Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarğac — bir dielektrik makara (mandren və ya karkas) üzərində müəyyən sayda sarılmış makara (sarğı) qrupudur.
Bu məqaləni lazımdır. |
Sabit induktiv sarğaclar və quruluşları
İstismar yerinə görə, içərisi boş qalarsa havalı induktiv sarğac, dəmir bir nüvə keçirilərsə nüvəli induktiv sarğac deyilir. Şəkildə induktivlik simvolları verilmişdir.
- hava nüvəli sarğac;
- iki qat hava nüvəli sarğac;
- hava nüvəli tənzimlənən sarğac (yüksək gücə malik);
- hava nüvəli tənzimlənən sarğac (az gücə malik);
- ferrit(dəmir) nüvəli sarğac;
- ikiqat dəmir nüvəli sarğac;
- dəmir nüvəli tənzimlənən sarğac(böyük güclü);
- dəmir nüvəli tənzimlənən sarğac(az gücə malik).
İnduktiv sarğaclarda elektrik hadisələri
Məlum olduğu kimi, bir keçiricidən cərəyan keçirildikdə, keçirici ətrafında bir maqnit sahəsi yaranır. Bu sahə kağız üzərində dairələr şəklindəki qüvvə xətləri ilə əks edilir. Bir sarğacda AC cərəyan keçirildikdə, Şəkidə göründüyü kimi, sarğac sarğılarını əhatə edən bir maqnit sahə yaranır. Cərəyan artıb-azalmasına və istiqamət dəyişməsinə bağlı olaraq sarğacdan keçən qüvvə xətləri çoxalıb azalaraq istiqamətini dəyişdirir. Sarğaca bir DC gərginlik tətbiq olunarsa, maqnit sahə meydana gəlməyib sarğac dövrədə bir müqavimət xüsusiyyətini göstərər.
İnduktivliyi L (hn) оlаn dövrədə cərəyаn çох аz müddətdə t (sаn) ərzində kiçik İ qədər dəyişərsə, bеlə dövrədə öz-özünə induksiyаlаnmа е.h.q-si yаrаnаcаqdır:
E=-L(Δİ/Δt)
Bu düsturdаkı mənfi işаrəsi оnu göstərir ki, öz-özünə-induksiyа е.h.q-si cərəyаnın dəyişilməsinə əks təsir еdir. E.X. Lеnts sübut еtmişdir ki, induksiyа е.h.q. və о cümlədən öz-özünə induksiyа е.h.q. həmişə еlə yönəlmişdir ki, оnu yаrаdаn səbəbə əks təsir göstərir. Bunа Lеnts qаnunu dеyilir.
İnduktiv sarğacda elektrik hərəkət qüvvəsi
Dəyişən cərəyan tətbiq olunan Sarğac içərisindəki qüvvə xətlərinin dəyişikliyi nəticəsində,sarğacda EHQ adı verilən bir gərginlik induksiyalanar. Bu gərginliyin istiqaməti mənbə gərginliyinə tərs istiqamətdədir. Bu səbəbdən də EHQ sarğacdan, mənbə gərginliyinin yaratdığı cərəyana əks istiqamətdə bir cərəyan axmağa çalışar. Bu səbəbdəndir ki, mənbə gərginliyinin yaratdığı "I" dövrə cərəyanı, ancaq T/4 period zamanı qədər gec axmağa başlayır.
EHQ funksiyası, LENS qanunu ilə belə xarakterizə olunmuşdur: LENS qanununa əsasən EHQ, artmaqda olan dövrə cərəyanını azaldan, azalmaqda olan dövrə cərəyanını isə artırma istiqamətində təsir edər. İnduktiv müqavimət Sarğacın, içindən keçən AC cərəyana qarşı göstərdiyi müqavimətə induktiv müqavimət deyilir. İnduktiv müqavimət XL ilə göstərilir. Vahidi "Om" dur. Belə ifadə edilir:
XL=𝜔 L; 𝜔=2πf; XL=2πfL
- 𝜔 (omeqa): bucaq sürəti;
- f: Uygulana dəyişən cərəyanin tezliyi(hs);
- L: sarğacın induktivliyi (hn-henri).
