Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əfqanıstan qızılbaşları (fars. افغانستان قزلباش) — Azərbaycan türklərinə daxil olan etnoslardan biri, Əfqanıstan əhalisinin bir etnik qrupu, ölkənin bir etnik azlıqlarından biri. Əfqanıstan qızılbaşları həmçinin əfşarlar olaraq da adlandırılırlar. «Sovet etnoqrafiyası», Böyük Rusiya ensiklopediyası və Joshua Projectə görə Əfqanıstan qızılbaşlarının əsas dili Daridir. Kabil ətrafı (şimal hissədə), paytaxtın Çandavul rayonu, Herat şəhərində yaşayan qızılbaşlar azərbaycan türkcəsinin xüsusi bir şivəsində danışırlar. Əfqanıstan mənbələrinə görə qızılbaşlar Kabil, Qəzni, Qəndəhar və digər iri şəhərlərdə cəmləşmişlər. Təhsilli etnik qrup olması səbəbindən tarixən məmur təbəqəsində önəmli yer tutmuşlar.
 | |||
| Əfqanıstan qızılbaşlarından olan Məhəmməd Nəyib Şərif (Kabil, XIX əsr) | |||
| Özünüadlandırma | |||
|---|---|---|---|
| Qızılbaşlar | |||
| Ümumi sayı | |||
| 50–265 min | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| İrqi | |||
| Avropoid | |||
| Dini | |||
| Mənşəyi | |||
| Oğuz (Türk) | |||
| Qohum xalqlar | |||
Struktur
Qızılbaşlar başlarına qırmızı rəngli baş geyimi taxan 7 türk qəbiləsinin (şamlı, rumlu, ustaclı, təkəli, əfşar, qacar, zülqədər, baharlı) nümayəndələrinə deyilirdi.
Əfqanıstan qızılbaşları bir necə qrupa bölünürdü: əfşarlar, cavanşirlər və muradxanlılar, həmcinin bayatlar, şahsevənlər, şamlılar, ənsarlı və şah ağası. Cavanşirlər Şuşa əsillidirlər və Əfqanıstan qızılbaşlarının əsas hissəsini təşkil edirlər. Onlarda öz növbəsində Qurd, Şah Sumund, Siyah Mansur və s. qollara ayrılırlar. Muradxanlılarla bağlı Kabilin mərkəzi məhəllələrindən biri adlandırılmışdır. Əfşarların adı ilə isə Kabildə Əfşari Bala məhəlləsi, Kabillə Herat arasında Nahaqçı və Təpə kəndləri bağlıdır. Herat ətrafında Abşar və Abşara kəndləri əfşar adı ilə əlaqəlidir. Qızılbaşlr kabil şəhərinin Çandol məhəlləsində say baxımından üstün mövqeyə sahibdirlər. XIX əsrin sonlarına aid olan mənbələrdə qızılbaşların Kabil, Herat, Qəndahar və Əfqanstan Türküstanınında yayılması qeyd olunur.
1885-ci il məlumatına görə onlar öz dillərini qoruyur, fars və türk dilində danışırdılar
«Sovet etnoqrafiyasına» görə:
 | Bu Qəndahar şəhərinin sakinləri: tacirlər, sahibkarlar, marifçilər. Şiələr. Dəri dilində danışırlar. Çox gözəl xatırlayırlar ki, onların əcdadları XVIII əsrdə Nadir şah Əfşar tərəfindən bura köçürülmüşdür. Ancaq Kabil əfşarlarından fərqli olaraq türkcə danışmırlar və əmin etməyə calışırlar ki, onların əcdadları da türk dilini bilmirdilər. «Qızılbaş» terminini heç vaxt işlətmirlər. |  |
Əfqanıstan qızılbaşları islam şiə məzhəbində etiqad edirlər.
Tarix
Nadir şah Əfşarın 1738—1739-cu illər Hindistan səfərindən sonra 300 qızılbaş arxada qalmalı olur. Onlar Nadiri müşaiyyət etməli və qızılları çatdırmalı idilər. Ancaq mart ayının ikinci günündə Nadirin ölüm xəbəri gəlir. Nadirin əsas sərkərdələrindən biri olan Əhməd xan Abdali iki gündən sonra 500-600 nəfərlik dəstə ilə qızılbaşlara çatır və qızılları götürərək, onların özlərini isə qulluğa alır. Əhməd xanla isti münasibətlər səbəbindən Təbriz, Kirmanşah, Məşhəd, Şirazdan qızılbaşların qulluğa götürülməsinə səbəb olur. Qızılbaşların bölgəyə gəlişi Nadir şah Əfşarın adı ilə bağlı olması Kabil əfşarlarının folklorunda vardır. Qızılbaş rəhbərləri durrani, xəzər və bəluc rəhbərləri ilə birlikdə 1947-ci ilin oktyabr ayında Əhməd xan Abdalinin tacqoyma məraimində iştirak edirlər.
