Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəbih — meydan tamaşalarının bir növüdür.
"Şəbih" sözünün tərcüməsi "oxşar, bənzər" deməkdir. Şəbih həm formaca, həm də mənaca dini xarakter daşıyır və bir misteriya tamaşası olaraq Yaxın və Orta Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda geniş yayılmışdır. Bu teatrın özünəməxsus dramaturgiyası və teatr poetikası vardır ki, burada əsas münaqişə xətti Xəlifə Əlinin oğlu Hüseynin və ona qarşı fitnə-fəsadlar hazırlayan Yezidin tərəfdarları arasında gedən mübarizə əsasında inkişaf edir. Tarixdə "Kərbəla müsibəti" adı ilə yadda qalan bu qətliam (72 nəfər Hüseynin yaxınları) islam tarixində ibrət dərsi olaraq bu gün də belə unudulmur. VIII əsrdən üzübəri şiələr Peyğəmbərin nəvəsi Hüseynə ağılar deyib ağlayır, təziyələr keçirirlər.
Tarixi
XV əsrdən etibarən Azərbaycanda geniş qeyd olunan şəbih tamaşaları məhərrəmlik ritualının tərkib hissəsidir. Şəbih bir sıra ərəb ölkələrində, eləcə də "Əhli-beyt"ə bağlılığı ilə seçilən və şiələrin sıx yaşadığı Azərbaycan, İran, Əfqanıstan, Türkiyə və Hindistanda geniş keçirilmişdi. Şəbih sadəcə mərasimdən ibarət olmayan otuzdan artıq müxtəlif məzmunlu və janrlı tamaşanın ümumi adıdır. Onları birləşdirən əsas cəhət isə Kərbəlanın timsalında zalıma, zülmə qarşı Allahın zəfərini, İslamın təntənəsini əks etdirməsidir. Belə meydan tamaşalarının Səfəvilər dövründən etibarən daha geniş yayıldığını tarixi faktlar da sübut edir.
Şəbih tamaşalarının əsas mövzusunu Həzrət Əlinin oğlu, üçüncü imam Həzrət Hüseyn və tərəfdarlarının 680-ci ildə Yəzid və onun çoxsaylı ordusuna qarşı apardığı mübarizə təşkil edir. Bu mübarizə məhərrəm ayının ilk on günündən başlayaraq Kərbəla şəhidlərinin qırxı çıxanadək düzənlənən şəbihlərlə keçirilirdi. Kərbəla hadisələri teatr formasında yalnız İran, Anadolu, Azərbaycan və Hindistanda göstərilir, şiə məzhəbinin yayıldığı İraq, Liviya və Yəməndə qeyd olunsa da, teatrlaşdırılmış hissəyə yer verilmir. Teatr ünsürləri yalnız yas törənlərində, bəzi rituallarda özünü göstərir. Azərbaycanda tarixən ən çox oynanan şəbihlər Əliəkbərin şəbihi, Əbülfəzl Abbasın şəbihi, Qasımın şəbihi, Hürrün şəbihi, Həzrət Hüseynin şəbihidir.
Şəbih tamaşalarının təşkili ilə xalq arasında şəbihgərdan adlandırılan peşəkar şəxslər məşğul olurdu. Şəbih tamaşaları Məhərrəm ayının ilk günü rövzəxanların (mərsiyə deyən) çıxışları ilə başlayırdı. Onlar Kərbəla hadisələrini yad edir, dini qanunların göylərə bağlılığından, Hüseynin doğulduğu gün Cəbrayılın gəlib Məhəmmədi təbrik etməsindən və Müaviyənin yaxın adamlarının Hüseyni öldürəcəyini xəbər verməsindən bəhs edən hədislər danışırdı. İmam Hüseynin qətlinin səhnələşdirildiyi şəbih tamaşası isə aşura günü oynanırdı. Şəbih tamaşaları Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində oynansa da, Təbriz və Ərdəbildə oynanan şəbihlər mütəşəkkilliyi, dramatikliyi ilə diqqəti cəlb edirdi.
Kommunist ideologiyasının hakim olduğu sovet dövründə Kərbəla hadisələrinin qeyd edilməsi qadağan olunmuş, hətta hökumət rəsmilərinin insanları bundan uzaqlaşdırmaq üçün mərasimin keçirildiyi ələm ağacının dibinə it bağladığı, oranı mundarladığına dair faktlar mövcuddur. Nəticədə Azərbaycanda XX əsrin əvvəllərinə qədər mütəmadi şəkildə keçirilən şəbih tamaşaları unudulmuş, haqqında ancaq o dövrün mətbuatından və bir sıra müəlliflərin əsərlərindən məlumat almaq mümkündür.
