Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
İsrail əhalisi əsasən gəlmələr və ərəb mənşəli əhalinin yüksək təbii artımı hesabına əhalisi sürətlə artan ölkələrdən biridir. Məsələn, 1971-ci ildə ölkədə 3,0 mln, 1990-cı ildə 5,0 mln, 2005-ci ildə isə 6,7 mln nəfər yaşamışdır. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə 2015-ci ildə ölkədə 7,8 mln. nəfərin yaşaması gözlənilir. Fələstin ərəbləri ölkədə qədim zamanlardan məskunlaşmış finikiya, xanaan və digər sami xalqlarının nəsilləridir. Fələstin ərazisi ərəblər tərəfindən işğal olunduqdan sonra yerli xalqlar ərəblərlə qarışmış və ərəb dilini qəbul etmişlər. Bunların əksəriyyəti müsəlmandır (sünni). Aralarında xristianlar da vardır. Bunlar arasında olan druzlar Qərbi və Mərkəzi Qalileydə, Hayfa ətrafında yaşayırlar. İsrail hökumətinin ölkənin ərəb əhalisinə qarşı ayrı-seçkiliyi siyasi, iqtisadi və sosial problemlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. İsrail dövlətinin sərhədləri daxilində yaşamaqla ərəblər bu problemlərin – xüsusilə sosial problemlərin həlli qarşısında acizdir. tayfa bölgüsünü saxlamış köçəri və yarımköçəri həyat tərzi sürən ərəblər (təqribən 65 min) iqtisadi və sosial inkişafdan çox geri qalmışlar. kiçik etnik qrup olub, iudaizmi qəbul etmişlər. Əsasən Raml şəhəri və onun ətrafında yaşayırlar. Çərkəzlər Fələstində türklər tərəfindən XIX yüzilliyin axırlarında məskunlaşmışlar. Onlar Qalileyin iki kəndində icma halında yaşayırlar. Müsəlmandırlar (sünni) və etnik ənənələrini qoruyub saxlayırlar.
Əhalinin formalaşması
İsrailin yəhudi əhalisi əsasən immiqrasiya nəticəsində folrmalaşmışdır. Fələstinə yəhudilərin immiqrasiyası XIX yüzilliyin 2-ci yarısında qüvvətli olmamışdır. 1914-cü ildə yəhudi əhalinin ümumi sayı 85 min idi. Birinci və ikinci dünya müharibələri arasında immiqrasiya qüvvətlənir. Xüsusilə Almaniya və onun işğal etdiyi ölkələrdə yəhudilər təqib edilir. Bunun nəticəsində 1948-ci ildə Fələstində yaşayan yəhudilərin sayı 655 minə çatır. İsrail dövləti yarandıqdan sonra ilk 4 il ərzində ölkəyə 700 min immiqrant gəlir. Ölkədə iqtisadi çətinliklər, həmçinin Yaxın Şərq böhranının kəskinləşməsi immiqrasiyanın zəifləməsinə, emiqrasiyanın artmasına səbəb olur. 1975-ci ildə immiqrantların sayı 17 min olmuşsa, ölkəni tərk edənlər 20 min təşkil etmişdir. 1948-73-cü illər ərzində ölkəni 300 min nəfər tərk etmişdir. 1989-96-cı illərdə MDB ölkələrindən İsrailə 800 min yəhudi köçmüşdür. Hazırda əhalinin 80 fazini Şərqi Avropa və MDB ölkələrindən, həmçinin Aralıq dənizi və Afrikada ərəb dövlətlərindən gələn imminqrantlar, eləcə də İsraildə doğulan yəhudilər təşkil edir. Əhalinin təqribən 20 faizi ərəb mənşəli fələstinlilərdir. Ölkədə orta ömür müddəti 79 yaşdır. Kişilər üçün bu rəqəm 77, qadınlarda isə 80 yaşa uyğun gəlir. Hər 1000 nəfərə anadan olanların sayı 19,3, ölənlərin sayı 6,3 nəfərdir. İsraildə əsasən iki dinin yəhudi və islamın tərəfdarları yaşayır. Əhalinin təqribən 80 faizi iudaizm dininə etiqad bəsləyir. Dindarların 19 faizi sünni məshəbinə mənsub olan ərəblər, təqribən 1 faizi xristianlardır. İsrailin yaşlı əhalisinin 96 faizi savadlıdır. Nisbətən sanballı təhsil müəssisələri bunlardır: Hayfadakı İsrail Politexnik İnstitutu, Qüdsdəki Yəhudi Universiteti, Təl-Əvivdəki Universitet. Məşğulluğu olan hər 1000 nəfərə 135 alim və mühəndis düşür. Müqayisə üçün qeyd edək ki, bu göstərici ABŞ-da 70, Almaniyada isə 48-dir.