Mikropolit Xrisanf məlumat verirdi ki, Teymur şah Durraninin 20 minlik qvardiyası vardı ki, bunun da 12 mini qızılbaşlardan təşkil olunmuşdu. Qoşun Məhəmməd xan Bayat rəhbərlik edirdi. Elfinstona görə isə Qulam Xanının (qvardiya) üçdə birini təşkil edirdilər. bununla belə qvardiyanın say-seçmə hissəsi hesab edilirdi. Bu məlumatı Qankovski də təstiqləyirdi. O,şah qvardiyasının üşdə birinin qızılbaş olmasını yazırdı. ingilis səyyahı Aleksandr Byors qeyd edir ki, qızılbaşlar şahın şəxsi mühafizəsini təşkil edir və dövlətin aparıcı qüvvələrindən biridirlər
Kralın şəxsi qulluqçuları arasında qızılbaşlar üstünlük təşkil edirdilər.
Y. Qankovski Dürran imperiyasının ali postlarında Nadir şahın yaxın qohumlarının və Aud nəvvablarının olmasını qeyd edirdi. Sonuncu Qaraqoyunlu sülaləsinin nəslindən idi. Dürrani şahlarının sarayında olan qızılbaşların kiçik qardaş və oğulları Herat hakim sarayının əsasını təşkil edirdi
Teymur Durrani şah olmamışdan öncə 1757-ci ildə Lahor nizamı təyin edilmişdir. Onun bu zaman ordusu yerli müsəlmanlarla yanaşı qızılbaşlardan da ibarət olmuşdur.
1761-ci ildə Panipat ətrafında baş vermiş döyüşdə Əhməd-Şah Durraninin adı ilə yanaşı naməlum qızılbaş sərkərdəsinin adı da çəkilir
Əfqanıstanda hakimiyyət uğrunda mübarizədə Şiə-Qızılbaşlar Mahmud-Şah Durraninin dəstəkçiləri idi (1809 1801—1803; 1809—1819).
Dost Məhəmməd xanın anası qızılbaş cavanşirlərindən idi. Bu da ona böyük hörmət qazandırırdı. O, qızılbaşlar və vəzirlərlə türki dilində danışırdı
Əfqanıstan əmrliyi dönəmində Kabildə qızılbaşlar ən varlı, ən savadlı və ən hökmlü insanlar sayılırdı. Kabil əmirinin cangüdənləri Qulam Xan və Qulami-Şah adlarıyla tanınırdılar. Əla çapar olaraq atlı dəstələri və artilleriya qoşununun əsasını təşkil edirdilər. Onlara hindli daimi olmayan süvari dəstələrində də rast gəlinirdi. Onlar arasından tacirlər, xırda ticarətlə mə.şqul olanlar, həkim, katib və digər məmurlar çıxırdı
Hələ 1857-ci ildə qızılbaşlar öz hakimiyyətlərini qoruya, Kabil hökumətində zəif olmayan fraksiyaya sahil olmuşlar. mayor Hastinqsə görə XIX əsrin ikinci yarısında qızılbaşların hakimiyyəti güçlü olsa da əvvəlki dövrlə müayisə oluna bilməz
Sonradan şiə-qızılbaşlar əmir Əbdürrəhman xanın (1880—1901) və taliblərin terroruna məruz qalırlar. Mücahid terrorları zamanı qızılbaşlar Murad xandan qovulurlar. Bununla belə bu gündə də qızılbaşların törəmələrinin yüksək vəzifələrdə tapmaq mümkündür
Sayları
Qızılbaşların dəqiq sayı barədə məlumat yoxdur.
XIX əsrdə Kabil əhalisinin bir hissəsi taciklər, qızılbaşlar və həzaralardan ibarət idi
1838-ci il məlumatına görə Kabildə 4000 qızılbaş ailəsi yaşayırdı. Döyüşə isə 4-5 min döyüşçü çıxara bilirdilər
«1857 Əfqanıstana Siyasi Missiya Jurnalı» məlumtına görə ölkədə 200 min qızılbaş yaşayırdı.
1873-cü il məlumatında isə Kabildə 10 min Qızılbaşın yaşaması qeyd olunur. Cavanşirlər 2500 ailə təşkil etmişlər. Onlar Çandol məhəlləsində cəmləşmişdilər. 300 əfşar ailəsi isə Kabildən 3 mil uzaqlıqdakı ərazilərdə yayılmışdır. Muad Xanidə 1500 ailə vardı. Bundan əlavə isə 700 nəfər bayat qalasında cəmləşmişdir
1885-ci ildə Əfqanıstanda 150 000 qızılbaş yaşayırdı
1960-cı illərdə Əfqanıstanda 30—350 min əfşarın yaşaması qeyd edilir.