Yazılı qaynaqlara görə, sayları otuzdan çox olan şəbihlərin ("Əliəkbərin şəbihi", "Həzrət Abbasın şəbihi", "İmam Hüseynin şəbihi", "Səkinənin vəfatı", "Qasımın otağı", "Qasımın şəbihi", "Əsirlərin qayıtması", "Hürrün şəhadəti", "Fatimənin qətli", "Kərbəla davası", "Mədinə səfəri", "Müslümün qətli", "Kərbəla müsibəti", "Əlinin qətli" və s.) əksəriyyətinin məzmunu dramatikdir. Bunlar həm Kərbəla hadisələrini, həm Kərbəla faciəsindən əvvəlki hadisələri (məsələn, Həzrət Əlinin Məhəmməd (s) peyğəmbərin qızı Fatimeyi-Zəhra ilə evlənməsi, İmam Hüseynin uşaqlıq çağları, Məhəmməd peyğəmbərin və Fatimənin vəfatı və s.), həm də Aşuradan sonra baş verənləri ("Vəfati-Səkinə", "Musanın şəbihi", "Muxtarın şəbihi" və s.) göstərməyə xidmət edir. "Ömər cəhənnəmdə", "Tərs toy" kimi bəzi şəbihlər isə parodiya janrındadır, burada ikinci xəlifə Ömər, Şümür, Yezid, İbn Ziyad, bir sözlə Kərbəla müsibətini törədənlər və ya Kərbəla faciəsinin baş verməsində günahkar olanlar lağa qoyulur, gülünc vəziyyətdə təqdim edilirlər.
Şəbih tamaşaları Azərbaycanda professional teatrın inkişafına da öz təsirini göstərmişdi. Azərbaycan teatrının H. Ərəblinski, S. Ruhulla, M. A. Əliyev, A. M. Şərifzadə, İ. İsfahanlı kimi görkəmli aktyorları professional səhnəyə qədəm qoymamışdan əvvəl şəbih tamaşalarında bir aktyor kimi yetişmişlər. Azərbaycan səhnəsinin qocaman xadimlərindən biri Rüstəm Kazımov on beş ildən artıq şəbih tamaşalarında rejissorluq etmiş, istedadlı gəncləri öz ətrafına toplamışdı.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Şəbih tamaşalarının dramaturgiyası və hazırlanma xüsusiyyətləri haqqında". 2022-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-07.
- . 2016-10-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sebih meydan tamasalarinin bir novudur Sebih sozunun tercumesi oxsar benzer demekdir Sebih hem formaca hem de menaca dini xarakter dasiyir ve bir misteriya tamasasi olaraq Yaxin ve Orta Serqde o cumleden Azerbaycanda genis yayilmisdir Bu teatrin ozunemexsus dramaturgiyasi ve teatr poetikasi vardir ki burada esas munaqise xetti Xelife Elinin oglu Huseynin ve ona qarsi fitne fesadlar hazirlayan Yezidin terefdarlari arasinda geden mubarize esasinda inkisaf edir Tarixde Kerbela musibeti adi ile yadda qalan bu qetliam 72 nefer Huseynin yaxinlari islam tarixinde ibret dersi olaraq bu gun de bele unudulmur VIII esrden uzuberi sieler Peygemberin nevesi Huseyne agilar deyib aglayir teziyeler kecirirler TarixiXV esrden etibaren Azerbaycanda genis qeyd olunan sebih tamasalari meherremlik ritualinin terkib hissesidir Sebih bir sira ereb olkelerinde elece de Ehli beyt e bagliligi ile secilen ve sielerin six yasadigi Azerbaycan Iran Efqanistan Turkiye ve Hindistanda genis kecirilmisdi Sebih sadece merasimden ibaret olmayan otuzdan artiq muxtelif mezmunlu ve janrli tamasanin umumi adidir Onlari birlesdiren esas cehet ise Kerbelanin timsalinda zalima zulme qarsi Allahin zeferini Islamin tentenesini eks etdirmesidir Bele meydan tamasalarinin Sefeviler dovrunden etibaren daha genis yayildigini tarixi faktlar da subut edir Sebih tamasalarinin esas movzusunu Hezret Elinin oglu ucuncu imam Hezret Huseyn ve terefdarlarinin 680 ci ilde Yezid ve onun coxsayli ordusuna qarsi apardigi mubarize teskil edir Bu mubarize meherrem ayinin ilk on gununden