Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İran Yəhudiləri ( ivr. יהודים פרסים fars. یهودیان ایرانی یهودیان - Yəhudilərin etno-linqvistik qrupu. "İran Yəhudiləri" termini, Yəhudi-İran dillərində danışan ( Əfqanıstan, Orta Asiya və Şərqi Qafqazın Dağ Yəhudiləri kimi) İran Yəhudi icmasının əksəriyyətinə istinad etmək üçün istifadə olunur (İranda yaşayan əhalidən fərqli olaraq, İbrani-Arami dilini qoruyub saxlayan Kürdüstan Yəhudilərinin dili, eləcə də türk dilinin Miandoabi İbrani ləhcəsi).
| Dini |
|---|
| İudaizm |
Terminologiya
"İran Yəhudiləri" termini geniş şəkildə XVI əsrin əvvəllərindən bəri Əfqan və Buxara Yəhudilərinə də aiddir, belə ki, İran, Orta Asiya və Əfqanıstan yəhudiləri demək olar ki, vahid bir cəmiyyət təşkil edirdilər. XVI əsrin əvvəllərində bu böyük toplumun süqutu. Bu böyük icmanın XVI əsrin əvvəlində iran yəhudiləri və Orta Siya, Əfqanıstan yəhudiləri icmasına bölünməsi XVIII əsrin ikinci yarısından müstəqil əfqan və buxara yəhudiləru icmasına bölünməsi müvafiq bölgələrdə yaşayan yəhudilər arasında əlaqələrin zəifləməsinə səbəb olan siyasi hadisələrlə əlaqələndirilir.
Tarix
Orta əsrlər boyu İran Yəhudilərinin yazı dili geniş mənada (İran, Əfqanıstan, Orta Asiya və Zaqafqaziyanın cənub-şərqi) İbrani-Fars dili idi. XIX əsrdə buxara yəhudilərinin ədəbi yaradıcılığının yəhudi-fars dilindən yəhudi-tacik dilinə keçidi baş verdi.
Hal-hazırda İran Yəhudilərinin əksəriyyəti İsrail (ikinci nəsil daxil olmaqla 1993-cü ildə 75 min) və ABŞ-də (45 min, yalnız birinci nəsil) cəmləşmişdir. Müxtəlif hesablamalara görə, 30-40 min yəhudi hələ də İranda , əsasən Tehranda, İsfahanda (3 min). ) və Şirazda yaşayır. BBC-nin məlumatına əsasən 10 yəhudi ailəsi Yəzddə yaşayır, onlardan altısı bu və ya digər şəkildə qohumdurlar, amma digər mənbələrə görə onların sayı daha çoxdur. Yəhudi icmaları İsrailə getməzdən əvvəl İranın bir çox digər şəhərlərində, xüsusən də Kerman, Həmədan, Məşhəd, Kaşan, Borujerd, Nehavenddə təmsil olunurdu . İndi İrandakı Yəhudi icması müsəlman ölkələri arasında ən böyüyüdür .
Hakimiyyətin münasibəti
İran səlahiyyətlilərinin Yəhudilərə qarşı rəsmi siyasəti bu prinsipə əsaslanır: Yəhudilərə qarşı dözümlülük, Sionizmə dözümsüzlük (ikincisi İsrail Dövlətinin varlığına haqq qazandırmaq kimi başa düşülür). Bu səbəbdən siyasətdə təəccüblü toqquşmalar var: məsələn, 2007-ci ildə Prezident Əhməd Nejad İsrailə qarşı sərt açıqlamalar verərkən və Holokostun miqyasını şübhə altına aldıqda, İran televiziyası İran hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilən, nasistlərin Fransanı işğalı dövründə bir iranlının fransız yəhudisi olan sevgilisinin ailəsini digər yəhudilərlə birgə xilas etməsindən bəhs edən 0 dərəcəli N dairəsi (2007) serialını böyük bir müvəffəqiyyətlə yayımladı.
Məclisdəki Yəhudi icması 1 millət vəkili ilə təmsil olunur (2000-ci ilə qədər Manuçehr Eliasi, 2000 və 2004-cü illərdə Maurice Motamed, 2008-ci ildən bu vəzifəyə Siamak Daha Sedk seçilmişdir). İran Yəhudiləri sərbəst şəkildə yalnız üçüncü ölkələrdən keçə bildikləri ABŞ və İsrail xaricində müxtəlif ölkələrə mühacirət edirlər (lakin həmin M.Motamedin demək olar ki, bütün ailəsi artıq ABŞ-yə köçmüşdür).
8 fevral 2003-cü ildə İran Prezidenti Yusif Abad sinaqoqunu ziyarət etmişdir .
İsrailin keçmiş prezidenti Moshe Katsav soy-kök etibarilə İran yəhudisidir
Həmçinin bax
- Şiraz talanı
- Sinaqoq Yusef Abad
Qeydlər
- Yegar M. Jews of Iran 2009-03-05 at the Wayback Machine // The Scribe (№ 58): 2, 1993. В последнее время персидские евреи в значительной мере интегрировались в израильское общество и точно оценить их численность довольно сложно.