1996-cı il məlumatında isə qızılbaşlar 24 milyonlun Əfqanıstan əhalisinin 1,0 % təşkil etməsi qeyd edilir.
Adnan Menderes Kayanın sözlərinə görə Əfqanıstanda 30-400 min arası əfşar yaşayır
Hazırda isə Əfqanıstanda 60-200 min arası Qızılbaşın yaşaması ehtimal edilir. Əfqan mənbələri 50 min qızılbaşın olmasını bildirir. Joshua Projectə görə isə onların sayı 265 min nəfərdir.
Maraqlı faktlar
- Qızılbaşların adı Əfqanıstan himnində keçir.
- Durranilərin dönəmində Qızılbaşlar o qədər qüdrətli olmuşlar ki, Əhməd xan vətəndaş müharibəsindən qaçmaqdan ötrü onlara Bəlxi ələ keçirmək tapşırığı vermişdir. Onlar isə bunu asanlıqla etmişlər.
Tanınmış nümayəndələri
- Dost Məhəmməd xan — Əfqanıstanın birinci əmiri. Anası Cavanşir tayfasındandır.
- — Əfqanıstanın mədən və sənaye naziri (1978—1985).
- Əli Rza Xan Qızılbaş nəsli:
- Sərdar Əli Xan Qızılbaş (öl. 1770) — Qədəhar(1738—1747) və Həzaracat hömdarı (1747—1770)
- Əli Rza Xan (v.e. 1865) — Britaniyalılara xidmətinə görə seçilmişdir. Sonradan Pəncaba getmişdir.
- Hüseyn Əli Xan Cavanşir — Əfqan ordusunun ali baş komandanı.
- Abul Həsən-xan — Pişəvər hökmdarı.
- Əmir xan Yağləvəndli-Cavanşir — Kəşmirin əfqan hökmdarı (1770/2-1776). Kəşmirdə bir çox görməli məkanları inşa etdirən olmuşdur. Məsələn Şer Qərni sarayı, Amiran Kadal körpüsü. Kəşmir quldurlarına qarşı mübarizə aparmışdır. Vatler Laurensə görə Əfqanıstanın ən yaxşı bölgə hökmdarlarından olmuşdur.
- Məhəmməd Əli Cavanşir — 1920-ci illərdə Kabilin tanınmış şiə liderlərindən biri.
- Fəth Məhəmməd Cavanşir — 1850-ci illərdə Türkistana rusların mövqelərini aşkarlamaq üçün göndərilmişdir.
- Xan Şirin Xan (v.e. 1859) — Qızılbaşların ən tanınmış nümayəndələrindən biridir. Birinci ingilis-əfqan müharibəsi zamanı Dost Məhəmmədin ümidlərinə baxmayaraq ingilisləri aşıq şəkildə dəstəkləmişdir. Dost Mhəhəmməd ana tərəfinin qızılbaş olmasını əsas gətirərək ona dəstək verməsinə ümid bəsləmişdir.. bununla əlaqədar olaraq onun adı Mulan Həmid Kəşmirinin «Əkbərnamə» əsərində qeyd edilir. 1842-ci ildə Kabilin baş vəziri olmuşdur.
- Mirzə səyid Əli Xan — Kabil qızılbaşlarındandır. Türkistanın ser-dəftəridir.
- Məhəmməd İsmayıl Xan Cavanşir Qızılbaş — Çarikar hökmdarı.
- Məhəmməd Əmin Xan Qızılbaş — Tirin hökmdarı.
- Mirzə Məhəmməd Həsən Xan Qızılbaş Qəndəhari — Qəndəhar vilayətinin 27 rayonunun maliyyə rəhbəri.
- Məhəmməd Hüseyn Xan «Farari» Cavanşir (Qızılbaş) — Bihsud hökmdarı.
- Nur Məhəmməd Xan, Nəcəf Əli Xan Qızılbaşın oğlu — Həbibulla anın hakimiyyəti illərində saray şairi.
- Ağa Səid Əhməd Xan Хан Qızılbaş — Hətənqan vilayətinin ser-dəftəri.
- Molla Bayar Murad xan Əfşar (Qızılbaş) — Kabil şəhər şəriət məhkəməsinin qazisi
- Əbdülqadir Xan Əfşar Qızılbaş — İsfizar hökmdarı.
- Mirzə Əli Can xan Qızılbaş — Qəzni vilayətinin ser-dəftəri
- Baba Xan Cavanşir (Qızılbaş) — Kunar hökmdarı.
- Polkovnik Qulam Həsənxan Qızılbaş
İstinadlar
- Terry Glavin. Come from the Shadows: The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan. — Douglas & McIntyre, 2011. — С. 62
- Afghanistan Foreign Policy and Government Guide. — С. 172.