"L" -in qiyməti sarğacların quruluşuna bağlıdır. Sarğacın sarılma sayı və kəsik sahəsi nə qədər böyük olarsa, "L" o qədər böyük olar. Beləliklə, AC cərəyana göstərdiyi müqavimətdə o qədər böyüyür. L -in vahidi yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, Henri (H) ilə ölçülür. Ancaq dövrələrdə istifadə edilən induktivlliyin qiyməti çox az olduqundan, bunun üçün milihenri (mh) və mikrohenri (μh) ölçüləri istifadə edilir.
Qarşılıqlı induksiya
Eyni nüvə üzərinə sarılmış iki sarğacın birindən cərəyan keçdikdə, bunun nüvədə yaratdığı qüvvə xətləri digər sarğıya da təsir edərək, bu sarğının iki ucu arasında bir gərginlik yaradır. Başqa bir sözlə desək, cərəyan keçirən iki məftildən birinin cərəyanı ya qiymət, ya da istiqamətcə dəyişərsə, o zaman onun ətrafındakı sahədə dəyişər. Bu dəyişmədən isə ikinci məftildə dəyişər. Yəni onun içərisində ehq təsirlənər. Və yaxud da əksinə, ikinci məftilin təsirlənməsindən də birinci məftil təsirlənərəq ehq yaradacaqdır. Bu gərginliyə induktiv gərginlik deyilir. Bu şəkildə qarşılıq, qarşılıqlı induktivlik adlanan müəyyən bir qiymətə görə olur.
Bu belə izah edilir: Eyni nüvə üzərindəki iki sarğacın birincisindən keçən 1 amperlik AC cərəyan 1 saniyədə, ikinci sarğacda 1v luq bir gərginlik induksiyalanırsa iki sarğac arasındakı qarşılıqlı induktivlik M=1 Henri olar.
Öz-özünə induksiya
Cərəyanlı kontur ancaq öz sahəsi içərisində olarsa, o vaxt bunun özündən keçən cərəyan şiddətinin dəyişməsindən kontur özü təsirlənə bilər, yəni onun özündə e.h.q induksiyalanr. Bu hadisəyə öz-özünə induksiya hadisəsi deyilir.
İnduktiv sarğacın istifadə sahələri
Əsas passiv komponentlərdən biri olan induktiv sarğaclar, mühərrikləri işlədilməsində, enerjinizi evinizə çatdırılmasna qədər, elektronikada çox zəngin bir keçmişi vardır. İnduktiv sarğaclar qədər faydalı, onları istifadə etmənin ən böyük problemi fiziki ölçüləridir. İnduktiv sarğaclar çox zaman bir dövrədə istifadə edilən bütün digər elektron komponentləri cılız hala gətirirlər. Bunlar istifadə sahələrinə görə belədir.
Elektrotenikada:
- Düzləndirici filterlərdə
- Transformatorlarda
- Qızdırıcı və s.
- Elektromaqnitlərdə
Elektronikada:
- Ossiloqrafda
- Radiolarda ferrit antena elementi(Uzun,orta, qısa dalğa sarğac)
- Telekommunikasiyada tezlik tənzimlənməsində
- Yüksək tezlik dövrlərində (hava nüvəli sarğac)
Xüsusən də radio qəbul edici və ötürücülərində də antena ilə əlaqədə müxtəlif tezliklərin qəbulu və ötürmələrində eyni ferrit nüve əistifadə edən müxtəlif sarğaclar və bunlara paralel bağlı kondensatorlardan istifadə edilir.
İnduktivliklərdə sağlamlıq yoxlanılması
İndiki vaxtda istifadə edilən ölçü alətləriylə sarğacın, induktivliyin dəyərini ölçmək çətindir. Bu səbəblə burada yalnız sarğac qısaca qəzalı olub olmadığı test ediləcəkdir. İnduktivliyin müqaviməti (mis teldən hazırlandıqlarından) ümumiyyətlə 100 om-dan kiçikdir. İnduktivliyin uclarının bir-birindən fərqi yoxdur. Multimetrə qısa dövrə addımına alınır və prob induktivliyin uclarına bağlanır. Sonsuzdan fərqli bir dəyər ölçsə(çoxu dəfə 100 om-dan kiçik) induktivlik sağlamdır. Sağlamlıq mövzusunda ayrıca gözlə də tədqiq edilməlidir. Məsələn, göz ilə görülür yanma görülsə, sarğac üstünə düşən funksiyanı yerinə yetirmiyə bilər.
