Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əbdürrəhman xan (1844, Kabil – 1 oktyabr 1901, Kabil) — Barakzay sülaləsinən əfqan əmiri (1880–1901).
| Əbdürrəhman xan | |
|---|---|
| puşt. عبد رحمان خان | |
 | |
| 1880 – 1901 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1844 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1 oktyabr 1901 |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | puştun |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | |
| Ailəsi | Barakzay sülaləsi |
| Dini | sünni İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əbdürrəhman xanın uşaqlığı Kabildə keçmişdir. 1850-ci ildə atası Bəlx valisi təyin olunandan sonra o atası ilə birlikdə Bəlxə köçmüş və gəncliyini əfqan Türküstanında yaşamışdır. Babası , , və Pamir bölgələrini də hakimiyyətinin sərhədləri içinə alan hərəkatında o da iştirak etmişdir. 1863-cü ildə babası öləndən sonra əmisi vəliəhd əfqan taxtına çıxmışdır. Amma atası Əfdal xan ilə digər əmisi Azam xan, Şirəli xanı əmir olaraq tanımamışlar. Onların bu mövqeyi Əfqanıstanda 1868-ci ilə qədər davam edən qanlı vətəndaş müharibəsinin başlamasına səbəb olmuşdur. O, bu müharibədə əmisi Şirəli xana qarşı vuruşmuş, hətta Kabili işğal edərək atası Əfdal xanın əmirliyini elan etməsinə zəmin hazırlamışdır. Amma 1867-ci ilin oktyabrında atası vəfat edəndən sonra əmisinin əmirliyini qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdır. Bir müddət sonra isə Şirəli xanın qüvvələrinə məğlub olaraq əvvəlcə İrana, oradan da Türküstana qaçmışdır. Bundan sonra o, ruslardan yardım istəmiş, amma onun bu müraciəti cavabsız qalmışdır; ona sadəcə Səmərqənddə yaşamağa icazə verilmişdir. Bu ərəfədə Şirəli xanın ingilislərlə arasının dəyməsi və ruslara meyllənməyə başlaması, Əbdürrəhman xanın ruslardan yardım alma ümidlərini puça çıxarmışdır. Ancaq bir müddət sonra hadisələrin gedişi onun xeyrinə dəyişməyə başlamışdır. Osmanlı hökumətinin vasitəçi olmasına baxmayaraq ikinci əfqan-ingilis müharibəsi başlamış və ingilislərə qarşı çıxa bilməyən Şirəli xan, Əfqanıstandan qaçaraq ruslara sığınmaq məcburiyyətində qalmışdır; bir müddət sonra o da vəfat etmişdir.
İngilislər onların istədikləri siyasəti yürüdəcəyi şərti ilə Əbdürrəhman xanın əmirliyini qəbul edərək Əfqanıstanı ona tapşırmaq qərarına gəlmişlər. 11 avqust 1880-ci ildə Səmərqənddən əfqan Türküstanına dönən Əbdürrəhman xan ilə ingilislər arasında razılaşma imzalanmışdır. Bu razılaşmaya görə Əbdürrəhman xan əfqan əmiri olacaqdı, ancaq xarici siyasətini ingilislərin istəklərinə uyğun şəkildə yürüdəcəkdi. Bunun əvəzində ingilislər Əfqanıstanı tərk edəcək, amma Hindistanın müdafiəsi üçün böyük strateji əhəmiyyətə malik Xeybər keçidi, Kurram vadisi və Kuvatta kimi mövqeləri əllərində saxlayacaqdılar.
