Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsan və heyvan fiziologiyası (yunanca fizio- təbiət, loqos- elm deməkdir) — öyrənilməsi və izahı üçün biologiya, fizika, kimya, riyaziyyat və kibernetika elmlərinin metod və anlayışlarından istifadə edərək heyvan və insanın funksional aktivliyi haqqında elmdir.
İnsan və heyvan fiziologiyası heyvan orqanizminin ətraf mühitlə olan qarşılıqlı təsir qanunauyğunluqlarını, müxtəlif yaşayış şəraitlərində onların davranışını, həmçinin müxtəlif böyümə və inkişaf mərhələlərində, təkamül və fərdi inkişafın gedişində fizioloji proseslərin yaranması və inkişafını öyrənir.
Fizioloji proseslərin gedişatının qanunauyğunluqlarını bilmək müxtəlif şəraitlərdə həyat fəaliyyətinin dəyişikliklərini öncədən görməyə imkan verir və istənilən istiqamətdə fizioloji proseslərin gedişatına müdaxilə etməyə yol açır. Odur ki, fiziologiya tibbin, baytarlığın və psixologiyanın nəzəri əsasıdır.
Tibbdə insan fiziologiyası anatomiya və histologiya ilə birgə bazisdir, həkim buna əsaslanaraq xəstə haqqında olan dağınıq fikir və faktları bir yerə toplayır, onun vəziyyətinin və iş qabiliyyətinin səviyyəsini qiymətləndirir. Funksional pozğunluqların dərəcəsinə görə, yəni vacib fizioloji funksiyaların normadan kənarlaşması ölçüsü və xarakterinə görə ─ orqanizmin fərdi, etnik, cinsi və yaş xüsusiyyətlərini, həmçinin yaşayış mühitinin ekoloji və sosial şəraitlərini nəzərə alaraq bu kənarlanmaları aradan götürməyə və orqanizmi normal vəziyyətə qaytarmağa cəhd edir.
Orqanizmin pozulmuş funksiyalarını korreksiya edərkən nəinki yaşama mühitinin təbiət-iqlim-istehsalat şəraitinin təsir xüsusiyyətlərinə, həm də antropogen çirklənmənin xarakterinə ─ qida məhsullarında, suda və atmosferdə olan zərərli yüksək toksiki maddələrin kəmiyyət və keyfiyyətinə diqqət etmək lazımdır.
İnsan və heyvan fiziologiyasının tarixi
Heyvan orqanizminin həyat fəaliyyətinin qanunauyğunluqları haqqında ilkin təsəvvürlər həkimlərin müşahıdələri ilə bağlıdır, praktika isə təkcə insanın anatomiyası biliklərini deyil, hətta orqanizmin funksiyalarının əsas prinsiplərini anlamağı tələb edir. Fizioloji qanunları aşkarlamağa ilk cəhd edən Hippokrat olmuşdur. O, xəstəliklərin yaranmasında Allahların müdaxiləsi ilə bağlı mövcud olan mövhumatı inkar edərək, təbii səbəblər nəticəsində olduğunu öyrədirdi. Hippokrat təlimi ondan ibarətdir ki, xəstəlik Allahların cəzası deyil, təbii faktorların, qidalanmanın, adətlərin, insan həyatının xarakterinin pozulmasının nəticəsidir. Hippokratın məcmuəsində xəstəliyin əmələ gəlməsində heç bir mistik xarakterli qeydlər yoxdur. Eyni zamanda Hippokrat öz təlimində bir çox hallarda düzgün olmayan istinadlara, səhv anatomik və fizioloji nəticələrə, həyat şirələri haqqında təlimlərə də əsaslanıb..
İnsan və heyvan fiziologiyasının məsələləri
- İnsan və heyvanın həyat fəaliyyətinin qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi
- Xəstəliklərin və patoloji vəziyyətlərin müalicəsinin nəzəri əsasının işlənib hazırlanması, insanların sağlamlığının qorunması və möhkəmləndirilməsi
İnsan və heyvan fiziologiyasının tədqiq istiqamətləri
- Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası mərkəzi sinir sisteminin ali şöbələrinin (baş beynin böyük yarımkürələr qabığı və ona yaxın təpələr) funksional qanunauyğunluqlarını öyrənir, insan və heyvanın davranış aktlarını və onların ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirini təmin edir və hissiyatın, qavrayışın, təfəkkürün, yaddaşın material əsasını təşkil edir.
