Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

ümumiyyətlə müəyyən məhsula olan ümumi tələbi əks etdirir Bu əyrinin arxasında çoxlu sayda fərdin qərarları dayanır iste

İstehlakçının davranış nəzəriyyəsi

İstehlakçının davranış nəzəriyyəsi
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az

Ümumiyyətlə, müəyyən məhsula olan ümumi tələbi əks etdirir. Bu əyrinin arxasında çoxlu sayda fərdin qərarları dayanır. İstehlakçılar müəyyən qiymət səviyyəsində hər hansı bir məhsulun alışını həyata keçirirlər. Qiymət qalxdıqca alınan məhsulun həcmi azalır, qiymət düşdükdə isə əksinə. Bu qərarların araşdırılması tələb əyrisinin arxasında dayanan məsələlərin öyrənilməsində vacibdir. Mikroiqtisadiyyatda fərdlərin müəyyən məhsul alan zaman verdikləri qərarları öyrənən bölməyə və ya deyilir

image
Şəkil 1

İstehlakçının necə qərar verməsini və ya hansı məhsuldan və nə qədər alacağını müəyyənləşdirmək üçün ilk növbədə iki suala cavab axtarılır:

  • İstehlakçı nəyi almaq imkanına malikdir?
  • İstehlakçı nəyi almaq istəyir?

Büdcə məhdudiyyətləri

İlk sual istehlakçının imkanı ilə bağlıdır və büdcə məhdudiyyətləri əyrisi vasitəsi ilə izah edilir. Büdcə məhdudiyyətləri istehlakçıların almaq imkanı olduğu istehlak paketlərini üçün məhdudiyyətləri əks etdirən əyridir. Sadə formada izah olunarsa, bu əyri istehlakçının almaq imkanına malik olduğu iki məhsulun müxtəlif konbinasiyaları təmsil edən nöktələrin birləşməsindən əmələ gəlir.

Büdcə məhdudiyyətləri – alıcının verilmiş gəlir səviyyəsində ala biləcəyi əmtəə və xidmətlərin kombinasiyalarını (paketlərini) əks etdirir.

İnsanlar həmişə daha çox fayda əldə etmək məqsədi güdür. Amma məxaric imkanları gəlirlərlə məhdudlaşdığından, insanlar arzuladıqlarından daha az istehlak edirlər.

Əlbəttə insanlar gündəlik həyatlarında minlərlə məhsul arasında seçimlə üzləşirlər. Sadəlik üçün iki əmtəə (X, Y) alan istehlakçının qarşılaşdığı vəziyyəti təhlil edək. Fərz edək ki, istehlakçı ayda 1 000 manat maaş alır və gəlirinin hamısını X və Y əmtəələrinə xərcləyir. X və Y əmtəələrinin bir vahidinin qiyməti müvafiq olaraq 10 və 2 manatdır.

Şəkil 1-də istehlakçının ala biləcəyi X və Y əmtəələrinin müxtəlif kombinasiyaları göstərilib. A nöktəsində istehlakçı 100 ədəd x əmtəəsi aldığı halda Y əmtəəsindən ala bilmir. B nöktəsində isə bunun əksidir: Y əmtəəsi 500 ədəd, X əmtəəsi 0 ədəd.C nöktəsi isə bu xəttin ortasında yerləşir və istehlakçı hər bir əmtəənin alınmasına 500 manat xərcləyir: Y- 250, X- 50. Əlbəttə bu alıcının seçə biləcəyi X və Y kombinasiyalarından yalnız üçüdür. İstehlakçı bu xətt üzərində yerləşən istənilən nöktədəki kombinasiyaları əks etdirir.

Fərqsizlik əyriləri

İkinci sual isə istehlakçının hansı məhsuldan nə qədər istədiyini, onun üstün tutmaları ilə bağlıdır və Fərqsizlik əyrisi vasitəsi ilə izah edilir. Bu əyridə əks olunan istehlak paketləri tərkibinə görə fərqli olsa da, istehlakçıya eyni dərəcədə faydalılıq verir. Fərqsizlik əryiləri birdən çox ola bilər. Çünki, alıcının istəyi sonsuzdur və istehlak paketina daxil olan məhsulların həcmini eyni zamanda artırmaqla, daha çox faydalılıq əldə edər. Bu isə yeni əyridə əks olunacaqdır. Çünki, fərqsizlik əyrisi üzərində olan bütün nöktələr istehlakçı üçün faydalılıq baxımından eynidir.

