Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şəfiqə Qasprinskaya, Şəfiqə Qaspıralı (krımtat. Şefiqa Gasprinskaya, Şefiqa Gaspıralı, (14 oktyabr 1886-cı il, Bağçasaray, Rusiya imperiyası — 31 avqust 1975-ci il, İstanbul, Türkiyə) — XX əsrin əvvəllərində Krımda fəaliyyət göstərən krım tatarlarının "Krım müsəlman qadınlarının icraiyyə komitəsi"nin lideri ("Кadınlar günü"). Məşhur Krım tatar ictimai xadimi İsmayıl Qaspıralının qızı, Azərbaycan ictimai siyasi xadimi Nəsib bəy Yusifbəylinin həyat yoldaşıdır.
| Şəfiqə Qasprinskaya | |
|---|---|
| Şəfiqə İsmayıl bəy qızı Qasprinskaya | |
 | |
| Doğum tarixi | 14 oktyabr 1886 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 31 avqust 1975 (88 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşı | |
| Atası | İsmayıl Qaspıralı |
| Fəaliyyəti | redaktor[d], ictimai xadim |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
14 oktyabr 1886-cı ildə Bağçasarayda məşhur türk ziyalısı İsmayıl bəy Qaspıralının ailəsində anadan olur. Şəfiqə xanım mətbuata 1903-cü ildə atasının rəhbəri olduğu "Tərcüman" qəzeti vasitəsilə gəlir.
Sonralar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin baş naziri olmuş Nəsib bəy Yusifbəyli ilə Şəfiqə xanım 1902-ci ildə Bağçasarayda tanış olublar.
Həmin dönəmdə İmperator Novorosiyski Universitetində təhsil alan tələbələr Krımda olarkən Qaspıralının ziyarətinə gəlirlər.
Hüquq təhsil alan Nəsib bəy bu tanışlıqdan sonra Şəfiqə xanımla məktublaşmağa başlayır, daha sonra isə "Tərcüman" qəzetinin iyirmi illik yubileyinə dəvət edilir.
1906-cı ildə Nəsib bəylə Şəfiqə xanım ailə həyatı qururlar.
Həmin ilin sentyabrında gənc ailə Gəncəyə gəlir, burada Şəfiqə xanım Nəsib bəyin ailəsi ilə tanış olur, daha sonra isə birlikdə yenidən Krıma qayıdırlar. Gəncədə yaşadığı təəssüratları Şəfiqə xanım öz dərgisində oxucalara çatdırır.
1912-ci ilədək Nəsib bəyin təhsili ilə əlaqədar Krımda qalırlar, bu müddətdə onların iki övladı dünyaya gəlir.
1906-cı ildə imperiyada yaşayan türklərin ilk qadın jurnalı olan "Qadın dünyası" ("Aləmi-nisvan") dərgisini nəşr etdirir.
Bu dövrdən etibarən artıq "Tərcüman" təkcə Qaspıralının deyil, Şəfiqə xanım və Nəsib bəyin də dəstəyi ilə çap olunur, sol düşüncəli Nəsib bəy Qaspıralı ilə fikir mübadiləsindən sonra millətçi görüşə sahiblənir.
1908-ci ildə Şəfiqə xanm Nəsib bəylə birlikdə "Tərcüm" qəzetinin 25 illiyini keçirirlər.
Ancaq Nəsib bəyin həmin dövrdə şəriət olaraq normal, lakin azadlıq carçısı bir xanımın düşüncəsi baxımından bağışlanmaz olan səhvi ailənin dağılmasına səbəb olur.
Belə ki, Nəsib bəyin Gəncədə ikən bir qadınla dini nikahda yaşaması üzə çıxır və Şəfiqə xanım bunu bağışlamır.
Şəfiqə xanım Krıma qayıdır, 1914-cü ildə Qaspıralının dəfn mərasimində Nəsib bəylə görüşür, lakin onu yenə də bağışlamır, Yusifbəyli soyadından imtina edir.
Şəfiqə xanımla Nəsib bəyin münasibətləri sonrakı dönəmlərdə Nəsib bəyin uşaqların adına ünvanladığı məktublar vasitəsilə davam edir.
Bu məktubların mətni, həmçinin ümumiyyətlə Şəfiqə xanımla Nəsib bəyin gənclik illərindən məktublaşmaları haqqında maraqlı məlumatlar tədqiqatçı Vilayət Quliyevin "Baş nazirin xanımı" adlı geniş məqaləsində mövcuddur.
Çar Rusiyasında baş verən dəyişikliklərdən sonra Şəfiqə xanım fəaliyyət sahəsini genişləndirir, daha böyük planlar üzərində çalışır.
1917-ci ilin aprelində o, Kazan şəhərində keçirilən Rusiya müsəlman-türk qadınları konqresinə nümayəndə seçilir.
1917-ci il mayın 1–11-nə qədər Moskvada Rusiya müsəlmanlarının I konqresində Krımı təmsil edir.
1917-ci ilin aprelindən Şəfiqə xanımın rəhbərliyi ilə Krımda "Qadın komitələri" yaradılır.
1917-ci ilin dekabrında o, Gözləvdən Tatar Milli Qurultayına, 1918–1919-cu illərdə isə iki dəfə Krım Millət Məclisinə üzv seçilir.
Bağçasarayda İsmayıl Qaspıralı adına Darülmüəllimatın və Milli Muzeyin yaradılmasında, Gözəl Sənətlər Məktəbinin təsis edilməsində önəmli rol oynayır.
Krımda milli qüvvələrin dövlətçilik uğrunda apardığı mücadiləyə dəstək verir.
Fəqət Krım türklərinin bu fəaliyyəti çar Rusiyasının qəzəbinə düçar olur, 1918-ci il fevralın 23-də "Tərcüman" qəzeti qapadılır, mətbəə isə müsadirə edilir.
1919-cu ildə Şəfiqə xanım övladları ilə birgə Azərbaycana qayıdır.
Nəsib bəylə şəxsi münasibətləri düzəlməsə də, Şəfiqə xanım gənc Cumhuriyyətə öz töhfəsini verməyə başlayır.
O, Xalq Maarifi Nazirliyi yanında uşaq bağçaları üçün tərbiyəçilər hazırlayan kurslar təşkil edir.
Lakin Azərbaycan Demokratik Cumhuriyyəti devrilir, Nəsib bəy müəmmalı 31 may 1920-ci ildə şəkildə öldürülür.
Yeni rejim üçün Şəfiqə xanım düşmən olsa da, Xalq Maarif komissarlığında məktəbəqədər tərbiyə müəssisələri üzrə təlimatçı vəzifəsi verilir, həmçinin dərsliklərin tərcüməsi və nəşrində iştirak edir.
Türkiyəniin Bakıdakı təmsilçisi Memduh Şövketin səyi nəticəsində Şəfiqə xanım və ailəsi Türkiyəyə gətirilir.
Türkiyədə olarkən digər Qaspıralı övladları kimi səfalət içində yaşasa da, uşaq evlərində, Hilali-Əhmərdə (Qızıl Ay), tərcüməçilik sahəsində çalışaraq həyatla mübarizə aparır.
1930-cu ildə Türkiyədə Krım Qadınlar Cəmiyyətini təsis edir.
Övladlarına ali təhsil verir.
İllər boyu topladığı zəngin arxivini tədqiqatçı Nəcib Həbləmitoğluna bağışlayır. Sonuncu isə "Şəfiqə Qaspıralı və Rusiyada türk qadın hərəkatı (1893–1920)" adlı Azərbaycan tarixi üçün də mühüm olan bir kitab dərc etdirir.
1975-ci ilin avqustunda Şəfiqə xanım Türkiyədə vəfat edir.
Ədəbiyyat
- Ганкевич В. Ю. Роль И. Гаспринского и его семьи в развитии народного образования среди крымско-татарских женщин на рубеже XIX–XX веков/ Крым и Россия: неразрывные исторические судьбы и культура. Материалы республиканской научно-общественной конференции. Симферополь, 1994, стр. 19–21.