- Neyrofiziologiya sinir sisteminin funksiyalarını öyrənir, sinir sisteminin müxtəlif şöbələrinin struktur - funksional təşkilini, orqanizmin funksiyalarının tənziminin mərkəzi mexanizmlərini araşdırır, mərkəzi sinir sistemində reseptorlardan ötürülən siqnalların və kodlaşmanın əsas prinsiplərini, bu sistemin müxtəlif səviyyələrində məlumatın işlənilməsini və sinir proseslərinin gedişatının ümumi qanunauyğunluqlarını aşkar edir.
- in fiziologiyası ayrı-ayrı toxuma və orqanların xüsusiyyətini, həmçinin onların funksional sistemdə birləşməsinin qanunauyğunluqlarını öyrənir.
- Müqayisəli fiziologiya heyvan orqanizmlərinin təkamül (filogenez) və fərdi (ontogenez) inkişafında fizioloji funksiyaların inkişaf xüsusiyyətini tədqiq edir.
- Yaş fiziologiyası canlı orqanizmlərin qocalma proseslərinin aparıcı mexanizmlərini və qanunauyğunluqlarını öyrənir.
- Xüsusi fiziologiya əsasən insanın spesifik şəraitdə olan fəaliyyətini nəzərə alaraq orqanizmin həyat fəaliyyətinin ümumi və xüsusi qanunauyğunluqlarını öyrənir. Buna görə xüsusi fiziologiyaya aşağıdakılar aid edilir: ekoloji fiziologiya, əməyin, idmanın fiziologiyası, psixofiziologiya, kosmik, aviasion, sualtı və s.
- Fizioloji kibernetika bioloji sistemlərin struktur və funksional təşkilini, həmçinin onlardan məlumatın alınması, dəyişdirilməsi və işlənməsi qanunauyğunluqlarını öyrənir.
Məşhur tədqiqatçılar
- İvan Pavlov
- İvan Seçenov
- Anoxin, Pyotr Kuzmiç
- Bernar, Klod
- Bertalanfi, Lüdviq fon
- Meçnikov, İlya İliç
- Uxtomskiy, Aleksey Alekseyeviç
- Şerrinqton, Çarlz Skott
İstinadlar
- Jones W. H. S. Hippocrates Collected Works I. Cambridge Harvard University Press. 1868. 2011-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-05-31.
- Garrison Fielding H. [Philadelphia History of Medicine] (#bad_url). W.B. Saunders Company. 1966. səh. 92—93.
- Nuland Sherwin B. [Knopf Doctors] (#bad_url). 1988. səh. 7. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Insan ve heyvan fiziologiyasi yunanca fizio tebiet loqos elm demekdir oyrenilmesi ve izahi ucun biologiya fizika kimya riyaziyyat ve kibernetika elmlerinin metod ve anlayislarindan istifade ederek heyvan ve insanin funksional aktivliyi haqqinda elmdir Insan ve heyvan fiziologiyasi heyvan orqanizminin etraf muhitle olan qarsiliqli tesir qanunauygunluqlarini muxtelif yasayis seraitlerinde onlarin davranisini hemcinin muxtelif boyume ve inkisaf merhelelerinde tekamul ve ferdi inkisafin gedisinde fizioloji proseslerin yaranmasi ve inkisafini oyrenir Fizioloji proseslerin gedisatinin qanunauygunluqlarini bilmek muxtelif seraitlerde heyat fealiyyetinin deyisikliklerini onceden gormeye imkan verir ve istenilen istiqametde fizioloji proseslerin gedisatina mudaxile etmeye yol acir Odur ki fiziologiya tibbin baytarligin ve psixologiyanin nezeri esasidir Tibbde insan fiziologiyasi anatomiya ve histologiya ile birge bazisdir hekim buna esaslanaraq xeste haqqinda olan daginiq fikir ve faktlari bir yere toplayir onun veziyyetinin ve is qabiliyyetinin seviyyesini qiymetlendirir Funksional pozgunluqlarin derecesine gore yeni vacib fizioloji funksiyalarin normadan kenarlasmasi olcusu ve xarakterine gore orqanizmin ferdi etnik cinsi ve yas xususiyyetlerini hemcinin yasayis muhitinin ekoloji ve sosial seraitlerini nezere alaraq bu kenarlanmalari aradan goturmeye ve orqanizmi normal veziyyete qaytarmaga cehd edir Orqanizmin pozulmus funksiyalarini korreksiya ederken neinki yasama muhitinin tebiet iqlim istehsalat seraitinin tesir xususiyyetlerine hem de antropogen cirklenmenin