Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda Sualtı arxeoloji qazıntılar —
Sualtı Arxeologiya
1968-ci il avqust ayının 9-da Azərbaycan Tarixi Muzeyində Xəzər dənizinin Azərbaycan sahili abidələrinin tədqiqi məqsədilə Sualtı Arxeoloji qrup yaradıldı. Muzeyin elmi əməkdaşı, arxeoloq Viktor Kvaçidzenin rəhbərlik etdiyi qrup 1968–1987-ci illərdə Xəzərin Azərbaycan sahili boyunca və Plita Poqorelaya, Pavlov və Kür sualtı bankələrinin, eləcə də Bulla, Oblivnoy, Səngi Muğan, Böyük və Kiçikdaş adalarının, Pirsaat silsiləsinin, Abşeronun Amburan burnunun (köhnə Bilgəh), Gürgan, və s. Azərbaycan akvatoriyası sualtı abidələrinin tədqiqi üçün arxeoloji ekspedisiyalar təşkil etmişdir.
I Bəndovan
1970–75-ci illərdə Nord-Ost-Kultuk sahili rayonunda (Şirvan milli parkı) quruda və suda aparılan arxeoloji kəşfiyyat və axtarışlar nəticəsində indi şərti olaraq I Bəndovan adlanan orta əsr şəhərinin qalıqları tapılmışdır. I Bəndovan şəhər yerindən mənsubiyyət nişanlı saxsı lövhəciklər, şirli kaşılar, saxsı qablar, dar və genboğaz bardaqlar, habelə şirli çoxrəng və birrəng qab-qacaq fraqmentləri aşkar olunmuşdur. Heyvan və quşların təsvir edildiyi gözəl nimçə və kasalar, həndəsi və nəbati naxışların cazibəli ahəngi diqqəti cəlb edir. Bu qab-qacağın çoxu 800 ildən çox suyun altında qaldığından, balıqqulağılarla örtülmüş, dəniz suyundan hamarlanmış vəziyyətdə dənizin dibindən çıxarılmışdır. Saxsı məmulatının bişirildiyi sobaların qalıqları da suyun altında tapılıb qeydə alınmışdır.
XII–XIII əsrlərə aid edilən bu şirli saxsı qab-qacağın bəzi fraqmentləri üzərində fars dilində ərəb qrafikası ilə lirik şer parçaları, xoş arzu ifadələri yazılmışdır. Onlardan birində "Yusif Kasəkinin istehsalı" qeydi onu göstərir ki, artıq o vaxt belə emalatxanalarda ixtisas bölgüsü mövcud olmuşdur.
II Bəndovan
1985–1987-ci illərdə aparılmış arxeoloji kəşfiyyat işləri nəticəsində I Bəndovandan şimala doğru ikinci böyük şəhər yeri – II Bəndovan aşkar edildi. II Bəndovan hələ XIX əsrin əvvəlində suyun səthinə çıxmış, şəhərgahın mədəni təbəqəsinin aşkar edilməsinə imkan yaranmışdır. Burada bir neçə dulusçuluq sobası, o cümlədən tikinti keramikasının bişirildiyi bişmiş kvadrat kərpiclərdən qübbəşəkilli konstruksiyalar aşkar olunmuşdur. II Bəndovan şəhər yerində böyük miqdarda çıxdaş saxsı məmulat, o cümlədən Örənqala materialına oxşar, IX–XI əsrlərə aid sferokonus qablar aşkar edilmişdir. II Bəndovan arxeoloji kompleksi üzrə tapıntılar onu XI–XII əsrlərə aid etməyə imkan verir. I Bəndovan və II Bəndovan şəhərgahları Kür çayının mənsəbində, onun qədim məcra və sahillərində geniş əraziləri əhatə edən tarixi Şirvan-Quştəsfi vilayətini lokallaşdırmağa imkan verir. XIII əsrin sonundan XIV əsrin sonuna qədər bu vilayətin böyük hissəsi suyun altında idi.