- Абдульваапов. Н. Гапринская Шефика / Деятели крымскотатарской культуры (1921–1944): Библиографический словарь. Симферополь:Доля, 1999, стр. 69
Mənbə
Женский вопрос" на страницах изданий И. Гаспринского и его влияние на развитие крымскотатарской журналистики начала ХХ в. 2016-03-15 at the Wayback Machine
- . 2015-03-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sefiqe Qasprinskaya Sefiqe Qaspirali krimtat Sefiqa Gasprinskaya Sefiqa Gaspirali 14 oktyabr 1886 ci il Bagcasaray Rusiya imperiyasi 31 avqust 1975 ci il Istanbul Turkiye XX esrin evvellerinde Krimda fealiyyet gosteren krim tatarlarinin Krim muselman qadinlarinin icraiyye komitesi nin lideri Kadinlar gunu Meshur Krim tatar ictimai xadimi Ismayil Qaspiralinin qizi Azerbaycan ictimai siyasi xadimi Nesib bey Yusifbeylinin heyat yoldasidir Sefiqe QasprinskayaSefiqe Ismayil bey qizi QasprinskayaDogum tarixi 14 oktyabr 1886 1886 10 14 Dogum yeri Bagcasaray Simferopol qezasi d Tavriya quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 31 avqust 1975 1975 08 31 88 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Zencirliquyu qebiristanligiHeyat yoldasi Nesib bey YusifbeyliAtasi Ismayil QaspiraliFealiyyeti redaktor d ictimai xadim Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati14 oktyabr 1886 ci ilde Bagcasarayda meshur turk ziyalisi Ismayil bey Qaspiralinin ailesinde anadan olur Sefiqe xanim metbuata 1903 cu ilde atasinin rehberi oldugu Tercuman qezeti vasitesile gelir Sonralar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin bas naziri olmus Nesib bey Yusifbeyli ile Sefiqe xanim 1902 ci ilde Bagcasarayda tanis olublar Hemin donemde Imperator Novorosiyski Universitetinde tehsil alan telebeler Krimda olarken Qaspiralinin ziyaretine gelirler Huquq tehsil alan Nesib bey bu tanisliqdan sonra Sefiqe xanimla mektublasmaga baslayir daha sonra ise Tercuman qezetinin iyirmi illik yubileyine devet edilir 1906 ci ilde Nesib beyle Sefiqe xanim aile heyati qururlar Hemin ilin sentyabrinda genc aile Genceye gelir burada Sefiqe xanim Nesib beyin ailesi ile tanis olur daha sonra ise birlikde yeniden Krima qayidirlar Gencede yasadigi teessuratlari Sefiqe xanim oz dergisinde oxucalara catdirir 1912 ci iledek Nesib beyin tehsili ile elaqedar Krimda qalirlar bu muddetde onlarin iki ovladi dunyaya gelir 1906 ci ilde imperiyada yasayan turklerin ilk qadin jurnali olan Qadin dunyasi Alemi nisvan dergisini nesr etdirir Bu dovrden etibaren artiq Tercuman tekce Qaspiralinin deyil Sefiqe xanim ve Nesib beyin de desteyi ile cap olunur sol dusunceli Nesib bey Qaspirali ile fikir mubadilesinden sonra milletci goruse sahiblenir 1908 ci ilde Sefiqe xanm Nesib beyle birlikde Tercum qezetinin 25 illiyini kecirirler Sefiqe xanim Qaspirali ve Nesib bey Yusifbeylinin ovladlari Ancaq Nesib beyin hemin dovrde seriet olaraq normal lakin azadliq carcisi bir xanimin dusuncesi baximindan bagislanmaz olan sehvi ailenin dagilmasina sebeb olur Bele ki Nesib beyin Gencede iken bir qadinla dini nikahda yasamasi uze cixir ve Sefiqe xanim bunu bagislamir Sefiqe xanim Krima qayidir 1914 cu ilde Qaspiralinin defn merasiminde Nesib beyle gorusur lakin onu yene de bagislamir