Fərqsizlik əyriləri - mikroiqtisadi nəzəriyyəyə görə, alıcı üçün fayda baxımından fərqsiz olan müxtəlif əmtəə paketlərinin qrafik təsviridir. Belə ki, alıcı üçün bir fərqsizlik əyrisi üzərində olan nöktələrdəki hər hansı əmtəə paketi digərindən üstün deyildir. Başqa sözlə, əyri üzərində olan əmtəə paketləri fayda baxımından fərqlənmir. Nəticə etibarı ilə, fərqsizlik əyriləri eyni faydaya malik, iki əmtəədən ibarət olan paketləri özündə əks etdirən nöktələrin birləşməsindən əmələ gələn əyridir. Fəqsizlik əyriləri alıcıların mümkün istehlak variantlarını əks etdirilməsində istifadə edilir. Qrafik təsvir zamanı sonsuz sayda fərqsizlik əyriləri çəkmək mümkündür. Çünki hər bir halda daha çox fayda gətirən bir əmtəə paketi mövcuddur.

Tarixi

Fərqsilik əyriləri ilə bağlı məsələləri ilk dəfə irlandiyalı alim () tərəfindən 1881-ci ildə “Riyazi Fizika: Riyaziyyatın Davranış elminə tətbiqi haqqında Məqalə” (ing. Mathematical Psychics: an Essay on the Application of Mathematics to the Moral Sciences) tətqiq edilib. Bu əyriləri ilk dəfə 1906-cı ildə qrafik şəkildə italyan alim Vilfredo Pareto (ing. Vilfredo Pareto) tərəfindən “İqtisadi Siyasət Dərsliyi” (ing. Manual of Economic Policy) əks etdirilib. İngilis alim (ing. ) isə “Ordinalist faydalılıq nəzəriyyəsi”ndə fərqsizlik əyrilərini faydalılıqla əlaqələndirmişdir.

Fərqsizlik xəritəsi

Müxtəlif fərqsizlik əyrilərindən ibarət qrafiq fərqsizlik xəritəsi adlanır. Şəkil 2-də əks etdirilən qrafik topoqrafiq xəritəni xatırladır. Əgər bu xəritədə şimal-şərq istiqamətində hərəkət etsək, yüksək faydalılıq gətirən yeni bir səviyyəyə çatacıq. Amma bu “faydalılıq dağı”nın zirvəsi yoxdur. Çünki hər zaman daha çox faydalılıq gətirən nöktə vardır.

Fərqsizlik əyrilərinin xüsusiyyətləri

Fərqsizlik əyrilərinin aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:

1)Koordinat sisteminin yalnız müsbət hissəsində (I rüb) yer alır. Çünki, əmtəələrin həcminin mənfi olması istisna edilir.

2)Daha yüksək fərqsizlik əyrisi daha çox faydalılıq gətirir. İstehlakçıların üstünlükvermə nəzəriyyəsinə əsasən, istehlakçılar “daha çox daha yaxşıdır” (ing. more is better) deyə fikirləşirlər.

3)Mənfi meylliliyə malikdir. Əgər bir əmtəənin miqdarı artırsa, paketin faydalılığının eyni qalması üçün digərinin həcmi azalmalıdır. Əks halda yeni paketin faydalılığı əvvəlkindən çox olar. Başqa sözlə, əyri üzərində X əmtəəsinin miqdarı artdıqca, Y əmtəəsinin miqdarı azalır. (Bax: Şəkil 3)

4)Fərqsizlik əyriləri heç vaxt kəsişmir. Bunu bir misalla izah edək. Bildiyimiz kimi fərqsizlik əyriləri üzərindəki nöktələr faydalılıq baxımından bərabərdir. Şəkil 3-də görünür ki, A və B eyni əyrinin üzərindədir. Yəni fadalılıq baxımdan eynidir. Eyni ilə B və C nöktələridə eyni əyri üzərindədir. Nəticə etibarı ilə A və C istehlakçıya eyni faydalılığı verir. Şəkil 4-ə diqqət etsək, görərik ki, C-də həm X həm də Y əmtəəsinin həcmi A-dan çoxdur.

