Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çay (lat. Camellia sinensis) — Çaykimilər fəsiləsinin kamelliya cinsinə aid növ. Bu bitkinin yarpaqları geniş istehlak olunan içkinin, çayın istehsalında istifadə olunur.
| Çay | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Çay | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Ağ çay, sarı çay, yaşıl çay, qara çay və s. kimi çay növlərinin hamısı eyni bitkinin bu gün yetişdirilən iki əsas çeşidindən: C. sinensis var. sinensis və C. s. var. assamica çeşidlərindən birindən əldə edilsə də, müxtəlif oksidləşmə səviyyələrinə çatmaq üçün fərqli şəkildə emal edilirlər. Qara çay bunların arasında ən çox oksidləşmə səviyyəsinə malik olan, yaşıl çay isə, ən az oksidləşmiş olandır. Kukicha adlı çay da C. sinensis məhsuludur, ancaq yarpaq yerinə budaqcıqlar istifadə olunur.
Təsvir
Çay bitkisinin vətəni Şərqi Asiya, Hindistan yarımadası və Cənub-Şərqi Asiya olsa da, bu gün tropik və subtropik iqlim zonalarında olmaqla bütün dünyada becərilir. Bu bitki yarpaqları üçün becərildikdə hündürlüyü adətən 2 metr (6.6 ft)-dən aşağı olan həmişəyaşıl kol və ya kiçik ağacdır. Güclü mil kökü var. Çiçəkləri sarı-ağ, 2.5–4 santimetr (0.98–1.57 düym) diametrdə, yeddi və ya səkkiz ləçəklidir.
Tarix
Ümumən Şərq ölkələrində və bəzi Avropa ölkələrində geniş istifadə olunur. Hazırlanma texnologiyasından asılı olaraq 4 növü vardır: qırmızı (oolonq), sarı, qara və yaşıl. Çay bitkisi ilk dəfə Qafqazda 19-cu əsrin 40-cı illərində Qafqaz canişini göstərişi ilə Suxumidə əkilmişdir. Təcrübələr uğurlu olduğundan onun Qafqazda artırılması işləri 1876-cı illərdən başlanmışdır. Güman olunur ki, Azərbaycanda 1892-ci illərdə təcrübə üçün gətirilmiş sortlar Lənkəran, Car-Balakən rayonlarında sınaqdan uğurla çıxmışdır.
Dünyada hər il təxminən 1120 ton hazır çay istehsal olunur ki, onlardan 1-ci yerdə Çin 500 min hektar, 2-cisi Hindistan 338 min hektar, Azərbaycanda isə sovet dövründə 17 min hektar. []
Çay Çin, Hindistan və digər Şərqi Asiya ölkələrində yaşayan həmişəyaşıl kol olan Camellia sinensis-in qurudulmuş və ya təzə yarpaqlarının üzərinə qaynar və ya qaynar su tökməklə hazırlanan aromatik içkidir. Çay da nadir hallarda Camellia taliensis yarpaqlarından hazırlanır. Sudan sonra dünyada ən çox istehlak edilən içkidir. Çox müxtəlif çay növləri var; bəzilərinin sərinləşdirici, bir qədər acı və büzücü bir dadı var, digərlərinin isə şirin, qozlu, çiçəkli və ya çəmən notları olan çox fərqli profilləri var. Çay insanlarda ilk növbədə tərkibindəki kofein sayəsində stimullaşdırıcı təsir göstərir.
Çay bitkilərinin vətəni Şərqi Asiyadadır və ehtimal ki, Çinin cənub-qərbində və Birmanın şimalında yaranmışdır. Hua Tuo tərəfindən yazılmış tibbi mətndə çay içilməsi ilə bağlı erkən etibarlı qeyd eramızın üçüncü əsrinə aiddir. Çin Tang sülaləsi dövründə istirahət içkisi kimi populyarlaşdı və çay içmək sonradan digər Şərqi Asiya ölkələrinə yayıldı. Portuqal keşişləri və tacirləri onu XVI əsrdə Avropaya tanıtdılar. XVII əsrdə Hindistanda geniş miqyasda çay əkməyə başlayan ingilislər arasında çay içmək dəb halına gəldi.
Bitki çayı termini Camellia sinensisdən hazırlanmayan içkilərə aiddir. Bunlar meyvələrin, yarpaqların və ya digər bitki hissələrinin, məsələn, itburnu, çobanyastığı və ya rooibos sıldırımlarının infuziyalarıdır. Çay bitkisindən hazırlanan "çay" ilə qarışıqlığın qarşısını almaq üçün bunlar tisanes və ya bitki mənşəli infuziyalar adlandırıla bilər.
Sağlamlığa təsirləri
Çayın bir içki olaraq istifadə edilməsinin bütün tarixi boyu sağlamlığa faydalı olduğu güman edilsə də, bununla bağlı heç bir əhəmiyyətli dəlil mövcud deyil.
 |  |  |  |  |
Həmçinin bax
İstinadlar
- ITIS Standard Report Page Camellia Sinensis 2022-11-19 at the Wayback Machine retrieved 2009-03-28.
