Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əmir Heşmət Nisari (Əbülhəsən xan Hacı Məhəmmədəli bəy oğlu Nisari, 1259 Hicri şəmsi-?) — İran Məşrutə hərakatının fəal üzvü.
| Əmir Heşmət Nisari | |
|---|---|
| Əbülhəsən xan Hacı Məhəmmədəli bəy oğlu Nisari | |
 | |
| Digər adı | Səidülməmalik |
| Doğum yeri | Üştibin, Qaradağ vilayəti |
Həyatı
Əbülhəsən xan Hacı Məhəmmədəli bəy oğlu Qaradağ vilayətinin Üştibin kəndində anadan olmuşdu. Əslən İrəvan çuxurundandır.Əmir Heşmət Nisari Səttar xanın sağ əli idi. O, ağır savaşlarda həmişə öndə olardı. Bilikli bacarıqlı və işbilən olduğundan əyalət Əncüməninin qərarı ilə Xoyun, Səlmasın valisi təyin edilmişdi. 1909-cu ildə Səttar xanın əmri ilə Urmiyəyə vali dəyişilmişdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə onun Urmiyada işlədiyi dönəmdə yazır: "Urmiyə inqilab vaxtında əncümən qurub beydəqi-hürriyyət ucaltmış İran şəhərlərindən biridir.
Bura əhalisi inqilabın o müdhiş fəlakətlərindən bir o qədər əziyyət görməmişlər. Bunlar nə biri-birləri ilə, nə də hökumət qoşunu ilə bir o qədər müdafiə və mücahidədə bulunmamışlar.
Bunların bir çox müdafiə və mücahidləri vəhşi kürd əqvamının talanına, qarətinə qarşı olmuşdur ki, bu qarətgərlərin müdafiələrinin birində öldürülmüş bir erməni fədaisinin təntənəli dəfni hənuz əhalinin xatirindən çıxmamışdır.
Şəhərin daxilində müxtəsər bir şuluq olmuş, inqilabiyyun tərəfindən təyin edilmiş Səidülməmalikin əleyhinə cəmaət tərəfindən bir qiyam olmuş ki, o qiyam və nümayiş məzkuri şəhərdən çıxmağa məcbur etmişdir. Səidülməmalik xanlardan pul alıyormuş. Bir iki seyyidi döydürmüş və üçüncüsünü hətta öldürülmüş, alış-verişçilərdən tövcü almağa başlamış imiş. Bu zatın məqasidi səqim*[1] olmuyub, müstəqim olsa da, tərzi-hərəkəti xeyli nabəca*[2] və dürüşt*[3] olduğundan və nəhayət, şəhəri qoyub getməyə məcbur olmuşdur.
Məlum olduğu üzrə Səidülməmalikin getməsinə nail olan cəmaət ümidsizliyində osmanlı şahbəndərliyinin köməyinə təvəssül özlərinin mühafizəsini istəmişlər.
Urmiyədə osmanlı şahbəndəri hesab olunan Petros əfəndinin köməyi və məscidlərdə elədikləri nümayişləri ilə onu – Səidi o yerə yetirmişlər ki, məzkur gecə ikən şəhərdən çıxıb getmişdir.
Petros əfəndinin iqrarına görə əgər Səidülməmalik şəhərdən çıxmayacaq olurmuşsa, böyük bir fitnə südur edib onu öldürəcəkmişlər.
Səidülməmaliki bu surətlə şəhərdən çıxardarlar, müvəqqəti hakimlik mənsəbinə vali Müntəzəmüddövlə çıxar. Bu adam Urmiyə şəhərində daimi bir naibül-hökümədir. Hansı bir hakim çıxarılar, yainki, gedərsə, bu adam tazə bir hakim gələnə kimi hökumət yerini dolandırarmış. Bu dəfə dəxi haman vəzifəsini icra ilə "təxti niyabətə culus" etmişlərdir.
Fəqət özünün təbiddə*[4] Osmanlı əlinin mühüm bir rol oynadığını görən Səidülməmalik o osmanlı düşməni kəsilir. Buradan gedib Dilmaqanda*[5] dayanar. Orada bir nəfər osmanlını casus deyə tutdurar.