5)Tranzitivlik. Əgər I2{\displaystyle I_{2}}imageəyrisi üzərindəki nötələrin faydalılığı I1{\displaystyle I_{1}}image-dən, I3{\displaystyle I_{3}}image əyrisindəki nötələrin faydalılığı I1{\displaystyle I_{1}}image-dən çoxdursa, I3{\displaystyle I_{3}}image əyrisi I1{\displaystyle I_{1}}image-dən daha çox faydalılıq gətirən əmtəə paketlərindən ibarətdir. (Bax: Şəkil 5)

6)Fərqsizlik əyriləri içəri doğru çökükdür. Fərqsizlik əyrilərinin çöküklüyü marjinal əvəzetmə dərəcəsindən asılıdır. Marjinal əvəzetmə dərəcəsi (MRS) istehlakçıların bir əmtəəni digəri ilə əvəzetmək istəyidir. MRS adətən istehlakçıların sahib olduğu əmtəənin miqdarından asılıdır. Əgər əmtəənin miqdarı çoxdursa, istahlakçı onu rahat bir şəkildə əvəz etməyə hazırdır. Əksinə azdırsa, onu dəyişmək üçün tələb etiyi digər əmtəənin miqdarı artacaq. Bu səbəbdən fərqsizlik əyriləri içədi doğru çökükdür. Misalla baxaq. Şəkil 6-də A nöktəsində istehlakçının çoxlu çayı və az qoğalı var. Yəni, suzuz deyil, amma yeməyə ehtiyacı var. İstehlakçını 1 ədəd qoğaldan imtina etməsi üçün ona 6 stəkan çay təklif etmək lazımdır: marjinal əvəzetmə dərəcəsi 1 ədəd qoğal üçün 6 stəkan çaydır. Əksinə, B nöktəsində istehlakçı çoxlu sayda qoğala və az sayda çaya malikdir. Bu nöktədə o 1 stəkan çay üçün 1 ədəd qoğal verməyə razılaşır. MRS 1 ədəd qoğal üçün 1 ədəd çaydır. Beləliklə, fərqsizlik əyrisinin içə doğru çökük olması, istehlakçının əlindəki çoxlu sayda olan əmtəəni əvəzetmək istəyi ilə bağlıdır.

Fərqsizlik əyrilərinin növləri

Fərqsizlik əyriləri əmtəə paketinə daxil olan məhsulların bir-biri ilə olan əlaqəsindən asılı olaraq təsnifləşdirilir.

Mükəmməl əvəzedici əmtəələr

Fərz edin ki, sizə 5 və 10 manatlıq əskinazlardan ibarət pul paketi təqdim olunur. Belə olduqda siz paketdəni nominalların 5 və ya 10 manat olmasından daha çox pulun miqdarı ilə maraqlanacaqsınız. Hər hansı halda siz 10 manatı 2 ədəd 5 manatlıq əskinaza dəyişməyə hazırsınız. Belə olduqda fəqsizlik əyrisi Şəkil 7-da olduğu kimi düz xətt şəklində olur. Çünki, Marjinal əvəzetmə dərəcəsi həmişə eynidir (2x 5 manat = 10 manat, MRS=2). Belə əmtəələrə mükəmməl əvəzləyici əmtəələr deyilir.

Mükəmməl tamamlayıcı əmtəələr

Fərz edin ki, sizə əlcəklərdən ibarət əmtəə paketi təqdim edirlir. Əlcəklərdən birini sağ əlinizə, digərini isə sol əlinizə taxa bilərsiniz. Bu halda sizi əlcəklərin ümumi sayı yox, çütlərin sayı maraqlandıracaq. Əgər 2 ədəd sağ əlcək, 1 ədəd sol əlcək təqdim edilirsə, siz yalnız bir cüt əlcək geyə biləcəksiniz. Bu halda əlavə sağ əlcəyin sizin üçün əlavə bir faydası olmayacaq. Yəni, hətta 10 sağ əlcək və 1 sol əlcəyiniz olsa belə bunun verəcəyi faydalıq 1 cüt əlcəyin verəcəyi faydalıqdan çox olmayacaq, bu hal əksi üçün də (1 sağ əlcək, 10 sol əlcək) keçərlidir. Nəticə etibarı ilə bu əmtəə paketlərinin sizin üçün fayda baxımından fərqi yoxdur. Belə əmtəələrə mükəmməl tamamlayıcı əmtəələr deyilir. Bu növ əmtəə paketlərinin fərqsizlik əyrisi Şəkil 8-dəki kimi olacaq.

