Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhməd Zevayl (ərəb. أحمد حسن زويل, ing. Ahmed H. Zewail; 26 fevral 1946[…], Dəmənhur – 2 avqust 2016[…], Pasadena, Kaliforniya) — Misir-ABŞ kimyaçısı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (1999).
| Əhməd Zevayl | |
|---|---|
 | |
| Doğum adı | أحمد حسن زويل |
| Doğum tarixi | 26 fevral 1946[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2 avqust 2016[…](70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Uşağı | 4 |
| Elm sahəsi | kimya |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yeri | |
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |   |
| caltech.edu/about/news/a… | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Uşaqlıq illəri
Əhməd Zevayl 1946-cı il fevralın 26-da Misirin şimalındakı şəhərində anadan olub. Uşaqlıq illəri Nil çayının sahilində yerləşən qəsəbəsində keçib. Atası Xasan Zevayl və anası Rauxin Dar övladlarının gələcəyi barədə ciddi düşünür, Əhmədin elmlərə can atmasını hərtərəfli dəstəkləyirdilər. Həmyaşıdlarının xoşagəlməz təsiri altına düşməməsi üçün atası onu gözündən qoymayıb. Öz ailəsinə çox yaxşı qayğı göstərən atası onun üçün örnək idi. O, oğluna öz işinə sədaqətlə xidmət etməyi öyrədirdi. Əhmədin anası təhsil almamışdı, lakin o, övladlarının yaxşı təhsil almasına can atırdı. Misirdə Əhməd dövlət pulsuz orta məktəbini əla qiymətlərlə başa vurmuşdu. Ailəsi onun öz məqsədinə çatması üçün əlavə stimullaşdırıcı qüvvə idi.
Məktəb tətili dövrünü balaca Əhməd öz dayısı ilə keçirirdi. O, sonralar bu barədə yazırdı: "Mən öz valideynlərimlə həyatı dərk etdim, dayımla isə gələcək barədə planlar qurdum". Əhməd həmişə mümkün olmayanı mümkün olana çevirmək səyləri ilə başqalarından seçilirdi. "Ailədə bir oğlan və 3 qız uşağı böyüyürdü. Şəhər icmasının üzvü olan atam çox həyatsevər, şən və faydalı insan idi. O, hökumətdə işləyirdi və özünün biznesi də vardı. Anam çox xeyirxah, genişürəkli qadın idi, bütün həyatını uşaqlarına, xüsusən də mənə həsr etmişdi. O özünün təbii zəkası, öz işinə sədaqəti, xoşxasiyyəti ilə mənim həyatımda mərkəzi yeri tuturdu",-deyə Əhməd Zevayl sonralar xatırlayırdı. Ailə ilk günlərdən balaca Əhmədin hərtərəfli tərbiyə almasına, onun elmi biliklərə maraq göstərməsinə stimul yarada bilmişdi. Valideynləri ona böyük ümidlər bəsləyirdilər. Balaca Əhmədin elmi biliklərə maraq göstərməsində valideynləri ilə yanaşı, onun dayısı Rizanın böyük təsiri olub. Dayısı onda məntiqi təfəkkürün formalaşmasında, inkişafında, tənqidi analizin mənimsənilməsində böyük rol oynamışdı. Dayısının ətrafındakı ziyalı mühiti də Əhmədin düzgün ixtisas seçimi etməsinə imkan vermişdi.
O, mütaliəni, musiqini sevir, idmanın bəzi növləri ilə məşğul olurdu. Onun musiqi zövqünün formalaşmasında böyük müğənni Umm Gülsüm böyük rol oynamışdı. Alim xatırlayır ki, Gülsümün mahnıları hətta onun fizika və kimyanı öyrəndiyi vaxtlarda belə ona xüsusi zövq və xoşbəxt anlar yaşadıb.
Əhmədin fiziki elmlərə daha çox meyl etməsi özünü çox erkən yaşda göstərib. "Riyaziyyat, mexanika, kimya həm də xüsusi zövq verən elm sahələri idi. İctimai elmlər mənim üçün o qədər də cəlbedici deyildi, çünki mənim diqqətim özümə belə bəlli olmayan səbəbdən əsasən predmetin yadda saxlanılmasına yönəlmişdi. Mənim beynim "necə", "niyə" suallarını verməkdə davam edirdi. Bu xüsusiyyət mənim bütün həyatım boyu özünü göstərib. Bir sıra mürəkkəb məsələləri həll edərkən keçirdiyim həyəcanlı, sevincli anları mən indi də xatırlayıram. Kimyada əsasən bir sıra məsələlərin yaddaşda saxlanılmasının tələb olunmasına baxmayaraq, məni "kimyanın riyaziyyatı" daha çox maraqlandırırdı". Valideynləri bəzi fənlərdən o qədər də yaxşı qiymətlər almadıqda onu yüngülcə cəzalandırmağı da unutmurdular. Əhmədin elmə və texnologiyalara marağı güclü idi.
Bir dəfə apardığı təcrübə nəticəsində az qala öz otağı yanacaqdı. Balaca Əhməd hətta öz yataq otağında anasının kofe bişirdiyi plitə və bir neçə şüşə borudan ibarət kiçik aparat yaradaraq oduncağın yanaraq yanar qaza və maye maddəyə çevrilməsini müşahidə edirdi. Bu kiçik eksperiment təkcə elmi əhəmiyyət kəsb etmirdi, həm də bütün evin yanması təhlükəsi var idi. Maşınların nəzəriyyədə necə işləməsini anlamaq üçün o, bir dəfə dayısının maşınını qaçırmışdı. Nil çayının kənarına çatan Əhməd dayısının maşınını az qala çaya salacaqdı. On illərdən sonra alim gənclik illərindən xatirə qalan bu epizodlar barədə tez-tez danışardı. "Həyatımın erkən çağlarından elmə bu qədər həvəs göstərməyimin səbəbi mənə hələ də məlum deyil", - deyə alim sonralar yazırdı.
Onun doğulduğu və çox sevdiyi Damanhur şəhəri bütün dünyada qədim intellektual irs hesab olunan İsgəndəriyyə və Rəşit şəhərləri arasında yerləşir. Qədim Misir yazı nümunəsini özündə əks etdirən məşhur daş 1799-cu ildə Rəşid şəhərində tapılıb. Ən qədim tarixə malik məşhur İsgəndəriyyə kitabxanasında isə minlərlə qədim papirus yazı nümunələri saxlanılır. Əhməd Zevayl bu məkanlarla fəxr edir. Amerikalı yazıçı-publisist Endrü Sikri yazır ki, Zevayl üçün bu şəhərlər qədim tarixi elemetlərdən daha çox, elmi işləri üçün bir ilham mənbəyidir. Elmə, riyaziyyata və ölkəsinin mədəni irsinə dərin bağlılıq Zevaylın həyat tarixcəsində üzvi surətdə birləşir.
