Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlirza Təbrizi və ya Əli Rza Təbrizi (XVI əsr, Təbriz – 1628) — daha çox nəstəliq və xətlərinin ustası kimi tanınmış,lakin yeddi xəttdə məharətlə yazmağı bacaran XVI əsr Azərbaycan mədəniyyətinin parlaq nümayəndəsi,məşhur xəttatdır.
| Əlirza Təbrizi | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | XVI əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1628 |
| Fəaliyyəti | xəttat |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
XVI əsrin sonlarına doğru az qala bütün Azərbaycan Osmanlı türklərinin əsarəti altında idi. Məşhur , oradakı bütün emalatxanalarla birlikdə talan edilmişdi. Burada çalışan bütün rəssamlar, xəttatlar, miniatürçülər, əlyazmalar hazırlanması və tərtibatı ustaları əvvəlcə Qəzvinə, sonra isə Səfəvilər dövlətinin paytaxtının köçürülməsi ilə əlaqədar İsfahana qaçmaq məcburiyyətində qalmışdılar.
Belə qaçqınlardan biri də istedadlı xəttat, miniatürçü rəssam, nəqqaş və şair Nizam əd-Din Əli Rza Təbrizi idi. O, yeddi xətlə məharətlə işləsə də, nəstəliq və nəsxisüls xətlərinin öyrənilməsində böyük uğurlar qazanmışdı. Sənətkar haqqında tərcümeyi-hal səciyyəli məlumatlar olduqca azdır.
Bircə o məlumdur ki, Əli Rza Təbrizi gəncliyini Təbrizdə keçirmiş, burada nəsxisüls xəttini Əla əd-Din Məhəmməd Təbrizidən, nəstəliqi isə Məhəmməd Hüseyndən öyrənmişdir. Məhəmməd Hüseyn Əli Rza üçün bədii yazı növlərinin əhəmiyyəti haqqında şer də yazmışdı:
Qələm öz mərtəbəsinə görə qılıncdan ucadır,baxma ki, onun cismi zəifdir!
Bir əli qəlmlinin qabağında yüz əli qılınclı cəngavər dayana bilməz.
Osmanlı türkləri 1585-ci ildə Təbrizi tutduqdan sonra Əli Rza Qəzvinə köçərək, orada məskunlaşır. O, burada tikilməkdə olan tərtibatında iştirak edir, yüksək bədii ustalıqla Quranın bir neçə nüsxəsini köçürür, tədris işi ilə məşğul olur. Az sonra Əli Rza Xorasan sərdarı Əbül Mənsur Fərhad xan Qaramanlının yanında qulluğa girir. İstedadlı ustanın qabiliyyətləri haqqında xəbər tezliklə saraya çatır və şah Abbas Əli Rzanı öz yanına qulluğa götürür.
Əli Rzanın I Şah Abbasın sarayındakı xidməti barədə müasirlərindən biri yazırdı:
"… İndi onlar paytaxt şəhəri Qəzvində dünyanın şahı, Allah-təalanın yer üzündəki kölgəsi, qibleyi-aləmin sarayında yaşayırlar. Onlar burada yorulmadan çalışır və əhəmiyyətli üstünlüklər qazanmaqdan ötrü can qoyurlar. Əyanlar siyahısına daxil olduqdan sonra onlar daim şərəf yiyəsinin yaxınlığında qərar tuturlar. Onlar şahın səxavətindən bəhrələnən, onun mərhəmətindən faydalanan, qiymətli hədiyyələrindən və qayğısından barınan, şan-şöhrət yiyəsi olan ən yaxın adamların sırasındadırlar. Ümid edirlər ki, bütün uğurları qazanacaq və bütün yüksək mərtəbələrə ucalacaqlar."