Yuxarıda göstərilənlər mümkün əmtəə paketlərində qütb xarakteri daşıyırlar. Yəni digər əmtəə paketləri üçün çəkilən fərqsizlik əyriləri aralıq mövqedə yerləşirlər. Məsələn, fərz edin ki, bir şirniyyat süfrəsinə çay və kofe qoyulması planlaşdırılır. Bunlar əvəzedici əmtəələr olsalar da, qonaqların zövqünün fərqli olması ehtimalına görə tamamlayıcı funksiyası da daşıyır. Yəni iki qütb arasında yerləşir (Bax: Şəkil 9).

Optimal seçim

image
Şəkil 10

Sonda istehlakçının hansı qərarı verəcəyini müəyyən etmək üçün yuxarıda göstərilən əyriləri bir yerdə nəzərə almalıyıq. Bu zaman büdcə məhdudiyyətləri və fərqsizlik əyrilərinin kəsişdiyi nöktədə istehlakçının optimal seçimi müəyyənləşir. Yəni, alıcının istəyi ilə onun imkanı üst-üstə düşür. (Bax: Şəkil 10)

Qiymət effekti və Tələb əyrisinə keçid

image
Şəkil 11

Qiymətdəki dəyişikliklər büdcə məhdudiyyətlərini də dəyişir. Şəkil 11-in A panelində göstərildiyi kimi, əgər X əmtəəsinin qiyməti artarsa, alıcılar müvafiq gəlir səviyyəsində ondan daha az alacaqlar və Büdcə məhdudiyyətləri əyrisi B1{\displaystyle B_{1}}image-dənB2{\displaystyle B_{2}}image-yə doğru yerini dəyişəcək. Y əmtəəsinin qiyməti dəyişmədiyindən bu əyrilərin başlanğıc nöktəsi sabit qalacaq. Əksinə X əmtəəsinin qiyməti aşağı endikdə B1{\displaystyle B_{1}}image əyrisi B3{\displaystyle B_{3}}image əyrisinə doğru yerini dəyişəcək.

Qiymətlərin qalxması zamanı istehlakçılar faydalarını maksimum etmək üçün B2{\displaystyle B_{2}}image -yə uyğun yeni bir fərqsizlik əyrisinə keçəcəklər. Bu optimal nöktə olan A-nın B-yə keçməsinə səbəb olacaq ki, nəticədəY1{\displaystyle Y_{1}}image Y2{\displaystyle Y_{2}}image-yə, X1{\displaystyle X_{1}}image-də X2{\displaystyle X_{2}}image-yə keçəcək. Əksinə, X əmtəəsinin qiyməti aşağı enərsə, A nöktəsi C-yə, Y1{\displaystyle Y_{1}}image Y3{\displaystyle Y_{3}}image-ə, X1{\displaystyle X_{1}}image X3{\displaystyle X_{3}}image-ə keçəcək.

Yuxarıdakı əlaqədən X əmttəsi üçün tələb əyrisi də qurmaq mümkündür. Şəkil 11-in B panelində büdcə məhdudiyyətləri və fərqsizlik əyrilərindən X əmtəəsi üçün tələb əyrisinə necə keçildiyini, yəni X əmtəəsinin qiymət dəyişiklərinə necə reaksiya göstərdiyini görmək mümkündür. Eyni ilə, X əmtəəsinin qiyməti sabit qalsa və Y əmtəsinin qiymətində dəyişikliklər olsa, Y əmtəəsi üçün də tələb əyrisi çəkmək olar.

Gəlir effekti

image
Şəkil 12
image
Şəkil 13

İstehlakçının davranışına təsir edən amillərdən biri də gəlir effektidir. Gəlir effekti istehlakçının gəlirinin dəyişmısinin onun qərarına necə təsir etdiyi göstərir. Qrafik olaraq görtərilsə, gəlirin dəyişməsi büdcə məhdudiyyətləri əyrisi ona paralel digər bir xəttə keçməsinə səbəb olacaq. (Bax Şəkil 12)

Gəlirin artması nəticəsində bir əmtəəyə olan tələb fərqsizlik əyrilərindən asılı olaraq arta, azala və sabit qala bilər. Çünki gəlir artdıqca bəzi əmtəələrə olan tələb azalır. Məsələn ictimai nəqliyyat. Əgər istehlakçının gəliri artarsa, avtobusdan az istifadə edəcək, daha çox taksi ilə getməyə üstünlük verəcək. (Bax: Şəkil 13)

İstinadlar

  1. "Arxivlənmiş surət". 2022-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-29.
  2. Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 453-479
  3. "Arxivlənmiş surət". 2022-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  4. Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 454-455
  5. Geanakoplos, John. Arrow-Debreu model of general equilibrium // The New Palgrave: A Dictionary of Economics. 1. 1987. 116–124 [p. 117].
  6. Böhm, Volker; Haller, Hans. Demand theory // The . 1. 1987. 785–792 [p. 785].
  7. "Arxivlənmiş surət". 2018-12-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  8. https://archive.org/details/manualedieconomi00pareuoft
  9. "Arxivlənmiş surət". 2022-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  10. "Arxivlənmiş surət". 2022-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  11. "Arxivlənmiş surət". 2023-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  12. Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 479
  13. Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 480
  14. "Arxivlənmiş surət". 2022-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-19.

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Umumiyyetle mueyyen mehsula olan umumi telebi eks etdirir Bu eyrinin arxasinda coxlu sayda ferdin qerarlari dayanir Istehlakcilar mueyyen qiymet seviyyesinde her hansi bir mehsulun alisini heyata kecirirler Qiymet qalxdiqca alinan mehsulun hecmi azalir qiymet dusdukde ise eksine Bu qerarlarin arasdirilmasi teleb eyrisinin arxasinda dayanan meselelerin oyrenilmesinde vacibdir Mikroiqtisadiyyatda ferdlerin mueyyen mehsul alan zaman verdikleri qerarlari oyrenen bolmeye ve ya deyilirSekil 1 Istehlakcinin nece qerar vermesini ve ya hansi mehsuldan ve ne qeder alacagini mueyyenlesdirmek ucun ilk novbede iki suala cavab axtarilir Istehlakci neyi almaq imkanina malikdir Istehlakci neyi almaq isteyir Budce mehdudiyyetleriIlk sual istehlakcinin imkani ile baglidir ve budce mehdudiyyetleri eyrisi vasitesi ile izah edilir Budce mehdudiyyetleri istehlakcilarin almaq imkani oldugu istehlak paketlerini ucun mehdudiyyetleri eks etdiren eyridir Sade formada izah olunarsa bu eyri istehlakcinin almaq imkanina malik oldugu iki mehsulun muxtelif konbinasiyalari temsil eden noktelerin birlesmesinden emele gelir Budce mehdudiyyetleri alicinin verilmis gelir seviyyesinde ala bileceyi emtee ve xidmetlerin kombinasiyalarini paketlerini eks etdirir Insanlar hemise daha cox fayda elde etmek meqsedi gudur Amma mexaric imkanlari gelirlerle mehdudlasdigindan insanlar arzuladiqlarindan daha az istehlak edirler Elbette insanlar gundelik heyatlarinda minlerle mehsul arasinda secimle uzlesirler Sadelik ucun iki emtee X Y alan istehlakcinin qarsilasdigi veziyyeti tehlil edek Ferz edek ki istehlakci ayda 1 000 manat maas alir ve gelirinin hamisini X ve Y emteelerine xercleyir X ve Y emteelerinin bir vahidinin qiymeti muvafiq olaraq 10 ve 2 manatdir Sekil 1 de istehlakcinin ala bileceyi X ve Y emteelerinin muxtelif kombinasiyalari gosterilib A noktesinde istehlakci 100 eded x emteesi aldigi halda Y emteesinden ala bilmir B noktesinde ise bunun eksidir Y emteesi 500 eded X emteesi 0 eded C noktesi ise bu xettin ortasinda yerlesir ve istehlakci her bir emteenin alinmasina 500 manat xercleyir Y 250 X 50 Elbette bu alicinin sece bileceyi X ve Y kombinasiyalarindan yalniz ucudur Istehlakci bu xett uzerinde yerlesen istenilen noktedeki kombinasiyalari eks etdirir Ferqsizlik eyrileriIkinci sual ise