Elm yollarında ilk addımlar
"Necə oldu ki, misirli oğlan böyük alimlərdən biri oldu" adlı məqaləsində amerikalı yazıçı-publisist Endrü Sikri yazır: "Günəşin isti şüaları Misirin Desuk şəhərində kiçik evin pəncərəsinə düşür. 1960-cı ildir, pəncərə önündə əyləşmiş yeniyetmə riyaziyyat və kimyadan olan uzun tapşırıqlar siyahısını araşdırır. O, məsələ həll edir, radiodan isə tanınmış müğənni Umm Gülsümün səsi yayılır. Mahnı qurtaran vaxt yeniyetmə radionun kanalını dəyişir və oradan müğənninin digər mahnısı səslənir. Oğlan riyaziyyat məsələlərini çox yaxşı həll edir, mahnılar isə dərsi daha da xoş edir".
Valideynləri Əhmədin xaricdə təhsil almasını arzu edirdilər. "Ailəmin arzusu mənim xaricdə yüksək təhsil almağım və vətənə dönərək professor kimi Misir universitetlərində işləməyim idi. Mənim professor olmağımı arzulayan valideynlərim hətta otağımın qapısından "Doktor Əhməd" sözü yazılmış lövhə asmışdılar. Baxmayaraq ki, mən bu barədə ümumiyyətlə, düşünmürdüm",-deyə alim yazırdı.
Orta məktəbi bitirdikdən sonra Əhməd Zevayl universitetlərə üz tutub. 60-cı illərdə Misirdə mühəndislik, tibb, farmasevtika və elm zirvə hesab olunurdu. O, İskəndəriyyə Universitetinin təbiət elmləri fakültəsinə qəbul olunub. Bakalavr diplomu aldıqdan sonra Zevayl universitetin müəllimi təyin olunub. Doktorluq elmi dərəcəsi almaq üçün elmi tədqiqatlar aparan Zevayl qarşısına universitetdə işləmək və tələbələrə dərs deməyi qoymuşdu. O, təhsil aldığı illərdə elmi tədqiqatlara o qədər diqqət cəlb etmişdi ki, professor olmasa da, bir sıra professorların mühazirələrindən sonra tələbələrə özünəməxsus "professor mühazirələri" oxuyurdu. Əsas mühazirələrin mahiyyətini anlamaqda tələbələrə kömək edirdi. Bu ona hədsiz zövq verir, elm, təbiət hadisələri arasında əlaqəni tam dolğunluğu ilə mənimsəmələrinə kömək edirdi. 21 yaşında olan Zevayl hesab edirdi ki, elmi işlərin çox sadə və gözəl ifadəsi olmalıdır. O bu fikrə hələ də sadiq qalıb.
Amerika həyatı
İskəndəriyyə Universitetində təhsilini başa vuran Zevayl akademik karyerasını Amerikada davam etdirib. "Mən birbaşa Amerika universitetlərindən təqaüd almaq istəyirdim. Amerikanın onlarca universitetləri ilə yazışmalardan sonra ABŞ-nin Pensilvaniya Universiteti və bir neçə digər təhsil ocağı mənə aylıq 300 ABŞ dolları həcmində təqaüd verməyə razılıq verdilər. Lakin Amerikaya getmək üçün bir sıra ciddi maneələri aşmaq lazım idi"deyən Zevayl bir sıra bürokratik əngəlləri və çətinlikləri dəf etmək üçün çox böyük iradə göstərməli oldu. "Amerikaya gəldikdə mənə elə gəldi ki, məni sanki okeana buraxıblar. Okean bilik, mədəniyyət və müxtəlif imkanlarla zəngin idi. Və seçim aydın idi. Ya mən bu okeanda üzməyi öyrənməli, ya da batmalıydım. Mədəniyyət yad idi, dil çətinliyi var idi, lakin mənim ümidlərim çox böyük idi. Mən ingilis dilində yazmağı, danışmağı bilmirdim, Amerika və qərb mədəniyyəti haqda az məlumatlı idim".
Onun ilk elmi rəhbəri professor Robin Xoxştrasser olub. Öz müəllimini mükəmməl alim və pedaqoq hesab edən alim əldə etdiyi nailyyətlərinə görə elmi rəhbərinə minnətdar olduğunu bildirirdi. Zevaylın digər alimlərlə apardığı elmi tədqiqatların siyahısı genişlənirdi. O demək olar ki, hər gün yeni işlər - kimya, fizika və digər sahələrdəki problemlərlə məşğul olurdu. Elmi laboratoriya, tədqiqat mühiti çox əlverişli idi. Nobel mükafatı laureatı Bob Şrifferdən nəzəri fizika üzrə dərs alan Zevayl demək olar ki, gecə-gündüz işləyir və bir neçə layihə üzrə çalışırdı. O, sadə molekullar üçün Ştark effekti, bərk cismlər üçün Zeeman effekti, ikiqat rezonans, maqnit rezonansı üçün optik detektor və sair mövzular üzrə müxtəlif layihələrə cəlb olunmuşdu.
1974-cü ildə Pensilvaniya Universitetinin fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini alan Zevayl IBM firmasının adlı təqaüdünə layiq görülüb. Daha sonra 2 il Berkli Kaliforniya Universitetində işləyib. 1976-cı ildə Kaliforniya Texnologiya İnstitutuna dəvət alıb. 1982-ci ildə bu institutun professoru olub. 1990-cı ildə məşhur kimyaçı, bioloq, iki dəfə Nobel mükafatı laureatı Laynus Polinqin rəhbərlik etdiyi fiziki-kimya kafedrasının müdiri təyin olunub. Bundan əlavə, o, Milli Elm Fondunda molekulyar fizika laboratoriyasına başçılıq edib.
Femtokimyanın banisi
Ötən əsrin 80-ci illərində Zevayl dünyada ilk dəfə olaraq molekulların izlərini əldə etməyə imkan verən ən sürətli çəkiliş kamerasını yaradıb. Alim bu məqsədlə saniyənin milyonda bir (femtosaniyə - 1fs=10-15 san) uzunluğunda olan lazer impulslarından istifadə edib. Məhz bu, kimyəvi reaksiyaların davam etdiyi zaman miqyasıdır. Məhz bu zaman miqyasında "anı dayandırmaq" və molekulların bir-birinə necə yaxınlaşmasını və onların kimyəvi reaksiyalara daxil olmasını, keçid komplekslərinin və daha sonra isə reaksiya məhsullarının necə yaranmasını izləmək mümkündür.