- Конституции государств Азии: в 3 т.. — Институт законодательства и сравнительного правоведения при Правительстве РФ: Норма, 2010. — Т. 2: Средняя Азия и Индостан. — С. 17. , 978-5-91768-126-9.
- Cambridge History of Iran, Vol. 7
- Институт востоковедения (Российская академия наук). Афганистан: справочник. — Издательская фирма "Восточная лит-ра" РАН, 2000. — 264 с.
- "КЫЗЫЛБА́ШИ". BigEnc.Ru. 2017-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-01.
- "Qizilbash in Afghanistan". Joshua Project (ingilis). 2014-09-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-01.
- Rəsmi dövlət dilindən biri olması ilə əlaqədar bu dildən istifadə edirlər.
- Adnan Menderes Kaya. Avsar Turkmenleri. — 2004. — С. 242.
- Ahmad Hasan Dani, Vadim Mikhaĭlovich Masson, Unesco. History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast : from the sixteenth to the mid-nineteenth century. — С. 724
…Afshari (a variant of Azarbaijani still spoken by the Afshars in a village that is now part of northern suburb of Kabul)
- Hasan Kawun Kakar. Government and Society in Afghanistan: The Reign of Amir ‘Abd al-Rahman Khan
The main Turkic-Mongolian languages are Uzbeki spoken by Uzbeks;… and Afshari (a variant of Azerbaijani), in the Afshar quarter near Kabul
- Азербайджанский язык // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. Александр Михайлович Прохоров. — 3-е изд. — М. : Большая Российская энциклопедия (издательство), 1969—1978.
- "Languages of Afghanistan". AfghanOnline.com (ingilis). 2017-11-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-01.
- Дебец Г. Ф. Антропологические исследования в Афганистане // Советская этнография. — М.: Институт этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1967. — № 4. — С. 87.
- Edward Balfour. Cyclopædia of India and of Eastern and Southern Asia, Commercial, Industrial and Scientific: Products of the Mineral, Vegetable and Animal Kingdoms, Useful Arts and Manufactures. — Vol.II, Third Edition. — 1885. — С. 190.
- . 2016-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-07.
- Howard Hensman. The Afghan War, 1879-1880. — С. 408
- Bozkurt Mehmet Fuat. Kabil Avşar Ağzı. — С. 239.
- Mountstuart Elphinstone. Vol.II // An Account of the Kingdom of Caubul, and Its Dependencies in Persia, Tartary, and India. — 1839. — С. 337.
- Ю.В.Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — 1958. — С. 142-143.
- Mountstuart Elphinstone. Vol.II // An Account of the Kingdom of Caubul, and Its Dependencies in Persia, Tartary, and India. — 1839. — С. 318.
- Ю.В.Ганковский. Глава I. Афганская армия в эпоху шахов Дуррани (1747-1819) // Империя Дуррани. Очерки административной и военной системы 2023-08-26 at the Wayback Machine. — 1958. — С. 123.
- Alexander Burnes. Volume I // Travels into Bukhara. — С. 156-157.
- Mountstuart Elphinstone. Vol.II // An Account of the Kingdom of Caubul, and Its Dependencies in Persia, Tartary, and India. — 1839. — С. 325.
- Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 51—55. — 173 с.
- "AVADH". 2017-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-07.
- Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 78. — 173 с.
- Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 132. — 173 с.
- An account of the Last Battle of Panipat and of the events leading to it. — Oxford University Press, 1926. — С. 17-18
- G T. Vigne. A Personal Narrative of a visit to Ghuzni, Kabul and Afghanistan. — 1840. — С. 355.
- Journal of a political mission to Afghanistan in 1857. — С. 16-17.
- Terry Glavin. Come from the Shadows: The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan. — С. 62.
- Ю. В. Ганковский. Империя Дуррани. Очерки административной и военной системы 2023-08-26 at the Wayback Machine. — 1958. — С. 68.
- Edward Balfour. Cyclopædia of India and of Eastern and Southern Asia, Commercial, Industrial and Scientific: Products of the Mineral, Vegetable and Animal Kingdoms, Useful Arts and Manufactures, Volume 3. — Vol.III. — 1873. — С. 142.
- Edward Balfour. The Cyclopædia of India and of Eastern and Southern Asia: Commercial, Industrial and Scientific, Products of the Mineral, Vegetable, and Animal Kingdoms, Useful Arts and Manufactures. — Vol.II, Third Edition. — 1885. — С. 530.
- Əfşar[ölü keçid]
- . 2018-06-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-07.
- Social Structure. — Ethnic Groups, page 104. // Afghanistan: A Country Study 2016-01-30 at the Wayback Machine. Editors: Richard F. Nyrop, Donald M. Seekins. Baton Rouge: Claitor’s Law Books and Publishing Division, 2001, 226 pages.
