Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çimkənd (Şımkent / Шымкент) — Türkistan vilayətinin inzibati mərkəzi, əhalisinə görə Qazaxıstanın üçüncü şəhəri, ölkənin ən iri sənaye, ticarət və mədəni mərkəzlərindən biri.
| Şəhər | |||
| Çimkənd | |||
|---|---|---|---|
| Шымкент | |||
 | |||
| |||
| Ölkə | |||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Əsası qoyulub | XII əsr | ||
| Sahəsi |
| ||
| Mərkəzin hündürlüyü | 506 ± 1 m | ||
| Saat qurşağı | | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi |
| ||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| Poçt indeksi | 160000 | ||
| Nəqliyyat kodu | X / Y / 17 | ||
| Digər | |||
| shymkent.gov.kz | |||
| | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Etimologiyası
Çimkənd şəhərinin adı iki hissədən ibarətdir: çim (otlağın üst qatı) və kənd (yaşayış məntəqəsi).
Tarixi
Müasir Çimkənd ərazisində məskənlər artıq XI–XII əsrlərin kəsişməsindən mövcuddur. Bununla belə, mütəxəsislərin fikrincə, V-VI-ci əsrlərə aid arxeoloji qazıntılar əsasında, onun daha erkən yaranması barədə ehtimal var. İlk dəfə Çimkənd barədə Şərəfəddin Əli Yəzdi (1425), Teymurun hərbi uğurlarını təsvir edən, özünün "Zəfərnaməsi"ndə qeyd edir.
XIII əsrin əvvəlində Mavəraünnəhrdəki Sayram oazisi tərəfdən Çingiz Xanın orduları daxil oldu, bundan sonra şəhər çingizlilərin irsi oldu. XIV Ağ Orda və Altun Ordaya qarşı uğurlu əməliyatlarının nəticəsində Teymur onu öz dövlətinə daxil etdi.
XVI əsrin əvvəlində Çimkənd Qazax xanlığının tərkibinə daxil oldu, sonra isə XVII–XVIII əsrlər ərzində .
Aramsız müharibələrə və dağıntılara baxmayaraq, Sayram oazisi yüksək inkişaflı əkinçilik, bağçılıq və sənətkarlıq məntəqəsi olaraq qalırdı.
XVIII əsrin sonunda və XIX əsrin birinci yarısında Çimkənd uğrunda Kokand və Buxara xanlıqları mübarizə aparırdılar.
1810–1864 illərdə şəhər Kokand xanlığının tərkibində qala idi. 1821 ildə qazax sultanı Təntək Törə Kokand xanlığına qarşı üsyana başçılıq etdi. Üsyançıların qoşunları Sayram və Çimkəndi hücumla aldılar, lakin Kokanddan gələn iri qüvvələr üsyanı yatırdı.
1864 ildə üsyanın təhrikçiləri ruslar Çimkəndi Kokand xanlığından aldılar. Gələcək Türkistan general-qubernatoru Çernyayevin kiçik, amma müasir silahlı, dəstəsi Övliyə-Ata qalasını, daha sonra 1864 ilin iyulunda Çimkəndi aldı.
Ruslar su kəməri vasistəsi ilə şəhərə soxuldular. Güclü istehkam sayılan qalanın müdafiyəçiləri, rusların bu gözlnilməz fəndindən təşvişə düşdülər. Ehtimal ki rusların şəhərə daxil olmasında xainlərin də rolu az deyildi. Beləliklə şəhər Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edildi və Rusiyanın Avropa hissəsini Qərbi Sibir və Orta Asiya ilə birləşdirən mühüm tranzit məntəqə oldu.
1914 ildə şəhərin alınmasının 50 ilində adı dəyişdirilib Çernyayev qoyulur, lakin 10 il sonra yenə öz adı qaytarılır.
