Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahəsi və sərhədləri
İran Cənub – Qərbi Asiyada (və ya Orta Şərqdə) əlverişli geosiyasi mövqeyə malik olub, sahəsi 1,6 mln. kv. km-dir. Ölkənin sahəsi B.Britaniya, Fransa, İtaliya, İsveçrə kimi inkişaf etmiş dövlətlərin birlikdə götürülən ərazisinə bərabərdir.
Avrasiyada bu göstəriciyə görə Rusiya, Çin, Hindistan, Səudiyyə Ərəbistanı və İndoneziyadan geri qalır. Sahəsinin böyüklüyünə görə dünya ölkələri sırasında 17-ci yerdədir. Ölkə şimaldan Ermənistan, Azərbaycan və Türkmənistan şimal-şərqdən Əfqanıstan, cənub-şərqdən Pakistan, qərbdən İraq və Türkiyə ilə həmsərhəddir.
Şimaldan, cənub-qərbdən və cənubdan dənizə çıxışı var. Sərhədlərinin ümumi uzunluğu 8 min km-dir, bunun üçdə biri dəniz sərhədləridir. Azərbaycan Respublikası ilə 611 km məsafədə həmsərhəddir və bu sərhəd əsasən Araz çayı boyuncadır.
İranın relyefi
İran dağlıq ölkədir. Dağlar, yaylalar ərazisinin təqribən beşdə dörd hissəsini təşkil edir. İranda iki əsas relyef forması xüsusilə seçilir: şimal-qərbdən cənub-qərb istiqamətində uzanan dağ silsilələri və mərkəzdəki yüksək düzənliklər sistemi.
Ölkənin mərkəzində yerləşmiş İran yaylasının əsas hissəsini Dəşte-Kəvir və Dəşte-Lut səhraları tutur. Şoran tirələrdən ibarət olan Dəşte-Kəvir (dəşt- bərk torpağa malik səth, kəvir – şoranlıq) kənd təsərrüfatına tamamilə yararsız, nəqliyyat üçün təhlükəli sayılır. Dəşte-Lut (lut, yəni bitkisiz) isə Yer kürəsinin ən bürkülü və quraq səhralarından biridir. Dəşte-Kəvirdən fərqli olaraq burada qumla örtülü sahələr çoxdur. Dəşte-Lut səhrası üçün səciyyəvi xüsusiyyət qum təpələrinin üstünlüyüdür. Bu qum təpələri sütun, qüllə və qalanı xatırladan təbii landşaft formaları yaratmışlar. Hər iki səhrada yaşayış məskənlərinə ensiz kənar zolaqlarda rast gəlmək olar. İran yaylasını dağlar əhatə edir. Bu dağların ən möhtəşəmi Elburs sistemidir. Elbursun və eləcə də bütün İranın ən hündür dağı Dəmavənddir (hünd. 5604 m.). Dəmavənd iranlılar üçün gözəllik, əzəmət və qüvvət rəmzidir.
Elburs dağ sistemi mürəkkəb relyefə malik olduğundan, ərazi təsərrüfat fəaliyyətinə müəyyən dərəcədə cəlb olunmuşdur. Dağ keçidlərindən yollar çəkilmiş, yeraltı suların üzə çıxdığı ərazilərdə isə intensiv əkinçilik aparılır. Elburs sistemi şərqdə Türkmən-Xorasan dağlarına keçir. Bu dağlar sıldırım yamaclara malikdir, lakin dağlar arasındakı məhsuldar vadiləri kənd təsərrüfatı üçün yararlıdır.
İran yaylasının cənub kənarlarından Zaqros dağ sistemi başlayır. Cənub-şərqdə bu dağ sistemi Cənubi İran dağları ilə əvəz olunur. Ölkənin şimal-qərb hissəsi də dağlıqdır. Burada çökəkliklərlə parçalanmış Kordestan, Talış, Boqrovdağ, Qaradağ, Ağrıdağ silsilələri uzanır.
İranın böyük düzənlikləri əsasən ölkənin kənar hissələrindədir. Bunlardan təsərrüfat və turizm baxımından ən mühümü Xəzərsahili (və ya Cənubi Xəzər) ovalığıdır. Ölkə ərazisinin cəmi 5 faizini təşkil edən bu ovalıqda əhalinin 20 faizi yaşayır. Mesopotamiya ovalığının aşağı hissəsi İran ərazisinə daxil olur. İran və Oman körfəzlərinin sahilləri düzən olsa da, əkinçiliyə yararlı deyildir.
