Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İşsizlik (ing. unemployment) — iqtisadi fəal əhalinin müəyyən hissəsinin öz iş qüvvəsini tətbiq edə bilmədiyini əks etdirən sosial-iqtisadi hadisədir. İşsizlik insanlara birbaşa və ən sərt şəkildə təsir edən makroiqtisadi problemdir. İşsizliyin tez-tez siyasi müzakirələrin mərkəzində olması da təəccüblü deyildir. İşsizliyin yüksək səviyyəsi iş qüvvəsi resursundan dövlətin səmərəli istifadə qabiliyyətinin olmadığını göstərir. İşsizliyi doğuran amillər: iqtisadi böhran, yüksək inflyasiya, iqtisadiyyatın struktur yenidənqurulması, texniki tərəqqi, dövlətin demoqrafik siyasəti və s. Ölkədə işsizliyin səviyyəsinin xarakteristikası üçün müxtəlif göstəricilərdən istifadə olunur; işsizlərin ümumi sayı, iqtisadi fəal əhalinin ümumi sayında işsizlərin xüsusi çəkisi, işsizliyin orta davamlılığı, uzunmüddətli işsizlərin iqtisadi fəal əhalidə payı və s. İşsizliyin real miqyasının müəyyənləşdirilməsində gizli işsizlik amili cətinlik yaradır. İqtisadiyyatda işsizliyin həcmi işçi qüvvəsində çalışmayan hissənin faiz göstəricisi əks etdirən işsizlik dərəcəsi ilə ölçülür. İşsizlik dərəcəsinin hesablanması üçn ilk növbədə aşağıdakı 4 kateqoriya müəyyən edilməlidir:
- Məşğullar. Bura hər hansı ödənişli işdə çalışanlar, eləcə də müəyyən səbəblərdən (xəstəlik, tətil) işə çıxmayanlar daxildir;
- İşsizlər. Bu kateqoriyaya hazırda işi olmayan, iş axrarısında olan və işə yaralı şəxslər daxildir. Burada əsas məsələ, şəxsin işinin olmaması yox, iş axtarışında olmasıdır;
- İşçi qüvvəsi. Bura həm işi olanlar, həm də işsizlər daxildir;
- İşçi qüvvəsinə daxil olmayanlar. Bura pensiyaya çıxanlar, istirahət edənlər, təhsil alan şəxslər, iş tapa bilməyib ruhdan düşmüş işsizlər, işləməyə yararsız olanlar daxildir.
İşsizliyin aşağıdakı formaları var:
- Friksion işsizlik o zaman yaranır ki, şəxs çalışa biləcəyi iş var, amma bu işi axtarıb tapmaq üçün çox uzun bir vaxt lazımdır.
- Struktur işsizlik. Bəzən şirkətlər yeni texnologiya tətbiq edir və ya istehsal istiqamətini dəyişir. Bu zaman yeni texnologiyadan istifadə edə bilməyən və ya yeni istehsal sahəsinə uyğun olmayan işçilərə ehtiyac qalmır. Bu zaman yaranan işsizliyə Struktur işsizlik deyilir.
- Dövrü(tsikl) işsizlik. Bu işsizlik forması sənayenin tənəzzülü, istehsalda işçi qüvvəsinə olan tələbin aşağı düşməsi nəticəsində yaranır.
İqtisadi Və Ya Təbii Böhrana Səbəb Olanlar
Təbii- Friksion,struktur işsizlik
İqtisadi-Dövrü(tsikl) işsizlik
İşsizliyin təbii səviyyəsində əmək haqqlarını və qiymətləri azaldan,yaxud artıran faktorlar tarazlıqda olur. Müasir iqtisadiyyatda, yüksək inflyasiya şəraitində işsizliyin səviyyəsi kifayət qədər aşağıdır. Struktur və friksion işsizliyi onun təbii səviyyəsi müəyyən edir. Bu şəraitdə inflyasiyanın ölçüləri məhduddur. Dövri faktorlar isə işsizliyin səviyyəsini təbii həddən yuxarı qaldırır. Təbii işsizlik səviyyəsini hesablamaq üçün bir modeldən istifadə edilir. Modeldə istifadə ediləcək göstəricilər izah edək
- L - İşçi qüvvəsi;
- E - ;
- U - .