İstinadlar
- John Archibald Fleming "Induction Coil". Encyclopædia Britannica, 11th Ed. 13. The Encyclopædia Britannica Co. 1911. pp. 502–505. Retrieved October 13, 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sargac bir dielektrik makara mandren ve ya karkas uzerinde mueyyen sayda sarilmis makara sargi qrupudur Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sabit induktiv sargaclar ve quruluslariIstismar yerine gore icerisi bos qalarsa havali induktiv sargac demir bir nuve kecirilerse nuveli induktiv sargac deyilir Sekilde induktivlik simvollari verilmisdir Muxtelif novlu induktivlik simvollari hava nuveli sargac iki qat hava nuveli sargac hava nuveli tenzimlenen sargac yuksek guce malik hava nuveli tenzimlenen sargac az guce malik ferrit demir nuveli sargac ikiqat demir nuveli sargac demir nuveli tenzimlenen sargac boyuk guclu demir nuveli tenzimlenen sargac az guce malik Induktiv sargaclarda elektrik hadiseleriInduktiv sargacin etrafinda maqnit sahe yaranmagi Melum oldugu kimi bir keciriciden cereyan kecirildikde kecirici etrafinda bir maqnit sahesi yaranir Bu sahe kagiz uzerinde daireler seklindeki quvve xetleri ile eks edilir Bir sargacda AC cereyan kecirildikde Sekide gorunduyu kimi sargac sargilarini ehate eden bir maqnit sahe yaranir Cereyan artib azalmasina ve istiqamet deyismesine bagli olaraq sargacdan kecen quvve xetleri coxalib azalaraq istiqametini deyisdirir Sargaca bir DC gerginlik tetbiq olunarsa maqnit sahe meydana gelmeyib sargac dovrede bir muqavimet xususiyyetini gosterer Induktivliyi L hn olan dovrede cereyan coh az muddetde t san erzinde kicik I qeder deyiserse bele dovrede oz ozune induksiyalanma e h q si yaranacaqdir E L DI Dt Bu dusturdaki menfi isaresi onu gosterir ki oz ozune induksiya e h q si cereyanin deyisilmesine eks tesir edir E X Lents subut etmisdir ki induksiya e h q ve o cumleden oz ozune induksiya e h q hemise ele yonelmisdir ki onu yaradan sebebe eks tesir gosterir Buna Lents qanunu deyilir Induktiv sargacda elektrik hereket quvvesiDeyisen cereyan dovresinde induktivlik Deyisen cereyan tetbiq olunan Sargac icerisindeki quvve xetlerinin deyisikliyi neticesinde sargacda EHQ adi verilen bir gerginlik induksiyalanar Bu gerginliyin istiqameti menbe gerginliyine ters istiqametdedir Bu sebebden de EHQ sargacdan menbe gerginliyinin yaratdigi cereyana eks istiqametde bir cereyan axmaga calisar Bu sebebdendir ki menbe gerginliyinin yaratdigi I dovre cereyani ancaq T 4 period zamani qeder gec axmaga baslayir EHQ funksiyasi LENS qanunu ile bele xarakterize olunmusdur LENS qanununa esasen EHQ artmaqda olan dovre cereyanini azaldan azalmaqda olan dovre cereyanini ise artirma istiqametinde tesir eder Induktiv muqavimet Sargacin icinden kecen AC cereyana qarsi gosterdiyi muqavimete induktiv muqavimet deyilir Induktiv muqavimet XL ile gosterilir Vahidi Om dur Bele ifade edilir XL 𝜔 L 𝜔 2pf XL 2pfL 𝜔 omeqa bucaq sureti f Uygulana deyisen cereyanin tezliyi hs L sargacin induktivliyi hn henri L in qiymeti sargaclarin qurulusuna baglidir Sargacin sarilma sayi ve kesik sahesi ne qeder boyuk olarsa L o qeder boyuk olar Belelikle AC