Əli Rza yalnız xəttatlıq sənətində deyil, həmçinin saray diplomatiyası və mədhiyyə söyləmək sahəsində də uğur qazanır. Bu sahədə müvəffəqiyyətləri o dərəcədədir ki, ona "Abbasi" ləqəbi verilir. Əli Rza Təbrizi mədhiyyələr yazır və özünə "Şah Nəvaz" təxəllüsünü götürür.
Əli Rzanı şah kitabxanasının müdiri qoyurlar. Bu vəzifəni şah Məhəmməd Xudabəndənin zamanından məşhur şair və rəssam Sadiq bəy Əfşar tuturdu. Həmin vəzifəyə keçən kimi Əli Rza şah Abbasın tapşırığı ilə dövrün ən gözəl xəttatlıq nümunələrindən və ən məşhur miniatürçü rəssamların əsərlərindən ibarət albom hazırlayır. 1602–1604-cü illərdə Əli Rza Məşhədə gedərək, səkkizinci şiə imamı İmam Rizanın məqbərəsinin yazılarını və naxışlarını hazırlayır. Bu iş elə yüksək səviyyədə başa çatdırılır ki, şah Abbas bundan sonra İsfahan məscidlərinin və inzibati binalarının tərtibatı kimi məsul işləri ona tapşırır. Sənətkar sonralar Maqsud bəyin, Şeyx Lütfullahın və Şah Abbasın özünün adını daşıyan məscidlərin qapılarında iri süls xətti ilə yazılar həkk edib.
Hal-hazırda Əli Rza tərəfindən işləndiyi bilinən bir çox əlyazmalar mövcuddur. Tədqiqatçı özünün orta əsrlər Azərbaycanında yaradılmış əlyazmalarından bəhs edən kitabında həmin işlərdən bir neçəsinin adını çəkir: 1568-ci ildə üzü köçürülmüş ""si, I şah Təhmasibin türk sultanı I Süleymanın səfirləri ilə söhbətləri (bunların üzü 1601–1602-ci illərdə nəstəliq xətti ilə köçürülüb), Əbdürrəhman Caminin 1613-cü ildə köçürülmüş "" əsəri, müxtəlif şerlərdən tərtib edilmiş toplu, "Mehri-şəfai"nin 1616 -cı il nüsxəsi və s. Bunlardan başqa Əli Rza digər ustalar və astronomlarla birlikdə Marağa rəsədxanasının yenidənqurma planının layihələşdirilməsində iştirak etmiş və öz gücünü miniatürçülükdə, habelə poeziyada sınamışdır.
Təzkirəçilərdən biri, Mirzə Sənklaxın yazdağına görə, Əli Rza 125 il ömür sürmüş və daha bir rütbəyə -"şeyxül-xəttatin" ("xəttatların şeyxi") adına layiq görülmüşdür.
Əli Rza Təbrizinin oğlu Bədi üz-Zaman atasının yanında yaxşı məktəb keçmiş və istedadlı xəttat kimi şöhrət qazanmışdı. O, nəstəliq xəttini gözəl mənimsədiyi üçün "Niknigar" ("Gözəl xətt ustası") təxəllüsünü qazanmışdır. Bədi Azərbaycan türkcəsini, fars və ərəb dillərini yaxşı bildiyi üçün alimlər arasında böyük nüfuz sahibi olub. O, həmçinin yaxşı şair sayılırdı. AMEA-nın Əlyazmalar institutunda Bədinin şerlərindən birinin fraqmenti saxlanır ki, bu da sənətkarın özü tərəfindən ayrıca vərəqdə bədii yazı ilə işlənmişdir.
Məşhəddə və İsfahanda olarkən mütləq həmin şəhərlərdəki məscid və məqbərələrə baş çəkin, bu binaları bəzəyən nəqqaşlıq işləri ilə tanış olun və böyük soydaşımız Əli Rza Təbrizinin xatirəsinə dua oxuyun.
İstinadlar
- https://www.golha.co.uk/en/people/561/ali-riza-tabrizi#.YY6t0FXMJaQ.