İşçi qüvvəsi işsizlərin və məşğulların cəminə bərabərdir:
L = E + U
Bu misalda, işsizlik dərəcəsi U/L kimi ifadə edilə bilər.
Sonra modelə iki göstərici əlavə edilir.
- İşdən çıxma dərəcəsi (s) – bir ay ərzində işdən ayrılanların məşğulların sayına nisbəti;
- İşə daxil olma dərəcəsi (f ) – bir ay ərzində işə daxil olanların işsizlərə olan nisbəti.
Əgər işsizlik səviyyəsində bir dəyişiklik olmursa, əmək bazarında sabitlikdir, başqa sözlə işə daxil olanların sayə (f x U) işdən ayrılanların sayına (s x E) bərabərdir:
fU = sE
Yuxarıdakı bərabərlikdən sabit işsizlik dərəcəsini tapmaqda istifadə edə bilərik. Bunu üçün ilk növbədə E-nin əvəzinə L-U ifadəsi (məşğulluq (E) bərabərdir işçi qüvvəsi (L) çıxılsın işsizlərin sayı(U)) yazılır:
fU = s(L-U)
İfadəni L-ə bölürük:
fU/L = s(L-U/L)
U/L-i, yəni işsizlik dərəcəsini tapsaq bərabərlik aşağıdakı formanı alacaq:
U/L = s/(s+f)
Bu bərabərlik sabir işsizlik dərəcəsinin (U/L) işə daxil olma (f ) və ayrılma (s) dərəcələri tərəfindən müəyyən olunduğunu göstərir. Işdən ayrılma dəcəsi (s) nə qədər yüksək olarsa, işsizlik də bir o qədər çox olar. İşə daxil olma dərəcəsi nə qədər yüksək olarsa, işsizlik bir o qədər az olar.
Bir misalda bunu izah edək. Hər ay işləyən şəxslərin 1%-i işdən ayrılır (s=0,01), işsizlərin isə 20%-i işə daxil olur (f=0,20). Bu zaman sabit işsilik dərəcəsi belə hesablanacaq:
U/L = 0.01 / (0.01+0.20) = 0,0476
Bu misalda işsizlik səviyyəsi təxminən 5%-dir.
ilə bağlı olan bu model iqtisadi siyasət baxımından əhəmiyyət daşıyır. Təbii işsizlik səviyyəsini aşağı salmağa yönələn hər bir siyasət ən azından işə daxil olma və işdən ayrılma dərəcələrindən birinə təsir etməlidir. Başqa sözlə, işə daxil olma və ya işdən ayrılma dərəcələrini dəyişən hər hansı bir siyasət eyni zamanda təbii işsizlik səviyyəsinə də təsir edir.
Dövlətin məşğulluq siyasəti
Bu istiqamətdə olan əksər dövlət siyasəti friksion işsizliyi azaldaraq təbii işsizliyin də səviyyəsini aşağı salmağa yönəlir. Dövlətə aid məğğulluq idarələri işsizlərin işləri tez tapması üçün boş iş yerləri ilə bağlı məlumatlar yayır. Digər yandan dövlət struktur işsizliyin fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün təlim proqramları da tətbiq edir ki, bu da inkişaf edən sənaye iqtisadiyyatında işçilərin yeni tələblərə uyğunlaşdırır. əgər bu proqramlar işə daxil olma dərəcəsini yüksəldərsə təbii işsizlik dərəcəsi də azalar . Dövlətin işsizliklə bağlı tətbiq etdiyi digər proqram isə tətbiqidir. Bu tədbir çərçivəsində çalışanlar işlərini itirdikdən sonra əmək haqqlarının bir hissəsini müəyyən müddət almağa davam edirlər. İşsizlik müavinətinin tətbiqi iqtisadiyyatda friksion və təbii işsizliyin artmasına səbəb olur. Belə ki, müəvinətdən faydalanan işsizlər təklif olunan bəzi işlərdən imtina edirlər, artarış müddətini uzadırlar. İşsizlərin davranışında baş verən bu dəyişiklik işə daxil olma dərəcəsini azaldır. Həmçinin gəlirlərinin bir hissəsinin təmin edildiyini bilən işçilər iş yerlərini dəyişməkdə, işdən çıxmaqda cəsarətli olurlar, eləcə də işin daimiliyi ilə o qədər maraqlanmırlar. Bu da işdən ayrılma dərəcəsini yüksəldən amildir
