Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şeyx Xəzəl bin Cabir xan əl-Ərəbi (ərəb. الشيخ خزعل بن جابر الكعبي) — Qacar dövründə,Xuzistan (o zaman Ərəbistan) yarı-muxtar hökmdarı idi.
| Şeyx Xəzəl | |
|---|---|
| شیخ خزعل | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | (72 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |  İran |
| Həyat yoldaşı | Fəxrossəltənə |
| Milliyyəti | Ərəb |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Seyx Xəzəl Bəni Kəb qəbiləsindən və İranın İngiltərə yönümlü adamlarından idi ki, məşrutə dövründən etibarən, Xuzistan əyalətində İranın siyasi hadisələrində əhəmmiyyətli rol oynamışdı. O məşrutiyyət inqilabından havadarlıq elədi və ikinci dünya muharibəsində İngiltərəyə dəyərli yardımlar elədi. Beləliklə, o eliyə bildi İngiltərənin tam əminliyin özünə cəlb eləsin və o dövlətin arxa durmasila Xuzistanın güclü və taysız hakiminə çevirilsin. Xuzistan kimi neft çıxan və stratejik reqyonun əhəmiyyəti və mövqeyini nəzərə alaraq, Şeyx Xəzəlin olması Britaniyaya çox yüksək əhəmiyyətə malik idi. Amma nəhayətən Şəmsi 1303-cü ildə Rza xan vasitəsilə İranın və Xuzistanın siyasət səhnəsindən silindi.
O zaman ki Rza xan Xəzəlin aradan qaldırmasına əl atdı, Səadət Qiyamı Komitəsinin təhriklərini ona əlamət bildi ki, Şeyx Xəzəl Xuzistanın İrandan ayrılmasını istəyir və İngiltərə dövləti də bu pis fikirdə ondan himayə edir. Beləliklə belə göstərdi ki, Şeyx Xəzəlin aradan qaldırması, İranın parçalanmasının qarşısın almaq və İngiltərənin ən əhəmiyyətli amili və o dövlətin mənfəətlərilə mübarizə deməkdir. "Səfər name-ye Xuzistan" kitabı təkcə bu baxımın ilqası və əsaslandırması üçün idi. Rza xandan peyrovluqda, sair Pəhləvi sevərlər və Pəhləvi yazıçıları da bu iddianın izahında yazıblar və Pəhləvi tarixçilik mətnlərindən bir toplumun buna ixtisas veriblər. Beləki, çoxlu o kimsələr ki, tarixi bilikləri adı gələn tarixçiliyə həsr olub, Şeyx Xəzəlin siyasi həyatının kino filmindən təkcə 1303-cü il böyüdülmüş və təhrif olunmuş şəkili yadlarındadır və görürlər.
Amma rayic Pəhləvi tarixçiliyindən müstəqil baxım, Şeyx Xəzəlin aradan qaldırmasından başqa bir rəvayəti var. Adı gələn baxımın əhəmmiyyətli fərz olunmuşları budur ki, Britaniya dövləti 1299-cu il çevrilişinin həyata kiçirilməsilə və daha bir əmin amilin iş üstünə gəlməsilə ki, Xuzistandan əlavə, İranın başa-başından onlara əlverişli olsun, daha yerli cuzi dəstpərvərdələrdən ehtiyacsız olub və onlara artıq və istehlak dövranları başa çatmış bir alət kimi baxırdırlar. Bu səbəbdən onların aradan qaldırmasın öz öhdəsinə götürdü və o qədər ki, kodota dövlətinin qurulması və möhkəmlənməsindən əmin olurdu. Bu yerli dəstpərvərdələrin himayəsindən əl çəkirdi və kodota dövlətin onların aradan qaldırmasında yardım eliyirdi. Bu ehtiyatlı və tədrici prosesdə Xəzəl onların ən əhəmiyyətli və sonuncusu idi. Bu baxımdan, Xəzəlin aradan qaldırması nə fəqət İngiltərəyə qarşı təşəbbüs deyildi, bəlkə həqiqətdə, o dövlətin istəyi və onun proqramları və mənfəətləri istiqamətindədir.