Köhnə Bilgəh. Muzeyin Şimali Abşeronun Amburan burnu (köhnə Bilgəh) yaxınlığındakı akvatoriyada sualtı arxeoloji işləri ilk orta əsrlər və XVI–XVIII əsrlərdə, yəni Xəzərin səthinin səviyyəsinin aşağı olduğu vaxtlarda burada yaşayış olduğunu sübuta yetirməyə kömək etdi. Həmin vaxt Bilgəh kəndi sahilin aşağı terrasında yerləşirdi. Qalagah burnundan sualtı Balaxnin bankəsinədək uzanan sualtı silsilələr isə şimal küləkləri qarşısında sipər çəkərək bu kəndin sakinləri üçün əlverişli buxta yaradırdı. Amburan burnunun ikinci adı – Köhnə Bilgəh də məhz bununla izah olunur. İngiltərə ticarət şirkətinin qulluqçusu Xristofor Berrou bildirirdi ki, 1680-ci ildə Bakının yaxınlığında Bildi (Bilgəh) dayanacağında olmuş və "sahil boyunca hərəkət edərək, onlar Midiya və Şirvan torpağının Bildi kəndinə yaxınlaşmış və 9 funt dərinliyinə lövbər salmışlar". Arxeoloji tapıntılarla təsdiqlənir ki, Bilgəh kəndi artıq XII əsrdə mövcud idi və o vaxtdan fasilələrlə aşağı terrası tuturdu. Bilgəh böyük aşırım yeri, dənizdə və quruda ticarət yollarının qovşağı idi. Xəzərin şimalından və cənubundan gəmilərlə gətirilən yük burada dəvələrə, atlara vurulub Şamaxı, Bakı və digər Azərbaycan şəhərlərinə çatdırılırdı. Amburan burnu (Köhnə Bilgəh) akvatoriyasında sualtı tapıntılar müxtəlif ölkələrdən həmin limana gətirilən malların çeşidi haqqında təsəvvür yaradır. Bunlar çini və saxsı qab parçaları, habelə Çində və təqlid yolu ilə İranda seladondan hazırlanmış qab-qacaq, Rusiya malları – bıçaqlar, metal əşyalar və s.-dir. Səngi Muğan. Sualtı tapıntılar arasında Xəzərdə bu qəbildən hələlik yeganə tapıntı olan abordaj qarmağı xüsusi maraq doğurur. Görünür, Stepan Razinin kazakları dəniz döyüşü zamanı belə abordaj qarmağını İran gəmilərinə atıb, ilişdirərdilər. Belə ki, Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Səngi Muğan adasının akvatoriyasında sualtı arxeoloji tədqiqatlar aparan mütəxəssislər qrupu 1669-cu ildə adada Stepan Razinin öz kazakları ilə təqribən üç ay məskən salması ilə bağlı maraqlı materiallar aşkar etmişdir. Elə həmin il burada dəniz döyüşü nəticəsində çoxlu sayda İran gəmisi batırılmışdı. Sualtı tədqiqatlar zamanı müxtəlif dövrlərə aid metal lövbərlər, eləcə də gəmilərin taxta detalları da tapılmışdır. XVII əsrin adi və minalı qabları Səngi Muğan adasının cənub buxtasından üzə çıxarılmışdır. Bunların arasında üzünə "mərmər suyu" çəkilmiş piyalələr də var. Bakı buxtası. 1992-ci ildə Sualtı arxeologiya mütəxəssisləri Bakı buxtasında yerqazan maşının çalovunda qazıntı kimi qeyri-adi iş aparmalı oldular. Belə ki, Xəzərdəniznəqliyyat idarəsinin "Frunze" yerqazan maşını ilə "Neftçi" su stansiyası yaxınlığında dəniz dibini dərinləşdirmə işləri aparılarkən çalovdakı torpağın içində XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəlinə aid 5 qəpiklik mis sikkələr görünməyə başladı. Sualtı abidənin xarakteri ilə tanışlıqdan sonra tamamilə aydın oldu ki, dərinləşdirmə işlərinin trassası XIX əsrin birinci rübündə Rusiya-İran və Rusiya-Türkiyə müharibələrində iştirak etmiş əsgərlərə maaş verilməsi üçün mis sikkələrdən ibarət yük daşıyan, burada batan rus gəmisinin qalıqları üzərindən keçir. Bu işlərin nəticəsində XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəlində Rusiyanın çar zərbxanasında kəsilən mis pulların böyük kolleksiyası toplanmışdır. Üzərində imperatriçə Yelizavetanın venzeli olan ən erkən tarixli sikkə 1756-cı ilə, ən son tarixli sikkə isə 1814-cü ilə aiddir. Bakı buxtasında gəmidə XIX əsrin birinci rübündə baş verən partlayış zamanı sikkələrin çoxu xeyli dərəcədə ərimiş, bəziləri isə zədələnmişdir.
