Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maqnit sahəsi — materiyanın elə növüdür ki, onun aşkara çıxması bu sahəyə gətirilmiş və müəyyən qaydada istiqamətlənmiş elektrik cərəyanına təsir edən mexaniki qüvvə ilə xarakterizə olunur. Elektrik və cazibə sahələri kimi maqnit sahəsinin də özünəməxsus xarakterik xüsusiyyəti vardır. Bu xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, o, sahəyə nisbətən müəyyən qaydada istiqamətlənmiş elektrik cərəyanına mexaniki qüvvə ilə təsir edir. Bu xassəyə ancaq maqnit sahəsi malikdir, elektrik və cazibə sahələri bu xassəyə malik deyildir. Maqnit sahəsinə gətirilmiş cərəyanlı naqil hərəkət edirsə, deməli bu hərəkətin əmələ gəlməsinə maqnit sahəsi enerjiyə malikdir. Enerji isə materiyasız mövcud deyil. Deməli o, həm də kütləyə malik olmalıdır. Buradan aydın olur ki, maqnit sahəsi də maddidir. Başqa sahələr kimi maqnit sahəsinin də kütləsini təyin etmək hələ də mümkün olmamışdır. Maqnit sahəsini xarakterizə edən kəmiyyət, maqnit sahəsinin intensivliyidir. Maqnit sahəsinin mənbələri yoxdur, yəni təbiətdə elektrik yüklərinə oxşar maqnit yükləri mövcud deyildir. Cərəyanlı naqilə maqnit sahəsində təsir edən qüvvə Amper qüvvəsi adlanır. Maqnit induksiyası naqilə perpendikulyar olduqda təsir qüvvəsi öz maksimum Fmax qiymətinə çatır. Maqnit sahəsini şimal maqnit qütbündən çıxan və cənub maqnit qütbündə qapanan qüvvə xətləri ilə göstərirlər. Üzərində dəmir qırıntıları olan kağız vərəqəni maqnitin üstündə yerləşdirməklə maqnit sahəsini “görmək olar”: qırıntılar maqnit sahəsinin qüvvə xətləri boyunca düzülür.
Yer kürəsinin kütləsi və maqnit sahəsi
Yer kürəsinin Günəşdən məsafəsi, fırlanma sürəti və ya yer üzü formaları ilə yanaşı böyüklüyü də əhəmiyyət daşıyır. Yer kürəsinin kütləsinin sadəcə 8%-nə bərabər olar Merkuri və ya Yer kürəsindən 318 dəfə artıq kütləyə malik olan Yupiterlə Yer kürəsini müqayisə etdikdə planetlərin çox müxtəlif ölçülərə malik olduğunu görürük. Bəs görəsən bu qədər müxtəlif ölçülərdəki planetlər arasında Yer kürəsinin ölçüsü təsadüfən müəyyən edilib?
"Yer kürəsinin ölçüsü lazımi qədərdir. Daha kiçik olsaydı, Yer kürəsinin cazibə qüvvəsi çox zəifləyəcək və atmosferini ətrafında saxlaya bilməyəcəkdi, daha böyük olsaydı, bu dəfə də Yer kürəsinin cazibə qüvvəsi çox artar və bəzi zəhərlli qazları da saxlayaraq atmosferi öldürücü hala salardı…" (F. Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman, 1986, s. 4)Yer kürəsinin kütləsi ilə yanaşı daxili quruluşu da həyat üçün xüsusi nizamlanmışdır. Bu daxili quruluşdakı təbəqələr sayəsində Yer kürəsi maqnetik sahəyə malikdir və bu maqnetik sahə həyatın qorunması üçün çox vacibdir. Press və Siver bu mövzunu belə açıqlayırlar:
"Yer kürəsinin nüvəsi isə çox böyük həssaslıqla tarazlanmışdır və bu nüvə radioaktivliklə qidalanan temperatur motorudur. Əgər bu motor daha yavaş işləsəydi, qitələr indiki formalarda ola bilməzdilər… Dəmir heç vaxt əriməz və mərkəzdəki maye nüvəyə enməzdi və beləliklə Yer kürəsinin maqnetik sahəsi heç vaxt əmələ gəlməzdi. Əgər Yer kürəsinin daha çox radioaktiv yanacağı olsaydı və buna görə də daha sürətli temperatur motoru olsaydı, vulkanik buludlar Günəşi örtəcək qədər qalın olar, atmosfer həddən artıq qatı olar və Yer kürəsinin səthi də demək olar ki hər gün vulkanik partlayışlar və zəlzələlərlə sarsılardı." (F. Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman, 1986, s. 4) Press və Siverin bəhs etdikləri maqnetik sahə həyatımız üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu maqnetik sahə, yuxarıda bildirildiyi kimi, Yer kürəsinin nüvəsinin quruluşundan qaynaqlanır. Nüvə dəmir və nikel kimi maqnetik xüsusiyyəti olan ağır elementlərdən təşkil olunmuşdur. Daxili nüvə bərk, xarici nüvə isə maye halındadır. Nüvənin bu iki təbəqəsi bir-birinin ətrafında hərəkət edir. Bu hərəkət ağır metallar üzərində maqnitləşmə təsiri yaradaraq maqnetik sahə əmələ gətirir. Atmosferdən kənara çıxan bu sahə sayəsində Yer kürəsi kosmosdan gələn təhlükələrə qarşı qorunmuş olur. Günəşdən başqa digər ulduzlardan gələn öldürücü kosmik şüalar Yer kürəsinin ətrafındakı bu qoruyucu qalxandan keçə bilmirlər. Xüsusilə də Yer kürəsinin 70000 kilometr uzağında maqnetik halqalar çəkən Van Allen Qurşaqları dünyanı bu öldürücü enerjidən qoruyur.
Sözügedən plazma buludlarının bəzilərinin Xirosimaya atılan atom bombasının 100 milyard mislinə bərabər olduğu hesablanmışdır. Eyni şəkildə Yer kürəsinin maqnetik sahəsi çox şiddətli kosmik şüaların da sadəcə 0.1%-ni keçirir və qalan mində bir faiz şüalar da atmosfer tərəfindən udulur. Bu maqnetik sahəni əmələ gətirmək üçün istifadə edilən elektrik enerjisi bir milyard amperlik axındır və bu bəşəriyyətin bütün tarix boyu istehsal etdiyi eletrik enerjisinin cəminə bərabərdir.
Əgər Yer kürəsinin bu maqnetik qalxanı olmasa yer üzündəki həyat tez-tez öldürücü şüalarla məhv ediləcək, bəlkə də heç mövcud olmayacaqdı. Amma Press və Siverin bildirdiyi kimi, Yer Kürəsinin nüvəsi lazımi formada olduğu üçün Yer kürəsi bu təhlükələrdən qorunur. Başqa sözlə desək, göy üzündə bizim üçün yaradılmış xüsusi qoruyucu qalxan var.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maqnit sahesi materiyanin ele novudur ki onun askara cixmasi bu saheye getirilmis ve mueyyen qaydada istiqametlenmis elektrik cereyanina tesir eden mexaniki quvve ile xarakterize olunur Elektrik ve cazibe saheleri kimi maqnit sahesinin de ozunemexsus xarakterik xususiyyeti vardir Bu xususiyyet ondan ibaretdir ki o saheye nisbeten mueyyen qaydada istiqametlenmis elektrik cereyanina mexaniki quvve ile tesir edir Bu xasseye ancaq maqnit sahesi malikdir elektrik ve cazibe saheleri bu xasseye malik deyildir Maqnit sahesine getirilmis cereyanli naqil hereket edirse demeli bu hereketin emele gelmesine maqnit sahesi enerjiye malikdir Enerji ise materiyasiz movcud deyil Demeli o hem de kutleye malik olmalidir Buradan aydin olur ki maqnit sahesi de maddidir Basqa saheler kimi maqnit sahesinin de kutlesini teyin etmek hele de mumkun olmamisdir Maqnit sahesini xarakterize eden kemiyyet maqnit sahesinin intensivliyidir Maqnit sahesinin menbeleri yoxdur yeni tebietde elektrik yuklerine oxsar maqnit yukleri movcud deyildir Cereyanli naqile maqnit sahesinde tesir eden quvve Amper quvvesi adlanir Maqnit induksiyasi naqile perpendikulyar olduqda tesir quvvesi oz maksimum Fmax qiymetine catir Maqnit sahesini simal maqnit qutbunden cixan ve cenub maqnit qutbunde qapanan quvve xetleri ile gosterirler Uzerinde demir qirintilari olan kagiz vereqeni maqnitin ustunde yerlesdirmekle maqnit sahesini gormek olar qirintilar maqnit sahesinin quvve xetleri boyunca duzulur Maqnit sahesiMaqnit sahesinin quvve xetleriYer kuresinin kutlesi ve maqnit sahesiYer kuresinin Gunesden mesafesi firlanma