Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Xudabəndə (fars. شاه محمد خدابنده; 1531, اردبیل, Səfəvilər – 1595, Ələmut, Səfəvilər) — Səfəvilər dövlətinin 4-cü şahı və I Təhmasibin oğlu. Ləqəbi Xudabəndə farscadan tərcümədə "Tanrının Bəndəsi" deməkdir. Fəhmi ləqəbi ilə şeirlər də yazmışdır. 1535-1571-ci illərdə Xorasan, 1571-1578-ci illərdə Fars valisi olmuşdur.
| Məhəmməd şah Xudabəndə | |
|---|---|
| Məhəmməd şah Təhmasib şah oğlu Səfəvi | |
 | |
| 11 fevral 1578 – 9 sentyabr 1588 | |
| Əvvəlki | II Şah İsmayıl |
| Sonrakı | I Abbas |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ərdəbil, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ələmut qalası, Qəzvin |
| Dəfn yeri | İmam Hüseyn türbəsi, Kərbəla, İraq |
| Atası | I Şah Təhmasib |
| Anası | Məvzili (Qədəmli) Sultan |
| Həyat yoldaşı | Heyrannisə Sultan |
| Uşaqları | Sultan Həsən Mirzə, Sultan Həmzə Mirzə, Sultan Abbas Mirzə, Sultan Əbutalib Mirzə, Sultan Təhmasib Mirzə |
| Ailəsi | Səfəvilər |
| Dini | Şiə (İslam) |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | ədəbiyyat |
| Tanınır | şair |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Doğumu
1531/2-ci ildə doğulmuşdur. II İsmayılın ana-bir, ata-bir qardaşıdır. Atasının sıraca ikinci, həyatda qalan birinci oğlu idi (ən böyük qardaşı Əliqulu mirzə hələ 1529-cu ildə vəfat etmişdi).
Hakimiyyətinin əvvəli
Məhəmmədin hakimiyyəti 1535-ci ildən Şirazdan başlayır və elə orada təzə təyin olunmuş II İsmayılın ali divanının vəzir, nazir, sədirlik, qazilik və sair mənsəblərə dair verdiyi fərmanı alır. Təzə təyin olunmuş şahın kimsədən intiqam almaq fikri yox idi və onun yeganə məqsədi atası və qardaşının hakimiyyət dövrlərində həbsə alınmış və haqsızlıqlara məruz qalmış şəxsləri azadlığa buraxmaq və onların haqlarını özlərinə qaytarmaq idi.
Lakin elə hakimiyyətinin ilk illərindən onun bütün çətinliklərin öhdəsindən gələ bilmədiyi göz qabağında idi. Çünki, istər dövlət adamları olsun, istərsə də nüfuza malik olan digər şəxslər onun qəbul etdiyi qərarlara təsir göstərə bilirdi. Məlum idi ki, bu kimi məsələlər bir çox ixtilaf və nifaqların meydana gəlməsinə səbəb ola bilərdi və bu belə də olur. Bu kimi ixtilaflar ilk dəfə olaraq Təhmasib şahın qızı Pərixan Xanımla Məhəmməd şahın həyat yoldaşı Məhdi Ülya arasında baş verir.
Həmin dövrlərdə Pərixan Xanım Qəzvində böyük nüfuza malik olduğundan onunla hesablaşır, əmrinə tabe olurdular. O, xalası Şamxal Sultanxanımın vasitəsilə dövlət işlərinin idarə olunmasına birbaşa müdaxilə edirdi.
Təzə təyin olunmuş şahın həyat yoldaşı Məhdi Ülya xanım da Şirazda qüdrəti ələ alıb İsgəndər bəyin dediyi kimi "Bütün işlərə nəzarət edir və heç bir iş onun nəzarəti olmadan həyata keçmirdi". Gah da ona xüsusi diqqət yetirir və dediklərini icra edirdi. Məhdi Ülya xanımın hətta Mir Qivamuddin Hüseyn Şirazi adlı xüsusi vəziri də var idi. Onun şahdan istədiyi şeylərdən biri də neçə ilə əvvəl İstəxr qalasında həbs olunan Əhməd xan Gilaninin azad olunması idi. Şah isə onu nəinki azad edir, hətta sonralar onu öz kürəkəni belə edir. Qəzvində toy mərasimi başa çatdıqdan sonra Gilana qaytarılır və əvvəlki qüdrətini əldə edir. Onunla birgə Ələmutda həbsdə olan İsa xan da azadlığa buraxılıb Şəki əyalətinə hakim təyin olunur. Təsis olunmuş yeni dövlətdə İsmayılın vəziri kimi şəxslər öz mövqelərini qoruyub saxlaya bilirlər. Sonralar onlara "Ruknussəltənə"və "Etimadud-dövlə"ləqəbi verilir. Belə nəzərə çarpır ki, bu kimi ləqəblər ilk dəfə olaraq həmən dövrdə verilmiş və Səfəvilərin hakimiyyətinin sonunadək ondan istifadə olunmuşdur.
Qəzvində baş verən hadisələr Şiraza çatdıqda, xüsusilə də Mirzə Salmanın Qəzvindən Şiraza gətirdiyi xəbərlərdən sonra Məhdi Ülya xanım və şah, Pərixan Xanımı öldürmək qərarına gəlirlər. Yaranmış ixtilaflar ciddi qarşıdurmalara gətirib çıxarmazdan əvvəl Qəzvinin tanınmış alimlərindən olan Seyid Hüseyn Kərəkinin müdaxiləsi ilə yenidən sabitlik bərqərar olunur.
Siyasi qətllər
Nəhayət, h.q. 985-ci ildə şah Qəzvinə daxil olur və orada özünün ilk və sonra ikinci və üçüncü edam hökmünü verir. Qətlə yetirilən ilk şəxs Pərixan xanımın verdiyi göstərişlərin icraçısı dayısı Şamxsal sultan olur. Belə ki, o, hiylə ilə şəhərdən qırağa çıxarıldıqdan sonra qətlə yetirilir. Onun ardınca Pərixan Xanım da gecə ikən Xəlil xanın evinə aparılır və orada boğularaq qətlə yetirilir və var-dövləti Xəlil xana verilir. Şah II İsmayılın bir yaşlı oğlu Şücanı da qətlə yetirir. Beləliklə, böyük nüfuz əldə etmiş Məhdi Ülya xanım qüdrəti bütünlüklə ələ keçirir və heç bir iş onun göstəriş və nəzarəti olmdan həyata keçmir. Bir vaxtlar Şirazda kiçik vəzifələrdən birini tutmuş Molla Əfzəl Münəccimbaşının onun göstərişi ilə Qəzvinin Müamilə divanının baş kələntəri təyin olunmasını buna misal çəkmək olar. Belə ki, onlardan bir çoxu əvvəllər Sultan Məhəmmədə, həyat yoldaşına və övladlarına xidmət etdikləri üçün, indi demək olar ki, artıq öz mükafatlarını alırdılar. Onlarla yanaşı, II İsmayılın qəzəbinə düçar olmuş şəxslər yenidən vəzifələrə təyin olunur və dövlət işlərində fəaliyyət göstərməyə başlayırdılar.