Təbii ehtiyatları
İran faydalı qazıntılarla zəngin ölkədir. Bunlar içərisində mineral enerji sərvətləri, xüsusilə neft və təbii qaz dünya əhəmiyyətlidir. Neft ehtiyatına görə regionda, həm də dünyada qabaqcıl mövqeyə malikdir. Ölkənin ən mühüm neft yataqları qərbdə və şimaldadır. Xəzər şelfində də neft axtarışı işlərinə başlanılmışdır.
Ölkədə təbii qaz ehtiyatı da çoxdur (14 trilyon kub m.). Mineral enerji sərvətlərindən kömürün əhəmiyyəti də böyükdür. Ən mühüm yataqları şimal dağ massivi və qərbdədir.Son illərdə enerji məqsədilə nüvə xammalından istifadəyə meyl güclənmişdir. Bu isə bir sıra Qərb ölkələrini, ilk növbədə ABŞ rəsmilərini daha çox narahat edir. İranda qara metal (dəmir filizi) və əlvan metal (mis, qurğuşun, sink, qalay, sürmə, boksit və s.) filizləri də çıxarılır. Dəmir filizi yataqları əsasən Kerman, Semnan, Tehran rayonlarında, əlvan metal filizləri isə şimal və qərb əyalətlərindədir. İran tikinti və üzlük materialları (mərmər, qranit, yəşəm daşı, gil, gips, əhəng daşı və s.), qiymətli daşlarla da (firuzə, əqiq və s.) zəngin ölkədir.
İqlimi və hidroqrafiyası
Ölkənin əksər hissəsinin iqlimi subtropik kontinental, Xəzər dənizi sahilində rütubətli, İran və Oman körfəzlərinin sahillərində isə tropikdir. İqlimin əsas xüsusiyyətləri ölkənin coğrafi mövqeyi ilə yanaşı, həm də relyefin müxtəlifliyi, ərazidə hakim olan atmosfer dövranı ilə müəyyən olunur. İqliminin xüsusiyyətlərindən biri də yalnız həddən artıq yüksək yay temperaturu deyil, eləcə də çox aşağı qış temperaturu ilə əlaqədar onun kəskin kontinentallığıdır.
İranın əksər yerlərində yay ayları çox isti və quraq, qış soyuq və şaxtalı keçir. İlin isti dövründə dağlıq sahələr istisna olmaqla, ölkənin hər yerində hava +25-30 °C-dək qızır, bu isə istilik sevən bitkilərin (pambıq, tütün, çəltik və s.) becərilməsinə imkan verir. Mütləq maksimum temperatur isə 50 °C-dək yüksəlir. Qışda ölkənin şimalında temperatur mənfi 7-10 °C, cənubunda isə +15-18 °C təşkil edir. Mərkəzi düzənliklərdə – 20° çatan şaxtalar müşahidə edilir.
 | Mötədil və Çox yağışlı bölgələr Mötədil bölgələr Yağışlı və Aralıq dənizi iqliminin hakim olduğu bölgələr Aralıq dənizi iqlimnin hakim olduğu bölgələr Soyuq dağlar Çox soyuq dağlar Soyuq təbiətli iqlim İsti təbiətli iqlim Quru sahələr İsti və quru iqlimin hakim olduğu bölgələr isti sahil bölgələri İsti iqlimin hakim olduğu sahil bölgələri |
İranın şimal-qərbindən cənub-şərqinə doğru orta illik yağıntıların miqdarı azalır. Məsələn, Cənubi Xəzər ovalığına orta hesabla 2000 mm yağıntı düşdüyü halda, mərkəz və şərq bölgələrinə 100–50 mm yağıntı düşür.
İran yerüstü sularla zəngin deyil. Çayların əksəriyyəti ölkənin şimalında Elburs dağ sistemi ilə Xəzər dənizi arasında qalan ensiz zolaqda, cənub-qərbdə Xuzistanda və qərbdə [[Cənubi Azərbaycan]]dadır. Ərazisinin digər bölgələrində daimi axara malik çaylar yoxdur. İranın bütün çayları 3 hövzəyə aid edilir. Axımın 18 faizi Xəzər dənizi, 63 faizi İran körfəzi, 19 faizi axara malik olmayan daxili hövzənin payına düşür. Axara malik olmayan daxili hövzə ölkə ərazisinin 65 faizini əhatə edir.