istehlakcinin hansi mehsuldan ne qeder istediyini onun ustun tutmalari ile baglidir ve Ferqsizlik eyrisi vasitesi ile izah edilir Bu eyride eks olunan istehlak paketleri terkibine gore ferqli olsa da istehlakciya eyni derecede faydaliliq verir Ferqsizlik eryileri birden cox ola biler Cunki alicinin isteyi sonsuzdur ve istehlak paketina daxil olan mehsullarin hecmini eyni zamanda artirmaqla daha cox faydaliliq elde eder Bu ise yeni eyride eks olunacaqdir Cunki ferqsizlik eyrisi uzerinde olan butun nokteler istehlakci ucun faydaliliq baximindan eynidir Ferqsizlik eyrileri mikroiqtisadi nezeriyyeye gore alici ucun fayda baximindan ferqsiz olan muxtelif emtee paketlerinin qrafik tesviridir Bele ki alici ucun bir ferqsizlik eyrisi uzerinde olan noktelerdeki her hansi emtee paketi digerinden ustun deyildir Basqa sozle eyri uzerinde olan emtee paketleri fayda baximindan ferqlenmir Netice etibari ile ferqsizlik eyrileri eyni faydaya malik iki emteeden ibaret olan paketleri ozunde eks etdiren noktelerin birlesmesinden emele gelen eyridir Feqsizlik eyrileri alicilarin mumkun istehlak variantlarini eks etdirilmesinde istifade edilir Qrafik tesvir zamani sonsuz sayda ferqsizlik eyrileri cekmek mumkundur Cunki her bir halda daha cox fayda getiren bir emtee paketi movcuddur TarixiFerqsilik eyrileri ile bagli meseleleri ilk defe irlandiyali alim terefinden 1881 ci ilde Riyazi Fizika Riyaziyyatin Davranis elmine tetbiqi haqqinda Meqale ing Mathematical Psychics an Essay on the Application of Mathematics to the Moral Sciences tetqiq edilib Bu eyrileri ilk defe 1906 ci ilde qrafik sekilde italyan alim Vilfredo Pareto ing Vilfredo Pareto terefinden Iqtisadi Siyaset Dersliyi ing Manual of Economic Policy eks etdirilib Ingilis alim ing ise Ordinalist faydaliliq nezeriyyesi nde ferqsizlik eyrilerini faydaliliqla elaqelendirmisdir Ferqsizlik xeritesiMuxtelif ferqsizlik eyrilerinden ibaret qrafiq ferqsizlik xeritesi adlanir Sekil 2 de eks etdirilen qrafik topoqrafiq xeriteni xatirladir Eger bu xeritede simal serq istiqametinde hereket etsek yuksek faydaliliq getiren yeni bir seviyyeye cataciq Amma bu faydaliliq dagi nin zirvesi yoxdur Cunki her zaman daha cox faydaliliq getiren nokte vardir Ferqsizlik eyrilerinin xususiyyetleriFerqsizlik eyrilerinin asagidaki xususiyyetleri vardir 1 Koordinat sisteminin yalniz musbet hissesinde I rub yer alir Cunki emteelerin hecminin menfi olmasi istisna edilir 2 Daha yuksek ferqsizlik eyrisi daha cox faydaliliq getirir Istehlakcilarin ustunlukverme nezeriyyesine esasen istehlakcilar daha cox daha yaxsidir ing more is better deye fikirlesirler 3 Menfi meylliliye malikdir Eger bir emteenin miqdari artirsa paketin faydaliliginin eyni qalmasi ucun digerinin hecmi azalmalidir Eks halda yeni paketin faydaliligi evvelkinden cox olar Basqa sozle eyri uzerinde X emteesinin miqdari artdiqca Y emteesinin miqdari azalir Bax Sekil 3 4 Ferqsizlik eyrileri hec vaxt kesismir Bunu bir misalla izah edek Bildiyimiz kimi ferqsizlik eyrileri uzerindeki nokteler faydaliliq baximindan beraberdir Sekil 3 de gorunur ki A ve B eyni eyrinin uzerindedir Yeni fadaliliq baximdan eynidir Eyni ile B ve C nokteleride eyni eyri uzerindedir Netice etibari ile A ve C istehlakciya eyni faydaliligi verir Sekil 4 e diqqet etsek gorerik ki C de hem X hem de Y emteesinin hecmi A dan coxdur 5 Tranzitivlik Eger I2 displaystyle I 2 eyrisi uzerindeki notelerin faydaliligi I1 displaystyle I 1 den I3 displaystyle I 3 eyrisindeki notelerin faydaliligi I1 displaystyle I 1 den coxdursa