Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çolpan (1897, Əndican, Fərqanə vilayəti – 5 oktyabr 1938 və ya 2 oktyabr 1938, Sibir) — Özbəkistan yazıçısı, şairi.
| Əbdülhəmid Çolpan | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1897 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 5 oktyabr 1938 və ya 2 oktyabr 1938 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, tərcüməçi |
| Mükafatları |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Gələcəyin şairinə atası Əbdülhəmid adını qoysa da, o Çolpan kimi tanındı və məşhurlaşdı. Çünki şeirlərini, məqalələrini, romanlarını, pyeslərini Çolpan, yəni Dan ulduzu imzasıyla yazdı.
Əbdülhəmid 1893-cü ildə Özbəkistanın Əndican şəhərində doğulub. Onun atası Süleymankul Yunusoğlı mədrəsə təhsili görmüş, şeirləri divan təşkil edəcək bir şair olub. Əbdülhəmid də məhəllə məktəbində, sonra Əndican və Daşkənd mədrəsələrində oxuyub.
Rusiya Türküstanı işğal etdikdən sonra rus dilinə böyük ehtiyac duyulurdu. Müstəmləkəçilər də uzun müddət yerli xalqları əsarət altında saxlamaq üçün onlardan kiçik məmurlar hazırlamaq məcburiyyətində idi. Belə məktəbləri ölkənin Avrpoa hissəsində Rus-Tatar, Asiya hissəsində isə Rus-Tüzem məktəbləri adlandırırdılar.
Əbdülhəmidin atası, dövrünün ayıq ziyalısı olan Süleymankul Yunusoğlu da oğlunu Rus-Tüzem məktəbində oxumağa göndərir. O, burada Rus dlini öyrənməklə yanaşı, Rus ədəbiyyatı və Avropa xalqlarının mədəniyyətilə də tanış olur.
XX yüzilin başlanğıcında Rusyanı bürüyən qarışıqlıq çar II Nikolayı Oktyabr manifestini imzalamağa məcbur edir. 1905-ci ildə imzalanmış bu sənəd Dövlət Dumasının çağrılmasına, qəzet-jurnalların nəşrinə icazəninin yüngülləşməsinə, insanların söz və fikirlərini söyləməsi üçün sərbəst toplanmalarına şərait yaradır.
İsmayıl Qaspıralı, Mahmudhoca Behbûdi, Münəvvər Kaan və başqa aydınların çıxardıqları qəzet-jurnallar Çoplana güclü təsir edir. O Rusyadakı hadisələri izləməklə kifayətlənmir, Osmanlıda baş verənləri də diqqətlə izləyir, xüsusən, ədəbi mühiti diqqətlə öyrənir.
1913-cü ildən Əbdülhəmid imzası "Sadâi Türkistan", "Sadâi Fergana" və "Türkistan" qəzetlərində görünməyə başlayır. 1914–1917 illərdə çap etdirdiyi "Vətənimiz Türkistanda dəmir yollar", "Oş", "Doktor Muhammedyar", "İldə bir kərə", "Şərq poezdi gəldi", "Şərq oyanır", "Çimkənt", "Qudurğan müstəmləkəçilər" və b. yazılarıyla çılğın bir şair, vətənsevər, millətçi bir ədib kimi tanınır.
Bolşeviklər 1917-ci ildə çevriliş yolu ilə hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra Çolpanın həyatında ən gərgin və ziddiyətli dövr başlayır. Rusiyanın hər yerində hakimiyyətlərini möhkəmlətməyə, daha doğrusu, keçmiş Rusiya imperyasının sərhədlərini bərpa etməyə çalışan bolşeviklər 1917-ci ilin noyabrın 27-də Türküstanın muxtariyyatını elan edir.
Çolpan "Qır qandalı, boyun əymə, çünki sən hür doğulansan" misralarını yazır, xalqının istiqbalı və iqbalı üçün maarifçilik işi aparır, milli müstəqillik və azadlıq hərəkatına qoşulur. 1922-ci ildə şeirləri "Özbək gənc şairləri" adlı topluda, və "Bulaqlar" adlı kitabında çap etdirir.
1924-cü ildə "Oyanış" və 1926-cı ildə "Tan sırları" kitabları çap olunur. Bu kitablar ona ədəbi həyatda uğur qazandırırsa şəxsi həyatında uğursuzluq gətirir. Kitablara daxil edilən 119 şeir özbək ədəbiyyatinda simvolizmin əvəzsiz nümünələri sayılır. Sovet məmurlar isə bu şeirləri heç də xoş qarşılamır. Onu millətçi, Rusyanın düşməni kimi həbsə atır, daim təzyi altında saxlayırlar. Lakin şair yolundan dönmür. 1930-cu illərdə "Saz və cor" adlı şeir kitabını nəşr etdirir.