İranda ən böyük çay Karundur (uz. 850 km). İran əkinçiliyi tarixində mühüm rol oynamışdır. O, həm də ölkənin gəmiçiliyə yararlı yeganə çayıdır. İllik axımın miqdarına görə ikinci çay Səfidruddur. Çayın çoxsaylı qolları var, bu qollardan suvarma kanalları başlanğıcını götürür. İranın mərkəzi əyalətlərinin suvarılmasında Zayəndərud, şimal bölgələrinin suvarılmasında Araz, Qorqan çaylarının əhəmiyyəti çox böyükdür. Araz çayı sərhədboyu ilə 800 km məsafədə axır. Çay üzərində sabiq sovetlər dövründə müştərək su qovşağı inşa edilmişdir. Araz çayı üzərində Azərbaycan Respublikası ilə də müştərək irriqasiya kompleksi yaradılmışdır.
Ölkədə yerüstü sulara aid edilən göllərin əhəmiyyəti də böyükdür. Göllərin əksəriyyəti (Urmiya, Dəryaçeye-Nəmək, Nəyriz, Nəməkzar və s.) axarsızdır. Bəzi göllər isə yayda quruyur və şoranlıqlar əmələ gətirir.
İranda yerüstü sulardan başqa süni suvarmada və məişətdə mühüm rol oynayan yeraltı suların əhəmiyyəti də böyükdür. Bu sular yeraltı kanallar (kəhriz və ya kanat) vasitəsilə yer səthinə çıxarılır. Ölkədə mövcud olan 30 min kəhrizin 20 minindən istifadə edilir.
İran səyahətçisi Əli Əsgər Mohəcərin «Səhranın səması altında» kitabında kəhriz haqda belə deyilir: «Kəhriz İran həyatının təcəssümüdür. O, tarlaların susamış qan damarlarına təzə qan vermək üçün tələsmədən dərinliklərdən qalxır, tədricən kənd və şəhərlərin ətrafına çəkilir. Kəhriz səs-küylü və arsız dağ çaylarına bənzəmir. O heç vaxt öz vücudunu diqqəti cəlb etmək üçün büruzə vermir ki, onun xalqa xidmət yolunda necə yorulduğu və zəiflədiyi görünsün. Nəzərə çarpmadan özü üçün sakit axır və həmişə həyat və ümid mənbəyi olmaq səyi ilə çalışır». Bu mənalı sitat İranda kəhrizlə suvarmanın əhəmiyyətinin daha bir sübutudur. Ölkədə yeraltı sular kəhrizlərdən başqa quyular vasitəsilə də səthə çıxarılır. Xuzistan, Fars, əyalətlərində artezian quyularından geniş istifadə edilir.
İranın Xəzər dənizinə iddiası böyük həcmlidir.
Torpaq, bitki örtüyü
Təbii şəraitin sərtliyi ölkənin torpaq örtüyündə də özünü büruzə verir. İranda torpaqların məhsuldar qatı çox zəifdir, əksər yerlərdə isə çınqıllı və ya duzludur. Quru səhra iqlimi, ana suxurların çınqıllı olması, duzluluğu və yeraltı suların şor olması məhsuldar torpaq qatı yaratmır. Ölkədə müxtəlif torpaq növləri: dağ yamaclarında daşlı-çınqıllı, çay dərələrində ağır gilli torpaqlar yayılmışdır.İqliminin quraqlığı, yağıntıların qıtlığı, bitki örtüyünün zəifliyi ucbatından İran ərazisinin geniş hissəsində özünəməxsus torpaq əmələgəlmə prosesi gedir. Bu cür torpaqlara ekstraarid torpaqlar deyilir. İqlim şəraiti əlverişli olan dağlıq ərazilərdə torpaq əmələgəlmə prosesi daha fəal gedir. Dağ yamaclarında şabalıdı-dağ, yüksək rütubətli yerlərdə boz-çəmən, dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır.