Əhali sıxlığı
Əhalinin orta sıxlığı barədə dəqiq məlumat vermək mümkün deyil. Əgər İsrail ərazisinin 20,8 min kv. km olmasının qəbul etsək, bu halda hər kv. km-ə orta hesabla 300 nəfərdən artıq adam düşəcəkdir. Əhali ərazi üzrə çox qeyri-bərabər şəkildə yerləşmişdir. Məsələn, Təl-Əviv mahalında hər kv. km-ə 200 nəfərə yaxın, Qüdsdə 1000 nəfərdən artıq, cənub mahallarına isə hər kv. km-ə orta hesabla 50 nəfər düşür.
Dil
İsraildə rəsmi dil ivritdir. Fələstin ərəblərinin yığcam yaşadığı ərazilərdə ərəb dili işlədilir. Bu iki dildən başqa idiş, rus, ingilis və digər Avropa dillərindən də geniş istifadə olunur. İmminqrantlar əsasən gəldikləri dövlətin dilində danışırlar. İsraildə sayı 1,2 mln nəfər olan güclü rus dilli diaspora yaranmışdır. İvrit dilinin geniş yayılması və hamı tərəfindən işlədilməsi üçün dövlətin xüsusi siyasəti mövcuddur. Ərəb dili ölkənin rəsmi dili olsa da, dövlət ərəb məktəblərinin ibtidai və natamam orta məktəblərində ivritin tədrisini məcburi sayır. Ölkəyə yeni gəlmiş immiqrantlara ivrit dilini öyrətməyin xüsusi sistemi yaradılmışdır. Bu işlərlə ivrit dili Akademiyası məşğul olur.
Şəhərlər
1983-cü ildə qəbul olunmuş yeni təsnifata görə əgər ölkənin hər hansı bir yaşayış məntəqəsində 2 min nəfərdən artıq əhali yaşayırsa o məntəqə şəhər sayıla bilər. Əhalisinin sayı 2000 nəfəri ötməmiş məntəqələr isə kənd hesab olunur. Belə təsnifata görə ölkə əhalisinin sayı 100 min nəfəri ötmüş 15-ə qədər şəhər vardır. Bunlardan ən böyükləri Yerusəlim (Qüds), Təl-Əviv, Hayfa, Bat-Yam və Xolondur. Bu şəhərlərin hər birinin əhalisinin sayı 200 min nəfəri ötmüşdür. Sonradan ölkənin paytaxtı elan olunmuş Yerusəlim bütün göstəricilərə görə ölkənin ən böyük mübahisəli şəhəridir. Üç dinin mərkəzi hesab olunan Yerusəlimə ziyarətçilərin axını çox güclüdür. 2005-ci ildə şəhər əhalisinin sayı 700 minə yaxınlaşmışdı. Yerusəlim dünyanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Ölü dənizdən qərbdə, yarımsəhra iqlimli yaylada yerləşmiş Yerusəlim ölkənin böyük sənaye, ticarət və nəqliyyat mərkəzidir. Şəhərdə metal istehsalı, almaz cilalanması, toxuculuq, əczaçılıq, poliqrafiya, yeyinti sənaye müəssisələri, məişət texnikası istehsal edən iri müəssisə fəaliyyət göstərir. Şəhər haqqında ilk məlumat eramızdan əvvəl ikinci minilliyin ortalarına təsadüf edir. Kənanilərin qalası olmuş Qüdsü eramızdan əvvəl təqribən 1000-ci ildə yəhudi padşahı Davud işğal etmiş və şəhər İsrail-Yəhudi padşahlığının sonradan isə Yəhudi padşahlığının paytaxtı olmuşdur. Eramızın IV əsrində Yerusəlim xristianların «müqəddəs» şəhərinə çevrildi. Eramızın 638-ci ilində şəhər ərəblər tərəfindən işğal edilmiş və Məkkədən sonra müsəlmanların ikinci «müqəddəs şəhəri» olmuşdur. 1099-cu ildə səlibçilər şəhəri işğal etmiş, 1187-ci ildə Səlahəddin Əyyubi şəhəri geri ala bilmişdi. Sonradan şəhər təqribən 400 il Oısmanlı imperiyasının tərkibində olmuşdur. 