İdarəetmə
Azərbaycan bütünlüklə müxtəlif türk və türkmən qəbilələri arasında bölünmüş və onlar tərəfindən idarə olunurdu. Böyük əyalətlərin ayrı-ayrı şəhərlərə bölünməsi isə qızılbaşlar arasındakı ixtilafların daha da artmasına səbəb olur. Bütün bunlarla yanaşı, onların gəlirləri azaldığı üçün məxariclərinin mərkəzdən ayrılmasına ehtiyac duyulurdu. Bu isə dövlətin iqtisadiyyatına zərbə demək idi. Sədirlik vəzifəsinə də Sultan Məhəmməd Heratdan Şiraza getdiyi zaman öz qəsəbəsində daha gözəl xidmət göstərmiş Kirman seyidlərindən olan Mir Şəmsəddin Məhəmməd təyin olunur. Pərixan Xanımın evi də Darul-sədarə elan olunur və Mir Şəmsəddin orada tutduğu vəzifəni icra etməyə başlayır.
Həmən dövrlərdə hələ də taciklər idarə işlərinə, qızılbaşlar isə yüksək vəzifələrə, daha dəqiq desək, "Əmirul-uməra"(əmirlər əmiri) vəzifələrinə təyin olunurdular. Belə ki, İsgəndər bəyin öz kitabında ("Tarixi-aləm arayi-Abbas") adını çəkdiyi bütün şəhərlərə yalnız qızılbaş tayfalarından olan hakimlər rəhbərlik edirdi.
Daxili ixtilaflar
Şah Məhəmmədin hakimiyyəti ikinci İsmayılın hakimiyyət dövründən başlanmış bir sıra çətinliklərlə davam edir və bütün bunlara müxtəlif amillər səbəb olur. Səltənət sülaləsinin demək olar ki, kökünün kəsilməsi və bir çox qızılbaş rəhbərlərinin qətlə yetirilməsi dövlətin bünövrəsinə ağır zərbə vurur. Məhdi Ülya xanımın nüfuzu, qızılbaşların istəklərinə qarşı çıxması və qızılbaşları şahın tabeçiliyindən çəkindirməsi yaranmış böhranı daha da gərginləşdirir və Səfəvi dövlətinin zəifləməsinə birbaşa təsir göstərirdi.
Bildiyimiz kimi, Səfəvilər dövlətinin əsasını qızılbaşların mürşidlərinə olan xalis itaətkarlıqları təşkil edirdi. Bu münasibətlər zəiflədikdə isə dövlət öz tərəfdarlarını itirir və bunun üçün də təbii olaraq azsaylı tacik və iranlılarla sabitliyi özbək və osmanlıların təhlükəsindən qoruyub saxlaya bilmirdi. Dövləti himayə edən var idisə, o da dövlətə son dərəcə sadiq qalan türk və türkmən tayfalarından olan sufi qızılbaşları idi. Səriştəsiz insanların üzərində heç bir nəzarət olmadan müxtəlif vəzifələrə təyin olunması qızılbaş dövlət məmurlarının işlərinə mütləq nəzarətsizlik təsis olunduğu ilk gündən Səfəvi dövlətini ciddi çətinliklərlə qarşı-qarşıya qoyurdu. İskəndər bəy bu çətinliklərə işarə edərək yazır :
" Yaranmış hərc-mərcliyə səbəb olan ən başlıca amil rüşvətxorluğun dövlət məmurları arasında geniş yayılması olmuşdur ".
Yaranmış çətinliklərə səbəb olan başqa bir amil ölkənin bütünlüklə türk və türkmən tayfaları tərəfindən idarə olunması və dövlət büdcəsindən onların tələblərinə uyğun məbləğin ayrılması olmuşdur. Bu səbəbdən də dövlət büdcəsinin az bir müddətdə tamamilə boşalması yaranmış şəraiti daha da gərginləşdirmişdi. Bütün bunlarla yanaşı, qızılbaş rəhbərləri ölkə ərazisində heç bir nəzarət və nizam-intizamın hökm sürmədiyini görüb çətinliklərini rüşvət ilə həll edir və yeni-yeni çətinliklərin meydana gəlməsinə səbəb olurdular.
Yaranmış belə bir şəraitdə daim düşmən mövqeyində duran qonşu dövlətlər fürsətdən istifadə edib ölkə ərazisinə qoşun yürütmək fikrinə düşürlər. Bundan tək xarici dövlətlər deyil, ayrı-ayrı şəhərlərdəki daxili müxalif dəstələr də istifadə edirdi. İsgəndər bəy bu haqda yazır :
"Fürsətdən istifadə edən zəmanənin padşah və müxalifləri şərq və qərbdən əcəm ölkəsinə üz tutdu. Sultan Murad (h.q. 983-1003) Azərbaycan və Şirvana qoşun yürüdüb illər boyu müstəqillik iddiasında olan və əllərini ətraf məntəqələrə uzadan düşmənlərinə tərəf gəldi".
Özbək və osmanlıların hücumları ilə yanaşı vaxtaşırı müxtəlif əyalətlərdə də üsyanlar baş qaldırır və böyük sülalələrə mənsub olan dəstələr öz ərazilərinə sahib olmaq üçün dövlətə qarşı çıxırdılar.