Coğrafi mövqe, relyefin müxtəlifliyi, iqlimin və torpaq şəraitinin fərqli cəhətləri İranda rəngarəng floranın əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Ölkənin bitki örtüyünün tərkibi müxtəlif (6 min növdən artıq) olsa da, geniş əraziləri əhatə edən səhra və quru çöllərin kserofit bitkiləri üstünlük təşkil edir. İran ərazisinin təqribən bir faizində, əsasən Xəzər sahilində, Elburs və Boqrovdağın yamaclarında dəniz səviyyəsindən 2500 metr yüksəklikdə sıx enliyarpaq, Cənubi Azərbaycan dağlarında, Araz çayı vadisində isə seyrək meşələr yayılmışdır.
İranın fauna aləmi Mərkəzi Asiya və Aralıq dənizi zoocoğrafi yarıməyalətinə aid edilir. Ölkə balıq ehtiyatı ilə də zəngindir. Mirvari ovu öz əhəmiyyətini hələ də saxlamışdır. İran körfəzi dünya mirvari ovunun mərkəzi sayılır. Bu körfəzdə qiymətli sədəf alınan mollyusk növləri də vardır.
- Photo gallery
-
![image]()
-
![image]()
Mərəncab, Dəşti-Kəvir, Kaşan -
![image]()
-
![image]()
, Mazandaran -
![image]()
-
![image]()
Zayəndərud və , İsfahan -
![image]()
Ədəbiyyat
- Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.
İstinadlar
- Маджнуниян, Генрик и коллеги. Руководство по окружающей среде: устойчивое развитие горных районов. Тегеран: Организация по защите окружающей среды, 2008 г. 411 с.
- Жан, Дерси. География засушливых районов (пустыни и холмы). Тегеран, 2005 г.
- Кардувани, Парвиз. Засушливые районы. Тегеран: Тегеранский университет, 2005 г. 211 с.
- Кайхусрави, Дариюш. История преобразования природных ресурсов.- Тегеран: Пуна, 2007 г. 96 с.
- Уюзи, Джамшед. Геоморфология Ирана. Тегеран: Паём-е нур, 1997 г. 142 с.
- Джаъфарпур, Ибрахим. Основы климатологии. Тегеран: Университет Паём-е нур, 2006 г. 111 с.
- Джаъфари Аббас. Реки и озера Ирана. Тегеран: Гияхшинаси, 2010 г. 122 с.
- Ахлах, Акарт. Основы географического краеведения. Пер. Рахнамаи Мухаммадтаки. Тегеран, 2007 г. - 175 с.
- Азарбахш, Бахрам и коллеги. География вод Ирана. Тегеран: Географическое общество вооруженных сил, 2008 г. - 303 с.
- Ахмадипур, Захра. Правовой режим Каспийского моря//Журнал по географическим исследованиям. Тегеран, 2008 г. - 184 с.
- Наджафи Кани, Али Акбар. Введение в спектральную географию Ирана. Тегеран: География изящных искусств, 2006 - 141 с.
- Саффари Шамла. Мангровые растения//Леса и пастбища
- Дариюш Сифат; Али Асгар. Атлас охраняемых зон Ирана. -Тегеран: Тегеранский университет, 2007 г. 311.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahesi ve serhedleriIran Cenub Qerbi Asiyada ve ya Orta Serqde elverisli geosiyasi movqeye malik olub sahesi 1 6 mln kv km dir Olkenin sahesi B Britaniya Fransa Italiya Isvecre kimi inkisaf etmis dovletlerin birlikde goturulen erazisine beraberdir Avrasiyada bu gostericiye gore Rusiya Cin Hindistan Seudiyye Erebistani ve Indoneziyadan geri qalir Sahesinin boyukluyune gore dunya olkeleri sirasinda 17 ci yerdedir Olke simaldan Ermenistan Azerbaycan ve Turkmenistan simal serqden Efqanistan cenub serqden Pakistan qerbden Iraq ve Turkiye ile hemserheddir Simaldan cenub qerbden ve cenubdan denize cixisi var Serhedlerinin umumi uzunlugu 8 min km dir bunun ucde biri deniz serhedleridir Azerbaycan Respublikasi ile 611 km mesafede hemserheddir ve bu serhed esasen Araz cayi boyuncadir Iranin relyefiIran dagliq olkedir Daglar yaylalar erazisinin teqriben besde dord hissesini teskil edir Iranda iki esas relyef