Mənbə
- VİKTOR KVAÇİDZE, "Xəzər Atlantidası". Bakı: 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda Sualti arxeoloji qazintilar Sualti Arxeologiya1968 ci il avqust ayinin 9 da Azerbaycan Tarixi Muzeyinde Xezer denizinin Azerbaycan sahili abidelerinin tedqiqi meqsedile Sualti Arxeoloji qrup yaradildi Muzeyin elmi emekdasi arxeoloq Viktor Kvacidzenin rehberlik etdiyi qrup 1968 1987 ci illerde Xezerin Azerbaycan sahili boyunca ve Plita Poqorelaya Pavlov ve Kur sualti bankelerinin elece de Bulla Oblivnoy Sengi Mugan Boyuk ve Kicikdas adalarinin Pirsaat silsilesinin Abseronun Amburan burnunun kohne Bilgeh Gurgan ve s Azerbaycan akvatoriyasi sualti abidelerinin tedqiqi ucun arxeoloji ekspedisiyalar teskil etmisdir I Bendovan1970 75 ci illerde Nord Ost Kultuk sahili rayonunda Sirvan milli parki quruda ve suda aparilan arxeoloji kesfiyyat ve axtarislar neticesinde indi serti olaraq I Bendovan adlanan orta esr seherinin qaliqlari tapilmisdir I Bendovan seher yerinden mensubiyyet nisanli saxsi lovhecikler sirli kasilar saxsi qablar dar ve genbogaz bardaqlar habele sirli coxreng ve birreng qab qacaq fraqmentleri askar olunmusdur Heyvan ve quslarin tesvir edildiyi gozel nimce ve kasalar hendesi ve nebati naxislarin cazibeli ahengi diqqeti celb edir Bu qab qacagin coxu 800 ilden cox suyun altinda qaldigindan baliqqulagilarla ortulmus deniz suyundan hamarlanmis veziyyetde denizin dibinden cixarilmisdir Saxsi memulatinin bisirildiyi sobalarin qaliqlari da suyun altinda tapilib qeyde alinmisdir XII XIII esrlere aid edilen bu sirli saxsi qab qacagin bezi fraqmentleri uzerinde fars dilinde ereb qrafikasi ile lirik ser parcalari xos arzu ifadeleri yazilmisdir Onlardan birinde Yusif Kasekinin istehsali qeydi onu gosterir ki artiq o vaxt bele emalatxanalarda ixtisas bolgusu movcud olmusdur II Bendovan1985 1987 ci illerde aparilmis arxeoloji kesfiyyat isleri neticesinde I Bendovandan simala dogru ikinci boyuk seher yeri II Bendovan askar edildi II Bendovan hele XIX esrin evvelinde suyun sethine cixmis sehergahin medeni tebeqesinin askar edilmesine imkan yaranmisdir Burada bir nece dulusculuq sobasi o cumleden tikinti keramikasinin bisirildiyi bismis kvadrat kerpiclerden qubbesekilli konstruksiyalar askar olunmusdur II Bendovan seher yerinde boyuk miqdarda cixdas saxsi memulat o cumleden Orenqala materialina oxsar IX XI esrlere aid sferokonus qablar askar edilmisdir II Bendovan arxeoloji kompleksi uzre tapintilar onu XI XII esrlere aid etmeye imkan verir I Bendovan ve II Bendovan sehergahlari Kur cayinin mensebinde onun qedim mecra ve sahillerinde genis erazileri ehate eden tarixi Sirvan Qustesfi vilayetini lokallasdirmaga imkan verir XIII esrin sonundan XIV esrin sonuna qeder bu vilayetin boyuk hissesi suyun altinda idi Kohne Bilgeh Muzeyin Simali Abseronun Amburan burnu kohne Bilgeh yaxinligindaki akvatoriyada sualti arxeoloji isleri ilk orta esrler ve XVI XVIII esrlerde yeni Xezerin sethinin seviyyesinin asagi oldugu vaxtlarda burada yasayis oldugunu subuta yetirmeye komek etdi Hemin vaxt Bilgeh kendi sahilin asagi terrasinda yerlesirdi Qalagah burnundan sualti Balaxnin