Hakimiyyətə yiyələnən Əbdürrəhman xanın ilk işi ordu quruculuğu olmuşdur. Bundan sonra o, ölkədə üsyana qalxan türk əsilli gilzaylar (Gılzay) ilə İshaq xanı və özünə tabe etdirərək Əfqanıstana nəzarəti tam ələ almışdır. O, hərbi islahatlarla yanaşı ölkə idarəçiliyində də dəyişikliklər etmişdir; ali məşvərət şurası və ümumi məclis qurmuşdur. Amma Əbdürrəhman xanın ölkənin mütləq hakimi olmaq istəyi bir müddət sonra məclisin öz funksiyalarını itirməsi ilə nəticələnmişdir. İngilislər bu yolla Əfqanistanda hakimiyyəti tamamilə öz əlinə alan Əbdürrəhman xanın ölkənin cənubunda və cənub-şərqində yaşayan qəbilələri onların üzərinə qaldırdığını iddia edərək ondan hind-əfqan sərhəddinin müəyyənləşdirilməsini istəmişlər. Əbdürrəhman xan əvvəlcə ingilislərin təklifini rədd etsə də, güclü təzyiqlər nəticəsində müzakirələrə başlamaq məcburiyyətində qalmışdır. İngilislərin Kabilə gələn nümayəndəsi Ser Mortimar Durand ilə 12 noyabr 1893-cü ildə imzalanan və Durand razılaşması kimi tanınan razılaşma ilə bugünkü Əfqanıstanın cənub və cənub-şərq sərhərləri müəyyənləşdirilmişdir.
Əbdürrəhman xan daha sonra Əfqanıstanın "Kafiristan" adlandırılan bölgəsində hərəkat başlatmış və orada yaşayan əhalini müsəlmanlaşdırmışdır. O bu hərəkatın ardınca "Nuristan" adını alan bölgənin əhalisinin bir hissəsini ölkənin digər yerlərinə köçürmüşdür.
Əbdürrəhman xan iyirmi il hakimiyyətdə olmuş, 1901-ci ilin may ayında qəflətən xəstələnmişdir; sağ tərəfi iflic olduğu üçün hakimiyyətini sürdürə bilməmiş, 28 sentyabr 1901-ci ildə dövlətin digər yüksək vəzifəli şəxsləri qarşısında əmirliyi böyük oğlu Həbibullah xana təhvil vermişdir. Bundan cəmi üç gün sonra — əlli altı yaşında vəfat etmişdir. Əbdürrəhman xan daxili çəkişmələrin və xarici müdaxilələrin viran qoyduğu Əfqanistanı, bir-birinə düşmən kəsilərək üz-üzə duran əfqanları öz nəzarət altına almağı bacarmışdır. Onun Əfqanistanın idarə edilməsi ilə bağlı oğluna verdiyi məsləhətlər uzun illər ölkənin daxili və xarici siyasətinin əsaslarını təşkil etmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ʻAbd al-Raḣmān Khān // Trove. 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanila bilmesi ucun elave menbelere ehtiyac var Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek onu tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Ebdurrehman xan 1844 Kabil 1 oktyabr 1901 Kabil Barakzay sulalesinen efqan emiri 1880 1901 Ebdurrehman xanpust عبد رحمان خان1880 1901EvvelkiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1844Dogum yeri Kabil Kabil rayonu d Kabil vilayetiVefat tarixi 1 oktyabr 1901 1901 10 01 Vefat yeri Kabil Kabil rayonu d Kabil vilayetiDefn yeri KabilMilliyyeti pustunFealiyyeti siyasetciAtasiAilesi Barakzay sulalesiDini sunni Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEbdurrehman xanin usaqligi Kabilde kecmisdir 1850 ci ilde atasi Belx valisi teyin olunandan sonra o atasi ile birlikde Belxe kocmus ve gencliyini efqan Turkustaninda yasamisdir Babasi ve Pamir bolgelerini de hakimiyyetinin serhedleri icine alan herekatinda o da istirak etmisdir 1863 cu ilde babasi olenden sonra emisi veliehd efqan taxtina cixmisdir Amma atasi Efdal xan ile diger emisi Azam xan Sireli xani emir olaraq tanimamislar Onlarin bu movqeyi Efqanistanda 1868 ci ile qeder davam eden qanli vetendas muharibesinin baslamasina sebeb olmusdur O bu muharibede emisi Sireli xana qarsi vurusmus hetta Kabili isgal ederek atasi Efdal xanin emirliyini elan etmesine zemin hazirlamisdir Amma 1867 