Məhdi Ülyanın süqutu
Pərixanımın acınaqlı əhvalatından sonra artıq növbə Məhdi Ülya xanımın özünə çatmışdı. Bir qədər əvvəl Mirzə Məhəmmədin son dərəcə inadkar bu qadını haqqında söhbət açmışdıq. O, şahın bütün qüdrətini əlindən almış, qızılbaş əmir, vəzir və sədirləri tam mənada özünə tabe etmişdi. Nəyin bahasına olursa olsun, istədiyini onlara qəbul etdirdi. Məhz bu qadının yersiz müdaxiləsi ölkənin nüfuz və idarəçiliyinə ağır zərbə vurur. Mazandaranın Mər’əşi sülaləsindən olan Məhdi Ülya xanımın atası Mir Abdullah xan həmən məntəqənin hakimi olmuşdur. O, hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra Mirzə xanın (əmisi oğlu Sultan Muradın) hakim təyin olunduğunu eşitcək dərhal öz irs və mülkü hesab etdiyi Mazandarana qoşun göndərir. Onun təkidi ilə qızılbaş ordusu Mazandarana yola düşür. Qızılbaşların sərkərdəsi öldürülməyəcəyinə and içib söz verdikdən sonra Mirzə xanı təslim olmağa vadar edir. Lakin paytaxtda bütün işlərə nəzarət edən Məhdi Ülya xanım ordu Qəzvinə daxil olmazdan əvvəl öz adamlarını Mirzə xanın üzərinə göndərir və onu elə oradaca qətlə yetirir. Baş verənlər dövlət işlərində heç bir təcrübə və səriştəsi olmayan bir qadının birbaşa müdaxiləsindən baş verirdi. O, hakimiyyət və dövlətçilik işlərinə layiq olmadığı kimi, Şah Məhəmməd də bir o qədər bu kimi işlərə layiq deyildi. Baş verən hadisələr hamının Məhdi Ülya xanımdan cana doymasına və ona qarşı kin-küdurətin daha da artmasına səbəb olur. Bütün bunlardan narazı qalan İskəndər bəy Münşi yazır :
"Günahsız seyid övladı olan Mirzə xanın qətlə yetirilməsinə cahil və nadan əmirlərin şeytani vəsvəsəsi səbəb oldu. Hadisə h.q. 978-ci ildə baş verdi və on yeddi gündən sonra Məhdi Ülya xanımın özü də qətlə yetirildi".
İskəndər bəyin verdiyi məlumata görə, bunlardan sonra yenə də Mazandaranda əmin-amanlıq bərqərar olunmadı və mövcud gərginlik hələ də qalmaqda və Məhdi Ülya xanıma qarşı kin-küdurət isə daha da güclənməkdə idi.
Məhdi Ülya xanımın yersiz müdaxiləsi Heratın idarə olunmasında da özünü göstərir və təbii ki, bütün bunlar qızılbaşların narazılığına səbəb olurdu. Məlum olduğu kimi Herat, Xorasan əyalətinin mərkəzi olmuş və oranın qorunub saxlanılması Səfəvilər üçün heç də asan olmamış və bütün dövrlərdə hətta az yaşlı şahzadənin rəhbərliyi altında belə oranı qoruyub saxlamağa çalışmışlar. Təhmasib şahın hakimiyyətinin son illərində Şah Məhəmməd Mirzənin oğlu Abbas Mirzə Həratda Əliqulu xan Şamlının himayəsi altında yaşamışdır. Oğlu Abbas Mirzəni görməyə israrlı olan Məhdi Ülya h.q. 987-ci ildə Əliqulu xandan oğlunu Qəzvinə gətirməsini istəyir. Lakin o, Xorasanı Orta Asiyaya yaxın olduğunu və daim oranı təhlükə gözlədiyindən şahzadəsiz qalmalı olduğunu bəhanə gətirərək bu işi görməkdən imtina edir. O, Məhdi Ülyaya göndərdiyi məktubda yazır:
"Yüksək məqama malik olan şahzadəsiz ərazini qoruyub saxlamaq bizim üçün mümkün deyildir".
Yaranmış narazılıqlar yavaş-yavaş daha da ciddiləşməyə başlayır. Bir tərəfdən Məhdi Ülya xanım Mirzə Abbasın gətirilməsinə israr edir, digər tərəfdən də Heratın hakimi daha da müxalif mövqe tuturaq Abbasın Qəzvinə getməsini özbəklərin ürəklənmələrinə səbəb olacağını bildirirdi. Hətta Qəzvində mühüm mənsəblərdən birini tutan Əliqulu xanın atası Hüseyn xanın Hərata gəlməsi buranın hakiminin gəldiyi qərar heç bir təsir göstərmir. Əlbəttə bu məsələdə o tək deyildi, belə ki, digər tayfalar da Abbasın Heratda qalmasına təkid edir və onun Qəzvinə getməsinə heç cür razı olmurdular.
Belə bir müxalifəti görən Məhdi Ülya Hərat hakimi ilə arası yaxşı olmayan Məşhəd hakimi Murtəza Qulu xanı qarşı-qarşıya qoymaq qərarına gəlir. Hələ məsələ həll olmamışdı ki, paytaxt əmirləri, daha dəqiq desək, qəlbləri kin-küdurətlə dolu qızılbaş əmirləri onu qətlə yetirirlər. Beləliklə, Abbasın Həratda qalması dəqiqləşdirilir.
Qızılbaşların Mürşid müqabilində dayanıb həyat yoldaşını qətlə yetirmələri bir daha Səfəvi dövlətini süstləşərək süquta uğramasından xəbər verirdi. Çünki, bu dövlətin əsasını mürşidlə müridlər arasındakı sıx əlaqələr təşkil edirdi. Əmirlər bir tərəfdən Məhdi Ulyanı tətbiq etdiyi zorakılıqlara dözmür, digər tərəfdən də onun hökmranlığı ilə heç cür irəli gedə bilməyəcəklərini görürdülər. Bunun üçün də Qəzvinin Səadətabad bağına toplanıb ona qarşı üsyan edirlər. Şaha göndərdikləri məktubda yazırdılar:
"Zəif əql və şəxsi rəyə əsaslanan inadkar bir qadın dövlət işlərinə müdaxilə etməməlidir. Dövlət adamları ilə həmişə ziddiyyətdə olan Məhdi Ülyanın naibləri də birdəfəlik ondan əl çəkməlidirlər. Demək istədiyimiz budur ki, onun hakimiyyətdə olması və dövlət işlərinə nəzarət etməsi qızılbaş tayfaları üçün böyük bir təhlükədir".
