Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özbəkistan mədəniyyəti — Orta Asiyada mərkəzi və şimal-qərb hissəsində yerləşən Özbəkistan Respublikasının mədəniyyəti.
Özbəkistanın böyük tarixi malik zəngin mədəniyyəti var. Özbək mədəniyyəti Şərqin ən parlaq və orijinal nümunələrindən biridir. Türk xalqları içərisində özünəməxsusluğu ilə seçilən özbəklərin könül oxşayan xalq mahnıları, təsviri sənəti, zəngin mətbəxi, geyim mədəniyyəti və memarlığı var.
Tarixi abidələr
Ölkənin Daşkənd, Səmərqənd, Buxara, Xivə, Kokand, Şəhrisəbz və digər şəhərlərdə çoxsaylı tarixi abidələr, məscid və muzeylər mövcuddur.
Tarixi abidələri sırasında Bibixanım məscidi, Uluqbəy rəsədxanası və mədrəsəsi, Şahi Zinda məqbərəsi, Əmir Teymur və onun nəslinin uyuduğu Qur-Əmir mavzoleyi, Ağ-Sarayın adını çəkmək olar. Təkcə Buxarada 140-a yaxın arxitektura abidəsi var. Müxtəlif əsr və xalqlara məxsus tarixi abidələrin məkanı olan qədim Xivə 1967-ci ildə, İçan-Qala isə 1990-cı ildə UNESCO-nun mədəni irs siyahısına daxil edilib.
Müstəqillik dövründə qədim məscidlər bərpa olunub, yeniləri tikilib. Özbək xalqının şedevri və milli fəxri olan mədəni və tarixi abidələr bərpa olunmaqla yanaşı, çoxlu xatirə kompleksləri tikilib. Məsələn, İmam Əl-Buxari, Əl-Fərqaninin heykəlləri, Teymurilər muzeyi və çoxlu başqa abidələr Şərq memarlıq ənənələrini öz gözəlliyi, zərifliyi və parlaqlığı ilə fərqlənən müasir arxitekturanın nailiyyətlərilə birləşdirir.
Musiqisi
Özbək musiqisi müxtəlif janr və mövzularla xarakterizə olunur. Özbəklərin klassik musiqisi "Şaşməqam" (altı muğam) XVI əsrin sonlarında Buxarada formalaşıb. "Şaşməqam" Azərbaycan və uyğur muğamlarına yaxındır.
"Koşk" adlanan xalq musiqisi də özbəklərin milli-mənəvi dəyərlərindəndir. "Ev nəğmələri" adlanan bu mahnılar komik rəqslərlə də müşahidə olunur. Mahnının mətnlərini Şərqin milli poemalarının hissələri təşkil edir.
Milli geyimlər
"Lapar" (dialoq, deyişmə) Özbəkistanın digər milli musiqi növüdür. Ölkənin bəzi yerlərində "Ulan" adlanır və toy mərasimlərində istifadə olunur (burada bəy və gəlinin dialoqu kimi ifa edilir). Azərbaycanda olduğu kimi, Özbəkistanda da "Yallı" rəqsi məşhurdur. Özbəklərdə bu rəqsin iki növü var. Ölkədə klassik və xalq musiqisi ilə yanaşı, müasir populyar musiqi də inkişaf edir.
Ənənələr
Özbəklərə xas əsas xüsusiyyətlərdən biri qonaqpərvərlikdir. Nahar və ya şam yeməyinə dəvətdən imtina etmək düzgün sayılmır, qonaq üçünsə ən əsası dəqiqlikdir. Qonaq gedərkən hədiyyə olaraq suvenir və uşaqlar üçün şirniyyat aparmaq daha məqbul sayılır. Qonaqları ev sahibləri həyətdə qarşılayıb hal-əhval tutduqdan sonra evə dəvət edirlər. Süfrəyə öncə şirniyyat, sonra isə yeməklər verilir. Ümumiyyətlə, özbəklərdə çay içmə xüsusi mərasim hesab olunur. Çayı kişilər dəmləyib piyalələrdə süfrəyə verirlər. Əgər qonaq ev sahibinin yaxını, sevimlisidirsə, onun piyaləsinə çay az süzülür. Belə ki, çayını içən adam yenidən ona çay süzülməsini xahiş edir və beləliklə, bu hal bir neçə dəfə təkrarlanır. Digər qonaqlara isə çayla dolu piyalə verilir.
Müasir mədəniyyət
Özbəkistan 1991-ci ildə müstəqilliyini əldə etdikdən sonra mədəni inkişaf respublikanın dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri oldu. Ötən müddətdə Ölkənin mədəniyyəti öz məzmununa və prioritetlərinə görə əsaslı şəkildə inkişaf edib. Onun əsas istiqaməti etnomədəniyyəti və ümumbəşəri dəyərləri aktuallaşdırmaq oldu. Özbəkistan mədəniyyəti xalqın çoxəsrlik ənənələrinə, qədim irsə əsaslanır.
Müasir Özbəkistan mədəniyyətinin parlaq ifadələrindən biri çoxçeşidli janrlara malik ənənəvi xalq yaradıcılığıdır. Məsələn, bu gün dövlət ənənəvi sənətkarlığın inkişafına diqqət yetirir. Bu sahə sovet dövründə diqqətdən kənarda qalmışdı.
Hazırda keramika və dekorativ əl işi, ipək parça emalı, xalçaçılıq və qızıl tikmə naxışlar, zərgərlik sənəti və bədii metal, lak miniatürlər, ağac yonma, musiqi alətlərinin dekorativ işlənməsi və başqa sənət növləri yeni dövrünü yaşayır.
Ölkə Prezidenti İslam Kərimovun 1997-ci ildə imzaladığı "Xalq bədii sənətlərinin və tətbiqi incəsənətinin sonrakı inkişafına dövlət dəstəyi haqqında" sərəncam bu sahənin inkişafına mühüm təkan verib. Həmin Sərəncama əsasən, bacarıqlı işçilərin assosiasiyası yaradılıb. Respublikada xeyli sayda dövlət və ictimai təşkilatlar, yaradıcı birliklər və eyni zamanda qanunverici mexanizmlər çoxəsrlik ənənəvi xalq incəsənətinin qorunması işini tənzimləyir. Milli mədəniyyət, incəsənət və ənənələrin inkişafı və populyarlaşması bir sıra böyük festivalların keçirilməsinə də imkan yaradır. Bu sıraya əsasən "Şark taronalari" (azərb. "Şərq təranələri"), "Asrlar sadosi", (azərb. "Əsrlərin sədası") və digər festivallar daxildir.
Müasir mədəniyyət və incəsənətdə ən parlaq nümunələrdən biri "Özbəkistanın Mədəniyyət və İncəsənət Forumu" adlı fondun hər il keçirdiyi tədbirlərdir. 2004-cü ildə yaradılan fondun məqsədi özbək xalqının mənəvi irsini, milli mədəniyyətini, görkəmli mədəniyyət və incəsənət nümayəndələrinin potensialını birləşdirmək, gənc və yaradıcı nəsillərə dəstək verməkdir. Fond moda festivallarının təşkilinə xüsusi diqqət ayırır. Yaradıcılığın bu istiqamətində toxuculuq sənayesinin inkişafı ilə yanaşı, həm də milli dizaynın formalaşmasına yeni nəfəs verilir. Hər il "Milli paltarlar", uşaqlar üçün "Balojonlar, kiçkintoylar" və digər respublika festivalları çərçivəsində ölkə dizaynerlərinin işləri nümayiş etdirilir. Hər il keçirilən moda və incəsənət həftəsi — "Style.uz" dünya moda sənayesində mühüm tədbirlərdən birinə çevrilib. Moda həftəsinin ənənəvi qonaqları arasında dünya şöhrətli rəssamlar, musiqiçilər, zərgərlik və feşn-brend sahibkarları, eyni zamanda dünyanın şou-biznes ulduzları təmsil olunur.
Bayramlar və yubileylər
Özbək xalqı Novruz, Ramazan və Qurban bayramlarını geniş qeyd edir.
Böyük alim-astronom Mirzə Uluqbəyin 615, Əmir Teymurun 660, böyük alim Əl-Fərqaninin 1200, məşhur ilahiyyatçı-alim imam Əl-Buxarinin 1225, məşhur xalq eposu "Əlpomış"ın 1000 illiyi, dahi alim, miniatür ustası Kəmaləddin Behzadinin 545, Buxara və Xivə şəhərlərinin 2500, Şəhrisab şəhərinin 2700, Səmərqəndin 2750, Daşkəndin 2200 illik yubileylərinin UNESCO səviyyəsində qeyd olunması böyük rezonansa səbəb oldu. İSESCO-nun qərarı ilə Daşkənd 2007-ci ildə "İslam mədəniyyəti paytaxtı" elan olunmuşdur.