ci ilin oktyabrinda atasi vefat edenden sonra emisinin emirliyini qebul etmek mecburiyyetinde qalmisdir Bir muddet sonra ise Sireli xanin quvvelerine meglub olaraq evvelce Irana oradan da Turkustana qacmisdir Bundan sonra o ruslardan yardim istemis amma onun bu muracieti cavabsiz qalmisdir ona sadece Semerqendde yasamaga icaze verilmisdir Bu erefede Sireli xanin ingilislerle arasinin deymesi ve ruslara meyllenmeye baslamasi Ebdurrehman xanin ruslardan yardim alma umidlerini puca cixarmisdir Ancaq bir muddet sonra hadiselerin gedisi onun xeyrine deyismeye baslamisdir Osmanli hokumetinin vasiteci olmasina baxmayaraq ikinci efqan ingilis muharibesi baslamis ve ingilislere qarsi cixa bilmeyen Sireli xan Efqanistandan qacaraq ruslara siginmaq mecburiyyetinde qalmisdir bir muddet sonra o da vefat etmisdir Ingilisler onlarin istedikleri siyaseti yurudeceyi serti ile Ebdurrehman xanin emirliyini qebul ederek Efqanistani ona tapsirmaq qerarina gelmisler 11 avqust 1880 ci ilde Semerqendden efqan Turkustanina donen Ebdurrehman xan ile ingilisler arasinda razilasma imzalanmisdir Bu razilasmaya gore Ebdurrehman xan efqan emiri olacaqdi ancaq xarici siyasetini ingilislerin isteklerine uygun sekilde yurudecekdi Bunun evezinde ingilisler Efqanistani terk edecek amma Hindistanin mudafiesi ucun boyuk strateji ehemiyyete malik Xeyber kecidi Kurram vadisi ve Kuvatta kimi movqeleri ellerinde saxlayacaqdilar Hakimiyyete yiyelenen Ebdurrehman xanin ilk isi ordu quruculugu olmusdur Bundan sonra o olkede usyana qalxan turk esilli gilzaylar Gilzay ile Ishaq xani ve ozune tabe etdirerek Efqanistana nezareti tam ele almisdir O herbi islahatlarla yanasi olke idareciliyinde de deyisiklikler etmisdir ali mesveret surasi ve umumi meclis qurmusdur Amma Ebdurrehman xanin olkenin mutleq hakimi olmaq isteyi bir muddet sonra meclisin oz funksiyalarini itirmesi ile neticelenmisdir Ingilisler bu yolla Efqanistanda hakimiyyeti tamamile oz eline alan Ebdurrehman xanin olkenin cenubunda ve cenub serqinde yasayan qebileleri onlarin uzerine qaldirdigini iddia ederek ondan hind efqan serheddinin mueyyenlesdirilmesini istemisler Ebdurrehman xan evvelce ingilislerin teklifini redd etse de guclu tezyiqler neticesinde muzakirelere baslamaq mecburiyyetinde qalmisdir Ingilislerin Kabile gelen numayendesi Ser Mortimar Durand ile 12 noyabr 1893 cu ilde imzalanan ve Durand razilasmasi kimi taninan razilasma ile bugunku Efqanistanin cenub ve cenub serq serherleri mueyyenlesdirilmisdir Ebdurrehman xan daha sonra Efqanistanin Kafiristan adlandirilan bolgesinde herekat baslatmis ve orada yasayan ehalini muselmanlasdirmisdir O bu herekatin ardinca Nuristan adini alan bolgenin ehalisinin bir hissesini olkenin diger yerlerine kocurmusdur Ebdurrehman xan iyirmi il hakimiyyetde olmus 1901 ci ilin may ayinda qefleten xestelenmisdir sag terefi iflic oldugu ucun hakimiyyetini surdure bilmemis 28 sentyabr 1901 ci ilde dovletin diger yuksek vezifeli sexsleri qarsisinda emirliyi boyuk oglu Hebibullah xana tehvil vermisdir Bundan cemi uc gun sonra elli alti yasinda vefat etmisdir Ebdurrehman xan daxili cekismelerin ve xarici mudaxilelerin viran qoydugu Efqanistani bir birine dusmen kesilerek uz uze duran efqanlari oz nezaret altina almagi bacarmisdir Onun Efqanistanin idare edilmesi ile bagli ogluna verdiyi meslehetler uzun iller olkenin daxili ve xarici siyasetinin esaslarini teskil etmisdir Hemcinin baxEfqanistan Barakzay sulalesiIstinadlarʻAbd al Raḣman Khan Trove 2009