Qəzvində müqavimətlə qarşılaşan qızılbaş əmirlərinin bir neçəsi zor gücünə olsa da h.q. 987-ci il Cəmadiyəs-sani ayının biri şahın sarayına daxil olub Məhdulya xanımı qətlə yetirirlər. Atılan belə bir addım əslində taciklərin(farsların) nüfuzunun alınmasına, Qazi Əhməd Quminin dediyi kimi,
"Dövlət Bəyimə"qarşı yönəlirdi.
Beləliklə, bu əhvalatdan sonra taciklərin də bir çoxunun evləri qarət, var-dövlətləri isə əmirlər tərəfindən müsadirə olundu. Həmən gün günortadan sonra qətlə yetirilənlərin cənazələri bir yerə toplanıb dəfn olundu. Qızılbaşlar şaha itaət etdiklərinə israr edib baş verənlərdə özlərini əsla müqəssir hesab etmirdilər. Onlar alim və müctəhidlərin qarşısında əlli bir and içib bir daha şaha vəfadar olduqlarını bildirirdilər. Beləliklə, sabitliyin bərqərar olunması üçün çarəsiz qalan Şah belə bir addımı atmalı olur.
Hakimiyyətin sonu
Mirzə Məhəmməd Qəzvinə Məhdi Ülyasız qayıdarkən öz vəzirini də Xorasanda itirmiş və Abbas Mirzənin səltənətini tələb edən bu məntəqədə heç bir dəyişiklik olunmamışdı. Əksinə olaraq, Azərbaycan və sair əyalətlərin bir hissəsi itirilmişdi. Şahzadə Həmzə Mirzə həmən il, yəni h.q. 992-ci ildə Qəzvində güzəranını əyləncə və eyş-işrətdə keçirirdi. Belə bir ağır şəraitdə Azərbaycan hakimi ondan təhlükədən qurtarmaq üçün lazımi tədbir görməsini istəyir. Şah kömək məqsədilə Azərbaycana yola düşür və əvvəlcə Ərdəbilə, oradan isə Təbrizə gəlir. Şah qızılbaşların əlində bir alət olduğu və heç bir ixtiyara malik olmadığı üçün bir daha Təbrizdə oranın hakimi olan Əmir xan adlı əmirlərdən birinin əleyhinə üsyan olunur. Şah onu tutduğu vəzifədən kənarlaşdırır. O, özünün qalaya bənzər evinə qayıdıb dövlət işlərinə son qoyur.
Nə baş veriləcəyi artıq məlum idi. "Bütün qızılbaş tayfalarının nümayəndəlirinə və təbrizlilərə döyüşə hazırlıq əmri verilmişdi". Nəticədə Əmir xan öz məşuqəsi ilə birlikdə təslim olub Qəhqəhə qalasında həbs olunur. Az sonra Əmir xanın tərəfdarı olan türkmənlərin qiyam xəbəri Təbrizə çatır. Lakin buna baxmayaraq Əmir xanın edam olunmasına dair hökm çıxarılır. Bu isə bir tərəfdən qızılbaşlar, Ustaclı və Şamlı, digər tərəfdən isə Türkmən və Təkli tayfaları arasında yaranmış ixtilafların daha da güclənməsinə səbəb olur. Təkli və Türkmən tayfaları arasındakı ixtilaflar qanlı-qadalı müharibələrin meydana gəlməsinədək davam edir. Qızılbaşlar arasındakı ixtilaflar hələ də davam edirdi. Əgər bir tərəfdə sülh və əmin-amanlıq yaradılırdısa, başqa bir yerdə yeni qarşıdurmalar meydana gəlirdi. Hətta Xorasan Şamlı və Ustaclı tayfaları belə Abbas Mirzənin səltənətinə göz dikirdi. Yaranmış ixtilaflar Məşhəd hakimi Mürşid Quluxanla Xorasan bəylərbəyi Əliqulu xan və Mirzə Lillah Abbas arasında Xorasanın Susefid adlı məntəqədə qarşıdurmaya gətirib çıxarır. Qazi Əhməd Qumi yazır :
"Tərəflər qılınc və qalxana əl atdıqları zaman Mürşid Quluxanın tərəfdarları fürsətdən istifadə edib Abbas Mirzəni qoşundan ayırıb Mürşid Qulu xanın ordusuna, ordan isə Məşhədə aparırlar."
Beləliklə, illər boyu Abbas Mirzənin səltənətinə göz dikən Əliqulu xan əliboş Herata qayıdır və Mürşid Quluxanın müqabilində onun yerini Abbas Mirzə tutur. İskəndər bəy Münşi öz kitabında olduqca gözəl və fəsahətli ibarətlə Həmzə Mirzənin cavan yaşlarında törətdiyi fitnə-fəsadlar haqqında söhbət açır. Sonra isə şahın ağır məğlubiyyətlərinə işarə edərək böyük məharətlə məğlubiyyətlərin səbəb və amillərini təhlil edir. Əlbəttə, o, Şah Abbasın tərəfdarı olan tarixçi olmuşdur və bunun üçün də şahın tutduğu dəyər və mövqeni açıqlamq üçün ondan əvvəlki dövrlər haqqında da ətraflı söhbət açır.
Vəfatı
1587-ci ilin oktyabrında Məhəmməd şah hakimiyyətdən salınır və oğlu Abbas Mirzə hökmdar elan olunur. Bu hadisədən sonra bir müddət Qəzvində sakit həyat tərzi sürən sabiq şah daha sonra Ələmut qalasında həbs olunur. Bəzi tarixçilərə görə 21 iyul 1595-ci ildə, bəzilərinə görə isə 10 iyul 1596-cı ildə məhz Qəzvində həbsdə vəfat edir.
Ailəsi
Həyat yoldaşları
- Mir Əbdül Əzim Seyfi Hüseyninin qızı - 1549-cu ildə Heratda evlənmişdi.
- Xeyrənnisə bəyim (Məhdi Ülya) - 1565-ci ildə evlənmişdi.
Oğlanları
- — Mazandaran valisi (1569-1577), II İsmayılın əmri ilə öldürüldü.
- Həmzə Mirzə — İsfahan valisi (1577-1586)
- Abbas Mirzə (I Şah Abbas)
- — vəliəhd (1586-1587)
Qızları
- Şahbəyim Sultan
Qalereya
Mənbə
İstinadlar
- Mohammad Chodabande // MAK (pol.).