formasi xususile secilir simal qerbden cenub qerb istiqametinde uzanan dag silsileleri ve merkezdeki yuksek duzenlikler sistemi Esas meqale Iran yaylasi Olkenin merkezinde yerlesmis Iran yaylasinin esas hissesini Deste Kevir ve Deste Lut sehralari tutur Soran tirelerden ibaret olan Deste Kevir dest berk torpaga malik seth kevir soranliq kend teserrufatina tamamile yararsiz neqliyyat ucun tehlukeli sayilir Deste Lut lut yeni bitkisiz ise Yer kuresinin en burkulu ve quraq sehralarindan biridir Deste Kevirden ferqli olaraq burada qumla ortulu saheler coxdur Deste Lut sehrasi ucun seciyyevi xususiyyet qum tepelerinin ustunluyudur Bu qum tepeleri sutun qulle ve qalani xatirladan tebii landsaft formalari yaratmislar Her iki sehrada yasayis meskenlerine ensiz kenar zolaqlarda rast gelmek olar Iran yaylasini daglar ehate edir Bu daglarin en mohtesemi Elburs sistemidir Elbursun ve elece de butun Iranin en hundur dagi Demavenddir hund 5604 m Demavend iranlilar ucun gozellik ezemet ve quvvet remzidir Elburs dag sistemi murekkeb relyefe malik oldugundan erazi teserrufat fealiyyetine mueyyen derecede celb olunmusdur Dag kecidlerinden yollar cekilmis yeralti sularin uze cixdigi erazilerde ise intensiv ekincilik aparilir Elburs sistemi serqde Turkmen Xorasan daglarina kecir Bu daglar sildirim yamaclara malikdir lakin daglar arasindaki mehsuldar vadileri kend teserrufati ucun yararlidir Iran yaylasinin cenub kenarlarindan Zaqros dag sistemi baslayir Cenub serqde bu dag sistemi Cenubi Iran daglari ile evez olunur Olkenin simal qerb hissesi de dagliqdir Burada cokekliklerle parcalanmis Kordestan Talis Boqrovdag Qaradag Agridag silsileleri uzanir Iranin boyuk duzenlikleri esasen olkenin kenar hisselerindedir Bunlardan teserrufat ve turizm baximindan en muhumu Xezersahili ve ya Cenubi Xezer ovaligidir Olke erazisinin cemi 5 faizini teskil eden bu ovaliqda ehalinin 20 faizi yasayir Mesopotamiya ovaliginin asagi hissesi Iran erazisine daxil olur Iran ve Oman korfezlerinin sahilleri duzen olsa da ekinciliye yararli deyildir Tebii ehtiyatlariIran faydali qazintilarla zengin olkedir Bunlar icerisinde mineral enerji servetleri xususile neft ve tebii qaz dunya ehemiyyetlidir Neft ehtiyatina gore regionda hem de dunyada qabaqcil movqeye malikdir Olkenin en muhum neft yataqlari qerbde ve simaldadir Xezer selfinde de neft axtarisi islerine baslanilmisdir Olkede tebii qaz ehtiyati da coxdur 14 trilyon kub m Mineral enerji servetlerinden komurun ehemiyyeti de boyukdur En muhum yataqlari simal dag massivi ve qerbdedir Son illerde enerji meqsedile nuve xammalindan istifadeye meyl guclenmisdir Bu ise bir sira Qerb olkelerini ilk novbede ABS resmilerini daha cox narahat edir Iranda qara metal demir filizi ve elvan metal mis qurgusun sink qalay surme boksit ve s filizleri de cixarilir Demir filizi yataqlari esasen Kerman Semnan Tehran rayonlarinda elvan metal filizleri ise simal ve qerb eyaletlerindedir Iran tikinti ve uzluk materiallari mermer qranit yesem dasi gil gips eheng dasi ve s qiymetli daslarla da firuze eqiq ve s zengin olkedir Iqlimi ve hidroqrafiyasiAraz Iran terefden gorunus Sol sahilde Baki Irevan demir yolu Olkenin ekser hissesinin iqlimi subtropik kontinental Xezer denizi sahilinde rutubetli Iran ve Oman korfezlerinin sahillerinde ise tropikdir Iqlimin esas xususiyyetleri olkenin cografi movqeyi ile yanasi hem de relyefin muxtelifliyi erazide hakim olan atmosfer dovrani ile mueyyen olunur Iqliminin xususiyyetlerinden biri de yalniz hedden artiq yuksek yay temperaturu deyil elece de cox asagi qis temperaturu ile elaqedar onun keskin kontinentalligidir Iranin ekser yerlerinde yay aylari cox isti ve quraq qis soyuq ve saxtali kecir Ilin isti dovrunde dagliq saheler istisna olmaqla olkenin her yerinde hava 25 30 C dek qizir bu ise istilik seven bitkilerin pambiq tutun celtik ve s becerilmesine imkan verir Mutleq maksimum temperatur ise 50 C dek yukselir Qisda olkenin simalinda temperatur menfi 7 10 C cenubunda ise 15 18 C teskil edir Merkezi duzenliklerde 20 catan saxtalar musahide edilir Iran climate map showing locations of province capitals Motedil ve Cox yagisli bolgeler Motedil bolgeler Yagisli ve Araliq denizi iqliminin hakim oldugu bolgeler Araliq denizi iqlimnin hakim oldugu bolgeler Soyuq daglar Cox soyuq daglar Soyuq tebietli iqlim Isti tebietli iqlim Quru saheler Isti ve quru iqlimin hakim oldugu bolgeler isti sahil bolgeleri Isti iqlimin hakim oldugu sahil bolgeleri Iranin simal qerbinden cenub serqine dogru orta illik yagintilarin miqdari azalir Meselen Cenubi Xezer ovaligina orta hesabla 2000 mm yaginti dusduyu halda merkez ve serq bolgelerine 100 50 mm yaginti dusur Iran yerustu sularla zengin deyil Caylarin ekseriyyeti olkenin simalinda Elburs dag sistemi ile Xezer denizi arasinda qalan ensiz zolaqda cenub qerbde Xuzistanda ve qerbde Cenubi Azerbaycan dadir Erazisinin diger bolgelerinde daimi axara malik caylar yoxdur Iranin butun caylari 3 hovzeye aid edilir Aximin 18 faizi Xezer denizi 63 faizi Iran korfezi 19 faizi axara malik olmayan daxili hovzenin payina dusur Axara malik olmayan daxili hovze olke erazisinin 65 faizini ehate edir Iranda en boyuk cay Karundur uz 850 km Iran ekinciliyi tarixinde muhum rol oynamisdir O hem de olkenin gemiciliye yararli yegane cayidir Illik aximin miqdarina gore ikinci cay Sefidruddur Cayin coxsayli qollari var bu qollardan suvarma kanallari baslangicini goturur Iranin merkezi eyaletlerinin suvarilmasinda Zayenderud simal bolgelerinin suvarilmasinda Araz Qorqan caylarinin ehemiyyeti cox boyukdur Araz cayi serhedboyu ile 800 km mesafede axir Cay uzerinde sabiq sovetler dovrunde musterek su qovsagi insa edilmisdir Araz cayi uzerinde Azerbaycan Respublikasi ile de musterek irriqasiya kompleksi yaradilmisdir Olkede yerustu sulara aid edilen gollerin ehemiyyeti de boyukdur Gollerin ekseriyyeti Urmiya Deryaceye Nemek Neyriz Nemekzar ve s axarsizdir Bezi goller ise yayda quruyur ve soranliqlar emele getirir Iranda yerustu sulardan basqa suni suvarmada ve meisetde muhum rol oynayan yeralti sularin ehemiyyeti de boyukdur Bu sular yeralti kanallar kehriz ve ya kanat vasitesile yer sethine cixarilir Olkede movcud olan 30 min kehrizin 20 mininden istifade edilir Iran seyahetcisi Eli Esger Mohecerin Sehranin semasi altinda kitabinda kehriz haqda bele deyilir Kehriz Iran heyatinin tecessumudur O tarlalarin susamis qan damarlarina teze qan vermek ucun telesmeden derinliklerden qalxir tedricen kend ve seherlerin etrafina cekilir Kehriz ses kuylu ve arsiz dag caylarina benzemir O hec vaxt oz vucudunu diqqeti celb etmek ucun buruze vermir ki onun xalqa xidmet yolunda nece yoruldugu ve zeiflediyi gorunsun Nezere carpmadan ozu ucun sakit axir ve hemise heyat ve umid menbeyi