sureti ve ya yer uzu formalari ile yanasi boyukluyu de ehemiyyet dasiyir Yer kuresinin kutlesinin sadece 8 ne beraber olar Merkuri ve ya Yer kuresinden 318 defe artiq kutleye malik olan Yupiterle Yer kuresini muqayise etdikde planetlerin cox muxtelif olculere malik oldugunu goruruk Bes goresen bu qeder muxtelif olculerdeki planetler arasinda Yer kuresinin olcusu tesadufen mueyyen edilib Yer kuresinin olcusu lazimi qederdir Daha kicik olsaydi Yer kuresinin cazibe quvvesi cox zeifleyecek ve atmosferini etrafinda saxlaya bilmeyecekdi daha boyuk olsaydi bu defe de Yer kuresinin cazibe quvvesi cox artar ve bezi zeherlli qazlari da saxlayaraq atmosferi oldurucu hala salardi F Press R Siever Earth New York W H Freeman 1986 s 4 Yer kuresinin kutlesi ile yanasi daxili qurulusu da heyat ucun xususi nizamlanmisdir Bu daxili qurulusdaki tebeqeler sayesinde Yer kuresi maqnetik saheye malikdir ve bu maqnetik sahe heyatin qorunmasi ucun cox vacibdir Press ve Siver bu movzunu bele aciqlayirlar Yer kuresinin nuvesi ise cox boyuk hessasliqla tarazlanmisdir ve bu nuve radioaktivlikle qidalanan temperatur motorudur Eger bu motor daha yavas isleseydi qiteler indiki formalarda ola bilmezdiler Demir hec vaxt erimez ve merkezdeki maye nuveye enmezdi ve belelikle Yer kuresinin maqnetik sahesi hec vaxt emele gelmezdi Eger Yer kuresinin daha cox radioaktiv yanacagi olsaydi ve buna gore de daha suretli temperatur motoru olsaydi vulkanik buludlar Gunesi ortecek qeder qalin olar atmosfer hedden artiq qati olar ve Yer kuresinin sethi de demek olar ki her gun vulkanik partlayislar ve zelzelelerle sarsilardi F Press R Siever Earth New York W H Freeman 1986 s 4 Press ve Siverin behs etdikleri maqnetik sahe heyatimiz ucun boyuk ehemiyyete malikdir Bu maqnetik sahe yuxarida bildirildiyi kimi Yer kuresinin nuvesinin qurulusundan qaynaqlanir Nuve demir ve nikel kimi maqnetik xususiyyeti olan agir elementlerden teskil olunmusdur Daxili nuve berk xarici nuve ise maye halindadir Nuvenin bu iki tebeqesi bir birinin etrafinda hereket edir Bu hereket agir metallar uzerinde maqnitlesme tesiri yaradaraq maqnetik sahe emele getirir Atmosferden kenara cixan bu sahe sayesinde Yer kuresi kosmosdan gelen tehlukelere qarsi qorunmus olur Gunesden basqa diger ulduzlardan gelen oldurucu kosmik sualar Yer kuresinin etrafindaki bu qoruyucu qalxandan kece bilmirler Xususile de Yer kuresinin 70000 kilometr uzaginda maqnetik halqalar ceken Van Allen Qursaqlari dunyani bu oldurucu enerjiden qoruyur Sozugeden plazma buludlarinin bezilerinin Xirosimaya atilan atom bombasinin 100 milyard misline beraber oldugu hesablanmisdir Eyni sekilde Yer kuresinin maqnetik sahesi cox siddetli kosmik sualarin da sadece 0 1 ni kecirir ve qalan minde bir faiz sualar da atmosfer terefinden udulur Bu maqnetik saheni emele getirmek ucun istifade edilen elektrik enerjisi bir milyard amperlik axindir ve bu beseriyyetin butun tarix boyu istehsal etdiyi eletrik enerjisinin cemine beraberdir Eger Yer kuresinin bu maqnetik qalxani olmasa yer uzundeki heyat tez tez oldurucu sualarla mehv edilecek belke de hec movcud olmayacaqdi Amma Press ve Siverin bildirdiyi kimi Yer Kuresinin nuvesi lazimi formada oldugu ucun Yer kuresi bu tehlukelerden qorunur Basqa sozle desek goy uzunde bizim ucun yaradilmis xususi qoruyucu qalxan var EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s