1930-cu ildə Çimkənddə qurquşun zavodu tikilir. SSRİ də istehsal olunan qurquşunun 70% onun payına düşürdü. Şəhərdə yağ-piy kombinatı, corab və güzgü fabrikaları istismara verilir. 1932 ildə, şəhər aeroportunun yaranmasının və inkişafının əsasını qoyan kənd təsərrüfatı aviasiyası bazası yaradılır. İkinci Dünya Müharibəsi vaxtı Çimkəndə bir çox istehsal müəssisələri evakuasiya olunur. 17 zavod və fabrik. Şəhərdə tank üçün ehtiyat hissələri, mərmi, metal, qurquşun, optik cihazlar və s. istehsal olunur. O zaman SSRİ də istehsal olunan güllələrin 2/3 Çimkənddə istehsal olunur.
Müharibədən sonrakı 1950–1980 illərdə gur inkişafına baxmayaraq, 1960 ildən SSRİ nin əlaqələri gərginləşən Çinlə, sərhədə, və çətənənin ənənəvi yetişdirilməsi mərkəzi olan, Çuy vadisinə yaxınlığı, eləcə də şəhərdə olan milli ziddiyətlər səbəbindən, şəhər qaçaqmal mərkəzi və narkotrafik məntəqəsinə çevrildi.
Şəhərin, narkotacirlər tərəfindən təşkil olunan və yük maşınları sürücüləri vasitəsilə həyata keçirilən, əvvəlcə Çinə, sonra isə 1961 ilin ortasından Monqolustan və Sibirə defisit malların ötürülməsi mətəqəsinə çevrilməsi, 1967 ildə, o cümlədən inzibati və dövlət binalarının dağıdılması ilə müşayət olunan və qanlı toqquşmalara çevrilən kütləvi etiraz aksiyalarına gətirdi.
Rəsmi açıqlamalara görə 12–15 iyun 1967 il Çimkənd hadisələri vaxtı 8 nəfər ölmüş, 50 yaralanmışdır.
SSRİ təhlükəsizlik orqanları tərəfindən aksiyanın şiddətli yatırılmasında günahkarlar aşkar olunmuş və, araşdırmaların nəticəsində öz iş yerlərindən başa yerlərə keçirilmişdilər. 8 sentyabr 1992 ildə Çimkənd şəhərinin adı Şımkəndə dəyişdirildi.
Milli tərkibi
- qazaxlar 64,76 %
- ruslar 14,52 %
- özbəklər 13,70 %
- azərbaycanlılar 1,86 %
- tatarlar 1,54 %
- koreyalılar 1,00 %
- ukraynalılar 0,54 %
- türklər 0,41 %
- başqaları 1,68 %
İstinadlar
- "-Çimkənd qiyamı". 2013-11-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-13.
- . 2012-11-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cimkend Simkent Shymkent Turkistan vilayetinin inzibati merkezi ehalisine gore Qazaxistanin ucuncu seheri olkenin en iri senaye ticaret ve medeni merkezlerinden biri SeherCimkendShymkentGerb d 42 18 sm e 69 36 s u Olke QazaxistanTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub XII esrSahesi 347 km Merkezin hundurluyu 506 1 mSaat qursagi UTC 06 00EhalisiEhalisi 1 191 877 nef 1 yanvar 2023 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi 160000Neqliyyat kodu X Y 17Digershymkent gov kzXeriteni goster gizle Cimkend Vikianbarda elaqeli mediafayllarEtimologiyasiCimkend seherinin adi iki hisseden ibaretdir cim otlagin ust qati ve kend yasayis menteqesi TarixiMuasir Cimkend erazisinde meskenler artiq XI XII esrlerin kesismesinden movcuddur Bununla bele mutexesislerin fikrince V VI ci esrlere aid arxeoloji qazintilar esasinda onun daha erken yaranmasi barede ehtimal var Ilk defe Cimkend barede Serefeddin Eli Yezdi 1425 Teymurun herbi ugurlarini tesvir eden ozunun Zefernamesi nde qeyd edir XIII esrin evvelinde Maveraunnehrdeki Sayram oazisi terefden Cingiz Xanin ordulari daxil oldu bundan sonra seher cingizlilerin irsi oldu XIV Ag Orda ve Altun Ordaya qarsi ugurlu emeliyatlarinin neticesinde Teymur onu oz dovletine daxil