bankesinedek uzanan sualti silsileler ise simal kulekleri qarsisinda siper cekerek bu kendin sakinleri ucun elverisli buxta yaradirdi Amburan burnunun ikinci adi Kohne Bilgeh de mehz bununla izah olunur Ingiltere ticaret sirketinin qulluqcusu Xristofor Berrou bildirirdi ki 1680 ci ilde Bakinin yaxinliginda Bildi Bilgeh dayanacaginda olmus ve sahil boyunca hereket ederek onlar Midiya ve Sirvan torpaginin Bildi kendine yaxinlasmis ve 9 funt derinliyine lovber salmislar Arxeoloji tapintilarla tesdiqlenir ki Bilgeh kendi artiq XII esrde movcud idi ve o vaxtdan fasilelerle asagi terrasi tuturdu Bilgeh boyuk asirim yeri denizde ve quruda ticaret yollarinin qovsagi idi Xezerin simalindan ve cenubundan gemilerle getirilen yuk burada develere atlara vurulub Samaxi Baki ve diger Azerbaycan seherlerine catdirilirdi Amburan burnu Kohne Bilgeh akvatoriyasinda sualti tapintilar muxtelif olkelerden hemin limana getirilen mallarin cesidi haqqinda tesevvur yaradir Bunlar cini ve saxsi qab parcalari habele Cinde ve teqlid yolu ile Iranda seladondan hazirlanmis qab qacaq Rusiya mallari bicaqlar metal esyalar ve s dir Sengi Mugan Sualti tapintilar arasinda Xezerde bu qebilden helelik yegane tapinti olan abordaj qarmagi xususi maraq dogurur Gorunur Stepan Razinin kazaklari deniz doyusu zamani bele abordaj qarmagini Iran gemilerine atib ilisdirerdiler Bele ki Azerbaycan Tarixi Muzeyinin Sengi Mugan adasinin akvatoriyasinda sualti arxeoloji tedqiqatlar aparan mutexessisler qrupu 1669 cu ilde adada Stepan Razinin oz kazaklari ile teqriben uc ay mesken salmasi ile bagli maraqli materiallar askar etmisdir Ele hemin il burada deniz doyusu neticesinde coxlu sayda Iran gemisi batirilmisdi Sualti tedqiqatlar zamani muxtelif dovrlere aid metal lovberler elece de gemilerin taxta detallari da tapilmisdir XVII esrin adi ve minali qablari Sengi Mugan adasinin cenub buxtasindan uze cixarilmisdir Bunlarin arasinda uzune mermer suyu cekilmis piyaleler de var Baki buxtasi 1992 ci ilde Sualti arxeologiya mutexessisleri Baki buxtasinda yerqazan masinin calovunda qazinti kimi qeyri adi is aparmali oldular Bele ki Xezerdenizneqliyyat idaresinin Frunze yerqazan masini ile Neftci su stansiyasi yaxinliginda deniz dibini derinlesdirme isleri aparilarken calovdaki torpagin icinde XVIII esrin sonu XIX esrin evveline aid 5 qepiklik mis sikkeler gorunmeye basladi Sualti abidenin xarakteri ile tanisliqdan sonra tamamile aydin oldu ki derinlesdirme islerinin trassasi XIX esrin birinci rubunde Rusiya Iran ve Rusiya Turkiye muharibelerinde istirak etmis esgerlere maas verilmesi ucun mis sikkelerden ibaret yuk dasiyan burada batan rus gemisinin qaliqlari uzerinden kecir Bu islerin neticesinde XVIII esrin sonu XIX esrin evvelinde Rusiyanin car zerbxanasinda kesilen mis pullarin boyuk kolleksiyasi toplanmisdir Uzerinde imperatrice Yelizavetanin venzeli olan en erken tarixli sikke 1756 ci ile en son tarixli sikke ise 1814 cu ile aiddir Baki buxtasinda gemide XIX esrin birinci rubunde bas veren partlayis zamani sikkelerin coxu xeyli derecede erimis bezileri ise zedelenmisdir MenbeVIKTOR KVACIDZE Xezer Atlantidasi Baki 2009