Osmanlı şahbəndərinin israrına baxmayaraq, tutduğu adamı buraxmaz. O xaxt Xoy hakimi olan Heydərxan cənablarını dəxi osmanlı şahbəndəri Samibəyi həbs edər. Məzkur: "mən şəhər hakimiyəm, sənin ixtiyarın yoxdur ki, məni həbs edəsən", – deyirsə də şahbəndər: "sən hakim deyil, yabani bir quldursan", – deyə qulaq asmaz. Nəhayət, Səidülməmalik casus deyə tutduğu türkü şahbəndərdə Heydərxanı mübadilə olaraq azad edirlər.
Bir həftə bundan iləri Səidülməmalik bir iş daha törətmiş oluyor. Xətti-hərəkətində müvazinə gözləməyən bu adamın adamları şəhər kənarındakı bir kəndə getmiş olan osmanlı şahbəndəri və atlılarını axşam olduğundan şəhərə buraxmaq istəməzlər. Şahbəndər adamları ilə fədailər arasında söyüş başlanar. Bədə söyüş atışmaya müncər olub, yeddi nəfər osmanlı əsgəri tələf oluyor. Biləxərə şahbəndər şəhərə daxil oluyor. Səidülməmalikin böylə bir hərəkətindən həyəcana gələn əhali isə şuriş ediyor. Səidülməmalik öz adamlarını götürüb şəhərdən qaçıyor. İndi garda olduğu, nə yerdə gəzdiyi məlum deyil.
Şəhərin hökuməti isə müvəqqətən şahbəndər əlində olub, Səidülməmalikin adamlarını axtarmaqdadırlar.
Şəhərə gəlincə, osmanlı əsgərinin keçdiyi və bu tərəflərin osmanlı əlinə düşdüyü barəsində dağıdılan xəbərlər mübaliğəlidir.
Urmiyə və ətrafında üz yüzdən artıq osmanlı qoşunu yoxdur. Şəhərin öz içində isə 40 nəfərdən ziyadə əsgər olduğu yalandır. Osmanlıların buralara gəlməsi haman rusların Təbrizə gəlmələri qəbilindədir.
Burada şəhər əhalisi və bir çox ətrafdakı sünni kəndləri və surilər bir qədər də şiə kəndləri kürdlərin talanı qorxusundan osmanlı təhti-əmanətsinə qalmış və bura istilahınca "dəxalət" verilmişdir. Bu "dəxalət" sözü yerli əhalicə bütün-bütünə osmanlı təbəəsi olmaq mənasına anlaşılırsa da böylə deyildir. Bu "dəxalət" haman məmləkətdə asayiş bərdəvam oluncaya qədər təhti-əmanda qalmaqdan başqa bir şey deyildir.
Zatən osmanlı nümayəndəsi Petros əfəndi dəxi burasını, müxbiriniz ilə elədiyi müshibəsində bəyan etdi.
Osmanlı qoşunu, İran hökuməti rəsmən asayiş bərdəvam oldu, daha əmniyyət hasil oldu – deyincəyə qədər İran toprağında qalacaqmış. İşğal etmək, zəbt etmək fikr və xəbərləri isə büsbütün qayırmadır.
Osmanlı nümayəndəsi ilə rus konsulu arasında bir gərginlik müşahidə olunmaqdadır. Bu gərginliyə səbəb iki dövlətin rəqəbətindən artıq nümayəndələrin öz şəxsi əlaqələri səbəb oluyor".
1914-cü ilin dekabr ayında Əmir Heşmət, , Hacı Mirzə Ağa Billuri və başqa görkəmli inqilabçılarla birlikdə 200 nəfərə yaxın mücahid Türkiyədən Azərbaycana qayıtdı. Onlar 1911-ci il dekabr ayında çar qoşunlarına qarşı Təbrizdə vuruşduqdan sonra Osmanlı dövlətinə getmişdilər. 1914-cü ilin axırlarında Urmiya şəhərinin tutulmasında türk qoşunu başçıları ilə həmin mücahidlər arasında baş vermiş ixtilafla əlaqədar olaraq mücahidlərin bir dəstəsi Əmir Heşmətin başçılığı ilə Kirmanşaha və ordan Tehrana gəldilər.
Səidülməmalik ləqəbli Əmir Heşmət inqilabdan sonra da yüksək vəzifələrdə çalışmışdır.