- "Qizilbash People of Afghanistan". 2016-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-07.
- ДАНЕШ Мохаммад Исмаил 2016-11-24 at the Wayback Machine (рус.), База персоналий «Кто есть кто в Центральной Азии». (rus.)
- The Panjab Chiefs. Historical and Biographical Notices of the Principal Families in the territories Under the Panjab Government. — 1862. — С. 111-118.
- "Kashmir during Pashtun rule (1752-1819)". 2016-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-07.
- Sir Walter Roper Lawrence. The Valley of Kashmir. — С. 197.
- ohammad Ishaq Khan. Perspectives on Kashmir: Historical Dimensions. — С. 50.
- Jonathan L. Lee. The "Ancient Supremacy": Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731-1901. — 1996. — С. 242.
- Christine Noelle. State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). — С. 14.
- William Dalrymple. The Return of a King: The Battle for Afghanistan. — С. 193-195.
- "Xianbei Stat1".
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Efqanistan qizilbaslari fars افغانستان قزلباش Azerbaycan turklerine daxil olan etnoslardan biri Efqanistan ehalisinin bir etnik qrupu olkenin bir etnik azliqlarindan biri Efqanistan qizilbaslari hemcinin efsarlar olaraq da adlandirilirlar Sovet etnoqrafiyasi Boyuk Rusiya ensiklopediyasi ve Joshua Projecte gore Efqanistan qizilbaslarinin esas dili Daridir Kabil etrafi simal hissede paytaxtin Candavul rayonu Herat seherinde yasayan qizilbaslar azerbaycan turkcesinin xususi bir sivesinde danisirlar Efqanistan menbelerine gore qizilbaslar Kabil Qezni Qendehar ve diger iri seherlerde cemlesmisler Tehsilli etnik qrup olmasi sebebinden tarixen memur tebeqesinde onemli yer tutmuslar Efqanistan qizilbaslari Efqanistan qizilbaslarindan olan Mehemmed Neyib Serif Kabil XIX esr OzunuadlandirmaQizilbaslarUmumi sayi50 265 minYasadigi eraziler EfqanistanDiliDari AzerbaycanIrqiAvropoidDiniSie IslamMenseyiOguz Turk Qohum xalqlarTurk xalqlariStrukturQizilbaslar baslarina qirmizi rengli bas geyimi taxan 7 turk qebilesinin samli rumlu ustacli tekeli efsar qacar zulqeder baharli numayendelerine deyilirdi Efqanistan qizilbaslari bir nece qrupa bolunurdu efsarlar cavansirler ve muradxanlilar hemcinin bayatlar sahsevenler samlilar ensarli ve sah agasi Cavansirler Susa esillidirler ve Efqanistan qizilbaslarinin esas hissesini teskil edirler Onlarda oz novbesinde Qurd Sah Sumund Siyah Mansur ve s qollara ayrilirlar Muradxanlilarla bagli Kabilin merkezi mehellelerinden biri adlandirilmisdir Efsarlarin adi ile ise Kabilde Efsari Bala mehellesi Kabille Herat arasinda Nahaqci ve Tepe kendleri baglidir Herat etrafinda Absar ve Absara kendleri efsar adi ile elaqelidir Qizilbaslr kabil seherinin Candol mehellesinde say baximindan ustun movqeye sahibdirler XIX esrin sonlarina aid olan menbelerde qizilbaslarin Kabil Herat Qendahar ve Efqanstan Turkustanininda yayilmasi qeyd olunur 1885 ci il melumatina gore onlar oz dillerini qoruyur fars ve turk dilinde danisirdilar Sovet etnoqrafiyasina gore Bu Qendahar seherinin sakinleri tacirler sahibkarlar marifciler Sieler Deri dilinde danisirlar Cox gozel xatirlayirlar ki onlarin ecdadlari XVIII esrde Nadir sah Efsar terefinden bura kocurulmusdur Ancaq Kabil efsarlarindan ferqli olaraq turkce danismirlar ve emin etmeye calisirlar ki onlarin ecdadlari da turk dilini bilmirdiler Qizilbas terminini hec vaxt isletmirler Efqanistan qizilbaslari islam sie mezhebinde etiqad edirler TarixEhmed xan Durraninin Qizilbaslari Xorasandan devet etmesi haqqinda ferman Nadir sah Efsarin 1738 1739 cu iller Hindistan seferinden sonra 300 qizilbas arxada qalmali olur Onlar Nadiri musaiyyet etmeli ve qizillari catdirmali idiler Ancaq mart ayinin ikinci gununde Nadirin olum xeberi gelir Nadirin esas serkerdelerinden biri olan Ehmed xan Abdali iki gunden sonra 500 600 neferlik deste ile qizilbaslara catir ve qizillari goturerek onlarin ozlerini ise qulluga alir Ehmed xanla isti