I3 displaystyle I 3 eyrisi I1 displaystyle I 1 den daha cox faydaliliq getiren emtee paketlerinden ibaretdir Bax Sekil 5 6 Ferqsizlik eyrileri iceri dogru cokukdur Ferqsizlik eyrilerinin cokukluyu marjinal evezetme derecesinden asilidir Marjinal evezetme derecesi MRS istehlakcilarin bir emteeni digeri ile evezetmek isteyidir MRS adeten istehlakcilarin sahib oldugu emteenin miqdarindan asilidir Eger emteenin miqdari coxdursa istahlakci onu rahat bir sekilde evez etmeye hazirdir Eksine azdirsa onu deyismek ucun teleb etiyi diger emteenin miqdari artacaq Bu sebebden ferqsizlik eyrileri icedi dogru cokukdur Misalla baxaq Sekil 6 de A noktesinde istehlakcinin coxlu cayi ve az qogali var Yeni suzuz deyil amma yemeye ehtiyaci var Istehlakcini 1 eded qogaldan imtina etmesi ucun ona 6 stekan cay teklif etmek lazimdir marjinal evezetme derecesi 1 eded qogal ucun 6 stekan caydir Eksine B noktesinde istehlakci coxlu sayda qogala ve az sayda caya malikdir Bu noktede o 1 stekan cay ucun 1 eded qogal vermeye razilasir MRS 1 eded qogal ucun 1 eded caydir Belelikle ferqsizlik eyrisinin ice dogru cokuk olmasi istehlakcinin elindeki coxlu sayda olan emteeni evezetmek isteyi ile baglidir Ferqsizlik eyrilerinin novleriFerqsizlik eyrileri emtee paketine daxil olan mehsullarin bir biri ile olan elaqesinden asili olaraq tesniflesdirilir Mukemmel evezedici emteeler Ferz edin ki size 5 ve 10 manatliq eskinazlardan ibaret pul paketi teqdim olunur Bele olduqda siz paketdeni nominallarin 5 ve ya 10 manat olmasindan daha cox pulun miqdari ile maraqlanacaqsiniz Her hansi halda siz 10 manati 2 eded 5 manatliq eskinaza deyismeye hazirsiniz Bele olduqda feqsizlik eyrisi Sekil 7 da oldugu kimi duz xett seklinde olur Cunki Marjinal evezetme derecesi hemise eynidir 2x 5 manat 10 manat MRS 2 Bele emteelere mukemmel evezleyici emteeler deyilir Mukemmel tamamlayici emteeler Ferz edin ki size elceklerden ibaret emtee paketi teqdim edirlir Elceklerden birini sag elinize digerini ise sol elinize taxa bilersiniz Bu halda sizi elceklerin umumi sayi yox cutlerin sayi maraqlandiracaq Eger 2 eded sag elcek 1 eded sol elcek teqdim edilirse siz yalniz bir cut elcek geye bileceksiniz Bu halda elave sag elceyin sizin ucun elave bir faydasi olmayacaq Yeni hetta 10 sag elcek ve 1 sol elceyiniz olsa bele bunun vereceyi faydaliq 1 cut elceyin vereceyi faydaliqdan cox olmayacaq bu hal eksi ucun de 1 sag elcek 10 sol elcek kecerlidir Netice etibari ile bu emtee paketlerinin sizin ucun fayda baximindan ferqi yoxdur Bele emteelere mukemmel tamamlayici emteeler deyilir Bu nov emtee paketlerinin ferqsizlik eyrisi Sekil 8 deki kimi olacaq Yuxarida gosterilenler mumkun emtee paketlerinde qutb xarakteri dasiyirlar Yeni diger emtee paketleri ucun cekilen ferqsizlik eyrileri araliq movqede yerlesirler Meselen ferz edin ki bir sirniyyat sufresine cay ve kofe qoyulmasi planlasdirilir Bunlar evezedici emteeler olsalar da qonaqlarin zovqunun ferqli olmasi ehtimalina gore tamamlayici funksiyasi da dasiyir Yeni iki qutb arasinda yerlesir Bax Sekil 9 Optimal secimSekil 10 Sonda istehlakcinin hansi qerari vereceyini mueyyen etmek ucun yuxarida gosterilen eyrileri bir yerde nezere almaliyiq Bu zaman budce mehdudiyyetleri ve ferqsizlik eyrilerinin kesisdiyi noktede istehlakcinin optimal secimi mueyyenlesir Yeni alicinin isteyi ile onun imkani ust uste dusur Bax Sekil 10 Qiymet effekti ve Teleb eyrisine kecidSekil 11 Qiymetdeki deyisiklikler budce mehdudiyyetlerini de deyisir Sekil 11 in A panelinde gosterildiyi kimi eger