- Rəsul Cəfəri, "Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək)", İki cilddə, I cild, "Şəhriyar", 2007, səh. 102-103
- Rəsul Cəfəri, "Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək)", İki cilddə, I cild, "Şəhriyar", 2007, səh. 104-105
- Rəsul Cəfəri, "Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək)", İki cilddə, I cild, "Şəhriyar", 2007, səh. 105-107
- Rəsul Cəfəri, "Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək)", İki cilddə, I cild, "Şəhriyar", 2007, səh. 114-115
Ədəbiyyat
- Azərbaycan Tarixi. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlər). Bakı. "Elm". 2007. 592 səh. + 56 səh. illüstrasiya.
- Azərbaycan Tarixi. I cild. (ən qədim zamanlardan XX əsrədək). Bakı. "Azərnəşr". 1994. 680 səh.
- . Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı. ”Şərq-Qərb”. 2007. 344 səh.+8 səh.(illüst.)
- Rəsul Cəfəri. Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək). İki cilddə. I cild. "Şəhriyar". 2007. 360 səh.
Xarici keçidlər
![image]()
Vikimənbədə Müəllif:Şah Məhəmməd Xudabəndə haqqında mətn var.
Məhəmməd Xudabəndə Doğum: 1531 Vəfat: 1595 | ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri II Şah İsmayıl |  Səfəvilər imperiyası(صفویان) Şahı 1578-1588 | Xələfləri I Şah Abbas |
Məhəmməd Xudabəndə — nəsil |
|---|
| SƏLƏF II İsmayıl  |  | Məhəmməd şah Xudabəndə  Səfəvilər sülaləsi | | XƏLƏF I Abbas  |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Olcaytu ile sehv salmayin Mehemmed Xudabende fars شاه محمد خدابنده 1531 اردبیل Sefeviler 1595 Elemut Sefeviler Sefeviler dovletinin 4 cu sahi ve I Tehmasibin oglu Leqebi Xudabende farscadan tercumede Tanrinin Bendesi demekdir Fehmi leqebi ile seirler de yazmisdir 1535 1571 ci illerde Xorasan 1571 1578 ci illerde Fars valisi olmusdur Mehemmed sah XudabendeMehemmed sah Tehmasib sah oglu SefeviSefeviler dovletinin IV sahi11 fevral 1578 9 sentyabr 1588EvvelkiII Sah IsmayilSonrakiI AbbasNaibeler Heyrannise Sultan Meryem SultanSexsi melumatlarDogum tarixi 1531Dogum yeri Erdebil Sefeviler dovletiVefat tarixi 1595Vefat yeri Elemut qalasi QezvinDefn yeri Imam Huseyn turbesi Kerbela IraqAtasi I Sah TehmasibAnasi Mevzili Qedemli SultanHeyat yoldasi Heyrannise SultanUsaqlari Sultan Hesen Mirze Sultan Hemze Mirze Sultan Abbas Mirze Sultan Ebutalib Mirze Sultan Tehmasib MirzeAilesi SefevilerDini Sie Islam Elmi fealiyyetiElm sahesi edebiyyatTaninir sair Vikianbarda elaqeli mediafayllarDogumu1531 2 ci ilde dogulmusdur II Ismayilin ana bir ata bir qardasidir Atasinin siraca ikinci heyatda qalan birinci oglu idi en boyuk qardasi Eliqulu mirze hele 1529 cu ilde vefat etmisdi Hakimiyyetinin evveliMehemmedin hakimiyyeti 1535 ci ilden Sirazdan baslayir ve ele orada teze teyin olunmus II Ismayilin ali divaninin vezir nazir sedirlik qazilik ve sair menseblere dair verdiyi fermani alir Teze teyin olunmus sahin kimseden intiqam almaq fikri yox idi ve onun yegane meqsedi atasi ve qardasinin hakimiyyet dovrlerinde hebse alinmis ve haqsizliqlara meruz qalmis sexsleri azadliga buraxmaq ve onlarin haqlarini ozlerine qaytarmaq idi Lakin ele hakimiyyetinin ilk illerinden onun butun cetinliklerin ohdesinden gele bilmediyi goz qabaginda idi Cunki ister dovlet adamlari olsun isterse de nufuza malik olan diger sexsler onun qebul etdiyi qerarlara tesir gostere bilirdi Melum idi ki bu kimi meseleler bir cox ixtilaf ve nifaqlarin meydana gelmesine sebeb ola bilerdi ve bu bele de olur Bu kimi ixtilaflar ilk defe olaraq Tehmasib sahin qizi Perixan Xanimla Mehemmed sahin heyat yoldasi Mehdi Ulya arasinda bas verir Hemin dovrlerde Perixan Xanim Qezvinde boyuk nufuza malik oldugundan onunla hesablasir emrine tabe olurdular O xalasi Samxal Sultanxanimin vasitesile dovlet islerinin idare olunmasina birbasa mudaxile edirdi Teze teyin olunmus sahin heyat yoldasi Mehdi Ulya xanim da Sirazda qudreti ele alib Isgender beyin dediyi kimi Butun islere nezaret edir ve hec bir is onun nezareti olmadan heyata kecmirdi Gah da ona xususi diqqet yetirir ve dediklerini icra edirdi Mehdi Ulya xanimin hetta Mir Qivamuddin Huseyn Sirazi adli xususi veziri de var idi Onun sahdan istediyi seylerden biri de nece ile evvel Istexr qalasinda hebs olunan Ehmed xan Gilaninin azad olunmasi idi Sah ise onu neinki azad edir hetta sonralar onu oz kurekeni bele edir Qezvinde toy merasimi basa catdiqdan sonra Gilana qaytarilir ve evvelki qudretini elde edir Onunla birge Elemutda hebsde olan Isa xan da azadliga buraxilib Seki eyaletine hakim teyin olunur Tesis olunmus yeni dovletde Ismayilin veziri kimi sexsler oz movqelerini qoruyub saxlaya bilirler Sonralar onlara Ruknusseltene ve Etimadud dovle leqebi verilir Bele nezere carpir ki bu kimi leqebler ilk defe olaraq hemen dovrde verilmis ve Sefevilerin hakimiyyetinin sonunadek ondan istifade olunmusdur Qezvinde bas veren hadiseler Siraza catdiqda xususile de Mirze Salmanin Qezvinden Siraza getirdiyi xeberlerden sonra Mehdi Ulya xanim ve sah Perixan Xanimi oldurmek qerarina gelirler Yaranmis ixtilaflar