- Preedy, V.R. Tea in Health and Disease Prevention. Elsevier Science. 2013. 199–200. ISBN . November 10, 2023 tarixində . İstifadə tarixi: February 24, 2022.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cay deqiqlesdirme Cay lat Camellia sinensis Caykimiler fesilesinin kamelliya cinsine aid nov Bu bitkinin yarpaqlari genis istehlak olunan ickinin cayin istehsalinda istifade olunur CayElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsDeste ErikaciceklilerFesile CaykimilerCins KameliyaNov CayBeynelxalq elmi adiCamellia sinensis Kuntze 1887Sekil axtarisiITIS 506801NCBI 4442EOL 482447Camellia sinensis Ag cay sari cay yasil cay qara cay ve s kimi cay novlerinin hamisi eyni bitkinin bu gun yetisdirilen iki esas cesidinden C sinensis var sinensis ve C s var assamica cesidlerinden birinden elde edilse de muxtelif oksidlesme seviyyelerine catmaq ucun ferqli sekilde emal edilirler Qara cay bunlarin arasinda en cox oksidlesme seviyyesine malik olan yasil cay ise en az oksidlesmis olandir Kukicha adli cay da C sinensis mehsuludur ancaq yarpaq yerine budaqciqlar istifade olunur TesvirCay bitkisinin veteni Serqi Asiya Hindistan yarimadasi ve Cenub Serqi Asiya olsa da bu gun tropik ve subtropik iqlim zonalarinda olmaqla butun dunyada becerilir Bu bitki yarpaqlari ucun becerildikde hundurluyu adeten 2 metr 6 6 ft den asagi olan hemiseyasil kol ve ya kicik agacdir Guclu mil koku var Cicekleri sari ag 2 5 4 santimetr 0 98 1 57 duym diametrde yeddi ve ya sekkiz leceklidir TarixUmumen Serq olkelerinde ve bezi Avropa olkelerinde genis istifade olunur Hazirlanma texnologiyasindan asili olaraq 4 novu vardir qirmizi oolonq sari qara ve yasil Cay bitkisi ilk defe Qafqazda 19 cu esrin 40 ci illerinde Qafqaz canisini gosterisi ile Suxumide ekilmisdir Tecrubeler ugurlu oldugundan onun Qafqazda artirilmasi isleri 1876 ci illerden baslanmisdir Guman olunur ki Azerbaycanda 1892 ci illerde tecrube ucun getirilmis sortlar Lenkeran Car Balaken rayonlarinda sinaqdan ugurla cixmisdir Dunyada her il texminen 1120 ton hazir cay istehsal olunur ki onlardan 1 ci yerde Cin 500 min hektar 2 cisi Hindistan 338 min hektar Azerbaycanda ise sovet dovrunde 17 min hektar menbe gosterin Cay Cin Hindistan ve diger Serqi Asiya olkelerinde yasayan hemiseyasil kol olan Camellia sinensis in qurudulmus ve ya teze yarpaqlarinin uzerine qaynar ve ya qaynar su tokmekle hazirlanan aromatik ickidir Cay da nadir hallarda Camellia taliensis yarpaqlarindan hazirlanir Sudan sonra dunyada en cox istehlak edilen ickidir Cox muxtelif cay novleri var bezilerinin serinlesdirici bir qeder aci ve buzucu bir dadi var digerlerinin ise sirin qozlu cicekli ve ya cemen notlari olan cox ferqli profilleri var Cay insanlarda ilk novbede terkibindeki kofein sayesinde stimullasdirici tesir gosterir Cay bitkilerinin veteni Serqi Asiyadadir ve ehtimal ki Cinin cenub qerbinde ve Birmanin simalinda yaranmisdir Hua Tuo terefinden yazilmis tibbi metnde cay icilmesi ile bagli erken etibarli qeyd eramizin ucuncu esrine aiddir Cin Tang sulalesi dovrunde istirahet ickisi kimi populyarlasdi ve cay icmek sonradan diger Serqi Asiya olkelerine yayildi Portuqal kesisleri ve tacirleri onu XVI esrde Avropaya tanitdilar XVII esrde Hindistanda genis miqyasda cay ekmeye baslayan ingilisler arasinda cay icmek deb halina geldi Bitki cayi termini Camellia sinensisden hazirlanmayan ickilere aiddir Bunlar meyvelerin yarpaqlarin ve ya diger bitki hisselerinin meselen itburnu cobanyastigi ve ya rooibos sildirimlarinin infuziyalaridir Cay bitkisinden hazirlanan cay ile qarisiqligin qarsisini almaq ucun bunlar tisanes ve ya bitki menseli infuziyalar adlandirila biler Saglamliga tesirleriCayin bir icki olaraq istifade edilmesinin butun tarixi boyu saglamliga faydali oldugu guman edilse de bununla bagli hec bir ehemiyyetli delil movcud deyil Hemcinin baxCayciliq Cay icki IstinadlarITIS Standard Report Page Camellia Sinensis 2022 11 19 at the Wayback Machine retrieved 2009 03 28 Preedy V R Tea in Health and Disease Prevention Elsevier Science 2013 199 200 ISBN 978 0 12 384937 3 November 10 2023 tarixinde Istifade tarixi February 24 2022