- Əbdülbaqi Təbrizi // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 8-ci cild: Enollar – Fedin. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2018. 598 səh.
- İran tarixinin dahiləri, Mihən saytı
- İran akademik məqalələr saytı
- Tebyan saytı
- Süheyli Xansari
Xəttatlıq çox pis şeydi. Heç vaxt xəttat olmaq fikrinə düşməyin. Düşənlər 3131-ci ilə qədər Əzab çəksinlər. Bir də ki Bir qız var Adı N ilə başlayır. I love she.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Tebrizi Elirza Tebrizi ve ya Eli Rza Tebrizi XVI esr Tebriz 1628 daha cox nesteliq ve xetlerinin ustasi kimi taninmis lakin yeddi xettde meharetle yazmagi bacaran XVI esr Azerbaycan medeniyyetinin parlaq numayendesi meshur xettatdir Elirza TebriziDogum tarixi XVI esrDogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1628Fealiyyeti xettat Vikianbarda elaqeli mediafayllar XVI esrin sonlarina dogru az qala butun Azerbaycan Osmanli turklerinin esareti altinda idi Meshur oradaki butun emalatxanalarla birlikde talan edilmisdi Burada calisan butun ressamlar xettatlar miniaturculer elyazmalar hazirlanmasi ve tertibati ustalari evvelce Qezvine sonra ise Sefeviler dovletinin paytaxtinin kocurulmesi ile elaqedar Isfahana qacmaq mecburiyyetinde qalmisdilar Bele qacqinlardan biri de istedadli xettat miniaturcu ressam neqqas ve sair Nizam ed Din Eli Rza Tebrizi idi O yeddi xetle meharetle islese de nesteliq ve nesxisuls xetlerinin oyrenilmesinde boyuk ugurlar qazanmisdi Senetkar haqqinda tercumeyi hal seciyyeli melumatlar olduqca azdir Birce o melumdur ki Eli Rza Tebrizi gencliyini Tebrizde kecirmis burada nesxisuls xettini Ela ed Din Mehemmed Tebriziden nesteliqi ise Mehemmed Huseynden oyrenmisdir Mehemmed Huseyn Eli Rza ucun bedii yazi novlerinin ehemiyyeti haqqinda ser de yazmisdi Qelem oz mertebesine gore qilincdan ucadir baxma ki onun cismi zeifdir Bir eli qelmlinin qabaginda yuz eli qilincli cengaver dayana bilmez Osmanli turkleri 1585 ci ilde Tebrizi tutduqdan sonra Eli Rza Qezvine kocerek orada meskunlasir O burada tikilmekde olan tertibatinda istirak edir yuksek bedii ustaliqla Quranin bir nece nusxesini kocurur tedris isi ile mesgul olur Az sonra Eli Rza Xorasan serdari Ebul Mensur Ferhad xan Qaramanlinin yaninda qulluga girir Istedadli ustanin qabiliyyetleri haqqinda xeber tezlikle saraya catir ve sah Abbas Eli Rzani oz yanina qulluga goturur Eli Rzanin I Sah Abbasin sarayindaki xidmeti barede muasirlerinden biri yazirdi Indi onlar paytaxt seheri Qezvinde dunyanin sahi Allah tealanin yer uzundeki kolgesi qibleyi alemin sarayinda yasayirlar Onlar burada yorulmadan calisir ve ehemiyyetli ustunlukler qazanmaqdan otru can qoyurlar Eyanlar siyahisina daxil olduqdan sonra onlar daim seref yiyesinin yaxinliginda qerar tuturlar Onlar sahin sexavetinden behrelenen onun merhemetinden faydalanan qiymetli hediyyelerinden ve qaygisindan barinan san sohret yiyesi olan en yaxin adamlarin sirasindadirlar Umid edirler ki butun ugurlari qazanacaq ve butun yuksek mertebelere ucalacaqlar Eli Rza yalniz xettatliq senetinde deyil hemcinin saray diplomatiyasi ve medhiyye soylemek sahesinde de ugur qazanir Bu sahede muveffeqiyyetleri o derecededir ki ona Abbasi leqebi verilir Eli Rza Tebrizi medhiyyeler yazir ve ozune Sah Nevaz texellusunu goturur Eli Rzani sah kitabxanasinin mudiri qoyurlar Bu vezifeni sah Mehemmed Xudabendenin zamanindan meshur sair ve ressam Sadiq bey Efsar tuturdu Hemin vezifeye kecen kimi Eli Rza sah Abbasin tapsirigi ile dovrun en gozel xettatliq numunelerinden ve en meshur miniaturcu ressamlarin eserlerinden ibaret albom hazirlayir 1602 1604 cu illerde Eli Rza Meshede gederek sekkizinci sie imami Imam Rizanin meqberesinin yazilarini ve naxislarini hazirlayir Bu is ele yuksek seviyyede basa catdirilir ki sah Abbas bundan sonra Isfahan mescidlerinin ve inzibati binalarinin tertibati kimi mesul isleri ona tapsirir Senetkar sonralar Maqsud beyin Seyx Lutfullahin ve Sah Abbasin ozunun adini dasiyan mescidlerin qapilarinda iri suls xetti ile yazilar hekk edib Hal hazirda Eli Rza terefinden islendiyi bilinen bir cox elyazmalar movcuddur Tedqiqatci ozunun orta esrler Azerbaycaninda yaradilmis elyazmalarindan behs eden kitabinda hemin islerden bir necesinin adini cekir 1568 ci ilde uzu kocurulmus si I sah Tehmasibin turk sultani I Suleymanin sefirleri ile sohbetleri bunlarin uzu 1601 1602 ci illerde nesteliq xetti ile kocurulub Ebdurrehman Caminin 1613 cu ilde kocurulmus eseri muxtelif serlerden tertib edilmis toplu Mehri sefai nin 1616 ci il nusxesi ve s Bunlardan basqa Eli Rza diger ustalar ve astronomlarla birlikde Maraga resedxanasinin yenidenqurma planinin layihelesdirilmesinde istirak etmis ve oz gucunu miniaturculukde habele poeziyada sinamisdir Tezkirecilerden biri Mirze Senklaxin yazdagina gore Eli Rza 125 il omur surmus ve daha bir rutbeye seyxul xettatin xettatlarin seyxi adina layiq gorulmusdur Eli Rza Tebrizinin oglu Bedi uz Zaman atasinin yaninda yaxsi mekteb kecmis ve istedadli xettat kimi sohret qazanmisdi O nesteliq xettini gozel menimsediyi ucun Niknigar Gozel xett ustasi texellusunu qazanmisdir Bedi Azerbaycan turkcesini fars ve ereb dillerini yaxsi bildiyi ucun alimler arasinda boyuk nufuz sahibi olub O hemcinin yaxsi sair sayilirdi AMEA nin Elyazmalar institutunda Bedinin serlerinden birinin fraqmenti saxlanir ki bu da senetkarin ozu terefinden ayrica vereqde bedii yazi ile islenmisdir Meshedde ve Isfahanda olarken mutleq hemin seherlerdeki mescid ve meqberelere bas cekin bu binalari bezeyen neqqasliq isleri ile tanis olun ve boyuk soydasimiz Eli Rza Tebrizinin xatiresine dua oxuyun Istinadlarhttps www golha co uk en people 561 ali riza tabrizi YY6t0FXMJaQ Ebdulbaqi Tebrizi Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 8 ci cild Enollar Fedin Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2018 598 seh Iran tarixinin dahileri Mihen sayti Iran akademik meqaleler sayti Tebyan sayti Suheyli Xansari Xettatliq cox pis seydi Hec vaxt xettat olmaq fikrine dusmeyin Dusenler 3131 ci ile qeder Ezab ceksinler Bir de ki Bir qiz var Adi N ile baslayir I love she