Çolpanın şeirlərində zamanın ruhu olduqca parlaq və real şəkildə əks olunub. Şairin öz fikrini oxucusuna о vaxt dəbdə olan şüarçılıqla deyil, bənzərsiz bədii ifadələr, yeni təşbeh və timsallar vasitəsilə, yəni sinvollarla çatdırırdı. Bu da çox vaxt sərt Sovet senzarısının gözündən yayınaraq mətbuata yol tapırdı. Çolpan deyirdi:
Göy üzünü qapqara, məşum buludlar sıx tutar,
О buludlar üstünə attək minib devlər çapar,
Hər vuranda qamçısını odlar yaxar, şimşək çaxar,
О buludlar çapsalar da, devlər ilə asiman boyu,
Onda başlanar cin, albastı və şeytanlar toyu.
Millətinin başına açılan müsibətlər, vətəninin yenə də işğal altına düşməsi Çolpanı nə qədər narahat etsə də, həyata nikbin baxır, dilində daim bahar qəsidəsi, qəlbində müstəqillik arzusu, bu yolda sonuna qədər mübarizə aparmaq əzmi hökm sürürdü. Şair yazır:
Əlimdə süngü daş oldu,
Yağıya atmaq istərəm.
Gözümdə süngü yaş oldu,
Arzuya yetmək istərəm.
Çolpan xalqının və vətəninin başına gətirilən faciələri qələmə alanda mövzunun adını dəyişirdi. Təsvir etdiyi hadisələrin Özbəkistanda deyil, Misirdə, Çində baş verdiyini yazırdı. Bu baxımdan onun "Nil qızı", "Çin təranələri" kimi şeirləri olduqca diqqətiçəkəndir. Bu şeirlərində o xalqının azadlıq, müstəqillik arzusunu dilə gətirilirdi. Çolpan "Nil qızı"nda "Bütün həyatını bir zəhər sarmış, Fəllahın bəxtini kimlər oyadar" deyirdi.
İlk üç şeir kitabında Şərq ölkələrini işğal edən Ruslara, İngilislərə duyulan nifrət olduqca güclüdür. Rusların törətdiyi zülm və soyqırımlar, Kokand və Türküstanın digər şəhərlərində tökülən qanlar, Türküstanın parçalanması, xalqın aclıq və səfalətə düçar edilməsi Çolpanın şirlərində yüksək sənətkarlıqla verilmişdir.
Çolpan əsərlərinə və ictimai fəaliyyətinə görə səkkiz dəfə həbs edilmişdi. Lakin bu təqib və təzyiqlər onu yolundan döndərə bilməmişdi. Türküstanın parçalanmasından, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Tacikistan Sovet Respublikalarının yaradılmasından sonra yeridilən siyasət bir çox milli aydınlar kimi Çolpanı da çarəsiz susmağa məcbur etmişdi. O, 1925-ci "muhit güçlü ikən, əydim boynumu" yazmışdır.
Özbək pоeziyasının parlaq nümunəsi olan çoxlu şeir və hekayələrin müəllifi Çolpan "Parlaq ay", "Xəlil Fereng", "Çörinin üsyanı", "Yarqınay", "Muştumzor", "Qartay Qarşıbayev", "Hücum" və b. pyeslərin, "Gecə və gündüz" romanının yazmışdı. Romanın "Gecə" adlı birinci hissəsi 1936-cı ildə çap olunmuş, ikinci hissəsi isə həbs olunarkən yox edilmişdi.
Şeksprin "Hamlet", Puşkinin "Boris Qodunov" və "Dubrovski", Qorkinin "Ana" əsərlərini Özbək dilinə çevirən Çolpanın əsərlərinin nəşri 1925-ci ildən məhdudlaşdırılmışdırsa da, 1937-ci ildən tamam dayandırılmışdır. 1937-ci ildə Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının iclasında Çolpanı kəskin tənqid edənlərə o, "Siz məni üç gün içində islah edə bilməzsiniz" cavabını verir.
Şair yaradıcılığının ən çiçəkləndiyi dövrdə millətçilikdə və əksinqilabi fəaliyyətdə günahlandırılaraq 1937-ci ilin iyunun 14-də həbs edilir və uzun sürən işgəncəli istintaqdan sonra 1938-ci ilin oktyabırın 4-də güllələnir.
