Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çingiz Mehdi bəy oğlu Cuvarlı (1 may 1913, Yelizavetpol – 13 avqust 2000, Bakı) — akademik, əməkdar elm xadimi. XX əsr Azərbaycan Respublikasının görkəmli elm xadimi olan akademik Çingiz Mehdi oğlu Cuvarlı 1 may 1913-cü ildə Gəncə şəhərində, ziyalı ailəsində, anadan olmuş, Respublikamızın Sovet İttifaqına daxil olan dövründə təhsil alaraq, yaşamış-yaratmış və Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra o, yeni bir enerji ilə öz zəngin bilik və bacarığını müstəqil Respublikamızın möhkəmlənməsinə və inkişaf etməsinə sərf etmişdir. 1960-cı ildən 1962-ci ilədək Azərbaycan SSR EA-nın Energetika İnstitutunun direktoru olmuşdur.
| Çingiz Cuvarlı | |
|---|---|
| Çingiz Mehdi bəy оğlu Cuvarlı | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Yelizavetpol, Yelizavetpol qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı, Azərbaycan |
| Dəfn yeri | Gəncə, Azərbaycan |
| Vətəndaşlığı |  Rusiya imperiyası→ AXC→ SSRİ→ Azərbaycan |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşağı | Toğrul Cuvarlı |
| Atası | Mehdi bəy Cuvarlinski |
| Təhsili |
|
| Mükafatları |    |
Həyatı
Akademik Çingiz Mehdi oğlunun həyat və elmi fəaliyyətinə həsr olunmuş monoqrafiyalarda və dövrü mətbuatda dərc olunan elmi-publisist məqalələrdə, geniş oxucu kütlələrinə-Ç. M. Cuvarlı portretinin bütün cizgiləri tam kaloriti ilə təqdim olunduğundan, respublikamızda və onun hüdudlarından kənarda bu böyük alimin çoxsaylı pərəstişkarları, onun haqqında olan hər yeni mə'lumatı, hər bir yeni yazını izləyir və onu böyük razılıq hissi ilə qəbul edirlər. Ç. M. Cuvarlı, öz mənalı həyatını energetika elminin sirrilərinin öyrənilməsi, öyrədilməsi, inkişafı, elmi nailiyyətlərin sənaye tətbiqi, energetkanın uyğun elm sahələri ilə vəhdətinin araşdırılması, yeni texnoloji proseslərin və texniki vəsaitlərin işlənilməsi, fundamental məsələlərin nəzəri və praktiki həlli, enerji sistemlərində mövcud olan prosesslərin fiziki-kimyəvi mahiyyətlərinin aşkar edilməsi, proseslərin idarə olunması, enerjinin istehsalı və istehlakında mövcud olan problemlərin həlli, enerji sistemlərinin dayanıqlı işləməsinin nəzəri əsaslarının işlənməsi və sairə mühüm problemlərin həllinə həsr edərək, gərgin əmək sərf etməklə, əldə etdiyi nailiyyətlər sayəsində dünya energitiklərinin arasında geniş tanınmışdır.