Belə nəzərə gəlir ki bu baxımın təsdiqində olan çoxlu subutlardan əlavə, ən azı Britaniya xarici işlər nazirliyinin yayılmış sənədləridə Pəhləvi tarixşünaslığında hakim olan baxımı etibarsız eliyib və müstəqil baxımı təsdiq eliyir.
Lorin 7 fevral 1924/ 17 bəhmən 1302, sadəcə bir il Xəzəlin aradan qaldırmasından öncə verdiyi raportda deyir ki, Şeyx indi üyğunsuz bir kəsə çevrilib ki, onun taleyi əsil mülahizədən ayrılmış olmalıdır və indi əsil mülahizə sabit və birparça İran, Sovetin Hindustan və Fars körfəzinə olan hədəsinin qarşısında qoruyucu bir divardır.
O, 20 fevral 1922/1 İsfənd 1300-də bir başqa raportda yazır: "Rza xan o iş ki, İngiltərəlilər istiyirdi İngiltərəlilərin əlilə həyata keçsin, İranlıların əlilə ediləcək. 1301-ci ilin 12 şəhrivərində o Korzona bir raportda yazır: "Daima gərək xatırladaq ki, bizmlə İran arası münasibətlərdə əsil norma, Tehrandır. Və bu ki, İran imperiyasının tam bir parçalığı, tam şəkildə və uzun zaman boyu Britaniyanın mənfəətlərinə bizim yerli xüsusi dəst pərvərdələrimizin ayrı-ayrı üstünlüyündən daha əhəmmiyyətlidir.
10 yanvar 1923/19 Dey 1301 başqa bir məruzədə Rza xanın bir sıra irəlilişlərindən əmin olandan sonra yazır : "İndi vaxtı yetişib ki, yerli dəst pərvərdələrimiz ilə ilgilərimizi boşaldaq və muharibə naziri (Rza xan)-a arxa durmaq yəqin ki, yerli dostluqlarımızı pozmaq deməkdir ki, ən əhəmmiyyətli və ən çətini əlbəttə ki, Mühəmmərə Şeyxi (Xəzəl) dir. Başqa bir məruzədə deyib, Rza xan eliyə bilər bizim üçün çox dəyərli olsun və nigaranlığın açıqlıyır ki, əgər Rza xan işlərində uğur qazanmiya, onun düşmənləri Tehranda firsət bilib onu işdən qırağa qoyarlar.
Başqa məruzələrdə gəlib, Rza xan hazırlıqdan sonra, İngiltərə məqamlarına əminlik verir ki, cənubun uğurlu əməliyyatına hazırdır. Onun heysiyyəti təhlükəlidir və cənuba getməlidir. İngiltərə dövləti isə bu əminlikdən sonra və Rza xanın qorunub möhkəmləndirməsi probleminin gərəkliyin nəzərə alaraq, nə fəqət tədriclə və hiss olunmaz şəkildə Xəzəlin himayəsindən əl götürdülər, habelə sayir koçərilərin ondan arxa durma qarşısın aldılar və nəhayətən ona Rza xana baş əyməyə əmr etdilər.
Bunlar bütünlüklə Britaniyanın xarici işlər nazirliyi məruzələrində əks olunub. Nümunəvi olaraq Xəzəlin aradan qaldırılmasına tam şəkildə zəmin yaranandan sonra, onlar ki, illər boyu onu mərkəzi dövlətlərlə üzləşmaqda və vergi verməməkdə yardım eliyirdilər, nəhayət rəsmi şəkildə bir məktubla ona yazdılar ki, o mərkəzi dövlətə qarşı üsyan və vergi verməmək səbəbindən, Britaniyanın onun muxtarlığın qoruyan öhdəliklərinə əsaslanmaq haqqını əldən verib, çunki bu öhdəliklər mərkəzi hökumətə vəfadarlıqla şərtlənmiş idi!