ciddi qarsidurmalara getirib cixarmazdan evvel Qezvinin taninmis alimlerinden olan Seyid Huseyn Kerekinin mudaxilesi ile yeniden sabitlik berqerar olunur Siyasi qetller Nehayet h q 985 ci ilde sah Qezvine daxil olur ve orada ozunun ilk ve sonra ikinci ve ucuncu edam hokmunu verir Qetle yetirilen ilk sexs Perixan xanimin verdiyi gosterislerin icracisi dayisi Samxsal sultan olur Bele ki o hiyle ile seherden qiraga cixarildiqdan sonra qetle yetirilir Onun ardinca Perixan Xanim da gece iken Xelil xanin evine aparilir ve orada bogularaq qetle yetirilir ve var dovleti Xelil xana verilir Sah II Ismayilin bir yasli oglu Sucani da qetle yetirir Belelikle boyuk nufuz elde etmis Mehdi Ulya xanim qudreti butunlukle ele kecirir ve hec bir is onun gosteris ve nezareti olmdan heyata kecmir Bir vaxtlar Sirazda kicik vezifelerden birini tutmus Molla Efzel Muneccimbasinin onun gosterisi ile Qezvinin Muamile divaninin bas kelenteri teyin olunmasini buna misal cekmek olar Bele ki onlardan bir coxu evveller Sultan Mehemmede heyat yoldasina ve ovladlarina xidmet etdikleri ucun indi demek olar ki artiq oz mukafatlarini alirdilar Onlarla yanasi II Ismayilin qezebine ducar olmus sexsler yeniden vezifelere teyin olunur ve dovlet islerinde fealiyyet gostermeye baslayirdilar IdareetmeAzerbaycan butunlukle muxtelif turk ve turkmen qebileleri arasinda bolunmus ve onlar terefinden idare olunurdu Boyuk eyaletlerin ayri ayri seherlere bolunmesi ise qizilbaslar arasindaki ixtilaflarin daha da artmasina sebeb olur Butun bunlarla yanasi onlarin gelirleri azaldigi ucun mexariclerinin merkezden ayrilmasina ehtiyac duyulurdu Bu ise dovletin iqtisadiyyatina zerbe demek idi Sedirlik vezifesine de Sultan Mehemmed Heratdan Siraza getdiyi zaman oz qesebesinde daha gozel xidmet gostermis Kirman seyidlerinden olan Mir Semseddin Mehemmed teyin olunur Perixan Xanimin evi de Darul sedare elan olunur ve Mir Semseddin orada tutdugu vezifeni icra etmeye baslayir Hemen dovrlerde hele de tacikler idare islerine qizilbaslar ise yuksek vezifelere daha deqiq desek Emirul umera emirler emiri vezifelerine teyin olunurdular Bele ki Isgender beyin oz kitabinda Tarixi alem arayi Abbas adini cekdiyi butun seherlere yalniz qizilbas tayfalarindan olan hakimler rehberlik edirdi Daxili ixtilaflarSah Mehemmedin hakimiyyeti ikinci Ismayilin hakimiyyet dovrunden baslanmis bir sira cetinliklerle davam edir ve butun bunlara muxtelif amiller sebeb olur Seltenet sulalesinin demek olar ki kokunun kesilmesi ve bir cox qizilbas rehberlerinin qetle yetirilmesi dovletin bunovresine agir zerbe vurur Mehdi Ulya xanimin nufuzu qizilbaslarin isteklerine qarsi cixmasi ve qizilbaslari sahin tabeciliyinden cekindirmesi yaranmis bohrani daha da gerginlesdirir ve Sefevi dovletinin zeiflemesine birbasa tesir gosterirdi Bildiyimiz kimi Sefeviler dovletinin esasini qizilbaslarin mursidlerine olan xalis itaetkarliqlari teskil edirdi Bu munasibetler zeifledikde ise dovlet oz terefdarlarini itirir ve bunun ucun de tebii olaraq azsayli tacik ve iranlilarla sabitliyi ozbek ve osmanlilarin tehlukesinden qoruyub saxlaya bilmirdi Dovleti himaye eden var idise o da dovlete son derece sadiq qalan turk ve turkmen tayfalarindan olan sufi qizilbaslari idi Seristesiz insanlarin uzerinde hec bir nezaret olmadan muxtelif vezifelere teyin olunmasi qizilbas dovlet memurlarinin islerine mutleq nezaretsizlik tesis olundugu ilk gunden Sefevi dovletini ciddi cetinliklerle qarsi qarsiya qoyurdu Iskender bey bu cetinliklere isare ederek yazir Yaranmis herc mercliye sebeb olan en baslica amil rusvetxorlugun dovlet memurlari arasinda genis yayilmasi olmusdur Yaranmis cetinliklere sebeb olan basqa bir amil olkenin butunlukle turk ve turkmen tayfalari terefinden idare olunmasi ve dovlet budcesinden onlarin teleblerine uygun meblegin ayrilmasi olmusdur Bu sebebden de dovlet budcesinin az bir muddetde tamamile bosalmasi yaranmis seraiti daha da gerginlesdirmisdi Butun bunlarla yanasi qizilbas rehberleri olke erazisinde hec bir nezaret ve nizam intizamin hokm surmediyini gorub cetinliklerini rusvet ile hell edir ve yeni yeni cetinliklerin meydana gelmesine sebeb olurdular Yaranmis bele bir seraitde daim dusmen movqeyinde duran qonsu dovletler fursetden istifade edib olke erazisine qosun yurutmek fikrine dusurler Bundan tek xarici dovletler deyil ayri ayri seherlerdeki daxili muxalif desteler de istifade edirdi Isgender bey bu haqda yazir Fursetden istifade eden zemanenin padsah ve muxalifleri serq ve qerbden ecem olkesine uz tutdu Sultan Murad h q 983 1003 Azerbaycan ve Sirvana qosun yurudub iller boyu musteqillik iddiasinda olan ve ellerini etraf menteqelere uzadan dusmenlerine teref geldi Ozbek ve osmanlilarin hucumlari ile yanasi vaxtasiri muxtelif eyaletlerde de usyanlar bas qaldirir ve boyuk sulalelere mensub olan desteler oz erazilerine sahib olmaq ucun dovlete qarsi cixirdilar Mehdi Ulyanin suqutuPerixanimin acinaqli ehvalatindan sonra artiq novbe Mehdi Ulya xanimin ozune catmisdi