Qaleriya
-
![image]()
Əmir Heşmət Nisari silahdaşları ilə -
![image]()
Əmir Heşmət Nisarinin büstü,
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qarşı yatan Qaradağ, Bakı, "Ozan", 1998, 192 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.
İstinadlar
- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, "Tərəqqi", № 130, 14 iyun 1909
- Seyid Əhməd Kəsrəvi, Azərbaycan tarixi, səh. 601.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Əmir Heşmət Nisarinin qiyamı (fars.)
- http://www.rezahamraz.com/fa/index.php?option=com_content&task=view&id=389&Itemid=2 2016-03-05 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emir Hesmet Nisari Ebulhesen xan Haci Mehemmedeli bey oglu Nisari 1259 Hicri semsi Iran Mesrute herakatinin feal uzvu Emir Hesmet NisariEbulhesen xan Haci Mehemmedeli bey oglu NisariDiger adi SeidulmemalikDogum yeri Ustibin Qaradag vilayetiHeyatiEbulhesen xan Haci Mehemmedeli bey oglu Qaradag vilayetinin Ustibin kendinde anadan olmusdu Eslen Irevan cuxurundandir Emir Hesmet Nisari Settar xanin sag eli idi O agir savaslarda hemise onde olardi Bilikli bacariqli ve isbilen oldugundan eyalet Encumeninin qerari ile Xoyun Selmasin valisi teyin edilmisdi 1909 cu ilde Settar xanin emri ile Urmiyeye vali deyisilmisdi Mehemmed Emin Resulzade onun Urmiyada islediyi donemde yazir Urmiye inqilab vaxtinda encumen qurub beydeqi hurriyyet ucaltmis Iran seherlerinden biridir Bura ehalisi inqilabin o mudhis felaketlerinden bir o qeder eziyyet gormemisler Bunlar ne biri birleri ile ne de hokumet qosunu ile bir o qeder mudafie ve mucahidede bulunmamislar Bunlarin bir cox mudafie ve mucahidleri vehsi kurd eqvaminin talanina qaretine qarsi olmusdur ki bu qaretgerlerin mudafielerinin birinde oldurulmus bir ermeni fedaisinin tenteneli defni henuz ehalinin xatirinden cixmamisdir Seherin daxilinde muxteser bir suluq olmus inqilabiyyun terefinden teyin edilmis Seidulmemalikin eleyhine cemaet terefinden bir qiyam olmus ki o qiyam ve numayis mezkuri seherden cixmaga mecbur etmisdir Seidulmemalik xanlardan pul aliyormus Bir iki seyyidi doydurmus ve ucuncusunu hetta oldurulmus alis veriscilerden tovcu almaga baslamis imis Bu zatin meqasidi seqim 1 olmuyub musteqim olsa da terzi hereketi xeyli nabeca 2 ve durust 3 oldugundan ve nehayet seheri qoyub getmeye mecbur olmusdur Melum oldugu uzre Seidulmemalikin getmesine nail olan cemaet umidsizliyinde osmanli sahbenderliyinin komeyine tevessul ozlerinin muhafizesini istemisler Urmiyede osmanli sahbenderi hesab olunan Petros efendinin komeyi ve mescidlerde eledikleri numayisleri ile onu Seidi o yere yetirmisler ki mezkur gece iken seherden cixib getmisdir Petros efendinin iqrarina gore eger Seidulmemalik seherden cixmayacaq olurmussa boyuk bir fitne sudur edib onu oldurecekmisler Seidulmemaliki bu suretle seherden cixardarlar muveqqeti hakimlik mensebine vali Muntezemuddovle cixar Bu adam Urmiye seherinde daimi bir naibul hokumedir Hansi bir hakim cixarilar yainki gederse bu adam taze bir hakim gelene kimi hokumet yerini dolandirarmis Bu defe dexi haman vezifesini icra ile texti niyabete culus etmislerdir Feqet ozunun tebidde 4 Osmanli elinin muhum bir rol oynadigini goren Seidulmemalik o osmanli dusmeni kesilir Buradan gedib Dilmaqanda 5 dayanar Orada bir nefer osmanlini casus deye tutdurar Osmanli sahbenderinin israrina