Nəhayət Lorin, İngiltərənin Əhvazda olan konsulluğuna əmr eliyir ki, Şeyxi məcbur eliyə baş əyib Rza xana tabe olsun.
Qaynaqlar
- خَزْعَل خانْ موسوعة الأعلام، خير الدين الزركلی، 1980 Arxivləşdirilib 2012-07-15 at Archive.today
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyx Xezel bin Cabir xan el Erebi ereb الشيخ خزعل بن جابر الكعبي Qacar dovrunde Xuzistan o zaman Erebistan yari muxtar hokmdari idi Seyx Xezelشیخ خزعلDogum tarixi 18 avqust 1863Dogum yeri Besre vilayeti Osmanli imperiyasiVefat tarixi 24 may 1936 72 yasinda Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranVetendasligi IranHeyat yoldasi FexrosselteneMilliyyeti ErebFealiyyeti siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSeyx Xezel Beni Keb qebilesinden ve Iranin Ingiltere yonumlu adamlarindan idi ki mesrute dovrunden etibaren Xuzistan eyaletinde Iranin siyasi hadiselerinde ehemmiyyetli rol oynamisdi O mesrutiyyet inqilabindan havadarliq eledi ve ikinci dunya muharibesinde Ingiltereye deyerli yardimlar eledi Belelikle o eliye bildi Ingilterenin tam eminliyin ozune celb elesin ve o dovletin arxa durmasila Xuzistanin guclu ve taysiz hakimine cevirilsin Xuzistan kimi neft cixan ve stratejik reqyonun ehemiyyeti ve movqeyini nezere alaraq Seyx Xezelin olmasi Britaniyaya cox yuksek ehemiyyete malik idi Amma nehayeten Semsi 1303 cu ilde Rza xan vasitesile Iranin ve Xuzistanin siyaset sehnesinden silindi O zaman ki Rza xan Xezelin aradan qaldirmasina el atdi Seadet Qiyami Komitesinin tehriklerini ona elamet bildi ki Seyx Xezel Xuzistanin Irandan ayrilmasini isteyir ve Ingiltere dovleti de bu pis fikirde ondan himaye edir Belelikle bele gosterdi ki Seyx Xezelin aradan qaldirmasi Iranin parcalanmasinin qarsisin almaq ve Ingilterenin en ehemiyyetli amili ve o dovletin menfeetlerile mubarize demekdir Sefer name ye Xuzistan kitabi tekce bu baximin ilqasi ve esaslandirmasi ucun idi Rza xandan peyrovluqda sair Pehlevi severler ve Pehlevi yazicilari da bu iddianin izahinda yaziblar ve Pehlevi tarixcilik metnlerinden bir toplumun buna ixtisas veribler Beleki coxlu o kimseler ki tarixi bilikleri adi gelen tarixciliye hesr olub Seyx Xezelin siyasi heyatinin kino filminden tekce 1303 cu il boyudulmus ve tehrif olunmus sekili yadlarindadir ve gorurler Amma rayic Pehlevi tarixciliyinden musteqil baxim Seyx Xezelin aradan qaldirmasindan basqa bir revayeti var Adi gelen baximin ehemmiyyetli ferz olunmuslari budur ki Britaniya dovleti 1299 cu il cevrilisinin heyata kicirilmesile ve daha bir emin amilin is ustune gelmesile ki Xuzistandan elave Iranin basa basindan onlara elverisli olsun daha yerli cuzi destperverdelerden ehtiyacsiz olub ve onlara artiq ve istehlak dovranlari basa catmis bir alet kimi baxirdirlar Bu sebebden onlarin aradan qaldirmasin oz ohdesine goturdu ve o qeder ki kodota dovletinin qurulmasi ve mohkemlenmesinden emin olurdu Bu yerli destperverdelerin himayesinden el cekirdi ve kodota dovletin onlarin aradan qaldirmasinda yardim eliyirdi Bu ehtiyatli ve tedrici prosesde Xezel