cereyana gosterdiyi muqavimetde o qeder boyuyur L in vahidi yuxarida da qeyd edildiyi kimi Henri H ile olculur Ancaq dovrelerde istifade edilen induktivlliyin qiymeti cox az olduqundan bunun ucun milihenri mh ve mikrohenri mh olculeri istifade edilir Qarsiliqli induksiyaEyni nuve uzerine sarilmis iki sargacin birinden cereyan kecdikde bunun nuvede yaratdigi quvve xetleri diger sargiya da tesir ederek bu sarginin iki ucu arasinda bir gerginlik yaradir Basqa bir sozle desek cereyan keciren iki meftilden birinin cereyani ya qiymet ya da istiqametce deyiserse o zaman onun etrafindaki sahede deyiser Bu deyismeden ise ikinci meftilde deyiser Yeni onun icerisinde ehq tesirlener Ve yaxud da eksine ikinci meftilin tesirlenmesinden de birinci meftil tesirlenereq ehq yaradacaqdir Bu gerginliye induktiv gerginlik deyilir Bu sekilde qarsiliq qarsiliqli induktivlik adlanan mueyyen bir qiymete gore olur Bu bele izah edilir Eyni nuve uzerindeki iki sargacin birincisinden kecen 1 amperlik AC cereyan 1 saniyede ikinci sargacda 1v luq bir gerginlik induksiyalanirsa iki sargac arasindaki qarsiliqli induktivlik M 1 Henri olar Oz ozune induksiya Cereyanli kontur ancaq oz sahesi icerisinde olarsa o vaxt bunun ozunden kecen cereyan siddetinin deyismesinden kontur ozu tesirlene biler yeni onun ozunde e h q induksiyalanr Bu hadiseye oz ozune induksiya hadisesi deyilir Induktiv sargacin istifade saheleriEsas passiv komponentlerden biri olan induktiv sargaclar muherrikleri isledilmesinde enerjinizi evinize catdirilmasna qeder elektronikada cox zengin bir kecmisi vardir Induktiv sargaclar qeder faydali onlari istifade etmenin en boyuk problemi fiziki olculeridir Induktiv sargaclar cox zaman bir dovrede istifade edilen butun diger elektron komponentleri ciliz hala getirirler Bunlar istifade sahelerine gore beledir Elektrotenikada Duzlendirici filterlerde Transformatorlarda Qizdirici ve s Elektromaqnitlerde Elektronikada Ossiloqrafda Radiolarda ferrit antena elementi Uzun orta qisa dalga sargac Telekommunikasiyada tezlik tenzimlenmesinde Yuksek tezlik dovrlerinde hava nuveli sargac Xususen de radio qebul edici ve oturuculerinde de antena ile elaqede muxtelif tezliklerin qebulu ve oturmelerinde eyni ferrit nuve eistifade eden muxtelif sargaclar ve bunlara paralel bagli kondensatorlardan istifade edilir Induktivliklerde saglamliq yoxlanilmasiIndiki vaxtda istifade edilen olcu aletleriyle sargacin induktivliyin deyerini olcmek cetindir Bu sebeble burada yalniz sargac qisaca qezali olub olmadigi test edilecekdir Induktivliyin muqavimeti mis telden hazirlandiqlarindan umumiyyetle 100 om dan kicikdir Induktivliyin uclarinin bir birinden ferqi yoxdur Multimetre qisa dovre addimina alinir ve prob induktivliyin uclarina baglanir Sonsuzdan ferqli bir deyer olcse coxu defe 100 om dan kicik induktivlik saglamdir Saglamliq movzusunda ayrica gozle de tedqiq edilmelidir Meselen goz ile gorulur yanma gorulse sargac ustune dusen funksiyani yerine yetirmiye biler IstinadlarJohn Archibald Fleming Induction Coil Encyclopaedia Britannica 11th Ed 13 The Encyclopaedia Britannica Co 1911 pp 502 505 Retrieved October 13 2014