Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi

Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ, EIA, (ing. environmental impact assessment) — Təsirin Qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiyanın (IAIA, International Association for Impact Assessment) termini. Planlaşdırılmış iqtisadi fəaliyyətin hər hansı növünün ətraf mühitin vəziyyətinə və əhalinin sağlamlığına təsirinin xarakterini, intensivliyini və təhlükə dərəcəsini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

ƏMTQ proqram qiymətləndirməsinin ümumi “çətir brendinə” malik olan sahəyə aiddir.

Ətraf mühitlə bağlı planlaşdırılan təsərrüfat və digər fəaliyyətlərin ƏMTQ mümkün mənfi təsirləri müəyyən etməklə, ətraf mühitin nəticələrini qiymətləndirməklə, ictimai rəyi nəzərə almaqla, azaldılması və azaldılması üçün tədbirlər hazırlamaqla planlaşdırılan təsərrüfat və digər fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi üzrə ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış idarəetmə təsirlərin qarşısını almaq və qərarlarının qəbul edilməsinə kömək edir.

ƏMTQ iştirakçıları

ƏMTQ proseduru müştəri, təsirin qiymətləndirilməsi işinin icraçısı və ictimaiyyəti əhatə edir.

Sifarişçi — ətraf mühitin qiymətləndirilməsi üçün bu fəaliyyət növü üçün normativ tələblərə uyğun olaraq planlaşdırılan fəaliyyət üçün sənədlərin hazırlanmasına cavabdeh olan hüquqi və ya fiziki şəxsdir.

Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi işinin icraçısı ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsini həyata keçirən, sifarişçinin ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi işini aparmaq hüququ verdiyi fiziki və ya hüquqi şəxsdir. Podratçı qiymətləndirmələrin tamlığına və etibarlılığına, onların ekoloji qaydalara və standartlara uyğunluğuna görə məsuliyyət daşıyır.

ƏMTQ üçün yerinə yetirilməsi prosesində podratçı layihə alternativlərini, fəaliyyət məqsədlərini, onlara nail olmaq üsullarını və s. nəzərə alınmaqla təsirin qiymətləndirilməsi üzrə tədqiqatlar aparır, nəticədə sifarişçi təqdim etdiyi təsirin qiymətləndirilməsi materiallarının ilkin versiyasıdır. ictimaiyyətə. İctimai rəyləri və ictimai dinləmələrin nəticələrini təhlil etdikdən sonra icraçı təsirin qiymətləndirilməsi materiallarının son variantını hazırlayır. ƏMTQ-nin son variantı digər layihəqabağı və layihə sənədlərinin bir hissəsi kimi dövlət ekoloji qiymətləndirilməsinə təqdim edilir. İctimai ekoloji qiymətləndirmə aparmaq da mümkündür.

ƏMTQ-nin üçüncü iştirakçısı region ictimaiyyətidir. O, ilkin məlumatların təqdim edilməsi və ƏMTQ mərhələlərində prosedur prosesinə daxil edilə bilər. İctimai dinləmələrdə və ictimai müzakirələrdə iştirak edir.

İcra mərhələləri

Beynəlxalq Təsirin Qiymətləndirilməsi Təşkilatının metodologiyasına uyğun olaraq, ƏMTQ prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarət ardıcıl keçiddir:

1. Screening (skrininq) — layihənin ətraf mühitə təsir baxımından qiymətləndirilməsinə ehtiyac olub-olmadığını və hansı təfərrüatda olduğunu müəyyən edir.
2. Scopping (ətraflı araşdırma) — vacib görünən məsələlərin və təsir sahələrinin müəyyən edilməsi, həmçinin ƏMTQ üçün məlumat mənbələrinin müəyyən edilməsi
3. Alternativ layihələrin qiymətləndirilməsi nəticədə layihədə göstərilən məqsədlərə nail olmağın ən üstün, ekoloji cəhətdən təmiz yolu müəyyən edilir.
4. Təsirlərin qiymətləndirilməsi — layihənin ətraf mühitə, bioloji və sosial təsirlərin həcminin müəyyən edilməsi və proqnozlaşdırılması

Təsirin qiymətləndirilməsi mərhələsində kəmiyyət təsir göstəriciləri təhlil edilir, yəni:

• təsirin intensivliyi (vahid vaxtda çirkləndiricilərin qəbulu)
• xüsusi təsir gücü (vahid sahəyə düşən çirkləndiricilərin qəbulu)
• zamanla məruz qalma tezliyi (diskret, davamlı, birdəfəlik məruz qalma)
• məruz qalma müddəti (il, ay və s.)
• təsirin məkan sərhədləri (təsir zonasının dərinliyi, ölçüsü və forması)

1. Ətraf Mühitə Təsirin İdarə Edilməsi — proqramların tətbiqi, layihənin icrası və s. nəticəsində mənfi nəticələrin aradan qaldırılması, minimuma endirilməsi və ya kompensasiya edilməsi üçün zəruri tədbirlərin müəyyən edilməsi.
2. Əhəmiyyətin qiymətləndirilməsi — ətraf mühitə təsirin digər komponentlərinin (məsələn, aradan qaldırılması mümkün olmayan) nisbi əhəmiyyətinin və məqbulluğunun müəyyən edilməsi. Bu mərhələnin məqsədi yalnız ən böyük intensivliyi və müddəti ilə xarakterizə olunanları seçməklə təsirlərin ilkin siyahısını azaltmaqdır. Aşağıdakı əhəmiyyət meyarları istifadə olunur:

• əhəmiyyətli təsir sahəsi
• xüsusi mühafizə olunan ərazilərə təsir
• xüsusilə təhlükəli istehsal

1. ƏMTQ üzrə hesabatın hazırlanması
2. Qərar qəbulu — layihənin qəbul edilməsi və ya həyata keçirilməsindən imtina edilməsi, habelə onun həyata keçirilməsi üçün şərtlərin müəyyən edilməsi
3. Layihənin həyata keçirilməsi üçün müəyyən edilmiş şərtlərə əməl olunmasına nəzarət — layihənin ətraf mühitə təsir dərəcəsinə, habelə mənfi nəticələrin azaldılması üzrə tədbirlərin səmərəliliyinə nəzarət.

İstinadlar

1. Caves, R. W. Encyclopedia of the City. Routledge. 2004. 227.
2. MacKinnon, A. J., Duinker, P. N., Walker, T. R. (2018). The Application of Science in Environmental Impact Assessment. Routledge.
3. Eccleston, Charles H. (2011). Environmental Impact Assessment: A Guide to Best Professional Practices Arxiv surəti 12 fevral 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında. Chapter 5. ISBN 
4. Caves, R. W. Encyclopedia of the City. Routledge. 2004. 227.
5. "Principle of Environmental Impact Assessment Best Practice" (PDF). . 1999. May 7, 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: September 15, 2020.
6. Holder, J., (2004), Environmental Assessment: The Regulation of Decision Making, Oxford University Press, New York; For a comparative discussion of the elements of various domestic EIA systems, see Christopher Wood Environmental Impact Assessment: A Comparative Review (2 ed, Prentice Hall, Harlow, 2002).

Ədəbiyyat

• Вторжение в природную среду. Оценка воздействия (основные положения и методы)/ Под ред. Ретеюма А. Ю. // М.: Прогресс, 1983. 191 с.
• Оценка воздействия на окружающую среду и экологическая экспертиза, Санкт-Петербург, 2006. (Содержание Arxiv surəti 1 oktyabr 2009 tarixindən (Wayback Machine) saytında.
• Оценка воздействия на окружающую среду проекта Nord Stream.