Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çiçerin notaları — 1920-ci ilin yanvarından Aprel işğalınadək Rusiya adından xarici işlər komissarı G.V.Çiçerinin Denikine qarşı birgə mübarizə təklifi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinə göndərdiyi notalar. Bu notalar Azərbaycana diplomatik təzyiq səciyyəsi daşıyırdı.
Birinci nota
1920-ci il 2 yanvar tarixli birinci notada çar generalı Denikinin Azərbaycan və gürcü xalqlarının düşməni olduğu vurğulanır, onun qoşunlarına yubanmadan cənubdan zərbə endirmək təklif olunurdu. Nota amiranəlik və üstüörtülü hədə xarakteri daşıyır:
 | Biz, nə qədər ki, gec deyil, Denikinə qarşı mübarizəyə başlamaq çağırışı ilə Azərbaycana və Azərbaycan xalqına müraciət edirik. Azərbaycan dövlətinin düzgün dərk edilmiş maraqları və onun zəhmətkeş siniflərinin sosial-siyasi maraqları Azərbaycanı bizim təklifimizə razılıqla cavab verməyə məcbur etməlidir. |  |
Çiçerinin birinci notasını Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski yanvarın 6-da aldı. Həmin gün Nəsib bəy Yusifbəylinin sədrliyi ilə Dövlət Müdafiə Komitəsinin təcili iclası keçirildi və qərara alındı ki, cavab notasında Azərbaycan Cümhuriyyətinin azad və müstəqil dövlət kimi Sovet Rusiyası ilə qarşılıqlı münasibətlər yaratmaq üçün danışıqlara başlamağa hazır olduğu bildirilsin. F.X.Xoyski yanvarın 14-də G.Çiçerinə cavab notasında yazırdı:
| | ...Azərbaycan Hökuməti öz daxili həyatını qurmaq işində rus xalqının mübarizəsinə müdaxiləni yolverilməz hesab edir. ...danışıqlar yolu ilə rus və Azərbaycan xalqları arasında hər iki dövlətin müstəqilliyi prinsipindən irəli gələn mehriban qonşuluq münasibətləri yaratmağa hazırdır. | |
İkinci nota
Çiçerin 1920-ci il yanvarın 23-də Fətəli xan Xoyskiyə ikinci notasını göndərdi. Azərbaycanın müstəqilliyi artıq Antanta dövlətləri tərəfindən tanınmışdı. Buna baxmayaraq, Çiçerinin ikinci notası birinci notaya nisbətən daha amiranə və daha təcavüzkar məzmuna malik idi. İkinci notada Azərbaycan Hökuməti Denikinlə əməkdaşlıqda ittiham olunur, F.X.Xoyskinin birinci notaya cavabı Denikinə qarşı mübarizədən imtina kimi qiymətləndirilir, Denikinin Azərbaycanın müstəqilliyi üçün təhlükə olmasından, milli müqəddəratın həllində sovet hökumətinin prinsiplərindən bəhs edilirdi. Notada Denikinə qarşı birgə mübarizə təklifi yenə təkrarlanır, lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tanınması məsələsinin üstündən keçilirdi. Sovet Rusiyasının bu notası Azərbaycana silahlı müdaxilə və Bakını ələ keçirmək üçün açıq-aşkar diplomatik hazırlıq idi. V.İ.Lenin 1920-ci il 17 mart tarixli teleqramında sovet hökumətinin həmin niyyətini açıqladı:
| | Bakını almaq bizə olduqca və olduqca zəruridir. Bütün səyinizi buna verin, həm də bəyanatlarda son dərəcə diplomatik olmaq və möhkəm yerli Sovet hakimiyyəti hazırlandığını tamamilə yəqin etmək lazımdır... Qüvvələr yeridilməsi haqqında Baş komandanla şərtləşin. | |
Teleqramın surətində Q.Orconikidze yazmışdı:
| | Teleqram Bakıya hücum hazırlanması dövrünə aiddir. Əməliyyat hazırlanmışdı... | |
F.X.Xoyski yeni notaya cavabında Denikinlə əməkdaşlıq barəsində Çiçerinin fikirlərinin əsassız olduğunu göstərmiş, rus və Azərbaycan xalqlan arasmda mehriban qonşuluq münasibətləri yaradılmasımn vacibliyini qeyd etmiş, Azərbaycan-Rusiya danışıqlarının yalnız Azərbaycan Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin və suverenliyinin sovet hökuməti tərəfindən qeyd-şərtsiz tanınması əsasında mümkün olacağını vurğulamışdı. Çiçerinin 1920-ci il 21 fevral tarixli növbəti notasında əvvəlki notalarının məzmunu bir daha xatırladılır, F.X.Xoyskinin cavabları təhlil olunur və sonda yenə də Denikinə qarşı birgə mübarizədə yubanmadan əməli razılığa gəlmək təklif edilirdi. Lakin həmin notada Rusiya diplomatı "Sovet Rusiyası və Azərbaycan xalqları arasında qarşılıqlı münasibətlərə aid müxtəlif məsələlər üzrə mürəkkəb danışıqları" günün vacib məsələsi saymırdı. F.X.Xoyski 1920-ci il martın 7-də göndərdiyi cavab notasında Çiçerinin məhz bu fikrini diqqət mərkəzinə çəkərək, onun iradlarını əsassız saymış, Azərbaycan Hökumətinin mövqeyini bir də açıqlamış, xalqların öz müqəddəratını təyinetmə prinsipinin sovet hökuməti üçün qarşı tərəfə təzyiq vasitəsi olduğuna işarə edərək, belə vasitədən imperialist dövlətlərinin tez-tez istifadə etdiyini göstərmişdi. Bununla, F.X.Xoyski Azərbaycan Hökumətinin mövqeyini əvvəlki cavablarından daha qətiyyətlə nümayiş etdirərək, istiqlaliyyətinin qeyd-şərtsiz tanınması şərti ilə sovet hökumətinin Azərbaycan Hökuməti ilə danışıqlara başlamaq niyyətində olub-olmadığı haqqında qəti cavab verməsini xahiş etdi. Sovet Rusiyasının Azərbaycana hərbi müdaxiləsi yaxınlaşırdı. Bunu görən F.X.Xoyski aprelin 15-də Çiçerinə sonuncu notasını göndərdi və sovet qoşunlarının Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında cəmlənməsinin səbəb və məqsədləri haqqında təcili məlumat verməyi xahiş etdi. Lakin nota cavabsız qaldı. 11-ci Qırmızı ordu Azərbaycana müdaxilə ərəfəsində idi. Bununla belə, sovet hökuməti formal xarakter daşıyan diplomatik manevrdən də imtina etmədi. F.X.Xoyskinin teleqramından iki gün sonra RSFSR xalq xarici işlər komissarının müavini L.Qaraxandan Sovet Rusiyasının ticarət-iqtisadi münasibətlərə dair danışıqlara hazır olması barədə teleqram alındı. Bolşevik Rusiyasının bu addımı diqqəti bir neçə gün sonra müstəqil Azərbaycan dövlətinə qarşı həyata keçiriləcək hərbi müdaxilə planından yayındırmaq məqsədilə atılmışdı. Aprelin 27-də Azərbaycan 11-ci Qırmızı ordu tərəfindən işğal olundu.
Həmçinin bax
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
- Fətəli xan Xoyski
- Georgi Çiçerin
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c. 5, B., 2001; Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993;
- Nəsibzadə N, Azərbaycanın xarici siyasəti (1918-1920), B., 1996.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 317. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cicerin notalari 1920 ci ilin yanvarindan Aprel isgalinadek Rusiya adindan xarici isler komissari G V Cicerinin Denikine qarsi birge mubarize teklifi ile Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetine gonderdiyi notalar Bu notalar Azerbaycana diplomatik tezyiq seciyyesi dasiyirdi Georgi CicerinBirinci nota1920 ci il 2 yanvar tarixli birinci notada car generali Denikinin Azerbaycan ve gurcu xalqlarinin dusmeni oldugu vurgulanir onun qosunlarina yubanmadan cenubdan zerbe endirmek teklif olunurdu Nota amiranelik ve ustuortulu hede xarakteri dasiyir Biz ne qeder ki gec deyil Denikine qarsi mubarizeye baslamaq cagirisi ile Azerbaycana ve Azerbaycan xalqina muraciet edirik Azerbaycan dovletinin duzgun derk edilmis maraqlari ve onun zehmetkes siniflerinin sosial siyasi maraqlari Azerbaycani bizim teklifimize raziliqla cavab vermeye mecbur etmelidir Cicerinin birinci notasini Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xarici isler naziri Feteli xan Xoyski yanvarin 6 da aldi Hemin gun Nesib bey Yusifbeylinin sedrliyi ile Dovlet Mudafie Komitesinin tecili iclasi kecirildi ve qerara alindi ki cavab notasinda Azerbaycan Cumhuriyyetinin azad ve musteqil dovlet kimi Sovet Rusiyasi ile qarsiliqli munasibetler yaratmaq ucun danisiqlara baslamaga hazir oldugu bildirilsin F X Xoyski yanvarin 14 de G Cicerine cavab notasinda yazirdi Azerbaycan Hokumeti oz daxili heyatini qurmaq isinde rus xalqinin mubarizesine mudaxileni yolverilmez hesab edir danisiqlar yolu ile rus ve Azerbaycan xalqlari arasinda her iki dovletin musteqilliyi prinsipinden ireli gelen mehriban qonsuluq munasibetleri yaratmaga hazirdir Ikinci notaFeteli Xan Xoyski Cicerin 1920 ci il yanvarin 23 de Feteli xan Xoyskiye ikinci notasini gonderdi Azerbaycanin musteqilliyi artiq Antanta dovletleri terefinden taninmisdi Buna baxmayaraq Cicerinin ikinci notasi birinci notaya nisbeten daha amirane ve daha tecavuzkar mezmuna malik idi Ikinci notada Azerbaycan Hokumeti Denikinle emekdasliqda ittiham olunur F X Xoyskinin birinci notaya cavabi Denikine qarsi mubarizeden imtina kimi qiymetlendirilir Denikinin Azerbaycanin musteqilliyi ucun tehluke olmasindan milli muqedderatin hellinde sovet hokumetinin prinsiplerinden behs edilirdi Notada Denikine qarsi birge mubarize teklifi yene tekrarlanir lakin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin taninmasi meselesinin ustunden kecilirdi Sovet Rusiyasinin bu notasi Azerbaycana silahli mudaxile ve Bakini ele kecirmek ucun aciq askar diplomatik hazirliq idi V I Lenin 1920 ci il 17 mart tarixli teleqraminda sovet hokumetinin hemin niyyetini aciqladi Bakini almaq bize olduqca ve olduqca zeruridir Butun seyinizi buna verin hem de beyanatlarda son derece diplomatik olmaq ve mohkem yerli Sovet hakimiyyeti hazirlandigini tamamile yeqin etmek lazimdir Quvveler yeridilmesi haqqinda Bas komandanla sertlesin Teleqramin suretinde Q Orconikidze yazmisdi Teleqram Bakiya hucum hazirlanmasi dovrune aiddir Emeliyyat hazirlanmisdi F X Xoyski yeni notaya cavabinda Denikinle emekdasliq baresinde Cicerinin fikirlerinin esassiz oldugunu gostermis rus ve Azerbaycan xalqlan arasmda mehriban qonsuluq munasibetleri yaradilmasimn vacibliyini qeyd etmis Azerbaycan Rusiya danisiqlarinin yalniz Azerbaycan Cumhuriyyetinin musteqilliyinin ve suverenliyinin sovet hokumeti terefinden qeyd sertsiz taninmasi esasinda mumkun olacagini vurgulamisdi Cicerinin 1920 ci il 21 fevral tarixli novbeti notasinda evvelki notalarinin mezmunu bir daha xatirladilir F X Xoyskinin cavablari tehlil olunur ve sonda yene de Denikine qarsi birge mubarizede yubanmadan emeli raziliga gelmek teklif edilirdi Lakin hemin notada Rusiya diplomati Sovet Rusiyasi ve Azerbaycan xalqlari arasinda qarsiliqli munasibetlere aid muxtelif meseleler uzre murekkeb danisiqlari gunun vacib meselesi saymirdi F X Xoyski 1920 ci il martin 7 de gonderdiyi cavab notasinda Cicerinin mehz bu fikrini diqqet merkezine cekerek onun iradlarini esassiz saymis Azerbaycan Hokumetinin movqeyini bir de aciqlamis xalqlarin oz muqedderatini teyinetme prinsipinin sovet hokumeti ucun qarsi terefe tezyiq vasitesi olduguna isare ederek bele vasiteden imperialist dovletlerinin tez tez istifade etdiyini gostermisdi Bununla F X Xoyski Azerbaycan Hokumetinin movqeyini evvelki cavablarindan daha qetiyyetle numayis etdirerek istiqlaliyyetinin qeyd sertsiz taninmasi serti ile sovet hokumetinin Azerbaycan Hokumeti ile danisiqlara baslamaq niyyetinde olub olmadigi haqqinda qeti cavab vermesini xahis etdi Sovet Rusiyasinin Azerbaycana herbi mudaxilesi yaxinlasirdi Bunu goren F X Xoyski aprelin 15 de Cicerine sonuncu notasini gonderdi ve sovet qosunlarinin Azerbaycan serhedleri yaxinliginda cemlenmesinin sebeb ve meqsedleri haqqinda tecili melumat vermeyi xahis etdi Lakin nota cavabsiz qaldi 11 ci Qirmizi ordu Azerbaycana mudaxile erefesinde idi Bununla bele sovet hokumeti formal xarakter dasiyan diplomatik manevrden de imtina etmedi F X Xoyskinin teleqramindan iki gun sonra RSFSR xalq xarici isler komissarinin muavini L Qaraxandan Sovet Rusiyasinin ticaret iqtisadi munasibetlere dair danisiqlara hazir olmasi barede teleqram alindi Bolsevik Rusiyasinin bu addimi diqqeti bir nece gun sonra musteqil Azerbaycan dovletine qarsi heyata kecirilecek herbi mudaxile planindan yayindirmaq meqsedile atilmisdi Aprelin 27 de Azerbaycan 11 ci Qirmizi ordu terefinden isgal olundu Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Feteli xan Xoyski Georgi Cicerin Azerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller B 1993 Nesibzade N Azerbaycanin xarici siyaseti 1918 1920 B 1996 IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 317 ISBN 9952 417 14 2