Bir qeder evvel Mirze Mehemmedin son derece inadkar bu qadini haqqinda sohbet acmisdiq O sahin butun qudretini elinden almis qizilbas emir vezir ve sedirleri tam menada ozune tabe etmisdi Neyin bahasina olursa olsun istediyini onlara qebul etdirdi Mehz bu qadinin yersiz mudaxilesi olkenin nufuz ve idareciliyine agir zerbe vurur Mazandaranin Mer esi sulalesinden olan Mehdi Ulya xanimin atasi Mir Abdullah xan hemen menteqenin hakimi olmusdur O hakimiyyeti ele aldiqdan sonra Mirze xanin emisi oglu Sultan Muradin hakim teyin olundugunu esitcek derhal oz irs ve mulku hesab etdiyi Mazandarana qosun gonderir Onun tekidi ile qizilbas ordusu Mazandarana yola dusur Qizilbaslarin serkerdesi oldurulmeyeceyine and icib soz verdikden sonra Mirze xani teslim olmaga vadar edir Lakin paytaxtda butun islere nezaret eden Mehdi Ulya xanim ordu Qezvine daxil olmazdan evvel oz adamlarini Mirze xanin uzerine gonderir ve onu ele oradaca qetle yetirir Bas verenler dovlet islerinde hec bir tecrube ve seristesi olmayan bir qadinin birbasa mudaxilesinden bas verirdi O hakimiyyet ve dovletcilik islerine layiq olmadigi kimi Sah Mehemmed de bir o qeder bu kimi islere layiq deyildi Bas veren hadiseler haminin Mehdi Ulya xanimdan cana doymasina ve ona qarsi kin kuduretin daha da artmasina sebeb olur Butun bunlardan narazi qalan Iskender bey Munsi yazir Gunahsiz seyid ovladi olan Mirze xanin qetle yetirilmesine cahil ve nadan emirlerin seytani vesvesesi sebeb oldu Hadise h q 978 ci ilde bas verdi ve on yeddi gunden sonra Mehdi Ulya xanimin ozu de qetle yetirildi Iskender beyin verdiyi melumata gore bunlardan sonra yene de Mazandaranda emin amanliq berqerar olunmadi ve movcud gerginlik hele de qalmaqda ve Mehdi Ulya xanima qarsi kin kuduret ise daha da guclenmekde idi Mehdi Ulya xanimin yersiz mudaxilesi Heratin idare olunmasinda da ozunu gosterir ve tebii ki butun bunlar qizilbaslarin naraziligina sebeb olurdu Melum oldugu kimi Herat Xorasan eyaletinin merkezi olmus ve oranin qorunub saxlanilmasi Sefeviler ucun hec de asan olmamis ve butun dovrlerde hetta az yasli sahzadenin rehberliyi altinda bele orani qoruyub saxlamaga calismislar Tehmasib sahin hakimiyyetinin son illerinde Sah Mehemmed Mirzenin oglu Abbas Mirze Heratda Eliqulu xan Samlinin himayesi altinda yasamisdir Oglu Abbas Mirzeni gormeye israrli olan Mehdi Ulya h q 987 ci ilde Eliqulu xandan oglunu Qezvine getirmesini isteyir Lakin o Xorasani Orta Asiyaya yaxin oldugunu ve daim orani tehluke gozlediyinden sahzadesiz qalmali oldugunu behane getirerek bu isi gormekden imtina edir O Mehdi Ulyaya gonderdiyi mektubda yazir Yuksek meqama malik olan sahzadesiz erazini qoruyub saxlamaq bizim ucun mumkun deyildir Yaranmis naraziliqlar yavas yavas daha da ciddilesmeye baslayir Bir terefden Mehdi Ulya xanim Mirze Abbasin getirilmesine israr edir diger terefden de Heratin hakimi daha da muxalif movqe tuturaq Abbasin Qezvine getmesini ozbeklerin ureklenmelerine sebeb olacagini bildirirdi Hetta Qezvinde muhum menseblerden birini tutan Eliqulu xanin atasi Huseyn xanin Herata gelmesi buranin hakiminin geldiyi qerar hec bir tesir gostermir Elbette bu meselede o tek deyildi bele ki diger tayfalar da Abbasin Heratda qalmasina tekid edir ve onun Qezvine getmesine hec cur razi olmurdular Bele bir muxalifeti goren Mehdi Ulya Herat hakimi ile arasi yaxsi olmayan Meshed hakimi Murteza Qulu xani qarsi qarsiya qoymaq qerarina gelir Hele mesele hell olmamisdi ki paytaxt emirleri daha deqiq desek qelbleri kin kuduretle dolu qizilbas emirleri onu qetle yetirirler Belelikle Abbasin Heratda qalmasi deqiqlesdirilir Qizilbaslarin Mursid muqabilinde dayanib heyat yoldasini qetle yetirmeleri bir daha Sefevi dovletini sustleserek suquta ugramasindan xeber verirdi Cunki bu dovletin esasini mursidle muridler arasindaki six elaqeler teskil edirdi Emirler bir terefden Mehdi Ulyani tetbiq etdiyi zorakiliqlara dozmur diger terefden de onun hokmranligi ile hec cur ireli gede bilmeyeceklerini gorurduler Bunun ucun de Qezvinin Seadetabad bagina toplanib ona qarsi usyan edirler Saha gonderdikleri mektubda yazirdilar Zeif eql ve sexsi reye esaslanan inadkar bir qadin dovlet islerine mudaxile etmemelidir Dovlet adamlari ile hemise ziddiyyetde olan Mehdi Ulyanin naibleri de birdefelik ondan el cekmelidirler Demek istediyimiz budur ki onun hakimiyyetde olmasi ve dovlet islerine nezaret etmesi qizilbas tayfalari ucun boyuk bir tehlukedir Qezvinde muqavimetle qarsilasan qizilbas emirlerinin bir necesi zor gucune olsa da h q 987 ci il Cemadiyes sani ayinin biri sahin sarayina daxil olub Mehdulya xanimi qetle yetirirler Atilan bele bir addim eslinde taciklerin farslarin nufuzunun alinmasina Qazi Ehmed Quminin dediyi kimi Dovlet Beyime qarsi yonelirdi Belelikle bu ehvalatdan sonra taciklerin de bir coxunun evleri qaret var dovletleri ise emirler terefinden musadire olundu Hemen gun gunortadan sonra qetle yetirilenlerin cenazeleri bir yere toplanib defn olundu Qizilbaslar saha itaet etdiklerine