- "IRAN: Life of Jews Living in Iran". 2009-01-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-07.
- Report of Iranian President’s visit from Yousef-Abad Synagogue, Tehran 2017-08-11 at the Wayback Machine Iran Jewish
Ədəbiyyat
- Elektron Yəhudi Ensiklopediyasındakı "İran Yəhudiləri" məqaləsi
- İran. 1997 "(1997). Ensiklopediya Judaica (CD-ROM Edition Version 1.0). Ed. Cecil Roth. Keter Nəşriyyat evi.
- Lewis, Bernard. İslam Yəhudiləri - Princeton: Princeton University Press, 1984.
- Littman, David (İngilis dili) . Müsəlmanların idarə etdiyi Yəhudilər: İran məsələsi // Wiener Kitabxana Bülleteni. - 1979. - T. XXXII, no. Yeni seriya 49/50 .
- Sanasarian, Eliz. İranda dini azlıqlar - Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
- Shalom, Sabar. Esther Uşaqları: İran Yəhudilərinin Portreti (icmal) (İngilis dili) // Yəhudi Rüblük İcmal (İngilis dili) : jurnal. - Cild 95, yox. 2, Bahar 2005 .
- Wasserstein, Bernard. Etnik mənsubiyyəti kontekstləşdirmək üzrə konfrans: Fənlər üzrə müzakirələr, Beynəlxalq Etnik Araşdırmalar Mərkəzi (İngilis dili) : jurnal. - Şimali Karolina Dövlət Universiteti, Raleigh, NC, 2003.
- Willis, Charles James. İranlı olduğu kimi: müasir iranlı həyatının və xarakterinin eskizləri olmaq (İngilis dili) . - Cambridge: Adamant Media Corporation, 2002.
Keçidlər
- İran Yəhudiləri
- İranlı
- Sefardik Tədqiqatlar, İran
- Yəhudi Virtual Kitabxanasının İran Yəhudiləri səhifəsi
- Parfiya (Qədim Fars Parthava) 2011-06-04 at the Wayback Machine
- TEHRAN YƏHUDİ KOMİTƏSİ (İRAN)
- İran yəhudi şəkilləri
Xəbər saytları
- İran Yəhudiləri Xaricə Getmək üçün Çağırışları Rədd etdilər
- BBC-nin İrandakı Yəhudilərin həyatı barədə reportajı
- Görünməyən iranlılar
- Beynəlxalq Dini Azadlıq Hesabatı, 2001. İran ABŞ Dövlət Departamentinin Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosunda
- Eksklüziv: Mühacir 'evə' - Tehrana qayıdır[ölü keçid]Qüds Post . 3 Noyabr 2005
- (video xəbərlər hesabatı)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iran Yehudileri ivr יהודים פרסים fars یهودیان ایرانی یهودیان Yehudilerin etno linqvistik qrupu Iran Yehudileri termini Yehudi Iran dillerinde danisan Efqanistan Orta Asiya ve Serqi Qafqazin Dag Yehudileri kimi Iran Yehudi icmasinin ekseriyyetine istinad etmek ucun istifade olunur Iranda yasayan ehaliden ferqli olaraq Ibrani Arami dilini qoruyub saxlayan Kurdustan Yehudilerinin dili elece de turk dilinin Miandoabi Ibrani lehcesi Iran yehudileri DiniIudaizmMoshe Katsav Israilin kecmis prezidenti Iran YehudisiTerminologiya Iran Yehudileri termini genis sekilde XVI esrin evvellerinden beri Efqan ve Buxara Yehudilerine de aiddir bele ki Iran Orta Asiya ve Efqanistan yehudileri demek olar ki vahid bir cemiyyet teskil edirdiler XVI esrin evvellerinde bu boyuk toplumun suqutu Bu boyuk icmanin XVI esrin evvelinde iran yehudileri ve Orta Siya Efqanistan yehudileri icmasina bolunmesi XVIII esrin ikinci yarisindan musteqil efqan ve buxara yehudileru icmasina bolunmesi muvafiq bolgelerde yasayan yehudiler arasinda elaqelerin zeiflemesine sebeb olan siyasi hadiselerle elaqelendirilir TarixBoyuk II Kir yehudi surgun edilmislere Qudsu geri qaytarmaq ve berpa etmek ucun icaze verir Orta esrler boyu Iran Yehudilerinin yazi dili genis menada Iran Efqanistan Orta Asiya ve Zaqafqaziyanin cenub serqi Ibrani Fars dili idi XIX esrde buxara yehudilerinin edebi yaradiciliginin yehudi fars dilinden yehudi tacik diline kecidi bas verdi Hal hazirda Iran Yehudilerinin ekseriyyeti Israil ikinci nesil daxil olmaqla 1993 cu ilde 75 min ve ABS de 45 min yalniz birinci nesil cemlesmisdir Muxtelif hesablamalara gore 30 40 min yehudi hele de Iranda esasen Tehranda Isfahanda 