Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İmadəddin Əbülfəth Müəyyəd Ay Aba (?-1174)— Səlcuq əmiri, vali.
| İMADƏDDİN AY ABA | |
|---|---|
| İmadəddin Əbülfəth Müəyyəd Ay Aba | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Nişapur şəhəri |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
Həyatı
Əbu Bəkr Qumacın nəvəsi, Əlaəddin Əbu Bəkrin oğlu idi.
İmadəddin Əbülfəth Müəyyəd Ay Aba Sultan Səncərə xidmət etmişdi. Xidmət və bacarığı sayəsində böyük torpaq sahibkarına çevrilmişdi. Bəlx valisi olarkən Sultan Səncəri oğuzları əsir düşmüşdü. Səncərin ora-bura dağılmış əmirləri Nişapurda yığışaraq Qaraxanlı Məhəmməd xanın oğlu, Səncərin qardaşı oğlu Mahmudu hökmdar elan etdilər.
Sultan Mahmud həmin günlərdə Heratı mühasirəyə alan oğuzların üzərinə səfər etdi. Tərəflər arasında dəfələrlə vuruşma oldu, əksəriyyəti də oğuzların qələbəsilə başa çatdı. 550-ci ilin cümadiyül - əvvəl ayında (iyul-avqust, 1155) oğuzlar Mərvə qayıdaraq oradan Mahmuda elçi göndərib sülh bağladılar. Mahmud da öz sələfi Süleyman şah kimi zəif şəxsiyyət idi, bütün qüvvə əmir Müəyyəd Ay Abanın əlində cəmləşmişdi. Ay Aba Nişapurdan əlavə Tus, və Əbivərdi də ələ keçirmişdi. Səncərin digər əmiri Aytak da Rey bölgəsinə hakim olmuş, başına 10 min atlı yığmışdı.
Mahmud xanla sülh bağlandıqdan sonra Səncərin əmirləri Mərvə gedib onunla görüşə bilirdilər. Ancaq görüşdə oğuz bəylərindən Tuti bəy, Qorqud, yaxud Səlmənəci və Böyük Davud hökmən iştirak edirdilər. 551-ci ildə (ramazan-oktyabr-noyabr, 1156) Müəyyəd Ay-Aba keşik çəkən oğuzları aldadaraq Səncəri Bəlxdən Termezə qaçırtdı. Bir müddət orada qaldıqdan sonra Səncər Mərvə gəldi. Bəlx bölgəsindəki oğuzlar Səncərin nə edəcəyini maraq və təşvişlə gözlədilər. 72 yaşlı ruhən düşkün, xəzinəsi boş, ölkəsi xarabazar, əsgəri dağılmış bir insan nə edə bilərdi? Gerçəkdən, Səncər heç bir təşəbbüs göstərmədən xilas olduqdan 7 ay sonra kədər içində Mərvdə öldü (14 rəbiüləvvəl 551 - 7 may 1156) və göy kaşısının birgünlük məsafədən göründüyü söylənən möhtəşəm türbəsində dəfn edildi.
Sultan Səncərin ölümündən sonra oğuzlar rahat nəfəs aldılar. İndi onlar Bəlx ətrafında yurd salmış, hətta yağmaçılıqdan vaz keçərək Sultan Mahmuda itaət etmək qərarına gəlmişdilər. Oğuzlar 553-cü ilin şaban ayında (avqust-sentyabr, 1158) Mərvə gəldilər, Sultan Mahmud və iqtidarı əslində öz əlində saxlayan Ay Aba Sərəxsdə idilər. Ay Aba qoşunla oğuzların üstünə yürüyərək onların bir bölüyu ilə qarşılaşıb qalib gəldi, hətta onları Mərvə qədər qovdu. Bu qalibiyyət cürətini artırmış və ona oğuzları tamamən ortadan qaldıracağı ümidini vermişdi. Buna görə Sultan Mahmud da yanındakı oğuzlara hücum etdi. Ancaq Ay Abanın bu ümidi başa çatdı. Üç gün davam edən döyüşdə oğuzlar üç dəfə geri çəkilsələr də, axırda Ay Abanı ağır bir məğlubiyyətə uğratdılar (9 şəvval - 3 noyabr).
İmadəddin Müəyyəd Ay Aba 1156-cı ildən sonra Nişapur vilayətinin valisi olmuşdu.Nişapur və onun ətrafına hakim olan Ay Aba Sultan Mahmudun hakimiyyətini tanımırdı. Buna görə oğuzlar Sultan Mahmud da yanlarında olmaqla Ay Abaya hücum etdilər. Ay Aba mühasirəyə alındı. Bu əsnada Sultan Mahmud oğuzların yanından qaçaraq Nişapurun qala divarına sığındı. Görünür, o, oğuzların hakimiyyətini qəbul edə bilmirdi. Ancaq onun qısa bir müddət sonra bu hərəkəti üçün möhkəm peşmançılıq duyduğuna şübhə yoxdur. Çünki Ay Aba onu və oğlunu yaxalayaraq gözlərinə mil çəkdirdi və ata-oğul bir-birinin ardınca dərin iztirablar içində vəfat etdilər (557-1162).
Müəyyəd Ay Aba bir ara atabəy Şəmsəddin Eldənizə xidmət etmişdi. Sultan Səncər vəfat edəndən sonra güclənən xarəzmşah (1156–1172) tərəfindən gözlənilən hücumların qarşısını almaq üçün Şəmsəddin Eldənizə ümüd bəsləyirdi. O, 1163-cü ildə Kumis vilayətinə hücum etdi.Bəstam və Damğanı ələ keçirdi. Ora öz canişini Təngizi vali təyin etdi. Təngizin vasitəsilə Mazandaran hakimi Rüstəm şahı məğlub edib o bölgəni də ələ keçirdi. Sultan Arslan şah və atabəy Şəmsəddin Eldəniz Ay Abaya fəxri libas, bayraq və hədiyyələr verdilər. Atabəyin təklifi ilə Ay Aba hakimiyyəti altında torpaqlarda Sultan Arslanşahın adına xütbə oxutdutdu. 1167-ci ildə Ay Aba Həmədana gəldi və bildirdi ki, xarəzmşah Nişapuru tutmağa yönəlib. Şəmsəddin Eldəniz xarəzmşaha hədə dolu məktub göndərdi.Məktubdan hirslənən xarəzmşah Nişapura hücumunu sürətləndirdi. Nişapur mühasirəyə tabladı. Şəmsəddin Eldəniz xarəzmşahın üstünə hücum etdi. Xarəzmşah Nişapurdan çəkildi. Az sonra Müəyyəd Ay Aba xarəzmşahın tərəfinə keçdi. Nişapur Atabəylər üçün itirildi.
Xarəzmşahlar Sultan Təkəş və Sultanşah arasında taxt qovğası gedirdi. Sultanşah anasını da götürüb Müəyyəd Aya abaya sığındı. Müəyyəd Ay Aba ona yardım etməyə söz verdi. Qoşunla Sultan Təkəşin üstünə hücum etdilər. Bu hücum haqqında əvvəlcədən məlumat alan Təkəş onları tələyə salıb məğlub etdi. Sultanşah qaçdı. Müəyyəd Ay Aba isə 11 iyun 1174-cü ildə döyüşdə öldürüldü.
İstinadlar
- ibn ül-Əsir, XI, s. 81-83.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Imadeddin Ebulfeth Mueyyed Ay Aba 1174 Selcuq emiri vali IMADEDDIN AY ABAImadeddin Ebulfeth Mueyyed Ay AbaDogum yeri Nisapur IranVefat tarixi 11 iyun 1174Vefat yeri Nisapur seheriFealiyyeti herbi lider d HeyatiEbu Bekr Qumacin nevesi Elaeddin Ebu Bekrin oglu idi Imadeddin Ebulfeth Mueyyed Ay Aba Sultan Sencere xidmet etmisdi Xidmet ve bacarigi sayesinde boyuk torpaq sahibkarina cevrilmisdi Belx valisi olarken Sultan Senceri oguzlari esir dusmusdu Sencerin ora bura dagilmis emirleri Nisapurda yigisaraq Qaraxanli Mehemmed xanin oglu Sencerin qardasi oglu Mahmudu hokmdar elan etdiler Sultan Mahmud hemin gunlerde Herati muhasireye alan oguzlarin uzerine sefer etdi Terefler arasinda defelerle vurusma oldu ekseriyyeti de oguzlarin qelebesile basa catdi 550 ci ilin cumadiyul evvel ayinda iyul avqust 1155 oguzlar Merve qayidaraq oradan Mahmuda elci gonderib sulh bagladilar Mahmud da oz selefi Suleyman sah kimi zeif sexsiyyet idi butun quvve emir Mueyyed Ay Abanin elinde cemlesmisdi Ay Aba Nisapurdan elave Tus ve Ebiverdi de ele kecirmisdi Sencerin diger emiri Aytak da Rey bolgesine hakim olmus basina 10 min atli yigmisdi Mahmud xanla sulh baglandiqdan sonra Sencerin emirleri Merve gedib onunla goruse bilirdiler Ancaq gorusde oguz beylerinden Tuti bey Qorqud yaxud Selmeneci ve Boyuk Davud hokmen istirak edirdiler 551 ci ilde ramazan oktyabr noyabr 1156 Mueyyed Ay Aba kesik ceken oguzlari aldadaraq Senceri Belxden Termeze qacirtdi Bir muddet orada qaldiqdan sonra Sencer Merve geldi Belx bolgesindeki oguzlar Sencerin ne edeceyini maraq ve tesvisle gozlediler 72 yasli ruhen duskun xezinesi bos olkesi xarabazar esgeri dagilmis bir insan ne ede bilerdi Gercekden Sencer hec bir tesebbus gostermeden xilas olduqdan 7 ay sonra keder icinde Mervde oldu 14 rebiulevvel 551 7 may 1156 ve goy kasisinin birgunluk mesafeden gorunduyu soylenen mohtesem turbesinde defn edildi Sultan Sencerin olumunden sonra oguzlar rahat nefes aldilar Indi onlar Belx etrafinda yurd salmis hetta yagmaciliqdan vaz kecerek Sultan Mahmuda itaet etmek qerarina gelmisdiler Oguzlar 553 cu ilin saban ayinda avqust sentyabr 1158 Merve geldiler Sultan Mahmud ve iqtidari eslinde oz elinde saxlayan Ay Aba Serexsde idiler Ay Aba qosunla oguzlarin ustune yuruyerek onlarin bir boluyu ile qarsilasib qalib geldi hetta onlari Merve qeder qovdu Bu qalibiyyet curetini artirmis ve ona oguzlari tamamen ortadan qaldiracagi umidini vermisdi Buna gore Sultan Mahmud da yanindaki oguzlara hucum etdi Ancaq Ay Abanin bu umidi basa catdi Uc gun davam eden doyusde oguzlar uc defe geri cekilseler de axirda Ay Abani agir bir meglubiyyete ugratdilar 9 sevval 3 noyabr Imadeddin Mueyyed Ay Aba 1156 ci ilden sonra Nisapur vilayetinin valisi olmusdu Nisapur ve onun etrafina hakim olan Ay Aba Sultan Mahmudun hakimiyyetini tanimirdi Buna gore oguzlar Sultan Mahmud da yanlarinda olmaqla Ay Abaya hucum etdiler Ay Aba muhasireye alindi Bu esnada Sultan Mahmud oguzlarin yanindan qacaraq Nisapurun qala divarina sigindi Gorunur o oguzlarin hakimiyyetini qebul ede bilmirdi Ancaq onun qisa bir muddet sonra bu hereketi ucun mohkem pesmanciliq duyduguna subhe yoxdur Cunki Ay Aba onu ve oglunu yaxalayaraq gozlerine mil cekdirdi ve ata ogul bir birinin ardinca derin iztirablar icinde vefat etdiler 557 1162 Mueyyed Ay Aba bir ara atabey Semseddin Eldenize xidmet etmisdi Sultan Sencer vefat edenden sonra guclenen xarezmsah 1156 1172 terefinden gozlenilen hucumlarin qarsisini almaq ucun Semseddin Eldenize umud besleyirdi O 1163 cu ilde Kumis vilayetine hucum etdi Bestam ve Damgani ele kecirdi Ora oz canisini Tengizi vali teyin etdi Tengizin vasitesile Mazandaran hakimi Rustem sahi meglub edib o bolgeni de ele kecirdi Sultan Arslan sah ve atabey Semseddin Eldeniz Ay Abaya fexri libas bayraq ve hediyyeler verdiler Atabeyin teklifi ile Ay Aba hakimiyyeti altinda torpaqlarda Sultan Arslansahin adina xutbe oxutdutdu 1167 ci ilde Ay Aba Hemedana geldi ve bildirdi ki xarezmsah Nisapuru tutmaga yonelib Semseddin Eldeniz xarezmsaha hede dolu mektub gonderdi Mektubdan hirslenen xarezmsah Nisapura hucumunu suretlendirdi Nisapur muhasireye tabladi Semseddin Eldeniz xarezmsahin ustune hucum etdi Xarezmsah Nisapurdan cekildi Az sonra Mueyyed Ay Aba xarezmsahin terefine kecdi Nisapur Atabeyler ucun itirildi Xarezmsahlar Sultan Tekes ve Sultansah arasinda taxt qovgasi gedirdi Sultansah anasini da goturub Mueyyed Aya abaya sigindi Mueyyed Ay Aba ona yardim etmeye soz verdi Qosunla Sultan Tekesin ustune hucum etdiler Bu hucum haqqinda evvelceden melumat alan Tekes onlari teleye salib meglub etdi Sultansah qacdi Mueyyed Ay Aba ise 11 iyun 1174 cu ilde doyusde olduruldu Istinadlaribn ul Esir XI s 81 83 Hemcinin baxSelcuqlar Qumaclar