xarakterine qida mehsullarinda suda ve atmosferde olan zererli yuksek toksiki maddelerin kemiyyet ve keyfiyyetine diqqet etmek lazimdir Insan ve heyvan fiziologiyasinin tarixiHeyvan orqanizminin heyat fealiyyetinin qanunauygunluqlari haqqinda ilkin tesevvurler hekimlerin musahideleri ile baglidir praktika ise tekce insanin anatomiyasi biliklerini deyil hetta orqanizmin funksiyalarinin esas prinsiplerini anlamagi teleb edir Fizioloji qanunlari askarlamaga ilk cehd eden Hippokrat olmusdur O xesteliklerin yaranmasinda Allahlarin mudaxilesi ile bagli movcud olan movhumati inkar ederek tebii sebebler neticesinde oldugunu oyredirdi Hippokrat telimi ondan ibaretdir ki xestelik Allahlarin cezasi deyil tebii faktorlarin qidalanmanin adetlerin insan heyatinin xarakterinin pozulmasinin neticesidir Hippokratin mecmuesinde xesteliyin emele gelmesinde hec bir mistik xarakterli qeydler yoxdur Eyni zamanda Hippokrat oz teliminde bir cox hallarda duzgun olmayan istinadlara sehv anatomik ve fizioloji neticelere heyat sireleri haqqinda telimlere de esaslanib Insan ve heyvan fiziologiyasinin meseleleriInsan ve heyvanin heyat fealiyyetinin qanunauygunluqlarinin oyrenilmesi Xesteliklerin ve patoloji veziyyetlerin mualicesinin nezeri esasinin islenib hazirlanmasi insanlarin saglamliginin qorunmasi ve mohkemlendirilmesiInsan ve heyvan fiziologiyasinin tedqiq istiqametleriAli sinir fealiyyetinin fiziologiyasi merkezi sinir sisteminin ali sobelerinin bas beynin boyuk yarimkureler qabigi ve ona yaxin tepeler funksional qanunauygunluqlarini oyrenir insan ve heyvanin davranis aktlarini ve onlarin etraf muhitle qarsiliqli tesirini temin edir ve hissiyatin qavrayisin tefekkurun yaddasin material esasini teskil edir Neyrofiziologiya sinir sisteminin funksiyalarini oyrenir sinir sisteminin muxtelif sobelerinin struktur funksional teskilini orqanizmin funksiyalarinin tenziminin merkezi mexanizmlerini arasdirir merkezi sinir sisteminde reseptorlardan oturulen siqnallarin ve kodlasmanin esas prinsiplerini bu sistemin muxtelif seviyyelerinde melumatin islenilmesini ve sinir proseslerinin gedisatinin umumi qanunauygunluqlarini askar edir in fiziologiyasi ayri ayri toxuma ve orqanlarin xususiyyetini hemcinin onlarin funksional sistemde birlesmesinin qanunauygunluqlarini oyrenir Muqayiseli fiziologiya heyvan orqanizmlerinin tekamul filogenez ve ferdi ontogenez inkisafinda fizioloji funksiyalarin inkisaf xususiyyetini tedqiq edir Yas fiziologiyasi canli orqanizmlerin qocalma proseslerinin aparici mexanizmlerini ve qanunauygunluqlarini oyrenir Xususi fiziologiya esasen insanin spesifik seraitde olan fealiyyetini nezere alaraq orqanizmin heyat fealiyyetinin umumi ve xususi qanunauygunluqlarini oyrenir Buna gore xususi fiziologiyaya asagidakilar aid edilir ekoloji fiziologiya emeyin idmanin fiziologiyasi psixofiziologiya kosmik aviasion sualti ve s Fizioloji kibernetika bioloji sistemlerin struktur ve funksional teskilini hemcinin onlardan melumatin alinmasi deyisdirilmesi ve islenmesi qanunauygunluqlarini oyrenir Meshur tedqiqatcilarIvan Pavlov Ivan Secenov Anoxin Pyotr Kuzmic Bernar Klod Bertalanfi Ludviq fon Mecnikov Ilya Ilic Uxtomskiy Aleksey Alekseyevic Serrinqton Carlz SkottIstinadlarJones W H S Hippocrates Collected Works I Cambridge Harvard University Press 1868 2011 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2018 05 31 Garrison Fielding H Philadelphia History of Medicine bad url W B Saunders Company 1966 seh 92 93 Nuland Sherwin B Knopf Doctors bad url 1988 seh 7 ISBN 0394551303