Elmi nailiyyətlər
Ç. M. Cuvarlı əməyinin nəticəsi olaraq, ifrat gərginlikdən mühafizə, , qısa qapanma cərəyanlarının məhdudlaşdırılması və s. sahələrdə yaradılan yeni texniki tədbirlərin labaratoriya şəraitində hər tərəfli araşdırılmasında, mürəkkəb elektrik şəbəkələrində dalğa proseslərinin ədədi hesablanması üçün riyazi ifadələr alınmışdır. Bu ifadələr yerdə və məhtillərdə səth effekti, elektrik verilişi xətlərində taclanma prosesləri kimi dissipativ amilləri tam nəzərə almaqla paylanmış parametrli qeyri-xətti elektrik dövrələrinin nəzəriyyəsi sahəsində yerinə yetirilən ən əhəmiyyətli işlərdəndir. Yerlə qeyri-simmetrik qısa qapanma cərəyanlarının məhdudlaşdırılmasının nəzəri əsasları və texniki vasitələri işlənib hazırlanmışdır. Torpaqlayıcı dövrənin qeyri-xəttilik xassəsindən istifadə etməklə, qısa qapanma cərəyanın dəyişmə sürətinin azadılmasının və bu cərəyanın açılmasının asanlaşdırılması istiqamətində işlər inkişaf etdirilmişdir. Güc və ölçü transformatorları olan şəbəkələrdə ferrorezonans ifrat gərginliyinin aşkar edilməsi və söndürülməsinin nəzəri əsasları və texniki vasitələri işlənib hazırlanmışdır. SSRİ Energetika Nazirliyinin BTİ-i ilə birlikdə 110–220kV-luq elektrik şəbəkələrində neytralın qismən reaktorla torpaqlanması ilə qısa qapanma cərəyanlarının məhdudlaşdırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsi üçün rəhbər göstəriş və ferrorezonans ifrat gərginliyinin aşkar edilməsi və söndürülməsi üçün hazırlanmış qurğuların təbiqi üçün isə metodiki göstərişlər hazırlanmışdır. Digər istiqamətdə akademik Ç. M. Cuvarlı tərəfindən materialların adgeziya, adsorbsiya və elektrik xassələrini tənzimləmək üçün, elektrik qazboşalmalarından istifadə edərək, yeni texnoloji proseslərin işlənilməsinin fiziki əsasları verilmişdir. Müxtəlif qazlarda, tacvari, arakəsməli və məşəl elektrik qazboşalmalırın fəal oblastında gedən fiziki proseslər tədqiq edilmişdir. Elektromənfi qazlarda tacvari elektrik qazboşalmasının örtüyünün əmələ gəlməsi öyrənilmişdir. Aktiv əmələ gəlməsi və parçalanmasının qanunauyğunluqları aşkar edilmişdir. Materialları aktivləşdirmək üçün istifadə edilən arakəsməli elektrik qazboşalması apparatlarının hesablama məlumatlarını vermək məqsədilə qaz boşalmasının nəzəriyyəsi işlənilmişdir. Keçirici yarımkeçirici və dielektrik materiallarını aktivləşdirmək üçün məşəl elektrik qazboşalması qurğuları yaradılmasının əsasları verilmişdir. Müxtəlif tərkibli qaz qarışıqlarında, qeyri-taraz elektrik qazboşalmalarının, materiallara təsiri öyrənilmişdir. Materialların səth təbəqələrində quruluş və enerji dəyişmələrinə səbəb olan fiziki-kimyəvi proseslərin mexanizmi aşkar edilmişdir. Materiallara müəyyən keyfiyyətlər verən kompleks elektrik qazboşalmaları təsirinin əsasları işlənilmişdir. Ç. M. Cuvarlı öz əməkdaşları ilə birlikdə müasir energetikanın vacib məsələərindən olan elektrik izolyasiyasının etibarlığının artırılması sahəsində nəzəri və təcrübi tədqiqat işlərini yerinə yetirmişdir. Bu işlərin nəticəsində bir sıra adekvat qanunauyğunluqlar aşkar edildi ki, bunlar da elektrik izolyasiyasının mühüm xüsusiyyətlərinin fundamental vəziyyətlərini dəqiq ifadə etməyə inkan verdi. Hissə boşalmanın mikro və makro xarakteristikalarının rabitəsi üçün etibarlı əsas almışdır. Polimerdə elektrik yüklərinin formalaşmasının səbəbləri mexanizmi göstərilmiş, bərk dielektriklərin elektrik möhkəmliyinin energetik analizinin energetik analizinin müasir nəzəriyyəsi inkişaf etdirilməklə genişləndirilmişdir. Metal ilə dielektrik arasındakı kontaktda baş verən proseslərə və xüsusi olaraq polimer materiallarda "sıçrayışla" olan keçiricilinə aid yeni nəticələr alınmışdır. Azərenerji ASC ilə yaradıcılıq əlaqəsində güc transformatorlarının elektrik izolyasiyasında gedən hissə boşalmalarının ultrasəs lokasiyası vasitəsilə aşkar etmək üçün qurğu işlənib hazırlanmışdır. Bu inkişafda olan zədələnməni nəzarətdə saxlamaqla enerji sisteminin etibarlı və keyfiyyətli işini artırmaq üçün vaxtında profilaktik və başqa tədbirləri yerinə yetirməyə imkan verir. Azərbaycan respublikasında Neft və təbii qaz sənayesinin mövcudluğu ilə əlaqədar olaraq, Ç. M. Cuvarlı və onun əməkdaşları tərəfindən neft, təbii qaz məhsulu olan karbohidrogen birləşmələrinin fiziki problemlərinə dair sistemli tədqiqatlar aparılmışdır. Təbii qaz sənayesinin, mərkəzi problem məsələsi, onların hidrogensulfiddən və rütübətdən azad edilməsini tədqiq edərək, maye və məsaməli bərk sorbentlərin səthində qazboşalmalarının təsirilə intensivləşdirilən sorbsiya proseslərindən istifadə edərək, yeni texnoloji proseslər işlənilmişdir. Eyni zamanda, qazboşalmaları şəraitində gedən sorbsiya proseslərinin mahiyyəti araşdırılıb və onların diffuziya mənşəli fiziki proses olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Qazboşalmalarının məsaməli adsorbentlərin səthinə təsiri tədqiq edilərək, yüklü zərrəciklərin səth tərəfindən udulmasının qanunauyğunluqları tapılmışdır. Bu qanunauyğunluqlardan istifadə edərək, karbohidrogen mənşəli mayelərin (monomerlərin) aşqarlardan təmizlənməsi texnoloji prosesi işlənilmişdir. Kristallaşma qabiliyyətinə malik olan amorfkristallik polimer dielektriklərin fiziki qurluşları tədqiq edilərək, materiallarda reallaşa bilən fiziki qurluş modelləri təsəvvürü yaradılmışdır. Polimerlərin bəzi elektrofiziki xassələrinin onların fiziki qurluşu ilə qarşılıqlı əlaqələri araşdırılıb. Müəyyən xüsusiyyətlərə malik olan materiallar almaq üçün, yüksək elektrik sahələrinin və qaz boşalmalarının kompozisiyalı dielektriklərə təsirində səthlərdə gedən fızıki proseslər tədqiq edilmişdir. Elektroizolyasiya və aktiv dielektriklər (elektret, pyezoelektriklər) kimi sənaye əhəmiyyəti kəsb edən, əsasında polimer və qeyri üzvi aşqarlar olan konpozisiyalı qurluşların elektrofiziki xüsusiyyətləri tədqiq edilmişdir. Məsaməli aşqarları olan materiallarda dielektrik yüklərinin relaksasiyanın tədqiqinə xüsusi yer verilmişdir. Elektromənfi qazlar mühitində kompozisiyalı dielektrik materiallara müxtəlif növ (tacvari, dielektrik arakəsməli, plazma, məşəl) elektrik qazboşalmalarının təsiri öyrənilib. Bu təsirlər nəticəsində materiallarda elektrik, adgeziya və adsorbsiya xassələrinin dəyişilməsi müşahidə olunmuşdur. Dielektrik materialları və elektrotexnika sənayesi üçün əhəmiyyət kəsb edən kompozisiyalı qurluşları (əsasını şüşə və karbon təşkil edən lövhələr) aktivləşdirmək üçün elektrik qazboşalması qurğuları işlənilib, sənayedə tətbiq edilmişdir. Akademik Ç. M. Cuvarlının elmi fəaliyyəti sovetlər ittifaqının Moskva, Leninqrad, Kiyev, Novosibirsk, Pribaltika Respublikaları və sairə şəhərlərində yerləşən qabaqcıl elmi mərkəzlərin, energetika sahəsində tanınmış alimlərinin daima diqqət mərkəzində olmuş, bu və ya digər mühüm məsələlərin həllində Ç. M. Cuvarlı elmi fikri həmişə nəzərə alınmışdır. Sovet İttifaqı vahid enerji sisteminin mövcud fundamental problemlərinin həllində Ç. M. Cuvarlı elmi nailiyyətlərinin geniş tətbiqi müsbət nəticələrin əldə edilməsinə imkanlar yaratmışdır. Dünya şöhrətli görkəmli alim, Ç. M. Cuvarlı energetika elminin daima zirvəsində işləmiş və zaman-zaman bu zirvəni yüksəldərək, elmə yeni anlayışlar, yeni fikirlər daxil etməklə bu elm sahəsini öz nailiyyətləri ilə zənginləşdirmişdir. İşləmiş bir sıra üsullar və elektrik qazboşalması qurğuları patent və müəlliflik şəhadətnamələri vasitəsilə müdafiə edilmişdir.
Mükafatlar
Akademik Ç. M. Cuvarlının elmi fəaliyyəti və xidmətləri dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, bir sıra orden və medallarla təltif olunmuş, keçmiş SSRİ, Azərbaycan, Ukrayna dövlət mükafatlarına, Y. Məmmədəliyev adına, SSRİ Elmlər Akademiyasının N. Yabloçkov adına mükafatlarına layiq görülmüşdür.
- 1960-cı ildə bipolyar dalğalı impuls gərginliklərinin köməyi ilə neftin duzsuzlaşdırılmasının elektiriki üsulunun işlənib hazırlanmasına görə SSRİ XTHS-nin gümüş medalına layiq görülmüşdür.
- 1973-cü ildə mürəkkəb elektrik şəbəkələrindəki dalğa proseslərinin ədədi hesablanması metodlarının yaradılması sahəsindəki kompleks işlərinə görə SSRİ EA-nın P. N. Yabloçkovski adına mükafatına layiq görülmüşdür.
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti tərəfindən Fəxri Fərmanla təltif edilmişdir.
- 1978-ci ildə yüksəkgərginlikli elektrik şəbəkələrinin neytralnın rejimləri sahəsindəki kompleks işlərinə görə elm və texnika sahəsində Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.
- 1980-ci ildə ölkənin energetikasının və elektiriklərşdirilməsinin inkişafındakı xidmətlərinə görə SSRİ-nin fəxri energetiki adı verilmişdir.
- Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi — 3 dekabr 1982.
Kadrlar
Akademik Ç. M. Cuvarlının elmi potensialı Respublikamızda çoxşaxəli fəaliyyət göstərən energetika sahəsinin peşəkar kadrlarının yetişməsinə və energetika elmi məktəbinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Məşhur yetirmələri:
- A. M. Həşimov,
- K. B. Qurbanov,
- R. N. Mehdizadə,
- F. T. Rzayev
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Cuvarlı Çingiz Mehdi oğlu". science.gov.az. 2021-03-02 tarixində .
- "Akademik Cuvarlı – elm və nəcabətin vəhdəti". 525.az. 2013-07-03 tarixində .
- "NƏSİB BƏYİN BACISI OĞLU". www.anl.az. 2020-08-12 tarixində .
- Respublikanın elmi işçilərinə Azərbaycan SSR fəxri adları verilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 3 dekabr 1982-ci il tarixli Fərmanı 2020-01-16 at the Wayback Machine — anl.az saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cingiz Mehdi bey oglu Cuvarli 1 may 1913 Yelizavetpol 13 avqust 2000 Baki akademik emekdar elm xadimi XX esr Azerbaycan Respublikasinin gorkemli elm xadimi olan akademik Cingiz Mehdi oglu Cuvarli 1 may 1913 cu ilde Gence seherinde ziyali ailesinde anadan olmus Respublikamizin Sovet Ittifaqina daxil olan dovrunde tehsil alaraq yasamis yaratmis ve Azerbaycan Respublikasi musteqillik elde etdikden sonra o yeni bir enerji ile oz zengin bilik ve bacarigini musteqil Respublikamizin mohkemlenmesine ve inkisaf etmesine serf etmisdir 1960 ci ilden 1962 ci iledek Azerbaycan SSR EA nin Energetika Institutunun direktoru olmusdur Cingiz CuvarliCingiz Mehdi bey oglu CuvarliDogum tarixi 1 may 1913Dogum yeri Yelizavetpol Yelizavetpol qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 13 avqust 2000 87 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanDefn yeri Gence AzerbaycanVetendasligi Rusiya imperiyasi AXC SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliHeyat yoldasiUsagi Togrul CuvarliAtasi Mehdi bey CuvarlinskiTehsili Azerbaycan Senaye Institutu 1936 Mukafatlari 1985 1978HeyatiAkademik Cingiz Mehdi oglunun heyat ve elmi fealiyyetine hesr olunmus monoqrafiyalarda ve dovru metbuatda derc olunan elmi publisist meqalelerde genis oxucu kutlelerine C M Cuvarli portretinin butun cizgileri tam kaloriti ile teqdim olundugundan respublikamizda ve onun hududlarindan kenarda bu boyuk alimin coxsayli perestiskarlari onun haqqinda olan her yeni me lumati her bir yeni yazini izleyir ve onu boyuk raziliq hissi ile qebul edirler C M Cuvarli oz menali heyatini energetika elminin sirrilerinin oyrenilmesi oyredilmesi inkisafi elmi nailiyyetlerin senaye tetbiqi energetkanin uygun elm saheleri ile vehdetinin arasdirilmasi yeni texnoloji proseslerin ve texniki vesaitlerin islenilmesi fundamental meselelerin nezeri ve praktiki helli enerji sistemlerinde movcud olan prosesslerin fiziki kimyevi mahiyyetlerinin askar edilmesi proseslerin idare olunmasi enerjinin istehsali ve istehlakinda movcud olan problemlerin helli enerji sistemlerinin dayaniqli islemesinin nezeri esaslarinin islenmesi ve saire muhum problemlerin helline hesr ederek gergin emek serf etmekle elde etdiyi nailiyyetler sayesinde dunya energitiklerinin arasinda genis taninmisdir Elmi nailiyyetlerC M Cuvarli emeyinin neticesi olaraq ifrat gerginlikden muhafize qisa qapanma cereyanlarinin mehdudlasdirilmasi ve s sahelerde yaradilan yeni texniki tedbirlerin labaratoriya seraitinde her terefli arasdirilmasinda murekkeb elektrik sebekelerinde dalga proseslerinin ededi hesablanmasi ucun riyazi ifadeler alinmisdir Bu ifadeler yerde ve mehtillerde seth effekti elektrik verilisi xetlerinde taclanma prosesleri kimi dissipativ amilleri tam nezere almaqla paylanmis parametrli qeyri xetti elektrik dovrelerinin nezeriyyesi sahesinde yerine yetirilen en ehemiyyetli islerdendir Yerle qeyri simmetrik qisa qapanma cereyanlarinin mehdudlasdirilmasinin nezeri esaslari ve texniki vasiteleri islenib hazirlanmisdir Torpaqlayici dovrenin qeyri xettilik xassesinden istifade etmekle qisa qapanma cereyanin deyisme suretinin azadilmasinin ve bu cereyanin acilmasinin asanlasdirilmasi istiqametinde isler inkisaf etdirilmisdir Guc ve olcu transformatorlari olan sebekelerde ferrorezonans ifrat gerginliyinin askar edilmesi ve sondurulmesinin nezeri esaslari ve texniki vasiteleri islenib hazirlanmisdir SSRI Energetika Nazirliyinin BTI i ile birlikde 110 220kV luq elektrik sebekelerinde neytralin qismen reaktorla torpaqlanmasi ile qisa qapanma cereyanlarinin mehdudlasdirilmasi tedbirlerinin heyata kecirilmesi ucun rehber gosteris ve ferrorezonans ifrat gerginliyinin askar edilmesi ve sondurulmesi ucun hazirlanmis qurgularin tebiqi ucun ise metodiki gosterisler hazirlanmisdir Diger istiqametde akademik C M Cuvarli terefinden materiallarin adgeziya adsorbsiya ve elektrik xasselerini tenzimlemek ucun elektrik qazbosalmalarindan istifade ederek yeni texnoloji proseslerin islenilmesinin fiziki esaslari verilmisdir Muxtelif qazlarda tacvari arakesmeli ve mesel elektrik qazbosalmalirin feal oblastinda geden fiziki prosesler tedqiq edilmisdir Elektromenfi qazlarda tacvari elektrik qazbosalmasinin ortuyunun emele gelmesi oyrenilmisdir Aktiv emele gelmesi ve parcalanmasinin qanunauygunluqlari askar edilmisdir Materiallari aktivlesdirmek ucun istifade edilen arakesmeli elektrik qazbosalmasi apparatlarinin hesablama melumatlarini vermek meqsedile qaz bosalmasinin nezeriyyesi islenilmisdir Kecirici yarimkecirici ve dielektrik materiallarini aktivlesdirmek ucun mesel elektrik qazbosalmasi qurgulari yaradilmasinin esaslari verilmisdir Muxtelif terkibli qaz qarisiqlarinda qeyri taraz elektrik qazbosalmalarinin materiallara tesiri oyrenilmisdir Materiallarin seth tebeqelerinde qurulus ve enerji deyismelerine sebeb olan fiziki kimyevi proseslerin mexanizmi askar edilmisdir Materiallara mueyyen keyfiyyetler veren kompleks elektrik qazbosalmalari tesirinin esaslari islenilmisdir C M Cuvarli oz emekdaslari ile birlikde muasir energetikanin vacib meseleerinden olan elektrik izolyasiyasinin etibarliginin artirilmasi sahesinde nezeri ve tecrubi tedqiqat islerini yerine yetirmisdir Bu islerin neticesinde bir sira adekvat qanunauygunluqlar askar edildi ki bunlar da elektrik izolyasiyasinin muhum xususiyyetlerinin fundamental veziyyetlerini deqiq ifade etmeye inkan verdi Hisse bosalmanin mikro ve makro xarakteristikalarinin rabitesi ucun etibarli esas almisdir Polimerde elektrik yuklerinin formalasmasinin sebebleri mexanizmi gosterilmis berk dielektriklerin elektrik mohkemliyinin energetik analizinin energetik analizinin muasir nezeriyyesi inkisaf etdirilmekle genislendirilmisdir Metal ile dielektrik arasindaki kontaktda bas veren proseslere ve xususi olaraq polimer materiallarda sicrayisla olan keciriciline aid yeni neticeler alinmisdir Azerenerji ASC ile yaradiciliq elaqesinde guc transformatorlarinin elektrik izolyasiyasinda geden hisse bosalmalarinin ultrases lokasiyasi vasitesile askar etmek ucun qurgu islenib hazirlanmisdir Bu inkisafda olan zedelenmeni nezaretde saxlamaqla enerji sisteminin etibarli ve keyfiyyetli isini artirmaq ucun vaxtinda profilaktik ve basqa tedbirleri yerine yetirmeye imkan verir Azerbaycan respublikasinda Neft ve tebii qaz senayesinin movcudlugu ile elaqedar olaraq C M Cuvarli ve onun emekdaslari terefinden neft tebii qaz mehsulu olan karbohidrogen birlesmelerinin fiziki problemlerine dair sistemli tedqiqatlar aparilmisdir Tebii qaz senayesinin merkezi problem meselesi onlarin hidrogensulfidden ve rutubetden azad edilmesini tedqiq ederek maye ve mesameli berk sorbentlerin sethinde qazbosalmalarinin tesirile intensivlesdirilen sorbsiya proseslerinden istifade ederek yeni texnoloji prosesler islenilmisdir Eyni zamanda qazbosalmalari seraitinde geden sorbsiya proseslerinin mahiyyeti arasdirilib ve onlarin diffuziya menseli fiziki proses oldugu mueyyenlesdirilmisdir Qazbosalmalarinin mesameli adsorbentlerin sethine tesiri tedqiq edilerek yuklu zerreciklerin seth terefinden udulmasinin qanunauygunluqlari tapilmisdir Bu qanunauygunluqlardan istifade ederek karbohidrogen menseli mayelerin monomerlerin asqarlardan temizlenmesi texnoloji prosesi islenilmisdir Kristallasma qabiliyyetine malik olan amorfkristallik polimer dielektriklerin fiziki qurluslari tedqiq edilerek materiallarda reallasa bilen fiziki qurlus modelleri tesevvuru yaradilmisdir Polimerlerin bezi elektrofiziki xasselerinin onlarin fiziki qurlusu ile qarsiliqli elaqeleri arasdirilib Mueyyen xususiyyetlere malik olan materiallar almaq ucun yuksek elektrik sahelerinin ve qaz bosalmalarinin kompozisiyali dielektriklere tesirinde sethlerde geden fiziki prosesler tedqiq edilmisdir Elektroizolyasiya ve aktiv dielektrikler elektret pyezoelektrikler kimi senaye ehemiyyeti kesb eden esasinda polimer ve qeyri uzvi asqarlar olan konpozisiyali qurluslarin elektrofiziki xususiyyetleri tedqiq edilmisdir Mesameli asqarlari olan materiallarda dielektrik yuklerinin relaksasiyanin tedqiqine xususi yer verilmisdir Elektromenfi qazlar muhitinde kompozisiyali dielektrik materiallara muxtelif nov tacvari dielektrik arakesmeli plazma mesel elektrik qazbosalmalarinin tesiri oyrenilib Bu tesirler neticesinde materiallarda elektrik adgeziya ve adsorbsiya xasselerinin deyisilmesi musahide olunmusdur Dielektrik materiallari ve elektrotexnika senayesi ucun ehemiyyet kesb eden kompozisiyali qurluslari esasini suse ve karbon teskil eden lovheler aktivlesdirmek ucun elektrik qazbosalmasi qurgulari islenilib senayede tetbiq edilmisdir Akademik C M Cuvarlinin elmi fealiyyeti sovetler ittifaqinin Moskva Leninqrad Kiyev Novosibirsk Pribaltika Respublikalari ve saire seherlerinde yerlesen qabaqcil elmi merkezlerin energetika sahesinde taninmis alimlerinin daima diqqet merkezinde olmus bu ve ya diger muhum meselelerin hellinde C M Cuvarli elmi fikri hemise nezere alinmisdir Sovet Ittifaqi vahid enerji sisteminin movcud fundamental problemlerinin hellinde C M Cuvarli elmi nailiyyetlerinin genis tetbiqi musbet neticelerin elde edilmesine imkanlar yaratmisdir Dunya sohretli gorkemli alim C M Cuvarli energetika elminin daima zirvesinde islemis ve zaman zaman bu zirveni yukselderek elme yeni anlayislar yeni fikirler daxil etmekle bu elm sahesini oz nailiyyetleri ile zenginlesdirmisdir Islemis bir sira usullar ve elektrik qazbosalmasi qurgulari patent ve muelliflik sehadetnameleri vasitesile mudafie edilmisdir MukafatlarAkademik C M Cuvarlinin elmi fealiyyeti ve xidmetleri dovlet terefinden yuksek qiymetlendirilmisdir O bir sira orden ve medallarla teltif olunmus kecmis SSRI Azerbaycan Ukrayna dovlet mukafatlarina Y Memmedeliyev adina SSRI Elmler Akademiyasinin N Yablockov adina mukafatlarina layiq gorulmusdur 1960 ci ilde bipolyar dalgali impuls gerginliklerinin komeyi ile neftin duzsuzlasdirilmasinin elektiriki usulunun islenib hazirlanmasina gore SSRI XTHS nin gumus medalina layiq gorulmusdur 1973 cu ilde murekkeb elektrik sebekelerindeki dalga proseslerinin ededi hesablanmasi metodlarinin yaradilmasi sahesindeki kompleks islerine gore SSRI EA nin P N Yablockovski adina mukafatina layiq gorulmusdur Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyeti terefinden Fexri Fermanla teltif edilmisdir 1978 ci ilde yuksekgerginlikli elektrik sebekelerinin neytralnin rejimleri sahesindeki kompleks islerine gore elm ve texnika sahesinde Azerbaycan SSR Dovlet mukafatina layiq gorulmusdur 1980 ci ilde olkenin energetikasinin ve elektiriklersdirilmesinin inkisafindaki xidmetlerine gore SSRI nin fexri energetiki adi verilmisdir Azerbaycan SSR emekdar elm xadimi 3 dekabr 1982 KadrlarAkademik C M Cuvarlinin elmi potensiali Respublikamizda coxsaxeli fealiyyet gosteren energetika sahesinin pesekar kadrlarinin yetismesine ve energetika elmi mektebinin yaranmasina sebeb olmusdur Meshur yetirmeleri A M Hesimov K B Qurbanov R N Mehdizade F T RzayevHemcinin baxCuvarlinskilerIstinadlar Cuvarli Cingiz Mehdi oglu science gov az 2021 03 02 tarixinde Akademik Cuvarli elm ve necabetin vehdeti 525 az 2013 07 03 tarixinde NESIB BEYIN BACISI OGLU www anl az 2020 08 12 tarixinde Respublikanin elmi iscilerine Azerbaycan SSR fexri adlari verilmesi haqqinda Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin 3 dekabr 1982 ci il tarixli Fermani 2020 01 16 at the Wayback Machine anl az sayti