Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İordan (təq. VI əsr, güm. Roma imperiyası – təq. VI əsr) – erkən orta əsrlərin yazıçı və tarixçisi.
| İordan | |
|---|---|
| Doğum tarixi | təq. VI əsr |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. VI əsr |
| Fəaliyyəti | tarixçi, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Bizanslı İordan Orta əsrlərin görkəmli yazıçı və tarixçilərindən olmuşdur. Onun həyatı haqqında çox az məlumat var. Mövcud məlumatlar yalnız yazıçının öz əsərində verilmişdir(ilk ədəbi bioqrafiya nümunəsi). Məlumdur ki, İordan Vl əsrdə yaşamışdır, milliyyətcə qot(ostqot) olmuşdur. Bəzi mənbələrdə onun alan tayfasından olduğu da deyilir(T. Mommzen hesab edir ki, İordan qot olmaqla yanaşı, alan da ola bilər). İordan məşhur sərkərdə Qunqis Bazanın notarisi (salnaməçisi, katibi)olmuşdur(İordanın babası Pariy də alanların başçısı Konlakın notarisi olmuşdur). Quntikis Baza iki dəfə5 02–505-ci və 536-cı illər də farslarla vuruşmuşdur. Çox güman ki, İordan bu hərbi yürüşlərdən birində Quntiqisi müşayiət etmişdir. Hər halda güman edilir ki, o, notaris kimi çox qısa müddətdə fəaliyyət göstərmiş, rahibliyi qəbul etmiş, Kratonun yepiskopu olmuşdur.
Yaradıcılığı
Çox güman ki, İordan "Qotların mənşəyi və əməlləri"adlı əsərini Vl əsrin ortalarında yazmışdır. Yazıçı bu əsərində bircə dəfə öz adını xatırlatmışdır. Məşhur alman tarixçisi,"Roma tarixi"əsərinin müəllifi, Nobel mükafatı laureatı T. Mommzen 1882-ci ildə "Monumenta Germanie historikal"-ın tərkibinə daxil edilən bu əsəri qısaldılmış şəkildə "Getika", ikinci Roma tarixinə həsr etdiyi əsərini isə "Romana"adlandırmasını təklif etmişdir. İordanın "Getika"əsəri -Avropanın, xüsusilə də bu qitənin Aralıq dənizi ətrafının çox əhəmiyyətli bir dövrünə, şərti olaraq "millətlərin böyük köçü"adlandırılan dövrünə aid olan məlumatların toplusunu əhatə edir. İordanın bu əsərində tam, hərtərəfli olmasa da, quldarlıq dövrünün süqut etməsi, feodal münasibətlərinin formalaşması, təzəcə özünü göstərməkdə olan çoxsaylı tayfaların yerlərinin dəyişməsi prosesi və onların ilk feodal dövlətlərinin yaratmalarının təsviri verilmişdir. "Getika"əsərinin əsas mövzusu qotların mənşəyi və tarixi olsa da, burada əhəmiyyətli istiqamətlərdən biri də hunlar və onların qəhrəman sərkərdəsi, ordu başçısı, hökmdarı Attila haqqında verilən məlumatlardır. İlkin orta əsrlərin çox parlaq şəxsiyyətlərindən biri olan Attila Avropanın siyasi tarixində mühüm yerlərdən birini tutmuşdur. Bir hun sərkərdəsi olaraq, avropalı müəlliflərin ifadə etdikləri kimi, "Avropanın qapısını rəzəsindən qopartmışdır". O, yeni bir idarəçilik forması yaratmasa da, köhnə, antik üsul-idarə sistemini məhv etmişdir. İordanın bu əsərində Attilanın hərbi yürüşləri, həyatı və ömrünün son günləri ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir. Bu əsərdə hunlar haqqında bəhs edən müəllif onların başçısınının canlı obrazını yaratmışdır. Burada deyilir ki, Attila Mundzukun oğlu olmuşdur. Qardaşları Oktar və Roasın ölümündən sonra bütün hunların başçısı, hökmdarı olmuşdur. Qardaşı Bleda ilə birlikdə hun krallığına başçılıq etmişdir. Bleda xəyanətlə qətlə yetiriləndən sonra Attila bütün hun tayfalarını öz ətrafında birləşdirmiş, möhtəşəm bir ordu yaratmışdır. Bu barədə əsərdə deyilir :"Hunların böyük bir hissəsinə başçılıq edən onun qardaşı Bleda qəddarcasına qətlə yetirildikdən sonra, Attila bütün tayfaları öz hakimiyyəti ətrafında tam olaraq birləşdirdi və dünyanın ən öncül xalqlarını -romalıları və vestqotları özünə tabe etmək məqsədilə tabeliyində olan çoxsaylı digər tayfaları da topladı. Deyirlər ki, onun ordusunun sayı beş yüz min nəfərə qədər idi". Əsərin sonrakı hissələrində deyilir ki, alanların kralı Sanqiban gözlənilən hadisələrdən qorxuya düşərək Attilaya təslim olmaq qərarına gəlir. Əsərin amraqlı yerlərindən birində Attilanın döyüşdən əvvəl falçılara müraciət etməsi, onlardan gələcəyi öyrənmək istəməsidir. Burada deyilir: "Beləliklə, o, məğlub olmaqdansa, qaçmağın daha üzücü olduğunu düşünərək, falçılara gələcək taleyini öyrənmək əmrini verdi. Onlar öz adətlərinə görə bunu ya heyvanların içalatında, ya da təmizlənmiş sümüyün üzərindəki naxışlara baxaraq xəbər verdilər ki, bunları fəlakət gözləyir. İordanın "Getika" əsərində Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti, ədəbiyyatı və folkloru üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən xeyli məqam var. Diqqəti cəlb edən məqamlar sırasında Midiya(oxu:Azərbaycan)hökmdarı Tomirisin hərbi şücaətinə həsr edilmiş səhnələri göstərmək olar. Burada, həm də Azərbaycan folklorşünaslığı üçün xüsusi dəyəri olan Attilanın əfsanəvi qılıncı barədə maraqlı bir motiv var. İordan kitabının bu hissəsində yazır: "O(Atilla-C. N), öz təbiətinə görə təkəbbürlü (özündənrazı)olması ilə seçilsə də, skif çarları tərəfindən müqəddəs kimi qəbul edilən Mars qılıncını tapması ilə onun bu xasiyyəti daha da artdı. Traixçi Prisk söyləyir ki, bu qılınc belə bir vəziyyətdə tapılıb. Bir çoban görür ki, onun sürüsündən olan bir dana axsayır, amma onun yaralanmasının səbəbini tapa bilmir, o, narahat olur və qanın izi ilə gedərək, dananın otlayan vaxt ehtiyatsızlıq edərək ayaqladığı qılıncın yanına kimi gəlir; çoban qazıb qılıncı yerdən çıxardır, həmin an onu aparıb Attilaya verir. Attila ona verilən bu qılınca görə çox sevinir və onsuz da hədsiz dərəcədə təkəbbürlü olmasına baxmayaraq, fikirləşir ki, o, dünya-aləmə hakim təyin olunub və Mars qılıncı vasitəsilə müharibələrdə şücaət bəxş olunub. Bu parçada təsvir olunan səhnə Koroğlu dastanında olan Koroğlunun Misri qılıncı ilə bağlı motivlə səsləşir. Mars qılıncı kimi Misri qılınc da göydən düşən meteorit parçasından hazırlanıb, Koroğlunun bir gücü də bu qılıncla bağlıdır və s. İordan ədəbi dili bir qədər yöndəmsiz və ağırdır. Bunu onunla izah etmək olar ki, İordan barbar qot idi, həm də qədim yunan təhsili almışdı. Bunlar onun yazı tərzində(üslubunda)öz əksini tapmışdır. Eyni zamanda onu da nəzərdən qaçırtmaq olmaz ki, bu kitab müəyyən bədii xüsusiyyətlərə malik olsa da, tarixi əsərdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Cəlil Nağıyev. Qərbi Avropa ədəbiyyatı. 2019.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iordan teq VI esr gum Roma imperiyasi teq VI esr erken orta esrlerin yazici ve tarixcisi IordanDogum tarixi teq VI esrDogum yeri gum Roma imperiyasiVefat tarixi teq VI esrFealiyyeti tarixci yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiBizansli Iordan Orta esrlerin gorkemli yazici ve tarixcilerinden olmusdur Onun heyati haqqinda cox az melumat var Movcud melumatlar yalniz yazicinin oz eserinde verilmisdir ilk edebi bioqrafiya numunesi Melumdur ki Iordan Vl esrde yasamisdir milliyyetce qot ostqot olmusdur Bezi menbelerde onun alan tayfasindan oldugu da deyilir T Mommzen hesab edir ki Iordan qot olmaqla yanasi alan da ola biler Iordan meshur serkerde Qunqis Bazanin notarisi salnamecisi katibi olmusdur Iordanin babasi Pariy de alanlarin bascisi Konlakin notarisi olmusdur Quntikis Baza iki defe5 02 505 ci ve 536 ci iller de farslarla vurusmusdur Cox guman ki Iordan bu herbi yuruslerden birinde Quntiqisi musayiet etmisdir Her halda guman edilir ki o notaris kimi cox qisa muddetde fealiyyet gostermis rahibliyi qebul etmis Kratonun yepiskopu olmusdur YaradiciligiCox guman ki Iordan Qotlarin menseyi ve emelleri adli eserini Vl esrin ortalarinda yazmisdir Yazici bu eserinde birce defe oz adini xatirlatmisdir Meshur alman tarixcisi Roma tarixi eserinin muellifi Nobel mukafati laureati T Mommzen 1882 ci ilde Monumenta Germanie historikal in terkibine daxil edilen bu eseri qisaldilmis sekilde Getika ikinci Roma tarixine hesr etdiyi eserini ise Romana adlandirmasini teklif etmisdir Iordanin Getika eseri Avropanin xususile de bu qitenin Araliq denizi etrafinin cox ehemiyyetli bir dovrune serti olaraq milletlerin boyuk kocu adlandirilan dovrune aid olan melumatlarin toplusunu ehate edir Iordanin bu eserinde tam herterefli olmasa da quldarliq dovrunun suqut etmesi feodal munasibetlerinin formalasmasi tezece ozunu gostermekde olan coxsayli tayfalarin yerlerinin deyismesi prosesi ve onlarin ilk feodal dovletlerinin yaratmalarinin tesviri verilmisdir Getika eserinin esas movzusu qotlarin menseyi ve tarixi olsa da burada ehemiyyetli istiqametlerden biri de hunlar ve onlarin qehreman serkerdesi ordu bascisi hokmdari Attila haqqinda verilen melumatlardir Ilkin orta esrlerin cox parlaq sexsiyyetlerinden biri olan Attila Avropanin siyasi tarixinde muhum yerlerden birini tutmusdur Bir hun serkerdesi olaraq avropali muelliflerin ifade etdikleri kimi Avropanin qapisini rezesinden qopartmisdir O yeni bir idarecilik formasi yaratmasa da kohne antik usul idare sistemini mehv etmisdir Iordanin bu eserinde Attilanin herbi yurusleri heyati ve omrunun son gunleri etrafli sekilde tesvir edilmisdir Bu eserde hunlar haqqinda behs eden muellif onlarin bascisininin canli obrazini yaratmisdir Burada deyilir ki Attila Mundzukun oglu olmusdur Qardaslari Oktar ve Roasin olumunden sonra butun hunlarin bascisi hokmdari olmusdur Qardasi Bleda ile birlikde hun kralligina basciliq etmisdir Bleda xeyanetle qetle yetirilenden sonra Attila butun hun tayfalarini oz etrafinda birlesdirmis mohtesem bir ordu yaratmisdir Bu barede eserde deyilir Hunlarin boyuk bir hissesine basciliq eden onun qardasi Bleda qeddarcasina qetle yetirildikden sonra Attila butun tayfalari oz hakimiyyeti etrafinda tam olaraq birlesdirdi ve dunyanin en oncul xalqlarini romalilari ve vestqotlari ozune tabe etmek meqsedile tabeliyinde olan coxsayli diger tayfalari da topladi Deyirler ki onun ordusunun sayi bes yuz min nefere qeder idi Eserin sonraki hisselerinde deyilir ki alanlarin krali Sanqiban gozlenilen hadiselerden qorxuya duserek Attilaya teslim olmaq qerarina gelir Eserin amraqli yerlerinden birinde Attilanin doyusden evvel falcilara muraciet etmesi onlardan geleceyi oyrenmek istemesidir Burada deyilir Belelikle o meglub olmaqdansa qacmagin daha uzucu oldugunu dusunerek falcilara gelecek taleyini oyrenmek emrini verdi Onlar oz adetlerine gore bunu ya heyvanlarin icalatinda ya da temizlenmis sumuyun uzerindeki naxislara baxaraq xeber verdiler ki bunlari felaket gozleyir Iordanin Getika eserinde Azerbaycan tarixi medeniyyeti edebiyyati ve folkloru ucun muhum ehemiyyet kesb eden xeyli meqam var Diqqeti celb eden meqamlar sirasinda Midiya oxu Azerbaycan hokmdari Tomirisin herbi sucaetine hesr edilmis sehneleri gostermek olar Burada hem de Azerbaycan folklorsunasligi ucun xususi deyeri olan Attilanin efsanevi qilinci barede maraqli bir motiv var Iordan kitabinin bu hissesinde yazir O Atilla C N oz tebietine gore tekebburlu ozundenrazi olmasi ile secilse de skif carlari terefinden muqeddes kimi qebul edilen Mars qilincini tapmasi ile onun bu xasiyyeti daha da artdi Traixci Prisk soyleyir ki bu qilinc bele bir veziyyetde tapilib Bir coban gorur ki onun surusunden olan bir dana axsayir amma onun yaralanmasinin sebebini tapa bilmir o narahat olur ve qanin izi ile gederek dananin otlayan vaxt ehtiyatsizliq ederek ayaqladigi qilincin yanina kimi gelir coban qazib qilinci yerden cixardir hemin an onu aparib Attilaya verir Attila ona verilen bu qilinca gore cox sevinir ve onsuz da hedsiz derecede tekebburlu olmasina baxmayaraq fikirlesir ki o dunya aleme hakim teyin olunub ve Mars qilinci vasitesile muharibelerde sucaet bexs olunub Bu parcada tesvir olunan sehne Koroglu dastaninda olan Koroglunun Misri qilinci ile bagli motivle seslesir Mars qilinci kimi Misri qilinc da goyden dusen meteorit parcasindan hazirlanib Koroglunun bir gucu de bu qilincla baglidir ve s Iordan edebi dili bir qeder yondemsiz ve agirdir Bunu onunla izah etmek olar ki Iordan barbar qot idi hem de qedim yunan tehsili almisdi Bunlar onun yazi terzinde uslubunda oz eksini tapmisdir Eyni zamanda onu da nezerden qacirtmaq olmaz ki bu kitab mueyyen bedii xususiyyetlere malik olsa da tarixi eserdir Hemcinin baxAttila Koroglu dastaniIstinadlarCelil Nagiyev Qerbi Avropa edebiyyati 2019