Bəzi həmkarları qeyd edirdilər ki, Zevaylın uyğunluq prinsipi üzrə eksperimentləri heç vaxt baş tutmayacaq. Lakin o, nəinki bu sahədə təcrübələr aparmaqla tərəqqiyə nail oldu, həm də başqalarının nəzəri cəhətdən qeyri-mümkün hesab etdiyi nəticələr əldə etdi. Onun uşaqlıqdan alışdığı nəzəriyyə və təcrübə arasında fərqi görmək bacarığı öz işini görürdü.
Zevaylın uyğunluq prinsipinə inamı özünü 1980-ci ildə öz təsdiqini tapıb. O həmkarları ilə birlikdə təcrid olunmuş karbohidrogen antrasen molekullarında koqerant dəyişmələri nümayiş etdirib. Bu molekullar daxilində uyğunluq reallığını sübut edirdi. Bu yenilik kimyaçılara uyğunluq prinsipindən isfifadə edərək kimyəvi reaksiyaların gedişini əvvəlcədən söyləməyə imkan verirdi. Bu, Zevaylın ilk elmi zəfəri idi. Lakin o, bununla kifayətlənmək istəmirdi, daha da qabağa getməyə can atırdı. Zevayl Amerikaya gələnə qədər heç vaxt lazer texnologiyasından istifadə etməmişdi. Lakin o, etiraf edirdi ki, əgər əlinizdə qısa işıq impulsları verən lazer varsa, ondan istifadə etməklə kimyəvi reaksiyaların əslində necə baş verməsini izləmək olar. Bunun üçün isə çox qısa, cəmi bir neçə femtosaniyə, hələlək elmə məlum olmayan milyard dəfə kiçik impulslar tələb olunurdu. Beləliklə, Zevaylın təşəbbüsünü həyata keçirmək üçün ilk femtosaniyə lazer qurğusu yaradıldı və alim onu öz aparatına daxil etdi. Zevayl və onun həmkarlarının femtosaniyə lazer aparatı ilə öyrənməyə çalışdıqları ilk kimyəvi reaksiyalar kimyəvi rabitənin pozulması ilə bağlı idi. 1986-cı illn sonunda onlar femtosaniyə lazer qurğusunu sadə yod-sianid molekulunun öyrənilməsinə tətbiq etdilər. Zevayl və onun əməkdaşları yod və karbon atomları arasında, sonra sianid qrupu arasında rabitənin necə dartılmas və sonradan isə dağılmasını müşahidə ediblər. "Rabitə tədricən qırıldı, bu vaxta qədər heç kim real zaman rejimində kimyəvi rabitənin necə pozulduğunun şahidi olmamışdı", - deyə Zevayl yazırdı. Bu, Zevaylın ikinci ən böyük elmi qələbəsi idi. Femtokimya çox qısa zaman ərzində kimyəvi reaksiyaların təsvirini verməyə imkan verir.
Kimyada inqilab
Əhməd Zevayl 1999-cu ildə femtokimya sahəsində elmi tədqiqatlarına görə Nobel mükafatına layiq görülüb. Onun tədqiqatlarının əhəmiyyəti ona Osloda Nobel mükafatı təqdim olunan zaman bir daha qeyd olundu. İsveç Elmlər Akademiyası bəyan etmişdi ki, "Zevayl bizə ayrı-ayrı atomların hərəkətini görməyə imkan verməklə kimyada inqilab edib". Nobel komitəsi etiraf edirdi ki, Zevaylın işləri bir sıra mühüm kimyəvi reaksiyaların baş verməsini və gedişini anlamağa imkan verir.
Femtosaniyə metodu bütün dünyada fəal surətdə tətbiq edilir. Son vaxtlar isə ondan polimer maddələrdə kimyəvi reaksiyaların gedişini müşahidə etmək üçün istifadə olunur. Bu isə mikroelektronika üçün yeni materialların yaradılmasına imkan verir. Bu metodlar vasitəsi ilə zərif bioloji proseslərin mexanizmini, məsələn, çox sürətli mürəkkəb çevrilmələri öyrənmək mümkündür. Femtokimya belə bir suala cavab verməyə kömək edir: nəyə görə hər hansı bir kimyəvi reaksiya gedir, başqa birisi isə getmir? Femtokimya həm də reaksiyanın sürətinin nəyə görə temperaturdan asılı olmasının səbəbini də izah edir. Hazırda bütün dünyada alimlər femtosaniyə spektroskopiyası vasitəsilə qaz, maye və bərk cismlərdə, eləcə də polimerlərdə gedən prosesləri öyrənirlər.
Bu gün alim Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun molekulyar elmlər laboratoriyasının rəhbəri, Milli Elmlər Fondunun direktoru, fizika, kimya professorudur. O, femtokimya sahəsinin banisi kimi kimya elmi aləmində böyük nüfuz sahibidir və hazırda da ona Nobel mükatafının qazandırımış elmi tədqiqatlarını davam etdirməkdədir. Hazırda Əhməd Zevayl və onun əməkdaşları dördölçülü (məkanın üç ölçüsü və zaman), ultratezlikli elektron mikroskop və difraksiya metodlarının işlənib hazırlanması ilə məşğludur. Bu metodlar bir sıra, Alsmeyger kimi ağır xəstəliklərin yaranmasında iştirak edən zülalların tədqiqində tətbiq oluna bilər. Qeyd edək ki, alim Nobel mükafatına Misir Universitetlərindən biri üçün lazer qurğusu alıb.
"Nobel mükafatı laureatından daha böyük ada layiq alim"
2009-cu ildə onun elmi karyerası zirvəyə çatıb. O, Amerika prezidenti Barak Obama yanında "Elmi nümayəndə" proqramında 3 "alim-diplomat"dan biri seçilib. Bu proqram təbabət, energetika, ekologiya və təbii resursların idarə olunması sahəsində müsəlman dünyası ilə elmi-texniki əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə hədəflənib. Bu qrupa ölkənin aparıcı alimləri daxildir. Onlar prezident və vitse-prezidentə elmi və elmi-texniki innovasiyalar sahəsində siyasətin əsas istiqamətlərini işləyib hazırlamaqda kömək edirlər.
Zevayl dünyada məşhur olan 30-dan artıq universitetin fəxri doktorudur. Elmi və ictimai fəaliyyətinə görə o, Nobel mükafafından əlavə dünyada mövcud olan bütün mükafatları alıb. 40-a yaxın fəxri ad, 100-dən artıq beynəlxalq mükafata layiq görülüb. Amerikanın nüfuzlu "Vaşinqton-post" qəzeti 2011-ci il 29 noyabr tarixli sayında yazırdı ki, "doktor Əhməd Zevayl sadəcə Nobel mükafat laureatından daha böyük ada layiqdir".
Əhməd Zevayl ötən il Bakıda keçirilmiş İkinci Beynəlxalq Humanitar Forumda iştirak edib. Forumdakı çıxışında alim qeyd edib ki, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları, İnternetin sürətli inkişafı sayəsində ölkələr, regionlar və kontinentlər arasında ən qısa vaxt ərzində informasiyaların ötürülməsi mümkün olub. Planetimizdə 2 milyard insanın İnternetdən isifadə etdiyini bildirən alim humanitar problemlərin həlli üçün dünyanın müxtəlif regionlarında yaşayan insanların səylərinin birləşdirilməsinin vacibliyini qeyd edib. O bildirib ki, bu gün dünyada təhsilin səviyyəsinin artırılması çox vacib bir məsələdir. Nobel mükafatı laureatı, həmçinin müsəlman aləmində elmin və təhsilin daha çox prioritetə çevrilməsinin vacibliyini vurğulayıb. O, müsəlman aləminin gözəl keçmişə sahib olduğunu və bu keçmişi elm və təhsillə bərpa etməyin mümkünlüyünü bildirib. Əhməd Zevayl bu istiqamətdə Azərbaycanda çox böyük işlər görüldüyünü deyib. Forum çərçivəsində Zevayl Bakı Dövlət Universitetində olub və ona universitetin fəxri doktoru adı verilib. Zevayl həm də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü seçilib.
Xoşbəxt alim ailəsi
Əhməd Zevayl 1988-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı kralı Feysal adına Beynəlxalq mükafata layiq görülüb. 1989-cu ilin martında mükafatını almağa gedən Zevayl Səudiyyə Ərəbistanında gələcək həyat yoldaşı Mervat ilə tanış olub. Məlum olub ki, onun atası da ədəbiyyat üzrə Feysal mükafatına layiq görülüb. Mervat Dəməşq Universitetinin tibb doktoru elmi dərəcəsini və Los-Ancelesdə ictimai səhiyyə üzrə magistr dərəcəsini alıb. Onların iki oğlu və iki qızı var. Böyük qızı Maha Texas Universitetinin məzunudur, fəlsəfə doktorudur. Kiçik qızı Amani Berkli Universitetinin tələbəsidir. Onların iki gənc oğlu - Nabil və Xani var. O övladları ilə fəxr etdiyini bildirir.
"Mən nikbinəm"
Əhməd Zevayl tez-tez tələbələr və elm ictimaiyyəti üçün açıq mühazirələr təşkil edərək fundamental elmi tədqiqatların əhəmiyyətini bildirir. O, tələbələrinə elmdə əsas istiqaməti seçməyi tövsiyə edir. Bir ayağı Amerikada, bir ayağı vətəni Misirdə olan alim hər iki ölkədə alimlərin üzləşdikləri çətinlikləri başa düşmək üçün unikal mövqedə dayanıb. Mən nikbinəm deyən Zevayl hər bir görüşündə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə elmin və texnikanın inkişaf etdirilməsi vacibliyindən danışır. Onun sözlərinə görə, gənc alimlər Misiri tərk etməməlidirlər. O, Misirdə Qahirə ətrafında yeni elm və texnologiya universitetinin tikintisi üçün səy göstərib. Alim ümid edir ki, bu elm ocağı inkişaf edərək Misirin öz Kaliforniya Texnologiya İnstitutuna çevriləcək.
"Əhməd Zevayl Misirdən uzaqda elmi işlərlə məşğuldur. O həm Misir, həm də Amerika elmini təmsil edir. Lakin Misir günəşinin istisi onun şəxsiyyətini yenə də qızdırmaqdadır və onun ürəyi yenə də Umm Gülsümün musiqilərindən zövq almaqdadır. Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda öz kabinetində alim yenə də Gülsümün səsi yazılmış CD-yə qulaq asır və yeni elmi problemlər üzərində fəaliyyətini davam etdirir",-deyə alim haqqındakı məqaləsində yazıçı Nik Uiler yazır. Alim "Los-Anceles tayms" qəzetində dərc olunmuş məqaləsində yazır ki, elmi nailiyyətlər akademik təhsilə və nəzəri tədqiqatlara qoyulan investisiyalardan başlayır. "İkinci Dünya müharibəsindən sonra Amerika elmi tədqiqatları fəal surətdə dəstəkləyirdi. Amerika bir maqnit kimi gənc alimləri, tədqiqatçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olan alimləri özünə çəkirdi. Əlverişli şərait bizə Nobel mükafatları qazandıran elmi nailiyyətlərə yol açmışdı. Lakin hazırda bir sıra tədqiqat mərkəzləri elmi işlərə sadəcə maraqla baxır, lakin onları bəyənmirlər. Professorlar isə mümkün qədər elmi tədqiqatların aparılması məsrəflərini azaltmağa çalışırlar. Bu isə yaradıcılıq üçün çox vacib olan vaxtı azaldır. Bu cür məhdudiyyətlər və praktika qarşımızda belə bir sual qoyur: Bugünkü elm gənc Albert Eynşteynləri, Riçard Feynmanlar və Laynus Polinqləri cəlb edə bilərmi?. Dərs dediyim Kaliforniya Universitetində görürəm ki, tələbələrin çoxu elmi tədqiqatlara dərindən maraq göstərir. Lakin indiki bazar şəraitində doktorluq elmi dərəcəsinə malik olan gənc alimlər əli-qolu bağlı, bekar oturublar. Buna görə də bizim fundamental tədqiqatlara olan baxışlarımız dəyişməlidir. XX əsrin ortalarında Amerika məhz elmin gücü ilə dünyada lider dövlət olub. İndi isə Çin elmi tədqiqatlara daha çox vəsait ayırmaqla dünyada lider mövqeyinə qalxmaq istəyir. Əgər Amerika bu gün elm sahəsinə kifayət qədər diqqət göstərməsə, onda innovasiya Günəşi Asiyada çıxacaq".
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- http://www.zewail.caltech.edu/ 2018-06-18 at the Wayback Machine
- Информация с сайта Нобелевского комитета (ing.)
- Нобелевская лекция Ахмеда Зевейла (ing.)
- http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/himiya/ZEVAL_AHMED.html
- http://www.chem.msu.su/rus/journals/xr/nobprem.html
- http://qumuq.ru/ru/2016/03/16/nauka-v-musulmanskom-mire-intervyu-s-laureatom-nobelevskoj-premii-axmedom-zevailem/ 2016-08-06 at the Wayback Machine
- Ahmed H. Zewail // NNDB (ing.). 2002.
- Ahmed H. Zewail // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Le prix Nobel égyptien Ahmed Zewail n'est plus (fr.). New York: 2016.
- http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/zewail.html.
- NNDB (ing.). 2002.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmed Zevayl ereb أحمد حسن زويل ing Ahmed H Zewail 26 fevral 1946 Demenhur 2 avqust 2016 Pasadena Kaliforniya Misir ABS kimyacisi Kimya uzre Nobel mukafati laureati 1999 Ehmed ZevaylDogum adi أحمد حسن زويلDogum tarixi 26 fevral 1946 1946 02 26 Dogum yeri Demenhur El Buheyre muhafezesi d MisirVefat tarixi 2 avqust 2016 2016 08 02 70 yasinda Vefat yeri Pasadena Los Anceles dairesi Kaliforniya ABSUsagi 4Elm sahesi kimyaElmi derecesi kimya elmleri doktoruIs yeri Kaliforniya Texnologiya InstitutuTehsili Pensilvaniya Universiteti 1969 1974 Isgenderiyye UniversitetiUzvluyu London Kral Cemiyyeti Isvec Kral Elmler Akademiyasi Papa Elmler Akademiyasi ABS Milli Elmler Akademiyasi Fransa Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Rusiya Elmler Akademiyasi Amerika Felsefe Cemiyyeti d Amerika Fizik Cemiyyeti d Mukafatlaricaltech edu about news a Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiUsaqliq illeri Ehmed Zevayl 1946 ci il fevralin 26 da Misirin simalindaki seherinde anadan olub Usaqliq illeri Nil cayinin sahilinde yerlesen qesebesinde kecib Atasi Xasan Zevayl ve anasi Rauxin Dar ovladlarinin geleceyi barede ciddi dusunur Ehmedin elmlere can atmasini herterefli destekleyirdiler Hemyasidlarinin xosagelmez tesiri altina dusmemesi ucun atasi onu gozunden qoymayib Oz ailesine cox yaxsi qaygi gosteren atasi onun ucun ornek idi O ogluna oz isine sedaqetle xidmet etmeyi oyredirdi Ehmedin anasi tehsil almamisdi lakin o ovladlarinin yaxsi tehsil almasina can atirdi Misirde Ehmed dovlet pulsuz orta mektebini ela qiymetlerle basa vurmusdu Ailesi onun oz meqsedine catmasi ucun elave stimullasdirici quvve idi Mekteb tetili dovrunu balaca Ehmed oz dayisi ile kecirirdi O sonralar bu barede yazirdi Men oz valideynlerimle heyati derk etdim dayimla ise gelecek barede planlar qurdum Ehmed hemise mumkun olmayani mumkun olana cevirmek seyleri ile basqalarindan secilirdi Ailede bir oglan ve 3 qiz usagi boyuyurdu Seher icmasinin uzvu olan atam cox heyatsever sen ve faydali insan idi O hokumetde isleyirdi ve ozunun biznesi de vardi Anam cox xeyirxah genisurekli qadin idi butun heyatini usaqlarina xususen de mene hesr etmisdi O ozunun tebii zekasi oz isine sedaqeti xosxasiyyeti ile menim heyatimda merkezi yeri tuturdu deye Ehmed Zevayl sonralar xatirlayirdi Aile ilk gunlerden balaca Ehmedin herterefli terbiye almasina onun elmi biliklere maraq gostermesine stimul yarada bilmisdi Valideynleri ona boyuk umidler besleyirdiler Balaca Ehmedin elmi biliklere maraq gostermesinde valideynleri ile yanasi onun dayisi Rizanin boyuk tesiri olub Dayisi onda mentiqi tefekkurun formalasmasinda inkisafinda tenqidi analizin menimsenilmesinde boyuk rol oynamisdi Dayisinin etrafindaki ziyali muhiti de Ehmedin duzgun ixtisas secimi etmesine imkan vermisdi O mutalieni musiqini sevir idmanin bezi novleri ile mesgul olurdu Onun musiqi zovqunun formalasmasinda boyuk mugenni Umm Gulsum boyuk rol oynamisdi Alim xatirlayir ki Gulsumun mahnilari hetta onun fizika ve kimyani oyrendiyi vaxtlarda bele ona xususi zovq ve xosbext anlar yasadib Ehmedin fiziki elmlere daha cox meyl etmesi ozunu cox erken yasda gosterib Riyaziyyat mexanika kimya hem de xususi zovq veren elm saheleri idi Ictimai elmler menim ucun o qeder de celbedici deyildi cunki menim diqqetim ozume bele belli olmayan sebebden esasen predmetin yadda saxlanilmasina yonelmisdi Menim beynim nece niye suallarini vermekde davam edirdi Bu xususiyyet menim butun heyatim boyu ozunu gosterib Bir sira murekkeb meseleleri hell ederken kecirdiyim heyecanli sevincli anlari men indi de xatirlayiram Kimyada esasen bir sira meselelerin yaddasda saxlanilmasinin teleb olunmasina baxmayaraq meni kimyanin riyaziyyati daha cox maraqlandirirdi Valideynleri bezi fenlerden o qeder de yaxsi qiymetler almadiqda onu yungulce cezalandirmagi da unutmurdular Ehmedin elme ve texnologiyalara maragi guclu idi Bir defe apardigi tecrube neticesinde az qala oz otagi yanacaqdi Balaca Ehmed hetta oz yataq otaginda anasinin kofe bisirdiyi plite ve bir nece suse borudan ibaret kicik aparat yaradaraq oduncagin yanaraq yanar qaza ve maye maddeye cevrilmesini musahide edirdi Bu kicik eksperiment tekce elmi ehemiyyet kesb etmirdi hem de butun evin yanmasi tehlukesi var idi Masinlarin nezeriyyede nece islemesini anlamaq ucun o bir defe dayisinin masinini qacirmisdi Nil cayinin kenarina catan Ehmed dayisinin masinini az qala caya salacaqdi On illerden sonra alim genclik illerinden xatire qalan bu epizodlar barede tez tez danisardi Heyatimin erken caglarindan elme bu qeder heves gostermeyimin sebebi mene hele de melum deyil deye alim sonralar yazirdi Onun doguldugu ve cox sevdiyi Damanhur seheri butun dunyada qedim intellektual irs hesab olunan Isgenderiyye ve Resit seherleri arasinda yerlesir Qedim Misir yazi numunesini ozunde eks etdiren meshur das 1799 cu ilde Resid seherinde tapilib En qedim tarixe malik meshur Isgenderiyye kitabxanasinda ise minlerle qedim papirus yazi numuneleri saxlanilir Ehmed Zevayl bu mekanlarla fexr edir Amerikali yazici publisist Endru Sikri yazir ki Zevayl ucun bu seherler qedim tarixi elemetlerden daha cox elmi isleri ucun bir ilham menbeyidir Elme riyaziyyata ve olkesinin medeni irsine derin bagliliq Zevaylin heyat tarixcesinde uzvi suretde birlesir Elm yollarinda ilk addimlar Nece oldu ki misirli oglan boyuk alimlerden biri oldu adli meqalesinde amerikali yazici publisist Endru Sikri yazir Gunesin isti sualari Misirin Desuk seherinde kicik evin penceresine dusur 1960 ci ildir pencere onunde eylesmis yeniyetme riyaziyyat ve kimyadan olan uzun tapsiriqlar siyahisini arasdirir O mesele hell edir radiodan ise taninmis mugenni Umm Gulsumun sesi yayilir Mahni qurtaran vaxt yeniyetme radionun kanalini deyisir ve oradan mugenninin diger mahnisi seslenir Oglan riyaziyyat meselelerini cox yaxsi hell edir mahnilar ise dersi daha da xos edir Valideynleri Ehmedin xaricde tehsil almasini arzu edirdiler Ailemin arzusu menim xaricde yuksek tehsil almagim ve vetene donerek professor kimi Misir universitetlerinde islemeyim idi Menim professor olmagimi arzulayan valideynlerim hetta otagimin qapisindan Doktor Ehmed sozu yazilmis lovhe asmisdilar Baxmayaraq ki men bu barede umumiyyetle dusunmurdum deye alim yazirdi Orta mektebi bitirdikden sonra Ehmed Zevayl universitetlere uz tutub 60 ci illerde Misirde muhendislik tibb farmasevtika ve elm zirve hesab olunurdu O Iskenderiyye Universitetinin tebiet elmleri fakultesine qebul olunub Bakalavr diplomu aldiqdan sonra Zevayl universitetin muellimi teyin olunub Doktorluq elmi derecesi almaq ucun elmi tedqiqatlar aparan Zevayl qarsisina universitetde islemek ve telebelere ders demeyi qoymusdu O tehsil aldigi illerde elmi tedqiqatlara o qeder diqqet celb etmisdi ki professor olmasa da bir sira professorlarin muhazirelerinden sonra telebelere ozunemexsus professor muhazireleri oxuyurdu Esas muhazirelerin mahiyyetini anlamaqda telebelere komek edirdi Bu ona hedsiz zovq verir elm tebiet hadiseleri arasinda elaqeni tam dolgunlugu ile menimsemelerine komek edirdi 21 yasinda olan Zevayl hesab edirdi ki elmi islerin cox sade ve gozel ifadesi olmalidir O bu fikre hele de sadiq qalib Amerika heyati Iskenderiyye Universitetinde tehsilini basa vuran Zevayl akademik karyerasini Amerikada davam etdirib Men birbasa Amerika universitetlerinden teqaud almaq isteyirdim Amerikanin onlarca universitetleri ile yazismalardan sonra ABS nin Pensilvaniya Universiteti ve bir nece diger tehsil ocagi mene ayliq 300 ABS dollari hecminde teqaud vermeye raziliq verdiler Lakin Amerikaya getmek ucun bir sira ciddi maneeleri asmaq lazim idi deyen Zevayl bir sira burokratik engelleri ve cetinlikleri def etmek ucun cox boyuk irade gostermeli oldu Amerikaya geldikde mene ele geldi ki meni sanki okeana buraxiblar Okean bilik medeniyyet ve muxtelif imkanlarla zengin idi Ve secim aydin idi Ya men bu okeanda uzmeyi oyrenmeli ya da batmaliydim Medeniyyet yad idi dil cetinliyi var idi lakin menim umidlerim cox boyuk idi Men ingilis dilinde yazmagi danismagi bilmirdim Amerika ve qerb medeniyyeti haqda az melumatli idim Onun ilk elmi rehberi professor Robin Xoxstrasser olub Oz muellimini mukemmel alim ve pedaqoq hesab eden alim elde etdiyi nailyyetlerine gore elmi rehberine minnetdar oldugunu bildirirdi Zevaylin diger alimlerle apardigi elmi tedqiqatlarin siyahisi genislenirdi O demek olar ki her gun yeni isler kimya fizika ve diger sahelerdeki problemlerle mesgul olurdu Elmi laboratoriya tedqiqat muhiti cox elverisli idi Nobel mukafati laureati Bob Srifferden nezeri fizika uzre ders alan Zevayl demek olar ki gece gunduz isleyir ve bir nece layihe uzre calisirdi O sade molekullar ucun Stark effekti berk cismler ucun Zeeman effekti ikiqat rezonans maqnit rezonansi ucun optik detektor ve sair movzular uzre muxtelif layihelere celb olunmusdu 1974 cu ilde Pensilvaniya Universitetinin felsefe doktoru elmi derecesini alan Zevayl IBM firmasinin adli teqaudune layiq gorulub Daha sonra 2 il Berkli Kaliforniya Universitetinde isleyib 1976 ci ilde Kaliforniya Texnologiya Institutuna devet alib 1982 ci ilde bu institutun professoru olub 1990 ci ilde meshur kimyaci bioloq iki defe Nobel mukafati laureati Laynus Polinqin rehberlik etdiyi fiziki kimya kafedrasinin mudiri teyin olunub Bundan elave o Milli Elm Fondunda molekulyar fizika laboratoriyasina basciliq edib Femtokimyanin banisi Oten esrin 80 ci illerinde Zevayl dunyada ilk defe olaraq molekullarin izlerini elde etmeye imkan veren en suretli cekilis kamerasini yaradib Alim bu meqsedle saniyenin milyonda bir