1956-cı ildə İosif Stalini şəxsiyyətə pərəstişdə suçladıqdan sonra Sovet cəza maşınının məhv etdiyi bir çox insanlara fiziki bəraət verilsə də, Çolpanın əksər əsərlərinin çapına yenə də icazə verilmir. Çolpanın əsərlərinin çapına 1990-cı ildən sonra başlanır. 1991-ci ildə Fitrət və Abdullah Qadiri kimi güllələnmiş milli aydınlarla birlikdə Çolpana da beynəlxalq "Nəvai" mükafatı verilir. Onun adı küçə və kitabxanalara qoyulur, şərəfinə beynəlxalq mükafat təsis edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
Xarici keçidlər
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Colpan 1897 Endican Ferqane vilayeti 5 oktyabr 1938 ve ya 2 oktyabr 1938 Sibir Ozbekistan yazicisi sairi Ebdulhemid ColpanDogum tarixi 1897Dogum yeri Endican Andijan qezasi d Ferqane vilayeti Rusiya imperiyasiVefat tarixi 5 oktyabr 1938 1938 10 05 ve ya 2 oktyabr 1938 1938 10 02 Vefat yeri Sibir SSRIFealiyyeti sair yazici tercumeciMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiGeleceyin sairine atasi Ebdulhemid adini qoysa da o Colpan kimi tanindi ve meshurlasdi Cunki seirlerini meqalelerini romanlarini pyeslerini Colpan yeni Dan ulduzu imzasiyla yazdi Ebdulhemid 1893 cu ilde Ozbekistanin Endican seherinde dogulub Onun atasi Suleymankul Yunusogli medrese tehsili gormus seirleri divan teskil edecek bir sair olub Ebdulhemid de mehelle mektebinde sonra Endican ve Daskend medreselerinde oxuyub Rusiya Turkustani isgal etdikden sonra rus diline boyuk ehtiyac duyulurdu Mustemlekeciler de uzun muddet yerli xalqlari esaret altinda saxlamaq ucun onlardan kicik memurlar hazirlamaq mecburiyyetinde idi Bele mektebleri olkenin Avrpoa hissesinde Rus Tatar Asiya hissesinde ise Rus Tuzem mektebleri adlandirirdilar Ebdulhemidin atasi dovrunun ayiq ziyalisi olan Suleymankul Yunusoglu da oglunu Rus Tuzem mektebinde oxumaga gonderir O burada Rus dlini oyrenmekle yanasi Rus edebiyyati ve Avropa xalqlarinin medeniyyetile de tanis olur XX yuzilin baslangicinda Rusyani buruyen qarisiqliq car II Nikolayi Oktyabr manifestini imzalamaga mecbur edir 1905 ci ilde imzalanmis bu sened Dovlet Dumasinin cagrilmasina qezet jurnallarin nesrine icazeninin yungullesmesine insanlarin soz ve fikirlerini soylemesi ucun serbest toplanmalarina serait yaradir Ismayil Qaspirali Mahmudhoca Behbudi Munevver Kaan ve basqa aydinlarin cixardiqlari qezet jurnallar Coplana guclu tesir edir O Rusyadaki hadiseleri izlemekle kifayetlenmir Osmanlida bas verenleri de diqqetle izleyir xususen edebi muhiti diqqetle oyrenir 1913 cu ilden Ebdulhemid imzasi Sadai Turkistan Sadai Fergana ve Turkistan qezetlerinde gorunmeye baslayir 1914 1917 illerde cap etdirdiyi Vetenimiz Turkistanda demir yollar Os Doktor Muhammedyar Ilde bir kere Serq poezdi geldi Serq oyanir Cimkent Qudurgan mustemlekeciler ve b yazilariyla cilgin bir sair vetensever milletci bir edib kimi taninir Bolsevikler 1917 ci ilde cevrilis yolu ile hakimiyyeti ele aldiqdan sonra Colpanin heyatinda en gergin ve ziddiyetli dovr baslayir Rusiyanin her yerinde hakimiyyetlerini mohkemletmeye daha dogrusu kecmis Rusiya imperyasinin serhedlerini berpa etmeye calisan bolsevikler 1917 ci ilin noyabrin 27 de Turkustanin muxtariyyatini elan edir Colpan Qir qandali boyun eyme cunki sen hur dogulansan misralarini yazir xalqinin istiqbali ve iqbali ucun maarifcilik isi aparir milli musteqillik ve azadliq herekatina qosulur 1922 ci ilde seirleri Ozbek genc sairleri adli topluda ve Bulaqlar adli kitabinda cap etdirir 1924 cu ilde Oyanis ve 1926 ci ilde Tan sirlari kitablari cap olunur Bu kitablar ona edebi heyatda ugur qazandirirsa sexsi heyatinda ugursuzluq getirir Kitablara daxil edilen 119 seir ozbek edebiyyatinda simvolizmin evezsiz numuneleri sayilir Sovet memurlar ise bu seirleri hec