olmaq seyi ile calisir Bu menali sitat Iranda kehrizle suvarmanin ehemiyyetinin daha bir subutudur Olkede yeralti sular kehrizlerden basqa quyular vasitesile de sethe cixarilir Xuzistan Fars eyaletlerinde artezian quyularindan genis istifade edilir Iranin Xezer denizine iddiasi boyuk hecmlidir Torpaq bitki ortuyuTebii seraitin sertliyi olkenin torpaq ortuyunde de ozunu buruze verir Iranda torpaqlarin mehsuldar qati cox zeifdir ekser yerlerde ise cinqilli ve ya duzludur Quru sehra iqlimi ana suxurlarin cinqilli olmasi duzlulugu ve yeralti sularin sor olmasi mehsuldar torpaq qati yaratmir Olkede muxtelif torpaq novleri dag yamaclarinda dasli cinqilli cay derelerinde agir gilli torpaqlar yayilmisdir Iqliminin quraqligi yagintilarin qitligi bitki ortuyunun zeifliyi ucbatindan Iran erazisinin genis hissesinde ozunemexsus torpaq emelegelme prosesi gedir Bu cur torpaqlara ekstraarid torpaqlar deyilir Iqlim seraiti elverisli olan dagliq erazilerde torpaq emelegelme prosesi daha feal gedir Dag yamaclarinda sabalidi dag yuksek rutubetli yerlerde boz cemen dag cemen torpaqlari yayilmisdir Cografi movqe relyefin muxtelifliyi iqlimin ve torpaq seraitinin ferqli cehetleri Iranda rengareng floranin emele gelmesine sebeb olmusdur Olkenin bitki ortuyunun terkibi muxtelif 6 min novden artiq olsa da genis erazileri ehate eden sehra ve quru collerin kserofit bitkileri ustunluk teskil edir Iran erazisinin teqriben bir faizinde esasen Xezer sahilinde Elburs ve Boqrovdagin yamaclarinda deniz seviyyesinden 2500 metr yukseklikde six enliyarpaq Cenubi Azerbaycan daglarinda Araz cayi vadisinde ise seyrek meseler yayilmisdir Iranin fauna alemi Merkezi Asiya ve Araliq denizi zoocografi yarimeyaletine aid edilir Olke baliq ehtiyati ile de zengindir Mirvari ovu oz ehemiyyetini hele de saxlamisdir Iran korfezi dunya mirvari ovunun merkezi sayilir Bu korfezde qiymetli sedef alinan mollyusk novleri de vardir Photo gallery Elburz daglari Merencab Desti Kevir Kasan Demavend Mazandaran Gilan ostani Zayenderud ve Isfahan Zaqros daglari Ilam ostaniEdebiyyatSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 IstinadlarMadzhnuniyan Genrik i kollegi Rukovodstvo po okruzhayushej srede ustojchivoe razvitie gornyh rajonov Tegeran Organizaciya po zashite okruzhayushej sredy 2008 g 411 s Zhan Dersi Geografiya zasushlivyh rajonov pustyni i holmy Tegeran 2005 g Karduvani Parviz Zasushlivye rajony Tegeran Tegeranskij universitet 2005 g 211 s Kajhusravi Dariyush Istoriya preobrazovaniya prirodnyh resursov Tegeran Puna 2007 g 96 s Uyuzi Dzhamshed Geomorfologiya Irana Tegeran Payom e nur 1997 g 142 s Dzhafarpur Ibrahim Osnovy klimatologii Tegeran Universitet Payom e nur 2006 g 111 s Dzhafari Abbas Reki i ozera Irana Tegeran Giyahshinasi 2010 g 122 s Ahlah Akart Osnovy geograficheskogo kraevedeniya Per Rahnamai Muhammadtaki Tegeran 2007 g 175 s Azarbahsh Bahram i kollegi Geografiya vod Irana Tegeran Geograficheskoe obshestvo vooruzhennyh sil 2008 g 303 s Ahmadipur Zahra Pravovoj rezhim Kaspijskogo morya Zhurnal po geograficheskim issledovaniyam Tegeran 2008 g 184 s Nadzhafi Kani Ali Akbar Vvedenie v spektralnuyu geografiyu Irana Tegeran Geografiya izyashnyh iskusstv 2006 141 s Saffari Shamla Mangrovye rasteniya Lesa i pastbisha Dariyush Sifat Ali Asgar Atlas ohranyaemyh zon Irana Tegeran Tegeranskij universitet 2007 g 311 Xarici kecidler