İşsizlik müavinətləri ilə bağlı araşdırma aparan iqtisadçılar daha çox işsizliyi azaldacaq tədbirlər işləyib hazırlayırlar. Bunlara misal olaraq, ixtisar həyata keçirən müəssisələrin işçiyə veriləcək müavinətin tam hissəsini ödəməsini göstərmək olar. Belə ki, qısa müddətli iqtisadi çətinlik dövründə yüksək məbləğlər hesabına işçini ixtisar edib, bu dövr bitdikdən sonra yeni işçilər axtarmaq və yetişdirmək xərclərini nəzərə alan sahibkarlar bu fikirlərindən daşınır. İşsizliklə bağlı müzakirə olunan əsas məsələlərdən də biri . Bu dövlətin müəssisələrə əmək haqqının aşağı həddi ilə bağlı məhdudiyyət tətbiq etməsidir. Minimum əmək haqqı işçi qüvvəsinin əksər hissəsinə təsir etmir, çünki onlar bu həddən yuxarı əmək haqqı alırlar. Amma minimum əmək haqqı bəzi işçilərin, xüsusilə də təcrübəsiz və ixtisassız işçilərin maaşının tarazlıq əmək haqqından yuxarı olmasına səbəb olur. Bu da müəssisələrin belə işçilərə olan tələbini aşağı düşməsinə səbəb olur və bu işçilərin iş tapmaq imkanı azalır
İqtisadçılar minimum əmək haqqının siyasətinin ən çox gənc işçilərə təsir etdiyini irəli sürürlər. Onlar bunu iki səbəblə izah edirlər
- Birincisi, gənclər işçi qüvvəsinin daha az təcrübəyə və biliyə sahib olan hissəsi təşkil edirlər bu səbəbdəndə onlara təklif olunan əmək haqqı aşağıdır.
- İkincisi, gənc işçilər əməklərinin qarşılığını yalnız maaşla deyil, “işi işdə öyrənmək” kimi diğər yollarla da alırlar.
Yuxarıda göstərilən iki səbəbdən işçi qüvvəsinin təklifi ona olan tələblə müqayisədə çoxdur. Minimum əmək haqqı gənclərdə digər işçi qruplarına nisbətən daha çox müşahidə olunmaqdadır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- (PDF). 2014-08-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-21.
- Samuelson A.P., Nordhaus D.W. Macroeconomics. 2010. Səh 309
- Samuelson, 2010. Səh 310
- Atakişiyev M.C.,Mikro və Makroiqtisadiyyat. Bakı,2010. səh 392
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh. 178-179
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh. 181
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh 182
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh 184
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh 185
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Issizlik ing unemployment iqtisadi feal ehalinin mueyyen hissesinin oz is quvvesini tetbiq ede bilmediyini eks etdiren sosial iqtisadi hadisedir Issizlik insanlara birbasa ve en sert sekilde tesir eden makroiqtisadi problemdir Issizliyin tez tez siyasi muzakirelerin merkezinde olmasi da teeccublu deyildir Issizliyin yuksek seviyyesi is quvvesi resursundan dovletin semereli istifade qabiliyyetinin olmadigini gosterir Issizliyi doguran amiller iqtisadi bohran yuksek inflyasiya iqtisadiyyatin struktur yenidenqurulmasi texniki tereqqi dovletin demoqrafik siyaseti ve s Olkede issizliyin seviyyesinin xarakteristikasi ucun muxtelif gostericilerden istifade olunur issizlerin umumi sayi iqtisadi feal ehalinin umumi sayinda issizlerin xususi cekisi issizliyin orta davamliligi uzunmuddetli issizlerin iqtisadi feal ehalide payi ve s Issizliyin real miqyasinin mueyyenlesdirilmesinde gizli issizlik amili cetinlik yaradir Iqtisadiyyatda issizliyin hecmi isci quvvesinde calismayan hissenin faiz gostericisi eks etdiren issizlik derecesi ile olculur Issizlik derecesinin hesablanmasi ucn ilk novbede asagidaki 4 kateqoriya mueyyen edilmelidir Mesgullar Bura her hansi odenisli isde calisanlar elece de mueyyen sebeblerden xestelik tetil ise cixmayanlar daxildir Issizler Bu kateqoriyaya hazirda isi olmayan is axrarisinda olan ve ise yarali sexsler daxildir Burada esas mesele sexsin isinin olmamasi yox is axtarisinda olmasidir Isci quvvesi Bura hem isi olanlar hem de issizler daxildir Isci quvvesine daxil olmayanlar Bura pensiyaya cixanlar istirahet edenler tehsil alan sexsler is tapa bilmeyib ruhdan dusmus issizler islemeye yararsiz olanlar daxildir Issizliyin formalari Issizliyin asagidaki formalari var Friksion issizlik o zaman yaranir ki sexs calisa bileceyi is var amma bu isi axtarib tapmaq ucun cox uzun bir vaxt lazimdir Struktur issizlik Bezen sirketler yeni texnologiya tetbiq edir ve ya istehsal istiqametini deyisir Bu zaman yeni texnologiyadan istifade ede bilmeyen ve ya yeni istehsal sahesine uygun olmayan iscilere ehtiyac qalmir Bu zaman yaranan issizliye Struktur issizlik deyilir Dovru tsikl issizlik Bu issizlik formasi senayenin tenezzulu istehsalda isci quvvesine olan telebin asagi dusmesi neticesinde yaranir Iqtisadi Ve Ya Tebii Bohrana Sebeb Olanlar Tebii Friksion struktur issizlik Iqtisadi Dovru tsikl issizlik Tebii issizlik Issizliyin tebii seviyyesinde emek haqqlarini ve qiymetleri azaldan yaxud artiran faktorlar tarazliqda olur Muasir iqtisadiyyatda yuksek inflyasiya seraitinde issizliyin seviyyesi kifayet qeder asagidir Struktur ve friksion issizliyi onun tebii seviyyesi mueyyen edir Bu seraitde inflyasiyanin olculeri mehduddur Dovri faktorlar ise issizliyin seviyyesini tebii hedden yuxari qaldirir Tebii issizlik seviyyesini hesablamaq ucun bir modelden istifade edilir Modelde istifade edilecek gostericiler izah edek L Isci quvvesi E U Isci quvvesi issizlerin ve mesgullarin cemine beraberdir L E U Bu misalda issizlik derecesi U L kimi ifade edile biler Sonra modele iki gosterici elave edilir Isden cixma derecesi s bir ay erzinde isden ayrilanlarin mesgullarin sayina nisbeti Ise daxil olma derecesi f bir ay erzinde ise daxil olanlarin issizlere olan nisbeti Eger issizlik seviyyesinde bir deyisiklik olmursa emek bazarinda sabitlikdir basqa sozle ise daxil olanlarin saye f x U isden ayrilanlarin sayina s x E beraberdir fU sE Yuxaridaki beraberlikden sabit issizlik derecesini tapmaqda istifade ede bilerik Bunu ucun ilk novbede E nin evezine L U ifadesi mesgulluq E beraberdir isci quvvesi L cixilsin issizlerin sayi U yazilir fU s L U Ifadeni L e boluruk fU L s L U L U L i yeni issizlik derecesini tapsaq beraberlik asagidaki formani alacaq U L s s f Bu beraberlik sabir issizlik derecesinin U L ise daxil olma f ve ayrilma s dereceleri terefinden mueyyen olundugunu gosterir Isden ayrilma decesi s ne qeder yuksek olarsa issizlik de bir o qeder cox olar Ise daxil olma derecesi ne qeder yuksek olarsa issizlik bir o qeder az olar Bir misalda bunu izah edek Her ay isleyen sexslerin 1 i isden ayrilir s 0 01 issizlerin ise 20 i ise daxil olur f 0 20 Bu zaman sabit issilik derecesi bele hesablanacaq U L 0 01 0 01 0 20 0 0476 Bu misalda issizlik seviyyesi texminen 5 dir ile bagli olan bu model iqtisadi siyaset baximindan ehemiyyet dasiyir Tebii issizlik seviyyesini asagi salmaga yonelen her bir siyaset en azindan ise daxil olma ve isden ayrilma derecelerinden birine tesir etmelidir Basqa sozle ise daxil olma ve ya isden ayrilma derecelerini deyisen her hansi bir siyaset eyni zamanda tebii issizlik seviyyesine de tesir edir Dovletin mesgulluq siyasetiBu istiqametde