de xos qarsilamir Onu milletci Rusyanin dusmeni kimi hebse atir daim tezyi altinda saxlayirlar Lakin sair yolundan donmur 1930 cu illerde Saz ve cor adli seir kitabini nesr etdirir Colpanin seirlerinde zamanin ruhu olduqca parlaq ve real sekilde eks olunub Sairin oz fikrini oxucusuna o vaxt debde olan suarciliqla deyil benzersiz bedii ifadeler yeni tesbeh ve timsallar vasitesile yeni sinvollarla catdirirdi Bu da cox vaxt sert Sovet senzarisinin gozunden yayinaraq metbuata yol tapirdi Colpan deyirdi Goy uzunu qapqara mesum buludlar six tutar O buludlar ustune attek minib devler capar Her vuranda qamcisini odlar yaxar simsek caxar O buludlar capsalar da devler ile asiman boyu Onda baslanar cin albasti ve seytanlar toyu Milletinin basina acilan musibetler veteninin yene de isgal altina dusmesi Colpani ne qeder narahat etse de heyata nikbin baxir dilinde daim bahar qesidesi qelbinde musteqillik arzusu bu yolda sonuna qeder mubarize aparmaq ezmi hokm sururdu Sair yazir Elimde sungu das oldu Yagiya atmaq isterem Gozumde sungu yas oldu Arzuya yetmek isterem Colpan xalqinin ve veteninin basina getirilen facieleri qeleme alanda movzunun adini deyisirdi Tesvir etdiyi hadiselerin Ozbekistanda deyil Misirde Cinde bas verdiyini yazirdi Bu baximdan onun Nil qizi Cin teraneleri kimi seirleri olduqca diqqeticekendir Bu seirlerinde o xalqinin azadliq musteqillik arzusunu dile getirilirdi Colpan Nil qizi nda Butun heyatini bir zeher sarmis Fellahin bextini kimler oyadar deyirdi Ilk uc seir kitabinda Serq olkelerini isgal eden Ruslara Ingilislere duyulan nifret olduqca gucludur Ruslarin toretdiyi zulm ve soyqirimlar Kokand ve Turkustanin diger seherlerinde tokulen qanlar Turkustanin parcalanmasi xalqin acliq ve sefalete ducar edilmesi Colpanin sirlerinde yuksek senetkarliqla verilmisdir Colpan eserlerine ve ictimai fealiyyetine gore sekkiz defe hebs edilmisdi Lakin bu teqib ve tezyiqler onu yolundan dondere bilmemisdi Turkustanin parcalanmasindan Ozbekistan Qazaxistan Qirgizistan Turkmenistan Tacikistan Sovet Respublikalarinin yaradilmasindan sonra yeridilen siyaset bir cox milli aydinlar kimi Colpani da caresiz susmaga mecbur etmisdi O 1925 ci muhit guclu iken eydim boynumu yazmisdir Ozbek poeziyasinin parlaq numunesi olan coxlu seir ve hekayelerin muellifi Colpan Parlaq ay Xelil Fereng Corinin usyani Yarqinay Mustumzor Qartay Qarsibayev Hucum ve b pyeslerin Gece ve gunduz romaninin yazmisdi Romanin Gece adli birinci hissesi 1936 ci ilde cap olunmus ikinci hissesi ise hebs olunarken yox edilmisdi Seksprin Hamlet Puskinin Boris Qodunov ve Dubrovski Qorkinin Ana eserlerini Ozbek diline ceviren Colpanin eserlerinin nesri 1925 ci ilden mehdudlasdirilmisdirsa da 1937 ci ilden tamam dayandirilmisdir 1937 ci ilde Ozbekistan Yazicilar Ittifaqinin iclasinda Colpani keskin tenqid edenlere o Siz meni uc gun icinde islah ede bilmezsiniz cavabini verir Sair yaradiciliginin en ciceklendiyi dovrde milletcilikde ve eksinqilabi fealiyyetde gunahlandirilaraq 1937 ci ilin iyunun 14 de hebs edilir ve uzun suren isgenceli istintaqdan sonra 1938 ci ilin oktyabirin 4 de gullelenir 1956 ci ilde Iosif Stalini sexsiyyete perestisde sucladiqdan sonra Sovet ceza masininin mehv etdiyi bir cox insanlara fiziki beraet verilse de Colpanin ekser eserlerinin capina yene de icaze verilmir Colpanin eserlerinin capina 1990 ci ilden sonra baslanir 1991 ci ilde Fitret ve Abdullah Qadiri kimi gullelenmis milli aydinlarla birlikde Colpana da beynelxalq Nevai mukafati verilir Onun adi kuce ve kitabxanalara qoyulur serefine beynelxalq mukafat tesis edilir Hemcinin baxOzbekistan edebiyyatiIstinadlarLibrary of Congress Authorities ing Library of Congress Xarici kecidler Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin