Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İdumeya (yun. Ἰδουμαία, ivr. אֱדוֹם, Ədum) — İsrailin cənubunda tarixi vilayət.
| İdumeya | |
|---|---|
 | |
| Paytaxt | Petra |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İdumeyanın tarixi
Bəzi tarixçilərə görə, Ədum və İdumeya bir-bir ilə əlaqəli, lakin tamamilə fərqli ərazilərin adlarını özündə əks etdirən terminlərdir.
Tarixin müxtəlif dövrlərində Ədumlular tərəfindən zəbt olunmuş fərqli ərazilər belə adlandırılmışdır. Ədumlular ilk olaraq müasir İordaniyanın cənub bölgəsində Əhdi-Ətiqdə adı çəkilmiş Ədum krallığının əsasını qoymuşlar. Daha sonradan isə Yəhuda krallığına (İdumeya və ya müasir Neqevə) köç ediblər.
Bu hadisə Yəhuda krallığının e.ə. VI əsrdə süqut edərək babillilər tərəfindən məhv edildiyi bir dövrə təsadüf edir. Ədum Əhdi-Ətiq, Misir və Mesopotamiya mətnləri kimi son bürünc və dəmir dövrünə aid yazılı abidələrdə tez-tez xatırlanır. Qədim mətnlərdə soydaş İdumeya termini fərqli ərazidə mövcud olmuş nisbətən daha kiçik bölgənin adlandırılması üçün işlədilmişdir. Bu ərazi ibri dilində אדוֹם -ֱʼĔḏôm- (“qırmızı”); Assurca Udumi; Siryanicə: ܐܕܘܡ ,ərəbcə isə أدوم adlanır. İordan çayının şərq sahilində şimaldan Əmman, qərbdən Ölü dəniz, cənub və şərqdən isə Ərəbistan səhrası arasında yerləşən bölgə və xalq belə adlanıb .
Ədum sözü ibri dilində “qırmızı” mənasını ifadə edir və öz mənşəyini bu xalqın əcdadı sayılan İshaqın böyük oğlu Esavın (Eys) adından götürmüşdür. Ədum İshaqın oğlu Eysin digər adıdır. Tövrata əsasən Eys qıpqırmızı doğulduğu üçün belə adlandırılmışdır . Daha sonralar isə, gənc yaşlarında ikən Eys öz birincilik hüququnu Yəquba sataraq əvəzinə qırmızı mərci şorbası alır . Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid kitablarının hər ikisində ədumlular Eysin törəmələri kimi təsvir olunmuşdur.
Ədumluların Misir mənbələrində adı çəkilən Şasu və Şutu köçəri tayfaları ilə əlaqədar olduqları da qeyd olunur. Merneptahın hökmranlığı dövrünə təsadüf edən yazışmaların birində misirli katib öz məktubunda Ədumun köçəri Şasu tayfalarının Misir ərazisində yerləşən su quyularına tərəf hərəkət etmələri barədə məlumat verir .
Həmçinin Əhdi-Ətiq mətnlərində çox vaxt Ədum əvəzinə Sə‘ir adı çəkilir. Təl-əl-Amarna yazılarında (e.ə.XIV əsr) və II Ramzesin dövrünə (e. ə. XIII əsrin əvvəllərinə) aid edilən misir sənədlərində də ədumlular bu ad ilə adlandırılır. ƏhdiƏtiqdə Eysin törəmələrinin Ölü dəniz ilə Əqəbə körfəzi arasında yerləşən Səir bölgəsində məskunlaşdığı qeyd olunur.
Yalnız e.ə. XIII əsrin ikinci yarısından etibarən bu tayfalar Ədumlular adlandırılır. Buradan belə qənaətə gəlmək olar ki, Sə‘ir adı Ədum terminindən daha qədim tarixə malikdir .
Ədum haqqında Əhdi-Ətiq kitablarında, o cümlədən də e.ə. 1215-ci ilə aid olan Misir fironu I Setin salnaməsində və -1155-ci illərdə III Ramzesin yürüş salnaməsində məlumat verilmişdir. Arxeoloji qazıntılar zamanı əldə olunan mətnlər sayəsində ədumluların sami mənşəli xalq olması, həmçinin e.ə. XIV əsrdə göstərilən ərazidə məskunlaşması faktı sübut edilmişdir. Əldə olunan mənbələrə əsasən Ədum ölkəsi e. ə. XIII-VIII əsrlərdə çox inkişaf etmiş, e.ə. VI əsrdə babillilər tərəfindən dağıdılmışdır . Əhdi-Ətiq mətnlərində səkkiz ədum kralının adı çəkilir .
Krallığın dağıdılmasından sonra ədumlular şərqdən gələn köçəri tayfalar tərəfindən qərbə doğru, Yəhudanın cənubuna doğru sıxışdırılır. Bu tayfaların arasında nəbati tayfalarının da adı çəkilır. E.ə. II əsrdə Ədumun yerində öz krallığının əsasını qoyan nəbati tayfaları haqqında məlumata ilk dəfə e.ə.IV əsrə aid tarixi salnamələrdə rast gəlinir.
