Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Məhəmməd Əhməd İbn Əsəm əl-Kufi (v. 926) – ərəb tarixçisi.
| Əl-Kufi | |
|---|---|
| ərəb. أحمد بن أعثم | |
| Vəfat tarixi | 926 |
Həyatı
Əbu Məhəmməd Əhməd İbn Əsəm əl-Kufinin Xilafət tarixinə dair əsəri xəlifə Əbu Bəkrin Xilafət taxtına çıxmasından (632-ci il) xəlifə əl-Müstəinin ölümünə qədərki (866-cı il) dövrü əhatə edir. Almaniyanın Qota şəhərinin kitabxanasında saxlanılan birinci cildin yeganə əlyazma nüsxəsi (I hissə və II hissəsinin 1–146-cı səhifələri) xəlifə Osmanın (634–644) dövrünə qədərki hadisələri əhatə edir. İstanbulun Topqapı kitabxanasının III Əhməd bölməsində mühafizə edilən ikinci və üçüncü (II hissənin 147-ci səhifəsindən VIII hissənin sonunadək) cildlərin yeganə nüsxələri xəlifə Osman dövrünün sonundan xəlifə əl-Müstəin dövrünün sonunadək cərəyan edən hadisələri əhatə edir.
İbn Əsəm əl-Kufinin slavyanlar haqqında məlumatı Əhməd Zəki Validi Toqan tərəfindən nəşr edilmişdir..
Əl-Cərrah ibn Abdullanın xəzərlərə qarşı yürüşü, Azərbaycanın və qonşu vilayətlərin Əbu Cəfər əl-Mənsur tərəfindən fəth olunması haqqında məlumatlar A. N. Kurat tərəfindən türk dilinə tərcüməsi ilə nəşr edilmişdir.
Hicri 596-cı (23. X.1199 – II. X. I200) ildə Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbu Nəsr Məhəmməd əl-Mustovfi əl-Hərəvi "Kitab əl-fütuh"u fars dilinə tərcümə etməyə başlamış, lakin vəfatı işi yarımçıq qoymuşdu. Tərcüməni Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbu Bəkr əl-Katib əl-Mabaranabadi başa çatdırmışdı. Əsərin farscaya tərcümələrinin nüsxələri Avropanın və ġərq ölkələrinin müxtəlif kitabxanalarında saxlanılır. "Kitab əl-fütuh"un farscaya natamam tərcüməsi iki dəfə (1882 və 1887-ci illərdə) Bombeydə nəşr edilmişdir. Başqa dillərdə olan iqtibasların siyahısı da buradadır). Əsərin farsca tərcümələrindən istifadə edən bəzi Avropa tədqiqatçıları müəllifin şiəçilik görüşlərinə istinad edərək belə əsassız qənaətə gəlmişlər ki, "İbn Ə'səm əi-Kufi fəthlərinin birinci mərhələsi haqqında romantik əsər yazan müəllifidir".
İbn əl-Əsəm əl-Kufinin "Kitab əl-fütuh" əsəri Azərbaycan oxucuları üçün əhəmiyyəti hələ axıradək müəyyən olunmayan yeni bir tarixi mənbədir. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, bu əsərdə orta əsrlər tariximiz haqqında IX əsr ərəb tarixçiləri Bəlazuri, Yəqubi, Təbəri və başqa müəlliflərdə olmayan çox mühüm məlumatlar var. Fars tarixçisi Bəl'əminin əsərindən istifadə edən tədqiqatçılar bilməlidirlər ki, o, Təbərinin əsərini ərəbcədən tərcümə edəndə öz tərcüməsinə İbn Əsəm əl-Kufinin "Kitab əl-fütuh"undan çoxlu iqtibaslar daxil etmişdir. Azərbaycanın orta əsrlər tarixi üçün İbn Əsəm əl-Kufinin əsəri ona görə vacibdir ki, burada ərəblərin Azərbaycana ilk yürüşləri, ərəb canişinlərinin Azərbaycanın şəhər və kəndlərindəki fəaliyyəti və xəzər qoşunlarının ölkəyə basqınları haqqında başqa yazılı mənbələrin məlumatlarından fərqlənən materiallar var. Bunlardan görünür ki, Azərbaycan ərazisində cərəyan edən ərəb – xəzər müharibələri ölkənin sənətkarlığına, kənd təsərrüfatına və heyvandarlığına böyük ziyan və tələfat gətirmiş, yerli əhalinin saysız miqdarda əsir aparılmasına, şəhərlərin və başqa yaşayış məntəqələrinin tənəzzülünə gətirib çıxarmışdı. İbn Əsəm əl-Kufi Azərbaycan şəhərləri haqqında daha geniş məlumat verir. Onun əsərində orta əsr Azərbaycanının əsas şimal istehkamı olan Dərbənd haqqında mühüm məlumatlar var. Beyləqan, Qazax, Bərdə, Yunan, Bərzənd və başqa şəhərlər haqqında verilən məlumatlar da maraqlıdır. İbn Əsəm əl-Kufi Babəkin əsir alınması, son günləri və edamı haqqında iki müxtəlif rəvayət də verir.
İstinadlar
- Catalog of the German National Library (alm.).
- Perç V. Di Arabişen Həndşriften der Hertsoqlişen Bibliotek tsu Qota. III cild, Qota, 1881, s, 219, № 1592
- Topkapu Sarayı Müzesi Kütuphanesi Arapça Yazmalar kataloqu. Hazırlayan F. E. Karatay. İstanbul. 1966, s.341–342., № A 2956 (1–2)
- İbn Fadlan's Rayzeberixt. Leypsiq, 1939, s.396–402)
- Kurat A. N. Abu Muhammad Ahmad bin A'sam al-Kufi'nin "Kitab ül-fütuh"u. Ankara Dil və Tarix – Coğrafiya Derqisi. 1948, VI, с 385–425; 1949, VII. s. 255–282)
- Стори Ч. A.Персидская литература. Био-библиографический обзор. I с. М.. 1972. с.612–614)
- Yenə orada. s.616
- Brokkelman K. qal. I. s. 144; əlavə cild, I. s. 220: Stori Ç. A.. I c, s. 207. ingilis nəşri
Mənbə
- Абу Мухаммед Ахмед Ибн Асам ал-Куфи. Книга завоеваний (Извлечения по истории Азербайджана VII–IX вв.) Перевод с арабского языка академика АН Азерб. ССР З. М.Буниятова. Баку. 1981. С. 12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Mehemmed Ehmed Ibn Esem el Kufi v 926 ereb tarixcisi El Kufiereb أحمد بن أعثم Vefat tarixi 926HeyatiEbu Mehemmed Ehmed Ibn Esem el Kufinin Xilafet tarixine dair eseri xelife Ebu Bekrin Xilafet taxtina cixmasindan 632 ci il xelife el Musteinin olumune qederki 866 ci il dovru ehate edir Almaniyanin Qota seherinin kitabxanasinda saxlanilan birinci cildin yegane elyazma nusxesi I hisse ve II hissesinin 1 146 ci sehifeleri xelife Osmanin 634 644 dovrune qederki hadiseleri ehate edir Istanbulun Topqapi kitabxanasinin III Ehmed bolmesinde muhafize edilen ikinci ve ucuncu II hissenin 147 ci sehifesinden VIII hissenin sonunadek cildlerin yegane nusxeleri xelife Osman dovrunun sonundan xelife el Mustein dovrunun sonunadek cereyan eden hadiseleri ehate edir Ibn Esem el Kufinin slavyanlar haqqinda melumati Ehmed Zeki Validi Toqan terefinden nesr edilmisdir El Cerrah ibn Abdullanin xezerlere qarsi yurusu Azerbaycanin ve qonsu vilayetlerin Ebu Cefer el Mensur terefinden feth olunmasi haqqinda melumatlar A N Kurat terefinden turk diline tercumesi ile nesr edilmisdir Hicri 596 ci 23 X 1199 II X I200 ilde Mehemmed ibn Ehmed ibn Ebu Nesr Mehemmed el Mustovfi el Herevi Kitab el futuh u fars diline tercume etmeye baslamis lakin vefati isi yarimciq qoymusdu Tercumeni Mehemmed ibn Ehmed ibn Ebu Bekr el Katib el Mabaranabadi basa catdirmisdi Eserin farscaya tercumelerinin nusxeleri Avropanin ve ġerq olkelerinin muxtelif kitabxanalarinda saxlanilir Kitab el futuh un farscaya natamam tercumesi iki defe 1882 ve 1887 ci illerde Bombeyde nesr edilmisdir Basqa dillerde olan iqtibaslarin siyahisi da buradadir Eserin farsca tercumelerinden istifade eden bezi Avropa tedqiqatcilari muellifin siecilik goruslerine istinad ederek bele esassiz qenaete gelmisler ki Ibn E sem ei Kufi fethlerinin birinci merhelesi haqqinda romantik eser yazan muellifidir Ibn el Esem el Kufinin Kitab el futuh eseri Azerbaycan oxuculari ucun ehemiyyeti hele axiradek mueyyen olunmayan yeni bir tarixi menbedir Qetiyyetle deye bilerik ki bu eserde orta esrler tariximiz haqqinda IX esr ereb tarixcileri Belazuri Yequbi Teberi ve basqa muelliflerde olmayan cox muhum melumatlar var Fars tarixcisi Bel eminin eserinden istifade eden tedqiqatcilar bilmelidirler ki o Teberinin eserini erebceden tercume edende oz tercumesine Ibn Esem el Kufinin Kitab el futuh undan coxlu iqtibaslar daxil etmisdir Azerbaycanin orta esrler tarixi ucun Ibn Esem el Kufinin eseri ona gore vacibdir ki burada ereblerin Azerbaycana ilk yurusleri ereb canisinlerinin Azerbaycanin seher ve kendlerindeki fealiyyeti ve xezer qosunlarinin olkeye basqinlari haqqinda basqa yazili menbelerin melumatlarindan ferqlenen materiallar var Bunlardan gorunur ki Azerbaycan erazisinde cereyan eden ereb xezer muharibeleri olkenin senetkarligina kend teserrufatina ve heyvandarligina boyuk ziyan ve telefat getirmis yerli ehalinin saysiz miqdarda esir aparilmasina seherlerin ve basqa yasayis menteqelerinin tenezzulune getirib cixarmisdi Ibn Esem el Kufi Azerbaycan seherleri haqqinda daha genis melumat verir Onun eserinde orta esr Azerbaycaninin esas simal istehkami olan Derbend haqqinda muhum melumatlar var Beyleqan Qazax Berde Yunan Berzend ve basqa seherler haqqinda verilen melumatlar da maraqlidir Ibn Esem el Kufi Babekin esir alinmasi son gunleri ve edami haqqinda iki muxtelif revayet de verir IstinadlarCatalog of the German National Library alm Perc V Di Arabisen Hendsriften der Hertsoqlisen Bibliotek tsu Qota III cild Qota 1881 s 219 1592 Topkapu Sarayi Muzesi Kutuphanesi Arapca Yazmalar kataloqu Hazirlayan F E Karatay Istanbul 1966 s 341 342 A 2956 1 2 Ibn Fadlan s Rayzeberixt Leypsiq 1939 s 396 402 Kurat A N Abu Muhammad Ahmad bin A sam al Kufi nin Kitab ul futuh u Ankara Dil ve Tarix Cografiya Derqisi 1948 VI s 385 425 1949 VII s 255 282 Stori Ch A Persidskaya literatura Bio bibliograficheskij obzor I s M 1972 s 612 614 Yene orada s 616 Brokkelman K qal I s 144 elave cild I s 220 Stori C A I c s 207 ingilis nesriMenbeAbu Muhammed Ahmed Ibn Asam al Kufi Kniga zavoevanij Izvlecheniya po istorii Azerbajdzhana VII IX vv Perevod s arabskogo yazyka akademika AN Azerb SSR Z M Buniyatova Baku 1981 S 12