munasibetler sebebinden Tebriz Kirmansah Meshed Sirazdan qizilbaslarin qulluga goturulmesine sebeb olur Qizilbaslarin bolgeye gelisi Nadir sah Efsarin adi ile bagli olmasi Kabil efsarlarinin folklorunda vardir Qizilbas rehberleri durrani xezer ve beluc rehberleri ile birlikde 1947 ci ilin oktyabr ayinda Ehmed xan Abdalinin tacqoyma meraiminde istirak edirler Mikropolit Xrisanf melumat verirdi ki Teymur sah Durraninin 20 minlik qvardiyasi vardi ki bunun da 12 mini qizilbaslardan teskil olunmusdu Qosun Mehemmed xan Bayat rehberlik edirdi Elfinstona gore ise Qulam Xaninin qvardiya ucde birini teskil edirdiler bununla bele qvardiyanin say secme hissesi hesab edilirdi Bu melumati Qankovski de testiqleyirdi O sah qvardiyasinin usde birinin qizilbas olmasini yazirdi ingilis seyyahi Aleksandr Byors qeyd edir ki qizilbaslar sahin sexsi muhafizesini teskil edir ve dovletin aparici quvvelerinden biridirler Kralin sexsi qulluqculari arasinda qizilbaslar ustunluk teskil edirdiler Y Qankovski Durran imperiyasinin ali postlarinda Nadir sahin yaxin qohumlarinin ve Aud nevvablarinin olmasini qeyd edirdi Sonuncu Qaraqoyunlu sulalesinin neslinden idi Durrani sahlarinin sarayinda olan qizilbaslarin kicik qardas ve ogullari Herat hakim sarayinin esasini teskil edirdi Teymur Durrani sah olmamisdan once 1757 ci ilde Lahor nizami teyin edilmisdir Onun bu zaman ordusu yerli muselmanlarla yanasi qizilbaslardan da ibaret olmusdur 1761 ci ilde Panipat etrafinda bas vermis doyusde Ehmed Sah Durraninin adi ile yanasi namelum qizilbas serkerdesinin adi da cekilir Efqanistanda hakimiyyet ugrunda mubarizede Sie Qizilbaslar Mahmud Sah Durraninin destekcileri idi 1809 1801 1803 1809 1819 Dost Mehemmed xanin anasi qizilbas cavansirlerinden idi Bu da ona boyuk hormet qazandirirdi O qizilbaslar ve vezirlerle turki dilinde danisirdi Efqanistan emrliyi doneminde Kabilde qizilbaslar en varli en savadli ve en hokmlu insanlar sayilirdi Kabil emirinin cangudenleri Qulam Xan ve Qulami Sah adlariyla taninirdilar Ela capar olaraq atli desteleri ve artilleriya qosununun esasini teskil edirdiler Onlara hindli daimi olmayan suvari destelerinde de rast gelinirdi Onlar arasindan tacirler xirda ticaretle me squl olanlar hekim katib ve diger memurlar cixirdi Hele 1857 ci ilde qizilbaslar oz hakimiyyetlerini qoruya Kabil hokumetinde zeif olmayan fraksiyaya sahil olmuslar mayor Hastinqse gore XIX esrin ikinci yarisinda qizilbaslarin hakimiyyeti guclu olsa da evvelki dovrle muayise oluna bilmez Sonradan sie qizilbaslar emir Ebdurrehman xanin 1880 1901 ve taliblerin terroruna meruz qalirlar Mucahid terrorlari zamani qizilbaslar Murad xandan qovulurlar Bununla bele bu gunde de qizilbaslarin toremelerinin yuksek vezifelerde tapmaq mumkundurSaylariQizilbaslarin deqiq sayi barede melumat yoxdur XIX esrde Kabil ehalisinin bir hissesi tacikler qizilbaslar ve hezaralardan ibaret idi 1838 ci il melumatina gore Kabilde 4000 qizilbas ailesi yasayirdi Doyuse ise 4 5 min doyuscu cixara bilirdiler 1857 Efqanistana Siyasi Missiya Jurnali melumtina gore olkede 200 min qizilbas yasayirdi 1873 cu il melumatinda ise Kabilde 10 min Qizilbasin yasamasi qeyd olunur Cavansirler 2500 aile teskil etmisler Onlar Candol mehellesinde cemlesmisdiler 300 efsar ailesi ise Kabilden 3 mil uzaqliqdaki erazilerde yayilmisdir Muad Xanide 1500 aile vardi Bundan elave ise 700 nefer bayat qalasinda cemlesmisdir 1885 ci ilde Efqanistanda 150 000 qizilbas yasayirdi 1960 ci illerde Efqanistanda 30 350 min efsarin yasamasi qeyd edilir 1996 ci il melumatinda ise qizilbaslar 24 milyonlun Efqanistan ehalisinin 1 0 teskil etmesi qeyd edilir Adnan Menderes Kayanin sozlerine gore Efqanistanda 30 400 min arasi efsar yasayir Hazirda ise Efqanistanda 60 200 min arasi Qizilbasin yasamasi ehtimal edilir Efqan menbeleri 50 min qizilbasin olmasini bildirir Joshua Projecte gore ise onlarin sayi 265 min neferdir Maraqli faktlarQizilbaslarin adi Efqanistan himninde kecir Durranilerin doneminde Qizilbaslar o qeder qudretli olmuslar ki Ehmed xan vetendas muharibesinden qacmaqdan otru onlara Belxi ele kecirmek tapsirigi vermisdir Onlar ise bunu asanliqla etmisler Taninmis numayendeleriDost Mehemmed xan Efqanistanin birinci emiri Anasi Cavansir tayfasindandir Efqanistanin meden ve senaye naziri 1978 1985 Eli Rza Xan Qizilbas nesli Serdar Eli Xan Qizilbas ol 1770 Qedehar 1738 1747 ve Hezaracat homdari 1747 1770 Eli Rza Xan v e 1865 Britaniyalilara xidmetine gore secilmisdir Sonradan Pencaba getmisdir Huseyn Eli Xan Cavansir Efqan ordusunun ali bas komandani Abul Hesen xan Pisever hokmdari Emir xan Yaglevendli Cavansir Kesmirin efqan hokmdari 1770 2 1776 Kesmirde bir cox gormeli mekanlari insa etdiren olmusdur Meselen Ser Qerni sarayi Amiran Kadal korpusu Kesmir quldurlarina qarsi mubarize aparmisdir Vatler Laurense gore Efqanistanin en yaxsi bolge hokmdarlarindan olmusdur Mehemmed Eli Cavansir 1920 ci illerde Kabilin taninmis sie liderlerinden biri Feth Mehemmed Cavansir 1850 ci illerde Turkistana ruslarin movqelerini askarlamaq ucun gonderilmisdir Xan Sirin Xan v e 1859 Qizilbaslarin en taninmis numayendelerinden biridir Birinci ingilis efqan muharibesi zamani Dost Mehemmedin umidlerine baxmayaraq ingilisleri asiq sekilde desteklemisdir Dost Mhehemmed ana terefinin qizilbas olmasini esas getirerek ona destek vermesine umid beslemisdir bununla elaqedar olaraq onun adi Mulan Hemid Kesmirinin Ekbername eserinde qeyd edilir 1842 ci ilde Kabilin bas veziri olmusdur Mirze seyid Eli Xan Kabil qizilbaslarindandir Turkistanin ser defteridir Mehemmed Ismayil Xan Cavansir Qizilbas Carikar hokmdari Mehemmed Emin Xan Qizilbas Tirin hokmdari Mirze Mehemmed Hesen Xan Qizilbas Qendehari Qendehar vilayetinin 27 rayonunun maliyye rehberi Mehemmed Huseyn Xan Farari Cavansir Qizilbas Bihsud hokmdari Nur Mehemmed Xan Necef Eli Xan Qizilbasin oglu Hebibulla anin hakimiyyeti illerinde saray sairi Aga Seid Ehmed Xan Han Qizilbas Hetenqan vilayetinin ser defteri Molla Bayar Murad xan Efsar Qizilbas Kabil seher seriet mehkemesinin qazisi Ebdulqadir Xan Efsar Qizilbas Isfizar hokmdari Mirze Eli Can xan Qizilbas Qezni vilayetinin ser defteri Baba Xan Cavansir Qizilbas Kunar hokmdari Polkovnik Qulam Hesenxan QizilbasIstinadlarTerry Glavin Come from the Shadows The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan Douglas amp McIntyre 2011 S 62 Afghanistan Foreign Policy and Government Guide S 172 Konstitucii gosudarstv Azii v 3 t Institut zakonodatelstva i sravnitelnogo pravovedeniya pri Pravitelstve RF Norma 2010 T 2 Srednyaya Aziya i Indostan S 17 ISBN 978 5 91768 124 5 978 5 91768 126 9 Cambridge History of Iran Vol 7 Institut vostokovedeniya Rossijskaya akademiya nauk Afganistan spravochnik Izdatelskaya firma Vostochnaya lit ra RAN 2000 264 s KYZYLBA ShI BigEnc Ru 2017 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 01 Qizilbash in Afghanistan Joshua Project ingilis 2014 09 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 01 Resmi dovlet dilinden biri olmasi ile elaqedar bu dilden istifade edirler Adnan Menderes Kaya Avsar Turkmenleri 2004 S 242 Ahmad Hasan Dani Vadim Mikhaĭlovich Masson Unesco History of Civilizations of Central Asia Development in contrast from the sixteenth to the mid nineteenth century S 724 Afshari a variant of Azarbaijani still spoken by the Afshars in a village that is now part of northern suburb of Kabul Hasan Kawun Kakar Government and Society in Afghanistan The Reign of Amir Abd al Rahman KhanThe main Turkic Mongolian languages are Uzbeki spoken by Uzbeks and Afshari a variant of Azerbaijani in the Afshar quarter near Kabul Azerbajdzhanskij yazyk Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red Aleksandr Mihajlovich Prohorov 3 e izd M Bolshaya Rossijskaya enciklopediya izdatelstvo 1969 1978 Languages of Afghanistan AfghanOnline com ingilis 2017 11 