X emteesinin qiymeti artarsa alicilar muvafiq gelir seviyyesinde ondan daha az alacaqlar ve Budce mehdudiyyetleri eyrisi B1 displaystyle B 1 denB2 displaystyle B 2 ye dogru yerini deyisecek Y emteesinin qiymeti deyismediyinden bu eyrilerin baslangic noktesi sabit qalacaq Eksine X emteesinin qiymeti asagi endikde B1 displaystyle B 1 eyrisi B3 displaystyle B 3 eyrisine dogru yerini deyisecek Qiymetlerin qalxmasi zamani istehlakcilar faydalarini maksimum etmek ucun B2 displaystyle B 2 ye uygun yeni bir ferqsizlik eyrisine kececekler Bu optimal nokte olan A nin B ye kecmesine sebeb olacaq ki neticedeY1 displaystyle Y 1 Y2 displaystyle Y 2 ye X1 displaystyle X 1 de X2 displaystyle X 2 ye kececek Eksine X emteesinin qiymeti asagi enerse A noktesi C ye Y1 displaystyle Y 1 Y3 displaystyle Y 3 e X1 displaystyle X 1 X3 displaystyle X 3 e kececek Yuxaridaki elaqeden X emttesi ucun teleb eyrisi de qurmaq mumkundur Sekil 11 in B panelinde budce mehdudiyyetleri ve ferqsizlik eyrilerinden X emteesi ucun teleb eyrisine nece kecildiyini yeni X emteesinin qiymet deyisiklerine nece reaksiya gosterdiyini gormek mumkundur Eyni ile X emteesinin qiymeti sabit qalsa ve Y emtesinin qiymetinde deyisiklikler olsa Y emteesi ucun de teleb eyrisi cekmek olar Gelir effektiSekil 12Sekil 13 Istehlakcinin davranisina tesir eden amillerden biri de gelir effektidir Gelir effekti istehlakcinin gelirinin deyismisinin onun qerarina nece tesir etdiyi gosterir Qrafik olaraq gorterilse gelirin deyismesi budce mehdudiyyetleri eyrisi ona paralel diger bir xette kecmesine sebeb olacaq Bax Sekil 12 Gelirin artmasi neticesinde bir emteeye olan teleb ferqsizlik eyrilerinden asili olaraq arta azala ve sabit qala biler Cunki gelir artdiqca bezi emteelere olan teleb azalir Meselen ictimai neqliyyat Eger istehlakcinin geliri artarsa avtobusdan az istifade edecek daha cox taksi ile getmeye ustunluk verecek Bax Sekil 13 Istinadlar Arxivlenmis suret 2022 09 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 04 29 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 453 479 Arxivlenmis suret 2022 06 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 19 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 454 455 Geanakoplos John Arrow Debreu model of general equilibrium The New Palgrave A Dictionary of Economics 1 1987 116 124 p 117 Bohm Volker Haller Hans Demand theory The 1 1987 785 792 p 785 Arxivlenmis suret 2018 12 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 19 https archive org details manualedieconomi00pareuoft Arxivlenmis suret 2022 04 17 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 19 Arxivlenmis suret 2022 06 21 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 19 Arxivlenmis suret 2023 07 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 19 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 479 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 480 Arxivlenmis suret 2022 09 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 19

Nəşr tarixi: İyun 17, 2024, 00:30 am
Ən çox oxunan
  • Avqust 18, 2024

    Avropa Sosial Fondu

  • September 06, 2024

    Avropa Hesablama Palatası

  • Avqust 17, 2024

    Avqus Vesli

  • September 21, 2024

    Avlida

  • Avqust 20, 2024

    Avinyone

Gündəlik

  • Ensiklopediya

  • Vikipediya

  • Olimpiya (Mane)

  • Azərbaycan Prezidenti

  • ABŞ Prezidenti

  • Livan

  • Sudanda vətəndaş müharibəsi (2023–hal-hazırda)

  • Toni Todd

  • Yaponiya

  • 1922

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı