlbəli xanın oğlu Şeyxəli xan və vərəsələrinin əksəri Kəlbəlixanov familiyasında qalmışdı. Kəngərlilərin çox mühüm qollarından biri olan Kəlbəlixanovlar nədənsə çox az öyrənilib. Kəlbəlixanovların şəcərəsini ilk dəfə mərhum tarix elmləri namizədi Ə. Əliyev hazırlayıb. Naxçıvan MR dövlət arxivində olan sənədlər bizə Şeyxəli xanın nəsil şəcərəsini ətraflı təsvir etmək imkanı verir.
Kəlbəlixanovlar
Arxivdə polkovnik Şeyxəli xanın varisləri haqqında çox maraqlı sənədlər var. Bu sənədlər içərisində Şeyxəli xanın varislərinin əmlak və torpaq mülkləri, daş karxanaları, fabrik və manufakturaları və dövlət vergiləri ilə bağlı yazışmalar, raportlar, xahişnamələr, ərizələr və s. var. Arxiv sənədlərindən məlum olur ki, Şeyxəli xanın, eləcə də oğlu Məmmədsadıq ağanın naib olduğu dövrdə Ordubad qəzasında sənayeyə, kənd təsərrüfatına, təhsilə böyük diqqət yetirilib, yeni fabrik və zavodların, daş karxanalarının açılması üçün cəhdlər göstərilib.
V. Zelinskinin verdiyi məlumatlara görə Ordubad mahalında 1873-cü ildə 26 ipək fabriki fəaliyyət göstərirdi: Ordubadda 14, Yuxarı Əylisdə 8, Vənənddə, Nüsnüsdə və Aşağı Əylisdə 4 fabrik işlədilirdi. İpək fabriklərinin bir çoxu Kəlbəlixanovlara məxsus idi. Bu fabriklərdə 163 usta, 262 şagird, 29 fəhlə işləyirdi. Buna görə də Ordubad şəhəri əhəmiyyətli ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrilirdi. Hesabata görə Ordubad mahalında ümumi dəyəri 40 min manat (gümüş pulla) olan 200 putdan artıq ipək hasil edilib. Arxivdə Şeyxəli xanın böyük oğlu, ştaps-kapitan Məmmədsadıq ağa Kəlbəlixanov və onun oğlu poruçik bağlı çox maraqlı və tariximiz üçün olduqca vacib sənədlər tapılıb.
İstinadlar
- Ordubad tarixindən [ölü keçid]
Mənbə
- E. Seyidbəyli "Naxçıvan torpaq mülkiyyətinə aid XVII – XVIII əsr Kəngərli arxeoqrafik sənədləri" kitabı, sənəd N 20. Bakı. 2000. səh.190
- F. Əliyev. M. A. Əliyev "Naxçıvan xanlığı" kitabı. Bakı 1996. səh 106.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Seyxeli Xan Kengerli Kelbelixanov Naxcivan 1880 Ordubad Naxcivan qezasi Kengerlilerin numayendesi herbci Azerbaycan xanliqlarindan biri olan Naxcivan xanliginin sonuncu xani Kelbeli xan Kengerlinin oglu Ordubad qezasinin naibi Seyxeli xan KengerliOrdubad qezasinin naibiSonrakiMemmedsadiq aga KelbelixanovSexsi melumatlarDogum yeri Naxcivan Naxcivan qezasi Irevan quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1880Vefat yeri Ordubad Naxcivan qezasi Irevan quberniyasi Rusiya imperiyasiFealiyyeti herbi qulluqcuAtasi Kelbeli xan KengerliUsagi Memmedsadiq aga KelbelixanovDini sielikTarixIkinci Rusiya Iran muharibesi dovrunde 1826 1828 ci iller Naxcivan erazisinde qizgin doyusler olub Iranda A P Yermolovun elciliyi adli kitabda Berje gosterir ki Naxcivan xanlari ile Iran sahligi arasindaki ziddiyyet bas verir Ehsan Xan ve qardasi Seyxeli xan rus tebeeliyini qebul edib herbi xidmete girir Qraf Paskevic Ehsan xani Naxcivana qardasi Seyxeli xani ise Ordubada naib canisin teyin edir Hemin vaxt 1827 ci ilin iyul ayinda Iran ordusunun herbi reislerinden olan Kerim xan qraf Paskevicden ozunun Naxcivana vali teyin edilmesini xahis edir Lakin Paskevic