1917-ci ilin sonlarında İngiltərə qoşunları şəhəri tutdu və özünün Fələstin mandatlı ərazisinin inzibati mərkəzi etdi. 1947-ci ildə BMT Baş Məclisinin qərarı ilə Qüds şəhəri BMT-nin idarəsi altında beynəlxalq xüsusi rejimli müstəqil inzibati vahid statusu aldı. Lakin sonradan baş vermiş İsrail-Fələstin və İsrail-Ərəb müharibələri nəticəsində Yerusəlim şəhəri iki hissəyə bölündü. Qərb (ərazicə böyük hissə) İsrailə, şərq hissə isə Ürdünə verildi. 1950-ci ildə İsrail qeyri-qanuni olaraq şəhərin qərb hissəsini özünün paytaxtı elan etdi. 1967-ci ildə İsrail qoşunları şəhərin şərq hissəsini də zəbt edib öz ərazisinə qatdı. BMT-nin ilk növbədə, ərəb ictimaiyyətinin bu məsələyə mənfi münasibətlərinə baxmayaraq İsrail rəhbərliyi Qüds şəhərini öz paytaxtı kimi genişləndirib inkişaf etdirir. Qüdsdə həm müsəlman, həm yəhudi, həm də xristian dini abidələri vardır. Şəhərin şərq hissəsində qədim dövr abidələrinin qalıqları, daha doğrusu xarabalıqları qalmaqdadır. Ömər və Əl-Əqsa məscidləri, müqəddəs Anna, müqəddəs İakov kilsələri bir neçə darvazası olan şəhər divarları (o cümlədən Dəməşq darvazası) Qüdsün maraqlı memarlıq abidələrindəndir. Şəhərin qərb hissəsi XIX əsrin ikinci yarısından tikilməyə başlamışdır. Burada çoxsaylı ictimai binalar, yeni Universitet kompleksi, tibb mərkəzi, otellər, hökumət binaları, muzey və kitabxanalar və s. inşa edilmişdir.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Israil ehalisi esasen gelmeler ve ereb menseli ehalinin yuksek tebii artimi hesabina ehalisi suretle artan olkelerden biridir Meselen 1971 ci ilde olkede 3 0 mln 1990 ci ilde 5 0 mln 2005 ci ilde ise 6 7 mln nefer yasamisdir Mutexessislerin hesablamalarina gore 2015 ci ilde olkede 7 8 mln neferin yasamasi gozlenilir Felestin erebleri olkede qedim zamanlardan meskunlasmis finikiya xanaan ve diger sami xalqlarinin nesilleridir Felestin erazisi erebler terefinden isgal olunduqdan sonra yerli xalqlar ereblerle qarismis ve ereb dilini qebul etmisler Bunlarin ekseriyyeti muselmandir sunni Aralarinda xristianlar da vardir Bunlar arasinda olan druzlar Qerbi ve Merkezi Qalileyde Hayfa etrafinda yasayirlar Israil hokumetinin olkenin ereb ehalisine qarsi ayri seckiliyi siyasi iqtisadi ve sosial problemlerin meydana gelmesine sebeb olmusdur Israil dovletinin serhedleri daxilinde yasamaqla erebler bu problemlerin xususile sosial problemlerin helli qarsisinda acizdir tayfa bolgusunu saxlamis koceri ve yarimkoceri heyat terzi suren erebler teqriben 65 min iqtisadi ve sosial inkisafdan cox geri qalmislar kicik etnik qrup olub iudaizmi qebul etmisler Esasen Raml seheri ve onun etrafinda yasayirlar Cerkezler Felestinde turkler terefinden XIX yuzilliyin axirlarinda meskunlasmislar Onlar Qalileyin iki kendinde icma halinda yasayirlar Muselmandirlar sunni ve etnik enenelerini qoruyub saxlayirlar Ehalinin formalasmasiIsrailin yehudi ehalisi esasen immiqrasiya neticesinde folrmalasmisdir Felestine yehudilerin immiqrasiyasi XIX yuzilliyin 2 ci yarisinda quvvetli olmamisdir 1914 cu ilde yehudi ehalinin umumi sayi 85 min idi Birinci ve ikinci dunya muharibeleri arasinda immiqrasiya quvvetlenir Xususile Almaniya ve onun isgal etdiyi olkelerde yehudiler teqib edilir Bunun neticesinde 1948 ci ilde Felestinde yasayan yehudilerin sayi 655 mine catir Israil dovleti yarandiqdan sonra ilk 4 il erzinde olkeye 700 min immiqrant gelir Olkede iqtisadi cetinlikler hemcinin Yaxin Serq bohraninin keskinlesmesi immiqrasiyanin zeiflemesine emiqrasiyanin artmasina sebeb olur 1975 ci ilde immiqrantlarin sayi 17 min olmussa olkeni terk edenler 20 min teskil etmisdir 1948 73 cu iller erzinde olkeni 300 min nefer terk etmisdir 1989 96 ci illerde MDB olkelerinden Israile 800 min yehudi kocmusdur Hazirda ehalinin 80 fazini Serqi Avropa ve MDB olkelerinden hemcinin Araliq denizi ve Afrikada ereb dovletlerinden gelen imminqrantlar elece de Israilde dogulan yehudiler teskil edir Ehalinin teqriben 20 faizi ereb menseli felestinlilerdir Olkede orta omur muddeti 79 yasdir Kisiler ucun bu reqem 77 qadinlarda ise 80 yasa uygun gelir Her 1000 nefere anadan olanlarin sayi 19 3 olenlerin sayi 6 3 neferdir Israilde esasen iki dinin yehudi ve islamin terefdarlari yasayir Ehalinin teqriben 80 faizi iudaizm dinine etiqad besleyir Dindarlarin 19 faizi sunni meshebine mensub olan erebler teqriben 1 faizi xristianlardir Israilin yasli ehalisinin 96 faizi savadlidir Nisbeten sanballi tehsil muessiseleri bunlardir Hayfadaki Israil Politexnik Institutu Qudsdeki Yehudi Universiteti Tel Evivdeki Universitet Mesgullugu olan her 1000 nefere 135 alim ve muhendis dusur Muqayise ucun qeyd edek ki bu gosterici ABS da 70 Almaniyada ise 48 dir Ehali sixligiEhalinin orta sixligi barede deqiq melumat vermek mumkun deyil Eger Israil erazisinin 20 8 min kv km olmasinin qebul etsek bu halda her kv km e orta hesabla 300 neferden artiq adam dusecekdir Ehali erazi uzre cox qeyri beraber sekilde yerlesmisdir Meselen Tel Eviv mahalinda her kv km e 200 nefere yaxin Qudsde 1000 neferden artiq cenub mahallarina ise her kv km e orta hesabla 50 nefer dusur DilIsrailde resmi dil ivritdir Felestin ereblerinin yigcam yasadigi erazilerde ereb dili isledilir Bu iki dilden basqa idis rus ingilis ve diger Avropa dillerinden de genis istifade olunur Imminqrantlar esasen geldikleri dovletin dilinde danisirlar Israilde sayi 1 2 mln nefer olan guclu rus dilli diaspora yaranmisdir Ivrit dilinin genis yayilmasi ve hami terefinden isledilmesi ucun dovletin xususi siyaseti movcuddur Ereb dili olkenin resmi dili olsa da dovlet ereb mekteblerinin ibtidai ve natamam orta mekteblerinde ivritin tedrisini mecburi sayir Olkeye yeni gelmis immiqrantlara ivrit dilini oyretmeyin xususi sistemi yaradilmisdir Bu islerle ivrit dili Akademiyasi mesgul olur Seherler1983 cu ilde qebul olunmus yeni tesnifata gore eger olkenin her hansi bir yasayis menteqesinde 2 min neferden artiq ehali yasayirsa o menteqe seher sayila biler Ehalisinin sayi 2000 neferi otmemis menteqeler ise kend hesab olunur Bele tesnifata gore olke ehalisinin sayi 100 min neferi otmus 15 e qeder seher vardir Bunlardan en boyukleri Yeruselim Quds Tel Eviv Hayfa Bat Yam ve Xolondur Bu seherlerin her birinin ehalisinin sayi 200 min neferi otmusdur Sonradan olkenin paytaxti elan olunmus Yeruselim butun gostericilere gore olkenin en boyuk mubahiseli seheridir Uc dinin merkezi hesab olunan Yeruselime ziyaretcilerin axini cox gucludur 2005 ci ilde seher ehalisinin sayi 700 mine yaxinlasmisdi Yeruselim dunyanin en qedim seherlerinden biridir Olu denizden qerbde yarimsehra iqlimli yaylada yerlesmis Yeruselim olkenin boyuk senaye ticaret ve neqliyyat merkezidir Seherde metal istehsali almaz cilalanmasi toxuculuq eczaciliq poliqrafiya yeyinti senaye muessiseleri meiset texnikasi istehsal eden iri muessise fealiyyet gosterir Seher haqqinda ilk melumat eramizdan evvel ikinci minilliyin ortalarina tesaduf edir Kenanilerin qalasi olmus Qudsu eramizdan evvel teqriben 1000 ci ilde yehudi padsahi Davud isgal etmis ve seher Israil Yehudi padsahliginin sonradan ise Yehudi padsahliginin paytaxti olmusdur Eramizin IV esrinde Yeruselim xristianlarin muqeddes seherine cevrildi Eramizin 638 ci ilinde seher erebler terefinden isgal edilmis ve Mekkeden sonra muselmanlarin ikinci muqeddes seheri olmusdur 1099 cu ilde selibciler seheri isgal etmis 1187 ci ilde Selaheddin Eyyubi seheri geri ala bilmisdi Sonradan seher teqriben 400 il Oismanli imperiyasinin terkibinde olmusdur 1917 ci ilin sonlarinda Ingiltere qosunlari seheri tutdu ve ozunun Felestin mandatli erazisinin inzibati merkezi etdi 1947 ci ilde BMT Bas Meclisinin qerari ile Quds seheri BMT nin idaresi altinda beynelxalq xususi rejimli musteqil inzibati vahid statusu aldi Lakin sonradan bas vermis Israil Felestin ve Israil Ereb muharibeleri neticesinde Yeruselim seheri iki hisseye bolundu Qerb erazice boyuk hisse Israile serq hisse ise Urdune verildi 1950 ci ilde Israil qeyri qanuni olaraq seherin qerb hissesini ozunun paytaxti elan etdi 1967 ci ilde Israil qosunlari seherin serq hissesini de zebt edib oz erazisine qatdi BMT nin ilk novbede ereb ictimaiyyetinin bu meseleye menfi munasibetlerine baxmayaraq Israil rehberliyi Quds seherini oz paytaxti kimi genislendirib inkisaf etdirir Qudsde hem muselman hem yehudi hem de xristian dini abideleri vardir Seherin serq hissesinde qedim dovr abidelerinin qaliqlari daha dogrusu xarabaliqlari qalmaqdadir Omer ve El Eqsa mescidleri muqeddes Anna muqeddes Iakov kilseleri bir nece darvazasi olan seher divarlari o cumleden Demesq darvazasi Qudsun maraqli memarliq abidelerindendir Seherin qerb hissesi XIX esrin ikinci yarisindan tikilmeye baslamisdir Burada coxsayli ictimai binalar yeni Universitet kompleksi tibb merkezi oteller hokumet binalari muzey ve kitabxanalar ve s insa edilmisdir Istinadlar