3 min ve Sirazda yasayir BBC nin melumatina esasen 10 yehudi ailesi Yezdde yasayir onlardan altisi bu ve ya diger sekilde qohumdurlar amma diger menbelere gore onlarin sayi daha coxdur Yehudi icmalari Israile getmezden evvel Iranin bir cox diger seherlerinde xususen de Kerman Hemedan Meshed Kasan Borujerd Nehavendde temsil olunurdu Indi Irandaki Yehudi icmasi muselman olkeleri arasinda en boyuyudur Hakimiyyetin munasibetiIran selahiyyetlilerinin Yehudilere qarsi resmi siyaseti bu prinsipe esaslanir Yehudilere qarsi dozumluluk Sionizme dozumsuzluk ikincisi Israil Dovletinin varligina haqq qazandirmaq kimi basa dusulur Bu sebebden siyasetde teeccublu toqqusmalar var meselen 2007 ci ilde Prezident Ehmed Nejad Israile qarsi sert aciqlamalar vererken ve Holokostun miqyasini subhe altina aldiqda Iran televiziyasi Iran hokumeti terefinden maliyyelesdirilen nasistlerin Fransani isgali dovrunde bir iranlinin fransiz yehudisi olan sevgilisinin ailesini diger yehudilerle birge xilas etmesinden behs eden 0 dereceli N dairesi 2007 serialini boyuk bir muveffeqiyyetle yayimladi Meclisdeki Yehudi icmasi 1 millet vekili ile temsil olunur 2000 ci ile qeder Manucehr Eliasi 2000 ve 2004 cu illerde Maurice Motamed 2008 ci ilden bu vezifeye Siamak Daha Sedk secilmisdir Iran Yehudileri serbest sekilde yalniz ucuncu olkelerden kece bildikleri ABS ve Israil xaricinde muxtelif olkelere muhaciret edirler lakin hemin M Motamedin demek olar ki butun ailesi artiq ABS ye kocmusdur 8 fevral 2003 cu ilde Iran Prezidenti Yusif Abad sinaqoqunu ziyaret etmisdir Israilin kecmis prezidenti Moshe Katsav soy kok etibarile Iran yehudisidirHemcinin baxSiraz talani Sinaqoq Yusef AbadQeydlerYegar M Jews of Iran 2009 03 05 at the Wayback Machine The Scribe 58 2 1993 V poslednee vremya persidskie evrei v znachitelnoj mere integrirovalis v izrailskoe obshestvo i tochno ocenit ih chislennost dovolno slozhno IRAN Life of Jews Living in Iran 2009 01 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 07 Report of Iranian President s visit from Yousef Abad Synagogue Tehran 2017 08 11 at the Wayback Machine Iran JewishEdebiyyatElektron Yehudi Ensiklopediyasindaki Iran Yehudileri meqalesi Iran 1997 1997 Ensiklopediya Judaica CD ROM Edition Version 1 0 Ed Cecil Roth Keter Nesriyyat evi ISBN 965 07 0665 8 Lewis Bernard Islam Yehudileri Princeton Princeton University Press 1984 Littman David Ingilis dili Muselmanlarin idare etdiyi Yehudiler Iran meselesi Wiener Kitabxana Bulleteni 1979 T XXXII no Yeni seriya 49 50 Sanasarian Eliz Iranda dini azliqlar Cambridge Cambridge University Press 2000 Shalom Sabar Esther Usaqlari Iran Yehudilerinin Portreti icmal Ingilis dili Yehudi Rubluk Icmal Ingilis dili jurnal Cild 95 yox 2 Bahar 2005 Wasserstein Bernard Etnik mensubiyyeti kontekstlesdirmek uzre konfrans Fenler uzre muzakireler Beynelxalq Etnik Arasdirmalar Merkezi Ingilis dili jurnal Simali Karolina Dovlet Universiteti Raleigh NC 2003 Willis Charles James Iranli oldugu kimi muasir iranli heyatinin ve xarakterinin eskizleri olmaq Ingilis dili Cambridge Adamant Media Corporation 2002 KecidlerIran Yehudileri Iranli Sefardik Tedqiqatlar Iran Yehudi Virtual Kitabxanasinin Iran Yehudileri sehifesi Parfiya Qedim Fars Parthava 2011 06 04 at the Wayback Machine TEHRAN YEHUDI KOMITESI IRAN Iran yehudi sekilleriXeber saytlari Iran Yehudileri Xarice Getmek ucun Cagirislari Redd etdiler BBC nin Irandaki Yehudilerin heyati barede reportaji Gorunmeyen iranlilar Beynelxalq Dini Azadliq Hesabati 2001 Iran ABS Dovlet Departamentinin Demokratiya Insan Haqlari ve Emek Burosunda Ekskluziv Muhacir eve Tehrana qayidir olu kecid Quds Post 3 Noyabr 2005 video xeberler hesabati