Yusifbeyli soyadindan imtina edir Sefiqe xanimla Nesib beyin munasibetleri sonraki donemlerde Nesib beyin usaqlarin adina unvanladigi mektublar vasitesile davam edir Bu mektublarin metni hemcinin umumiyyetle Sefiqe xanimla Nesib beyin genclik illerinden mektublasmalari haqqinda maraqli melumatlar tedqiqatci Vilayet Quliyevin Bas nazirin xanimi adli genis meqalesinde movcuddur Car Rusiyasinda bas veren deyisikliklerden sonra Sefiqe xanim fealiyyet sahesini genislendirir daha boyuk planlar uzerinde calisir 1917 ci ilin aprelinde o Kazan seherinde kecirilen Rusiya muselman turk qadinlari konqresine numayende secilir 1917 ci il mayin 1 11 ne qeder Moskvada Rusiya muselmanlarinin I konqresinde Krimi temsil edir 1917 ci ilin aprelinden Sefiqe xanimin rehberliyi ile Krimda Qadin komiteleri yaradilir 1917 ci ilin dekabrinda o Gozlevden Tatar Milli Qurultayina 1918 1919 cu illerde ise iki defe Krim Millet Meclisine uzv secilir Bagcasarayda Ismayil Qaspirali adina Darulmuellimatin ve Milli Muzeyin yaradilmasinda Gozel Senetler Mektebinin tesis edilmesinde onemli rol oynayir Krimda milli quvvelerin dovletcilik ugrunda apardigi mucadileye destek verir Feqet Krim turklerinin bu fealiyyeti car Rusiyasinin qezebine ducar olur 1918 ci il fevralin 23 de Tercuman qezeti qapadilir metbee ise musadire edilir 1919 cu ilde Sefiqe xanim ovladlari ile birge Azerbaycana qayidir Nesib beyle sexsi munasibetleri duzelmese de Sefiqe xanim genc Cumhuriyyete oz tohfesini vermeye baslayir O Xalq Maarifi Nazirliyi yaninda usaq bagcalari ucun terbiyeciler hazirlayan kurslar teskil edir Lakin Azerbaycan Demokratik Cumhuriyyeti devrilir Nesib bey muemmali 31 may 1920 ci ilde sekilde oldurulur Yeni rejim ucun Sefiqe xanim dusmen olsa da Xalq Maarif komissarliginda mektebeqeder terbiye muessiseleri uzre telimatci vezifesi verilir hemcinin dersliklerin tercumesi ve nesrinde istirak edir Turkiyeniin Bakidaki temsilcisi Memduh Sovketin seyi neticesinde Sefiqe xanim ve ailesi Turkiyeye getirilir Turkiyede olarken diger Qaspirali ovladlari kimi sefalet icinde yasasa da usaq evlerinde Hilali Ehmerde Qizil Ay tercumecilik sahesinde calisaraq heyatla mubarize aparir 1930 cu ilde Turkiyede Krim Qadinlar Cemiyyetini tesis edir Ovladlarina ali tehsil verir Iller boyu topladigi zengin arxivini tedqiqatci Necib Heblemitogluna bagislayir Sonuncu ise Sefiqe Qaspirali ve Rusiyada turk qadin herekati 1893 1920 adli Azerbaycan tarixi ucun de muhum olan bir kitab derc etdirir 1975 ci ilin avqustunda Sefiqe xanim Turkiyede vefat edir EdebiyyatGankevich V Yu Rol I Gasprinskogo i ego semi v razvitii narodnogo obrazovaniya sredi krymsko tatarskih zhenshin na rubezhe XIX XX vekov Krym i Rossiya nerazryvnye istoricheskie sudby i kultura Materialy respublikanskoj nauchno obshestvennoj konferencii Simferopol 1994 str 19 21 Abdulvaapov N Gaprinskaya Shefika Deyateli krymskotatarskoj kultury 1921 1944 Bibliograficheskij slovar Simferopol Dolya 1999 str 69MenbeZhenskij vopros na stranicah izdanij I Gasprinskogo i ego vliyanie na razvitie krymskotatarskoj zhurnalistiki nachala HH v 2016 03 15 at the Wayback Machine 2015 03 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 02