etdi XVI esrin evvelinde Cimkend Qazax xanliginin terkibine daxil oldu sonra ise XVII XVIII esrler erzinde Aramsiz muharibelere ve dagintilara baxmayaraq Sayram oazisi yuksek inkisafli ekincilik bagciliq ve senetkarliq menteqesi olaraq qalirdi XVIII esrin sonunda ve XIX esrin birinci yarisinda Cimkend ugrunda Kokand ve Buxara xanliqlari mubarize aparirdilar 1810 1864 illerde seher Kokand xanliginin terkibinde qala idi 1821 ilde qazax sultani Tentek Tore Kokand xanligina qarsi usyana basciliq etdi Usyancilarin qosunlari Sayram ve Cimkendi hucumla aldilar lakin Kokanddan gelen iri quvveler usyani yatirdi 1864 ilde usyanin tehrikcileri ruslar Cimkendi Kokand xanligindan aldilar Gelecek Turkistan general qubernatoru Cernyayevin kicik amma muasir silahli destesi Ovliye Ata qalasini daha sonra 1864 ilin iyulunda Cimkendi aldi Ruslar su kemeri vasistesi ile sehere soxuldular Guclu istehkam sayilan qalanin mudafiyecileri ruslarin bu gozlnilmez fendinden tesvise dusduler Ehtimal ki ruslarin sehere daxil olmasinda xainlerin de rolu az deyildi Belelikle seher Rusiya imperiyasinin terkibine daxil edildi ve Rusiyanin Avropa hissesini Qerbi Sibir ve Orta Asiya ile birlesdiren muhum tranzit menteqe oldu 1914 ilde seherin alinmasinin 50 ilinde adi deyisdirilib Cernyayev qoyulur lakin 10 il sonra yene oz adi qaytarilir 1930 cu ilde Cimkendde qurqusun zavodu tikilir SSRI de istehsal olunan qurqusunun 70 onun payina dusurdu Seherde yag piy kombinati corab ve guzgu fabrikalari istismara verilir 1932 ilde seher aeroportunun yaranmasinin ve inkisafinin esasini qoyan kend teserrufati aviasiyasi bazasi yaradilir Ikinci Dunya Muharibesi vaxti Cimkende bir cox istehsal muessiseleri evakuasiya olunur 17 zavod ve fabrik Seherde tank ucun ehtiyat hisseleri mermi metal qurqusun optik cihazlar ve s istehsal olunur O zaman SSRI de istehsal olunan gullelerin 2 3 Cimkendde istehsal olunur Muharibeden sonraki 1950 1980 illerde gur inkisafina baxmayaraq 1960 ilden SSRI nin elaqeleri gerginlesen Cinle serhede ve cetenenin enenevi yetisdirilmesi merkezi olan Cuy vadisine yaxinligi elece de seherde olan milli ziddiyetler sebebinden seher qacaqmal merkezi ve narkotrafik menteqesine cevrildi Seherin narkotacirler terefinden teskil olunan ve yuk masinlari suruculeri vasitesile heyata kecirilen evvelce Cine sonra ise 1961 ilin ortasindan Monqolustan ve Sibire defisit mallarin oturulmesi meteqesine cevrilmesi 1967 ilde o cumleden inzibati ve dovlet binalarinin dagidilmasi ile musayet olunan ve qanli toqqusmalara cevrilen kutlevi etiraz aksiyalarina getirdi Resmi aciqlamalara gore 12 15 iyun 1967 il Cimkend hadiseleri vaxti 8 nefer olmus 50 yaralanmisdir SSRI tehlukesizlik orqanlari terefinden aksiyanin siddetli yatirilmasinda gunahkarlar askar olunmus ve arasdirmalarin neticesinde oz is yerlerinden basa yerlere kecirilmisdiler 8 sentyabr 1992 ilde Cimkend seherinin adi Simkende deyisdirildi Milli terkibiqazaxlar 64 76 ruslar 14 52 ozbekler 13 70 azerbaycanlilar 1 86 tatarlar 1 54 koreyalilar 1 00 ukraynalilar 0 54 turkler 0 41 basqalari 1 68 Istinadlar Cimkend qiyami 2013 11 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 13 2012 11 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 08 13