femtosaniye 1fs 10 15 san uzunlugunda olan lazer impulslarindan istifade edib Mehz bu kimyevi reaksiyalarin davam etdiyi zaman miqyasidir Mehz bu zaman miqyasinda ani dayandirmaq ve molekullarin bir birine nece yaxinlasmasini ve onlarin kimyevi reaksiyalara daxil olmasini kecid komplekslerinin ve daha sonra ise reaksiya mehsullarinin nece yaranmasini izlemek mumkundur Bezi hemkarlari qeyd edirdiler ki Zevaylin uygunluq prinsipi uzre eksperimentleri hec vaxt bas tutmayacaq Lakin o neinki bu sahede tecrubeler aparmaqla tereqqiye nail oldu hem de basqalarinin nezeri cehetden qeyri mumkun hesab etdiyi neticeler elde etdi Onun usaqliqdan alisdigi nezeriyye ve tecrube arasinda ferqi gormek bacarigi oz isini gorurdu Zevaylin uygunluq prinsipine inami ozunu 1980 ci ilde oz tesdiqini tapib O hemkarlari ile birlikde tecrid olunmus karbohidrogen antrasen molekullarinda koqerant deyismeleri numayis etdirib Bu molekullar daxilinde uygunluq realligini subut edirdi Bu yenilik kimyacilara uygunluq prinsipinden isfifade ederek kimyevi reaksiyalarin gedisini evvelceden soylemeye imkan verirdi Bu Zevaylin ilk elmi zeferi idi Lakin o bununla kifayetlenmek istemirdi daha da qabaga getmeye can atirdi Zevayl Amerikaya gelene qeder hec vaxt lazer texnologiyasindan istifade etmemisdi Lakin o etiraf edirdi ki eger elinizde qisa isiq impulslari veren lazer varsa ondan istifade etmekle kimyevi reaksiyalarin eslinde nece bas vermesini izlemek olar Bunun ucun ise cox qisa cemi bir nece femtosaniye helelek elme melum olmayan milyard defe kicik impulslar teleb olunurdu Belelikle Zevaylin tesebbusunu heyata kecirmek ucun ilk femtosaniye lazer qurgusu yaradildi ve alim onu oz aparatina daxil etdi Zevayl ve onun hemkarlarinin femtosaniye lazer aparati ile oyrenmeye calisdiqlari ilk kimyevi reaksiyalar kimyevi rabitenin pozulmasi ile bagli idi 1986 ci illn sonunda onlar femtosaniye lazer qurgusunu sade yod sianid molekulunun oyrenilmesine tetbiq etdiler Zevayl ve onun emekdaslari yod ve karbon atomlari arasinda sonra sianid qrupu arasinda rabitenin nece dartilmas ve sonradan ise dagilmasini musahide edibler Rabite tedricen qirildi bu vaxta qeder hec kim real zaman rejiminde kimyevi rabitenin nece pozuldugunun sahidi olmamisdi deye Zevayl yazirdi Bu Zevaylin ikinci en boyuk elmi qelebesi idi Femtokimya cox qisa zaman erzinde kimyevi reaksiyalarin tesvirini vermeye imkan verir Kimyada inqilab Ehmed Zevayl 1999 cu ilde femtokimya sahesinde elmi tedqiqatlarina gore Nobel mukafatina layiq gorulub Onun tedqiqatlarinin ehemiyyeti ona Osloda Nobel mukafati teqdim olunan zaman bir daha qeyd olundu Isvec Elmler Akademiyasi beyan etmisdi ki Zevayl bize ayri ayri atomlarin hereketini gormeye imkan vermekle kimyada inqilab edib Nobel komitesi etiraf edirdi ki Zevaylin isleri bir sira muhum kimyevi reaksiyalarin bas vermesini ve gedisini anlamaga imkan verir Femtosaniye metodu butun dunyada feal suretde tetbiq edilir Son vaxtlar ise ondan polimer maddelerde kimyevi reaksiyalarin gedisini musahide etmek ucun istifade olunur Bu ise mikroelektronika ucun yeni materiallarin yaradilmasina imkan verir Bu metodlar vasitesi ile zerif bioloji proseslerin mexanizmini meselen cox suretli murekkeb cevrilmeleri oyrenmek mumkundur Femtokimya bele bir suala cavab vermeye komek edir neye gore her hansi bir kimyevi reaksiya gedir basqa birisi ise getmir Femtokimya hem de reaksiyanin suretinin neye gore temperaturdan asili olmasinin sebebini de izah edir Hazirda butun dunyada alimler femtosaniye spektroskopiyasi vasitesile qaz maye ve berk cismlerde elece de polimerlerde geden prosesleri oyrenirler Bu gun alim Kaliforniya Texnologiya Institutunun molekulyar elmler laboratoriyasinin rehberi Milli Elmler Fondunun direktoru fizika kimya professorudur O femtokimya sahesinin banisi kimi kimya elmi aleminde boyuk nufuz sahibidir ve hazirda da ona Nobel mukatafinin qazandirimis elmi tedqiqatlarini davam etdirmekdedir Hazirda Ehmed Zevayl ve onun emekdaslari dordolculu mekanin uc olcusu ve zaman ultratezlikli elektron mikroskop ve difraksiya metodlarinin islenib hazirlanmasi ile mesgludur Bu metodlar bir sira Alsmeyger kimi agir xesteliklerin yaranmasinda istirak eden zulallarin tedqiqinde tetbiq oluna biler Qeyd edek ki alim Nobel mukafatina Misir Universitetlerinden biri ucun lazer qurgusu alib Nobel mukafati laureatindan daha boyuk ada layiq alim 2009 cu ilde onun elmi karyerasi zirveye catib O Amerika prezidenti Barak Obama yaninda Elmi numayende proqraminda 3 alim diplomat dan biri secilib Bu proqram tebabet energetika ekologiya ve tebii resurslarin idare olunmasi sahesinde muselman dunyasi ile elmi texniki emekdasligin inkisaf etdirilmesine hedeflenib Bu qrupa olkenin aparici alimleri daxildir Onlar prezident ve vitse prezidente elmi ve elmi texniki innovasiyalar sahesinde siyasetin esas istiqametlerini isleyib hazirlamaqda komek edirler Zevayl dunyada meshur olan 30 dan artiq universitetin fexri doktorudur Elmi ve ictimai fealiyyetine gore o Nobel mukafafindan elave dunyada movcud olan butun mukafatlari alib 40 a yaxin fexri ad 100 den artiq beynelxalq mukafata layiq gorulub Amerikanin nufuzlu Vasinqton post qezeti 2011 ci il 29 noyabr tarixli sayinda yazirdi ki doktor Ehmed Zevayl sadece Nobel mukafat laureatindan daha boyuk ada layiqdir Ehmed Zevayl oten il Bakida kecirilmis Ikinci Beynelxalq Humanitar Forumda istirak edib Forumdaki cixisinda alim qeyd edib ki informasiya kommunikasiya texnologiyalari Internetin suretli inkisafi sayesinde olkeler regionlar ve kontinentler arasinda en qisa vaxt erzinde informasiyalarin oturulmesi mumkun olub Planetimizde 2 milyard insanin Internetden isifade etdiyini bildiren alim humanitar problemlerin helli ucun dunyanin muxtelif regionlarinda yasayan insanlarin seylerinin birlesdirilmesinin vacibliyini qeyd edib O bildirib ki bu gun dunyada tehsilin seviyyesinin artirilmasi cox vacib bir meseledir Nobel mukafati laureati hemcinin muselman aleminde elmin ve tehsilin daha cox prioritete cevrilmesinin vacibliyini vurgulayib O muselman aleminin gozel kecmise sahib oldugunu ve bu kecmisi elm ve tehsille berpa etmeyin mumkunluyunu bildirib Ehmed Zevayl bu istiqametde Azerbaycanda cox boyuk isler gorulduyunu deyib Forum cercivesinde Zevayl Baki Dovlet Universitetinde olub ve ona universitetin fexri doktoru adi verilib Zevayl hem de Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin fexri uzvu secilib Xosbext alim ailesi Ehmed Zevayl 1988 ci ilde Seudiyye Erebistani krali Feysal adina Beynelxalq mukafata layiq gorulub 1989 cu ilin martinda mukafatini almaga geden Zevayl Seudiyye Erebistaninda gelecek heyat yoldasi Mervat ile tanis olub Melum olub ki onun atasi da edebiyyat uzre Feysal mukafatina layiq gorulub Mervat Demesq Universitetinin tibb doktoru elmi derecesini ve Los Ancelesde ictimai sehiyye uzre magistr derecesini alib Onlarin iki oglu ve iki qizi var Boyuk qizi Maha Texas Universitetinin mezunudur felsefe doktorudur Kicik qizi Amani Berkli Universitetinin telebesidir Onlarin iki genc oglu Nabil ve Xani var O ovladlari ile fexr etdiyini bildirir Men nikbinem Ehmed Zevayl tez tez telebeler ve elm ictimaiyyeti ucun aciq muhazireler teskil ederek fundamental elmi tedqiqatlarin ehemiyyetini bildirir O telebelerine elmde esas istiqameti secmeyi tovsiye edir Bir ayagi Amerikada bir ayagi veteni Misirde olan alim her iki olkede alimlerin uzlesdikleri cetinlikleri basa dusmek ucun unikal movqede dayanib Men nikbinem deyen Zevayl her bir gorusunde inkisaf etmekde olan olkelerde elmin ve texnikanin inkisaf etdirilmesi vacibliyinden danisir Onun sozlerine gore genc alimler Misiri terk etmemelidirler O Misirde Qahire etrafinda yeni elm ve texnologiya universitetinin tikintisi ucun sey gosterib Alim umid edir ki bu elm ocagi inkisaf ederek Misirin oz Kaliforniya Texnologiya Institutuna cevrilecek Ehmed Zevayl Misirden uzaqda elmi islerle mesguldur O hem Misir hem de Amerika elmini temsil edir Lakin Misir gunesinin istisi onun sexsiyyetini yene de qizdirmaqdadir ve onun ureyi yene de Umm Gulsumun musiqilerinden zovq almaqdadir Kaliforniya Texnologiya Institutunda oz kabinetinde alim yene de Gulsumun sesi yazilmis CD ye qulaq asir ve yeni elmi problemler uzerinde fealiyyetini davam etdirir deye alim haqqindaki meqalesinde yazici Nik Uiler yazir Alim Los Anceles tayms qezetinde derc olunmus meqalesinde yazir ki elmi nailiyyetler akademik tehsile ve nezeri tedqiqatlara qoyulan investisiyalardan baslayir Ikinci Dunya muharibesinden sonra Amerika elmi tedqiqatlari feal suretde destekleyirdi Amerika bir maqnit kimi genc alimleri tedqiqatciliq fealiyyeti ile mesgul olan alimleri ozune cekirdi Elverisli serait bize Nobel mukafatlari qazandiran elmi nailiyyetlere yol acmisdi Lakin hazirda bir sira tedqiqat merkezleri elmi islere sadece maraqla baxir lakin onlari beyenmirler Professorlar ise mumkun qeder elmi tedqiqatlarin aparilmasi mesreflerini azaltmaga calisirlar Bu ise yaradiciliq ucun cox vacib olan vaxti azaldir Bu cur mehdudiyyetler ve praktika qarsimizda bele bir sual qoyur Bugunku elm genc Albert Eynsteynleri Ricard Feynmanlar ve Laynus Polinqleri celb ede bilermi Ders dediyim Kaliforniya Universitetinde gorurem ki telebelerin coxu elmi tedqiqatlara derinden maraq gosterir Lakin indiki bazar seraitinde doktorluq elmi derecesine malik olan genc alimler eli qolu bagli bekar oturublar Buna gore de bizim fundamental tedqiqatlara olan baxislarimiz deyismelidir XX esrin ortalarinda Amerika mehz elmin gucu ile dunyada lider dovlet olub Indi ise Cin elmi tedqiqatlara daha cox vesait ayirmaqla dunyada lider movqeyine qalxmaq isteyir Eger Amerika bu gun elm sahesine kifayet qeder diqqet gostermese onda innovasiya Gunesi Asiyada cixacaq Hemcinin baxNobel mukafatiXarici kecidlerhttp www zewail caltech edu 2018 06 18 at the Wayback Machine Informaciya s sajta Nobelevskogo komiteta ing Nobelevskaya lekciya Ahmeda Zevejla ing http www krugosvet ru enc nauka i tehnika himiya ZEVAL AHMED html http www chem msu su rus journals xr nobprem html http qumuq ru ru 2016 03 16 nauka v musulmanskom mire intervyu s laureatom nobelevskoj premii axmedom zevailem 2016 08 06 at the Wayback MachineAhmed H Zewail NNDB ing 2002 Ahmed H Zewail Encyclopaedia Britannica ing Le prix Nobel egyptien Ahmed Zewail n est plus fr New York 2016 http www pas va content accademia en academicians deceased zewail html NNDB ing 2002