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 01 Debec G F Antropologicheskie issledovaniya v Afganistane Sovetskaya etnografiya M Institut etnografii im N N Mikluho Maklaya 1967 4 S 87 Edward Balfour Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia Commercial Industrial and Scientific Products of the Mineral Vegetable and Animal Kingdoms Useful Arts and Manufactures Vol II Third Edition 1885 S 190 2016 10 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 07 Howard Hensman The Afghan War 1879 1880 S 408 Bozkurt Mehmet Fuat Kabil Avsar Agzi S 239 Mountstuart Elphinstone Vol II An Account of the Kingdom of Caubul and Its Dependencies in Persia Tartary and India 1839 S 337 Yu V Gankovskij Durranijskaya imperiya Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy 1958 S 142 143 Mountstuart Elphinstone Vol II An Account of the Kingdom of Caubul and Its Dependencies in Persia Tartary and India 1839 S 318 Yu V Gankovskij Glava I Afganskaya armiya v epohu shahov Durrani 1747 1819 Imperiya Durrani Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy 2023 08 26 at the Wayback Machine 1958 S 123 Alexander Burnes Volume I Travels into Bukhara S 156 157 Mountstuart Elphinstone Vol II An Account of the Kingdom of Caubul and Its Dependencies in Persia Tartary and India 1839 S 325 Yu V Gankovskij Durranijskaya imperiya Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy M Izdatelstvo vostochnoj literatury 1958 S 51 55 173 s AVADH 2017 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 07 Yu V Gankovskij Durranijskaya imperiya Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy M Izdatelstvo vostochnoj literatury 1958 S 78 173 s Yu V Gankovskij Durranijskaya imperiya Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy M Izdatelstvo vostochnoj literatury 1958 S 132 173 s An account of the Last Battle of Panipat and of the events leading to it Oxford University Press 1926 S 17 18 G T Vigne A Personal Narrative of a visit to Ghuzni Kabul and Afghanistan 1840 S 355 Journal of a political mission to Afghanistan in 1857 S 16 17 Terry Glavin Come from the Shadows The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan S 62 Yu V Gankovskij Imperiya Durrani Ocherki administrativnoj i voennoj sistemy 2023 08 26 at the Wayback Machine 1958 S 68 Edward Balfour Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia Commercial Industrial and Scientific Products of the Mineral Vegetable and Animal Kingdoms Useful Arts and Manufactures Volume 3 Vol III 1873 S 142 Edward Balfour The Cyclopaedia of India and of Eastern and Southern Asia Commercial Industrial and Scientific Products of the Mineral Vegetable and Animal Kingdoms Useful Arts and Manufactures Vol II Third Edition 1885 S 530 Efsar olu kecid 2018 06 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 07 Social Structure Ethnic Groups page 104 Afghanistan A Country Study 2016 01 30 at the Wayback Machine Editors Richard F Nyrop Donald M Seekins Baton Rouge Claitor s Law Books and Publishing Division 2001 226 pages ISBN 9781579807443 Qizilbash People of Afghanistan 2016 10 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 07 DANESh Mohammad Ismail 2016 11 24 at the Wayback Machine rus Baza personalij Kto est kto v Centralnoj Azii rus The Panjab Chiefs Historical and Biographical Notices of the Principal Families in the territories Under the Panjab Government 1862 S 111 118 Kashmir during Pashtun rule 1752 1819 2016 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 07 Sir Walter Roper Lawrence The Valley of Kashmir S 197 ohammad Ishaq Khan Perspectives on Kashmir Historical Dimensions S 50 Jonathan L Lee The Ancient Supremacy Bukhara Afghanistan and the Battle for Balkh 1731 1901 1996 S 242 Christine Noelle State and Tribe in Nineteenth Century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan 1826 1863 S 14 William Dalrymple The Return of a King The Battle for Afghanistan S 193 195 Xianbei Stat1