baxmayaraq tutdugu adami buraxmaz O xaxt Xoy hakimi olan Heyderxan cenablarini dexi osmanli sahbenderi Samibeyi hebs eder Mezkur men seher hakimiyem senin ixtiyarin yoxdur ki meni hebs edesen deyirse de sahbender sen hakim deyil yabani bir quldursan deye qulaq asmaz Nehayet Seidulmemalik casus deye tutdugu turku sahbenderde Heyderxani mubadile olaraq azad edirler Bir hefte bundan ileri Seidulmemalik bir is daha toretmis oluyor Xetti hereketinde muvazine gozlemeyen bu adamin adamlari seher kenarindaki bir kende getmis olan osmanli sahbenderi ve atlilarini axsam oldugundan sehere buraxmaq istemezler Sahbender adamlari ile fedailer arasinda soyus baslanar Bede soyus atismaya muncer olub yeddi nefer osmanli esgeri telef oluyor Bilexere sahbender sehere daxil oluyor Seidulmemalikin boyle bir hereketinden heyecana gelen ehali ise suris ediyor Seidulmemalik oz adamlarini goturub seherden qaciyor Indi garda oldugu ne yerde gezdiyi melum deyil Seherin hokumeti ise muveqqeten sahbender elinde olub Seidulmemalikin adamlarini axtarmaqdadirlar Sehere gelince osmanli esgerinin kecdiyi ve bu tereflerin osmanli eline dusduyu baresinde dagidilan xeberler mubaligelidir Urmiye ve etrafinda uz yuzden artiq osmanli qosunu yoxdur Seherin oz icinde ise 40 neferden ziyade esger oldugu yalandir Osmanlilarin buralara gelmesi haman ruslarin Tebrize gelmeleri qebilindedir Burada seher ehalisi ve bir cox etrafdaki sunni kendleri ve suriler bir qeder de sie kendleri kurdlerin talani qorxusundan osmanli tehti emanetsine qalmis ve bura istilahinca dexalet verilmisdir Bu dexalet sozu yerli ehalice butun butune osmanli tebeesi olmaq menasina anlasilirsa da boyle deyildir Bu dexalet haman memleketde asayis berdevam oluncaya qeder tehti emanda qalmaqdan basqa bir sey deyildir Zaten osmanli numayendesi Petros efendi dexi burasini muxbiriniz ile elediyi mushibesinde beyan etdi Osmanli qosunu Iran hokumeti resmen asayis berdevam oldu daha emniyyet hasil oldu deyinceye qeder Iran topraginda qalacaqmis Isgal etmek zebt etmek fikr ve xeberleri ise busbutun qayirmadir Osmanli numayendesi ile rus konsulu arasinda bir gerginlik musahide olunmaqdadir Bu gerginliye sebeb iki dovletin reqebetinden artiq numayendelerin oz sexsi elaqeleri sebeb oluyor 1914 cu ilin dekabr ayinda Emir Hesmet Haci Mirze Aga Billuri ve basqa gorkemli inqilabcilarla birlikde 200 nefere yaxin mucahid Turkiyeden Azerbaycana qayitdi Onlar 1911 ci il dekabr ayinda car qosunlarina qarsi Tebrizde vurusduqdan sonra Osmanli dovletine getmisdiler 1914 cu ilin axirlarinda Urmiya seherinin tutulmasinda turk qosunu bascilari ile hemin mucahidler arasinda bas vermis ixtilafla elaqedar olaraq mucahidlerin bir destesi Emir Hesmetin basciligi ile Kirmansaha ve ordan Tehrana geldiler Seidulmemalik leqebli Emir Hesmet inqilabdan sonra da yuksek vezifelerde calismisdir QaleriyaEmir Hesmet Nisari silahdaslari ile Emir Hesmet Nisarinin bustu MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Enver Cingizoglu Mesrute ensiklopediyasi Baki 2011 624 seh IstinadlarMehemmed Emin Resulzade Tereqqi 130 14 iyun 1909 Seyid Ehmed Kesrevi Azerbaycan tarixi seh 601 Hemcinin baxTebriz seherinin bascilariXarici kecidlerEmir Hesmet Nisarinin qiyami fars http www rezahamraz com fa index php option com content amp task view amp id 389 amp Itemid 2 2016 03 05 at the Wayback Machine