İstinadlar
- Avraham Negev and Shimon Gibson (2001). Edom; Edomites. Archaeological Encyclopedia of the Holy Land (New York and London: Continuum), s.149-150
- Yaradılış, 25:25
- Yaradılış, 25:30
- Redford, Egypt, Canaan and Israel in Ancient Times, Princeton Univ. Press, 1992, s. 228; 318
- Yaradılış, 25:30; 36:8
- КЕЭ, том 10 , s.432-438
- Avraham Negev and Shimon Gibson (2001). Edom; Edomites. Archaeological Encyclopedia of the Holy Land (New York and London: Continuum), s. 149-150
- Yaradılış, 36:31-39
Xarici keçidlər
- Edom on Bruce Gordon's Regnal Chronologies 2006-04-29 at the Wayback Machine
- UCSD article on age of Edom
- Article on age of Edom from the Jerusalem Post[ölü keçid]
- Mail & Guardian Article on Edom's age, includes Dever's reaction
- Edom on Ancientroute.com
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Idumeya yun Ἰdoymaia ivr א דו ם Edum Israilin cenubunda tarixi vilayet IdumeyaPaytaxt Petra Vikianbarda elaqeli mediafayllarIdumeyanin tarixiEsas meqale Bezi tarixcilere gore Edum ve Idumeya bir bir ile elaqeli lakin tamamile ferqli erazilerin adlarini ozunde eks etdiren terminlerdir Tarixin muxtelif dovrlerinde Edumlular terefinden zebt olunmus ferqli eraziler bele adlandirilmisdir Edumlular ilk olaraq muasir Iordaniyanin cenub bolgesinde Ehdi Etiqde adi cekilmis Edum kralliginin esasini qoymuslar Daha sonradan ise Yehuda kralligina Idumeya ve ya muasir Neqeve koc edibler Bu hadise Yehuda kralliginin e e VI esrde suqut ederek babilliler terefinden mehv edildiyi bir dovre tesaduf edir Edum Ehdi Etiq Misir ve Mesopotamiya metnleri kimi son burunc ve demir dovrune aid yazili abidelerde tez tez xatirlanir Qedim metnlerde soydas Idumeya termini ferqli erazide movcud olmus nisbeten daha kicik bolgenin adlandirilmasi ucun isledilmisdir Bu erazi ibri dilinde אדו ם ʼĔḏom qirmizi Assurca Udumi Siryanice ܐܕܘܡ erebce ise أدوم adlanir Iordan cayinin serq sahilinde simaldan Emman qerbden Olu deniz cenub ve serqden ise Erebistan sehrasi arasinda yerlesen bolge ve xalq bele adlanib Edum sozu ibri dilinde qirmizi menasini ifade edir ve oz menseyini bu xalqin ecdadi sayilan Ishaqin boyuk oglu Esavin Eys adindan goturmusdur Edum Ishaqin oglu Eysin diger adidir Tovrata esasen Eys qipqirmizi doguldugu ucun bele adlandirilmisdir Daha sonralar ise genc yaslarinda iken Eys oz birincilik huququnu Yequba sataraq evezine qirmizi merci sorbasi alir Ehdi Etiq ve Ehdi Cedid kitablarinin her ikisinde edumlular Eysin toremeleri kimi tesvir olunmusdur Edumlularin Misir menbelerinde adi cekilen Sasu ve Sutu koceri tayfalari ile elaqedar olduqlari da qeyd olunur Merneptahin hokmranligi dovrune tesaduf eden yazismalarin birinde misirli katib oz mektubunda Edumun koceri Sasu tayfalarinin Misir erazisinde yerlesen su quyularina teref hereket etmeleri barede melumat verir Hemcinin Ehdi Etiq metnlerinde cox vaxt Edum evezine Se ir adi cekilir Tel el Amarna yazilarinda e e XIV esr ve II Ramzesin dovrune e e XIII esrin evvellerine aid edilen misir senedlerinde de edumlular bu ad ile adlandirilir EhdiEtiqde Eysin toremelerinin Olu deniz ile Eqebe korfezi arasinda yerlesen Seir bolgesinde meskunlasdigi qeyd olunur Yalniz e e XIII esrin ikinci yarisindan etibaren bu tayfalar Edumlular adlandirilir Buradan bele qenaete gelmek olar ki Se ir adi Edum termininden daha qedim tarixe malikdir Edum haqqinda Ehdi Etiq kitablarinda o cumleden de e e 1215 ci ile aid olan Misir fironu I Setin salnamesinde ve 1155 ci illerde III Ramzesin yurus salnamesinde melumat verilmisdir Arxeoloji qazintilar zamani elde olunan metnler sayesinde edumlularin sami menseli xalq olmasi hemcinin e e XIV esrde gosterilen erazide meskunlasmasi fakti subut edilmisdir Elde olunan menbelere esasen Edum olkesi e e XIII VIII esrlerde cox inkisaf etmis e e VI esrde babilliler terefinden dagidilmisdir Ehdi Etiq metnlerinde sekkiz edum kralinin adi cekilir Kralligin dagidilmasindan sonra edumlular serqden gelen koceri tayfalar terefinden qerbe dogru Yehudanin cenubuna dogru sixisdirilir Bu tayfalarin arasinda nebati tayfalarinin da adi cekilir E e II esrde Edumun yerinde oz kralliginin esasini qoyan nebati tayfalari haqqinda melumata ilk defe e e IV esre aid tarixi salnamelerde rast gelinir IstinadlarAvraham Negev and Shimon Gibson 2001 Edom Edomites Archaeological Encyclopedia of the Holy Land New York and London Continuum s 149 150 Yaradilis 25 25 Yaradilis 25 30 Redford Egypt Canaan and Israel in Ancient Times Princeton Univ Press 1992 s 228 318 Yaradilis 25 30 36 8 KEE tom 10 s 432 438 Avraham Negev and Shimon Gibson 2001 Edom Edomites Archaeological Encyclopedia of the Holy Land New York and London Continuum s 149 150 Yaradilis 36 31 39Xarici kecidlerEdom on Bruce Gordon s Regnal Chronologies 2006 04 29 at the Wayback Machine UCSD article on age of Edom Article on age of Edom from the Jerusalem Post olu kecid Mail amp Guardian Article on Edom s age includes Dever s reaction Edom on Ancientroute com