İstinadlar
- Mehparə. Özbək mədəniyyəti[ölü keçid]. medeniyyet.az, 19.09.2012 (az.)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ozbekistan medeniyyeti Orta Asiyada merkezi ve simal qerb hissesinde yerlesen Ozbekistan Respublikasinin medeniyyeti Ozbekistanin boyuk tarixi malik zengin medeniyyeti var Ozbek medeniyyeti Serqin en parlaq ve orijinal numunelerinden biridir Turk xalqlari icerisinde ozunemexsuslugu ile secilen ozbeklerin konul oxsayan xalq mahnilari tesviri seneti zengin metbexi geyim medeniyyeti ve memarligi var Tarixi abidelerBuxara mescidi Olkenin Daskend Semerqend Buxara Xive Kokand Sehrisebz ve diger seherlerde coxsayli tarixi abideler mescid ve muzeyler movcuddur Tarixi abideleri sirasinda Bibixanim mescidi Uluqbey resedxanasi ve medresesi Sahi Zinda meqberesi Emir Teymur ve onun neslinin uyudugu Qur Emir mavzoleyi Ag Sarayin adini cekmek olar Tekce Buxarada 140 a yaxin arxitektura abidesi var Muxtelif esr ve xalqlara mexsus tarixi abidelerin mekani olan qedim Xive 1967 ci ilde Ican Qala ise 1990 ci ilde UNESCO nun medeni irs siyahisina daxil edilib Musteqillik dovrunde qedim mescidler berpa olunub yenileri tikilib Ozbek xalqinin sedevri ve milli fexri olan medeni ve tarixi abideler berpa olunmaqla yanasi coxlu xatire kompleksleri tikilib Meselen Imam El Buxari El Ferqaninin heykelleri Teymuriler muzeyi ve coxlu basqa abideler Serq memarliq enenelerini oz gozelliyi zerifliyi ve parlaqligi ile ferqlenen muasir arxitekturanin nailiyyetlerile birlesdirir MusiqisiOzbek musiqisi muxtelif janr ve movzularla xarakterize olunur Ozbeklerin klassik musiqisi Sasmeqam alti mugam XVI esrin sonlarinda Buxarada formalasib Sasmeqam Azerbaycan ve uygur mugamlarina yaxindir Kosk adlanan xalq musiqisi de ozbeklerin milli menevi deyerlerindendir Ev negmeleri adlanan bu mahnilar komik reqslerle de musahide olunur Mahninin metnlerini Serqin milli poemalarinin hisseleri teskil edir Milli geyimlerMilli geyim Lapar dialoq deyisme Ozbekistanin diger milli musiqi novudur Olkenin bezi yerlerinde Ulan adlanir ve toy merasimlerinde istifade olunur burada bey ve gelinin dialoqu kimi ifa edilir Azerbaycanda oldugu kimi Ozbekistanda da Yalli reqsi meshurdur Ozbeklerde bu reqsin iki novu var Olkede klassik ve xalq musiqisi ile yanasi muasir populyar musiqi de inkisaf edir EnenelerOzbeklere xas esas xususiyyetlerden biri qonaqperverlikdir Nahar ve ya sam yemeyine devetden imtina etmek duzgun sayilmir qonaq ucunse en esasi deqiqlikdir Qonaq gederken hediyye olaraq suvenir ve usaqlar ucun sirniyyat aparmaq daha meqbul sayilir Qonaqlari ev sahibleri heyetde qarsilayib hal ehval tutduqdan sonra eve devet edirler Sufreye once sirniyyat sonra ise yemekler verilir Umumiyyetle ozbeklerde cay icme xususi merasim hesab olunur Cayi kisiler demleyib piyalelerde sufreye verirler Eger qonaq ev sahibinin yaxini sevimlisidirse onun piyalesine cay az suzulur Bele ki cayini icen adam yeniden ona cay suzulmesini xahis edir ve belelikle bu hal bir nece defe tekrarlanir Diger qonaqlara ise cayla dolu piyale verilir Muasir medeniyyetOzbekistan 1991 ci ilde musteqilliyini elde etdikden sonra medeni inkisaf respublikanin dovlet siyasetinin prioritet istiqametlerinden biri oldu Oten muddetde Olkenin medeniyyeti oz mezmununa ve prioritetlerine gore esasli sekilde inkisaf edib Onun esas istiqameti etnomedeniyyeti ve umumbeseri deyerleri aktuallasdirmaq oldu Ozbekistan medeniyyeti xalqin coxesrlik enenelerine qedim irse esaslanir Muasir Ozbekistan medeniyyetinin parlaq ifadelerinden biri coxcesidli janrlara malik enenevi xalq yaradiciligidir Meselen bu gun dovlet enenevi senetkarligin inkisafina diqqet yetirir Bu sahe sovet dovrunde diqqetden kenarda qalmisdi Hazirda keramika ve dekorativ el isi ipek parca emali xalcaciliq ve qizil tikme naxislar zergerlik seneti ve bedii metal lak miniaturler agac yonma musiqi aletlerinin dekorativ islenmesi ve basqa senet novleri yeni dovrunu yasayir Olke Prezidenti Islam Kerimovun 1997 ci ilde imzaladigi Xalq bedii senetlerinin ve tetbiqi incesenetinin sonraki inkisafina dovlet desteyi haqqinda serencam bu sahenin inkisafina muhum tekan verib Hemin Serencama esasen bacariqli iscilerin assosiasiyasi yaradilib Respublikada xeyli sayda dovlet ve ictimai teskilatlar yaradici birlikler ve eyni zamanda qanunverici mexanizmler coxesrlik enenevi xalq incesenetinin qorunmasi isini tenzimleyir Milli medeniyyet incesenet ve enenelerin inkisafi ve populyarlasmasi bir sira boyuk festivallarin kecirilmesine de imkan yaradir Bu siraya esasen Sark taronalari azerb Serq teraneleri Asrlar sadosi azerb Esrlerin sedasi ve diger festivallar daxildir Muasir medeniyyet ve incesenetde en parlaq numunelerden biri Ozbekistanin Medeniyyet ve Incesenet Forumu adli fondun her il kecirdiyi tedbirlerdir 2004 cu ilde yaradilan fondun meqsedi ozbek xalqinin menevi irsini milli medeniyyetini gorkemli medeniyyet ve incesenet numayendelerinin potensialini birlesdirmek genc ve yaradici nesillere destek vermekdir Fond moda festivallarinin teskiline xususi diqqet ayirir Yaradiciligin bu istiqametinde toxuculuq senayesinin inkisafi ile yanasi hem de milli dizaynin formalasmasina yeni nefes verilir Her il Milli paltarlar usaqlar ucun Balojonlar kickintoylar ve diger respublika festivallari cercivesinde olke dizaynerlerinin isleri numayis etdirilir Her il kecirilen moda ve incesenet heftesi Style uz dunya moda senayesinde muhum tedbirlerden birine cevrilib Moda heftesinin enenevi qonaqlari arasinda dunya sohretli ressamlar musiqiciler zergerlik ve fesn brend sahibkarlari eyni zamanda dunyanin sou biznes ulduzlari temsil olunur Bayramlar ve yubileylerOzbek xalqi Novruz Ramazan ve Qurban bayramlarini genis qeyd edir Boyuk alim astronom Mirze Uluqbeyin 615 Emir Teymurun 660 boyuk alim El Ferqaninin 1200 meshur ilahiyyatci alim imam El Buxarinin 1225 meshur xalq eposu Elpomis in 1000 illiyi dahi alim miniatur ustasi Kemaleddin Behzadinin 545 Buxara ve Xive seherlerinin 2500 Sehrisab seherinin 2700 Semerqendin 2750 Daskendin 2200 illik yubileylerinin UNESCO seviyyesinde qeyd olunmasi boyuk rezonansa sebeb oldu ISESCO nun qerari ile Daskend 2007 ci ilde Islam medeniyyeti paytaxti elan olunmusdur IstinadlarMehpare Ozbek medeniyyeti olu kecid medeniyyet az 19 09 2012 az Xarici kecidlerVikianbarda Ozbekistan medeniyyeti ile elaqeli mediafayllar var