baslayaraq Kerbela sehidlerinin qirxi cixanadek duzenlenen sebihlerle kecirilirdi Kerbela hadiseleri teatr formasinda yalniz Iran Anadolu Azerbaycan ve Hindistanda gosterilir sie mezhebinin yayildigi Iraq Liviya ve Yemende qeyd olunsa da teatrlasdirilmis hisseye yer verilmir Teatr unsurleri yalniz yas torenlerinde bezi rituallarda ozunu gosterir Azerbaycanda tarixen en cox oynanan sebihler Eliekberin sebihi Ebulfezl Abbasin sebihi Qasimin sebihi Hurrun sebihi Hezret Huseynin sebihidir Sebih tamasalarinin teskili ile xalq arasinda sebihgerdan adlandirilan pesekar sexsler mesgul olurdu Sebih tamasalari Meherrem ayinin ilk gunu rovzexanlarin mersiye deyen cixislari ile baslayirdi Onlar Kerbela hadiselerini yad edir dini qanunlarin goylere bagliligindan Huseynin doguldugu gun Cebrayilin gelib Mehemmedi tebrik etmesinden ve Muaviyenin yaxin adamlarinin Huseyni oldureceyini xeber vermesinden behs eden hedisler danisirdi Imam Huseynin qetlinin sehnelesdirildiyi sebih tamasasi ise asura gunu oynanirdi Sebih tamasalari Azerbaycanin muxtelif bolgelerinde oynansa da Tebriz ve Erdebilde oynanan sebihler mutesekkilliyi dramatikliyi ile diqqeti celb edirdi Kommunist ideologiyasinin hakim oldugu sovet dovrunde Kerbela hadiselerinin qeyd edilmesi qadagan olunmus hetta hokumet resmilerinin insanlari bundan uzaqlasdirmaq ucun merasimin kecirildiyi elem agacinin dibine it bag ladigi orani mundarladigina dair faktlar movcuddur Neticede Azerbaycanda XX esrin evvellerine qeder mutemadi sekilde kecirilen sebih tamasalari unudulmus haqqinda ancaq o dovrun metbuatindan ve bir sira muelliflerin eserlerinden melumat almaq mumkundur Yazili qaynaqlara gore saylari otuzdan cox olan sebihlerin Eliekberin sebihi Hezret Abbasin sebihi Imam Huseynin sebihi Sekinenin vefati Qasimin otagi Qasimin sebihi Esirlerin qayitmasi Hurrun sehadeti Fatime nin qetli Kerbela davasi Medine seferi Muslumun qetli Kerbela musibeti Elinin qetli ve s ekseriyyetinin mezmunu drama tik dir Bunlar hem Kerbela hadiselerini hem Kerbela faciesinden evvelki hadiseleri meselen Hezret Elinin Mehemmed s peygemberin qizi Fatimeyi Zehra ile evlenmesi Imam Huseynin usaqliq caglari Mehemmed peygemberin ve Fatimenin vefati ve s hem de Asuradan sonra bas verenleri Vefati Sekine Musanin sebihi Muxtarin sebihi ve s gostermeye xidmet edir Omer cehennemde Ters toy kimi bezi sebihler ise parodiya janrindadir burada ikinci xelife Omer Sumur Yezid Ibn Ziyad bir sozle Ker bela musibetini toredenler ve ya Kerbela faciesinin bas vermesinde gunahkar olanlar laga qoyulur gulunc veziy yetde teqdim edilirler Sebih tamasalari Azerbaycanda professional teatrin inkisafina da oz tesirini gostermisdi Azerbaycan teatrinin H Ereblinski S Ruhulla M A Eliyev A M Serifzade I Isfahanli kimi gorkemli aktyorlari professional sehneye qedem qoymamisdan evvel sebih tamasalarinda bir aktyor kimi yetismisler Azerbaycan sehnesinin qocaman xadimlerinden biri Rustem Kazimov on bes ilden artiq sebih tamasalarinda rejissorluq etmis istedadli gencleri oz etrafina toplamisdi IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Sebih tamasalarinin dramaturgiyasi ve hazirlanma xususiyyetleri haqqinda 2022 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 07 2016 10 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 03 07