onlarin en ehemiyyetli ve sonuncusu idi Bu baximdan Xezelin aradan qaldirmasi ne feqet Ingiltereye qarsi tesebbus deyildi belke heqiqetde o dovletin isteyi ve onun proqramlari ve menfeetleri istiqametindedir Bele nezere gelir ki bu baximin tesdiqinde olan coxlu subutlardan elave en azi Britaniya xarici isler nazirliyinin yayilmis senedleride Pehlevi tarixsunasliginda hakim olan baximi etibarsiz eliyib ve musteqil baximi tesdiq eliyir Lorin 7 fevral 1924 17 behmen 1302 sadece bir il Xezelin aradan qaldirmasindan once verdiyi raportda deyir ki Seyx indi uygunsuz bir kese cevrilib ki onun taleyi esil mulahizeden ayrilmis olmalidir ve indi esil mulahize sabit ve birparca Iran Sovetin Hindustan ve Fars korfezine olan hedesinin qarsisinda qoruyucu bir divardir O 20 fevral 1922 1 Isfend 1300 de bir basqa raportda yazir Rza xan o is ki Ingiltereliler istiyirdi Ingilterelilerin elile heyata kecsin Iranlilarin elile edilecek 1301 ci ilin 12 sehriverinde o Korzona bir raportda yazir Daima gerek xatirladaq ki bizmle Iran arasi munasibetlerde esil norma Tehrandir Ve bu ki Iran imperiyasinin tam bir parcaligi tam sekilde ve uzun zaman boyu Britaniyanin menfeetlerine bizim yerli xususi dest perverdelerimizin ayri ayri ustunluyunden daha ehemmiyyetlidir 10 yanvar 1923 19 Dey 1301 basqa bir meruzede Rza xanin bir sira irelilislerinden emin olandan sonra yazir Indi vaxti yetisib ki yerli dest perverdelerimiz ile ilgilerimizi bosaldaq ve muharibe naziri Rza xan a arxa durmaq yeqin ki yerli dostluqlarimizi pozmaq demekdir ki en ehemmiyyetli ve en cetini elbette ki Muhemmere Seyxi Xezel dir Basqa bir meruzede deyib Rza xan eliye biler bizim ucun cox deyerli olsun ve nigaranligin aciqliyir ki eger Rza xan islerinde ugur qazanmiya onun dusmenleri Tehranda firset bilib onu isden qiraga qoyarlar Basqa meruzelerde gelib Rza xan hazirliqdan sonra Ingiltere meqamlarina eminlik verir ki cenubun ugurlu emeliyyatina hazirdir Onun heysiyyeti tehlukelidir ve cenuba getmelidir Ingiltere dovleti ise bu eminlikden sonra ve Rza xanin qorunub mohkemlendirmesi probleminin gerekliyin nezere alaraq ne feqet tedricle ve hiss olunmaz sekilde Xezelin himayesinden el goturduler habele sayir kocerilerin ondan arxa durma qarsisin aldilar ve nehayeten ona Rza xana bas eymeye emr etdiler Bunlar butunlukle Britaniyanin xarici isler nazirliyi meruzelerinde eks olunub Numunevi olaraq Xezelin aradan qaldirilmasina tam sekilde zemin yaranandan sonra onlar ki iller boyu onu merkezi dovletlerle uzlesmaqda ve vergi vermemekde yardim eliyirdiler nehayet resmi sekilde bir mektubla ona yazdilar ki o merkezi dovlete qarsi usyan ve vergi vermemek sebebinden Britaniyanin onun muxtarligin qoruyan ohdeliklerine esaslanmaq haqqini elden verib cunki bu ohdelikler merkezi hokumete vefadarliqla sertlenmis idi Nehayet Lorin Ingilterenin Ehvazda olan konsulluguna emr eliyir ki Seyxi mecbur eliye bas eyib Rza xana tabe olsun Qaynaqlarخ ز ع ل خان موسوعة الأعلام خير الدين الزركلی 1980 Arxivlesdirilib 2012 07 15 at Archive today