onun bu teklifini redd edir Odur ki Ehsan xanin ve onun qardasi Seyxeli xanin Naxcivan ve Ordubad valisi teyin olunmasindan qezeblenen Kerim xan rus ordusundan ve Qraf Paskevicden intiqam almaq meqsedile uc min neferlik qosunla Ordubad qalasina Seyxeli xanin uzerine hucum edir O rus ordusu qerargahinin reisi general Muravyovu Ehsan xanla birlikde Ordubad qalasinda muhasireye alir Lakin Ehsan xan qardasi Seyxeli xanla birleserek general Muravyovun basciliq etdiyi rus qosununu muhasireden cixarib Venend Cenneb yolu ile Elince qalasina getirir Turkmencay muqavilesinden sonra Kerim xan oz qosunlari ile Ordubaddan uzaqlasir Seyxeli xan ise Ordubadda naibliyini davam etdirir O bir sira islahatlar aparir ve medeni tedbirler heyata kecirir Feqinin rehberlik etdiyi Ercumeni Suera edebi meclisi de 1831 ci ilde Seyxeli xanin tesebbusu ile yaradilir Rusiya ozunu sexavetli gosterse de Cenubi Qafqazda isgal etdiyi torpaqlarda mustemlekecilik siyasetini tedricen heyata kecirirdi Simali Azerbaycanin Rusiya terefinden isgali neticesinde burada rus carizminin mustemlekecilik siyaseti berqerar olsa da olkede uzun muddet davam eden feodal perakendeliyine son qoyuldu KengerlilerNaxcivan vilayeti 1828 ci ilde Rusiyaya ilhaq edildikden sonra Kengerliler bir nece qola ayrilmisdilar Naxcivanski ve s Kelbeli xanin oglu Seyxeli xan ve vereselerinin ekseri Kelbelixanov familiyasinda qalmisdi Kengerlilerin cox muhum qollarindan biri olan Kelbelixanovlar nedense cox az oyrenilib Kelbelixanovlarin seceresini ilk defe merhum tarix elmleri namizedi E Eliyev hazirlayib Naxcivan MR dovlet arxivinde olan senedler bize Seyxeli xanin nesil seceresini etrafli tesvir etmek imkani verir KelbelixanovlarArxivde polkovnik Seyxeli xanin varisleri haqqinda cox maraqli senedler var Bu senedler icerisinde Seyxeli xanin varislerinin emlak ve torpaq mulkleri das karxanalari fabrik ve manufakturalari ve dovlet vergileri ile bagli yazismalar raportlar xahisnameler erizeler ve s var Arxiv senedlerinden melum olur ki Seyxeli xanin elece de oglu Memmedsadiq aganin naib oldugu dovrde Ordubad qezasinda senayeye kend teserrufatina tehsile boyuk diqqet yetirilib yeni fabrik ve zavodlarin das karxanalarinin acilmasi ucun cehdler gosterilib V Zelinskinin verdiyi melumatlara gore Ordubad mahalinda 1873 cu ilde 26 ipek fabriki fealiyyet gosterirdi Ordubadda 14 Yuxari Eylisde 8 Venendde Nusnusde ve Asagi Eylisde 4 fabrik isledilirdi Ipek fabriklerinin bir coxu Kelbelixanovlara mexsus idi Bu fabriklerde 163 usta 262 sagird 29 fehle isleyirdi Buna gore de Ordubad seheri ehemiyyetli ticaret ve senetkarliq merkezine cevrilirdi Hesabata gore Ordubad mahalinda umumi deyeri 40 min manat gumus pulla olan 200 putdan artiq ipek hasil edilib Arxivde Seyxeli xanin boyuk oglu staps kapitan Memmedsadiq aga Kelbelixanov ve onun oglu porucik bagli cox maraqli ve tariximiz ucun olduqca vacib senedler tapilib IstinadlarOrdubad tarixinden olu kecid MenbeE Seyidbeyli Naxcivan torpaq mulkiyyetine aid XVII XVIII esr Kengerli arxeoqrafik senedleri kitabi sened N 20 Baki 2000 seh 190 F Eliyev M A Eliyev Naxcivan xanligi kitabi Baki 1996 seh 106