olan ekser dovlet siyaseti friksion issizliyi azaldaraq tebii issizliyin de seviyyesini asagi salmaga yonelir Dovlete aid meggulluq idareleri issizlerin isleri tez tapmasi ucun bos is yerleri ile bagli melumatlar yayir Diger yandan dovlet struktur issizliyin fesadlarini aradan qaldirmaq ucun telim proqramlari da tetbiq edir ki bu da inkisaf eden senaye iqtisadiyyatinda iscilerin yeni teleblere uygunlasdirir eger bu proqramlar ise daxil olma derecesini yukselderse tebii issizlik derecesi de azalar Dovletin issizlikle bagli tetbiq etdiyi diger proqram ise tetbiqidir Bu tedbir cercivesinde calisanlar islerini itirdikden sonra emek haqqlarinin bir hissesini mueyyen muddet almaga davam edirler Issizlik muavinetinin tetbiqi iqtisadiyyatda friksion ve tebii issizliyin artmasina sebeb olur Bele ki muevinetden faydalanan issizler teklif olunan bezi islerden imtina edirler artaris muddetini uzadirlar Issizlerin davranisinda bas veren bu deyisiklik ise daxil olma derecesini azaldir Hemcinin gelirlerinin bir hissesinin temin edildiyini bilen isciler is yerlerini deyismekde isden cixmaqda cesaretli olurlar elece de isin daimiliyi ile o qeder maraqlanmirlar Bu da isden ayrilma derecesini yukselden amildir Issizlik muavinetleri ile bagli arasdirma aparan iqtisadcilar daha cox issizliyi azaldacaq tedbirler isleyib hazirlayirlar Bunlara misal olaraq ixtisar heyata keciren muessiselerin isciye verilecek muavinetin tam hissesini odemesini gostermek olar Bele ki qisa muddetli iqtisadi cetinlik dovrunde yuksek meblegler hesabina iscini ixtisar edib bu dovr bitdikden sonra yeni isciler axtarmaq ve yetisdirmek xerclerini nezere alan sahibkarlar bu fikirlerinden dasinir Issizlikle bagli muzakire olunan esas meselelerden de biri Bu dovletin muessiselere emek haqqinin asagi heddi ile bagli mehdudiyyet tetbiq etmesidir Minimum emek haqqi isci quvvesinin ekser hissesine tesir etmir cunki onlar bu hedden yuxari emek haqqi alirlar Amma minimum emek haqqi bezi iscilerin xususile de tecrubesiz ve ixtisassiz iscilerin maasinin tarazliq emek haqqindan yuxari olmasina sebeb olur Bu da muessiselerin bele iscilere olan telebini asagi dusmesine sebeb olur ve bu iscilerin is tapmaq imkani azalir Iqtisadcilar minimum emek haqqinin siyasetinin en cox genc iscilere tesir etdiyini ireli sururler Onlar bunu iki sebeble izah edirler Birincisi gencler isci quvvesinin daha az tecrubeye ve biliye sahib olan hissesi teskil edirler bu sebebdende onlara teklif olunan emek haqqi asagidir Ikincisi genc isciler emeklerinin qarsiligini yalniz maasla deyil isi isde oyrenmek kimi diger yollarla da alirlar Yuxarida gosterilen iki sebebden isci quvvesinin teklifi ona olan teleble muqayisede coxdur Minimum emek haqqi genclerde diger isci qruplarina nisbeten daha cox musahide olunmaqdadir Hemcinin baxIstinadlar PDF 2014 08 15 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 21 Samuelson A P Nordhaus D W Macroeconomics 2010 Seh 309 Samuelson 2010 Seh 310 Atakisiyev M C Mikro ve Makroiqtisadiyyat Baki 2010 seh 392 N Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 178 179 N Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 181 N Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 182 N Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 184 N Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 185