israr edib bas verenlerde ozlerini esla muqessir hesab etmirdiler Onlar alim ve muctehidlerin qarsisinda elli bir and icib bir daha saha vefadar olduqlarini bildirirdiler Belelikle sabitliyin berqerar olunmasi ucun caresiz qalan Sah bele bir addimi atmali olur Hakimiyyetin sonuMirze Mehemmed Qezvine Mehdi Ulyasiz qayidarken oz vezirini de Xorasanda itirmis ve Abbas Mirzenin seltenetini teleb eden bu menteqede hec bir deyisiklik olunmamisdi Eksine olaraq Azerbaycan ve sair eyaletlerin bir hissesi itirilmisdi Sahzade Hemze Mirze hemen il yeni h q 992 ci ilde Qezvinde guzeranini eylence ve eys isretde kecirirdi Bele bir agir seraitde Azerbaycan hakimi ondan tehlukeden qurtarmaq ucun lazimi tedbir gormesini isteyir Sah komek meqsedile Azerbaycana yola dusur ve evvelce Erdebile oradan ise Tebrize gelir Sah qizilbaslarin elinde bir alet oldugu ve hec bir ixtiyara malik olmadigi ucun bir daha Tebrizde oranin hakimi olan Emir xan adli emirlerden birinin eleyhine usyan olunur Sah onu tutdugu vezifeden kenarlasdirir O ozunun qalaya benzer evine qayidib dovlet islerine son qoyur Ne bas verileceyi artiq melum idi Butun qizilbas tayfalarinin numayendelirine ve tebrizlilere doyuse hazirliq emri verilmisdi Neticede Emir xan oz mesuqesi ile birlikde teslim olub Qehqehe qalasinda hebs olunur Az sonra Emir xanin terefdari olan turkmenlerin qiyam xeberi Tebrize catir Lakin buna baxmayaraq Emir xanin edam olunmasina dair hokm cixarilir Bu ise bir terefden qizilbaslar Ustacli ve Samli diger terefden ise Turkmen ve Tekli tayfalari arasinda yaranmis ixtilaflarin daha da guclenmesine sebeb olur Tekli ve Turkmen tayfalari arasindaki ixtilaflar qanli qadali muharibelerin meydana gelmesinedek davam edir Qizilbaslar arasindaki ixtilaflar hele de davam edirdi Eger bir terefde sulh ve emin amanliq yaradilirdisa basqa bir yerde yeni qarsidurmalar meydana gelirdi Hetta Xorasan Samli ve Ustacli tayfalari bele Abbas Mirzenin seltenetine goz dikirdi Yaranmis ixtilaflar Meshed hakimi Mursid Quluxanla Xorasan beylerbeyi Eliqulu xan ve Mirze Lillah Abbas arasinda Xorasanin Susefid adli menteqede qarsidurmaya getirib cixarir Qazi Ehmed Qumi yazir Terefler qilinc ve qalxana el atdiqlari zaman Mursid Quluxanin terefdarlari fursetden istifade edib Abbas Mirzeni qosundan ayirib Mursid Qulu xanin ordusuna ordan ise Meshede aparirlar Belelikle iller boyu Abbas Mirzenin seltenetine goz diken Eliqulu xan elibos Herata qayidir ve Mursid Quluxanin muqabilinde onun yerini Abbas Mirze tutur Iskender bey Munsi oz kitabinda olduqca gozel ve fesahetli ibaretle Hemze Mirzenin cavan yaslarinda toretdiyi fitne fesadlar haqqinda sohbet acir Sonra ise sahin agir meglubiyyetlerine isare ederek boyuk meharetle meglubiyyetlerin sebeb ve amillerini tehlil edir Elbette o Sah Abbasin terefdari olan tarixci olmusdur ve bunun ucun de sahin tutdugu deyer ve movqeni aciqlamq ucun ondan evvelki dovrler haqqinda da etrafli sohbet acir Vefati1587 ci ilin oktyabrinda Mehemmed sah hakimiyyetden salinir ve oglu Abbas Mirze hokmdar elan olunur Bu hadiseden sonra bir muddet Qezvinde sakit heyat terzi suren sabiq sah daha sonra Elemut qalasinda hebs olunur Bezi tarixcilere gore 21 iyul 1595 ci ilde bezilerine gore ise 10 iyul 1596 ci ilde mehz Qezvinde hebsde vefat edir AilesiHeyat yoldaslari Mir Ebdul Ezim Seyfi Huseyninin qizi 1549 cu ilde Heratda evlenmisdi Xeyrennise beyim Mehdi Ulya 1565 ci ilde evlenmisdi Oglanlari Mazandaran valisi 1569 1577 II Ismayilin emri ile olduruldu Hemze Mirze Isfahan valisi 1577 1586 Abbas Mirze I Sah Abbas veliehd 1586 1587 Qizlari Sahbeyim SultanQalereyaMehemmed sah Xudabende dovru sikke 1577 Mehemmed sah Xudabende dovru sikke 1577 MenbeIstinadlar Mohammad Chodabande MAK pol Resul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde I cild Sehriyar 2007 seh 102 103 Resul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde I cild Sehriyar 2007 seh 104 105 Resul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde I cild Sehriyar 2007 seh 105 107 Resul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde I cild Sehriyar 2007 seh 114 115 Edebiyyat Azerbaycan Tarixi Yeddi cildde III cild XIII XVIII esrler Baki Elm 2007 592 seh 56 seh illustrasiya Azerbaycan Tarixi I cild en qedim zamanlardan XX esredek Baki Azernesr 1994 680 seh Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 344 seh 8 seh illust Resul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde I cild Sehriyar 2007 360 seh Xarici kecidlerVikimenbede Muellif Sah Mehemmed Xudabende haqqinda metn var Mehemmed XudabendeSefeviler sulalesiDogum 1531 Vefat 1595Hakimiyyet titullariSelefleri II Sah Ismayil Sefeviler imperiyasi صفویان Sahi 1578 1588 Xelefleri I Sah AbbasMehemmed Xudabende nesilSah Ismayil XetaiHemze Mirze SefeviSahbeyi Tacli Beyim Sah Tehmasib SefeviMehemmed sah XudabendeMehemmed Bagir MirzeBehruze beyim Sultan Begum MevesilliI AbbasSultan Mehemmed Xudabende MirzeSELEF II Ismayil Mehemmed sah Xudabende Sefeviler sulalesi XELEF I Abbas