Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük Bəhmənli — Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Böyük Bəhmənli | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 111 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ1916 |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Böyük Bəhmənli Füzüli rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Quruçayın (Arazın qolu) sahilində, düzənlikdədir. 1917-ci ildə Böyük Bəyimanlı Şəklində qeydə alınmışdır. Etnotoponimdir. Bəhmənlilər Qarabağ xanlığının həyatında muhum rol oynamış Cavanşirlərin bir qoludur. Böyük sözü kəndin adına onu eyniadlı oykonimdən fərqləndirmək üçün əlavə edilmişdir.
Tarixi
Rayonun ən qədim kəndlərindən sayılan Böyük Bəhmənli ərazisində miladın ilk yüzilliklərində Bəhmən şəhəri yerləşib. Ötən əsrin 50-ci illərinin sonlarına qədər qalıqları qalmış bu şəhərin Sasani hökmdarları tərəfindən salındığı güman olunur. Ötən əsrin ortalarında kolxozlaşmanın vüsət aldığı bir vaxtda şəhərin qalıqları məhv edilərək ərazidə əkin sahələri salınıb. Böyük Bəhmənli ərazisində qədim türk tayfalarına məxsus kurqanlar, həmçinin daha bir şəhər qalığı, on oğuz (haylandur) türklərinə məxsus və hazırda Haylan adı ilə tanına ərazilər mövcuddur. Kəndin ərazisində həmçinin Qızılbaş, Alaqarğı, Gözarası, Palıdlı bağ, Şirvan ata, Çalağay kimi tarixi yer adları bu gün də qalmaqdadır. Bir sıra tarixi mənbələr bəhmənlilərin Mərkəzi Asiyadan gəldiyini qeyd edirlər. "Qarabağnamələr" və digər tarixi sənədlər Qarabağ xanlığının əsasını qoymuş Pənahəli xanın da Bəhmənlidən olduğunu qeyd edirlər.
Pənahəli xanın kötükcəsi, tarixçi Əhməd bəy Cavanşir doğma yuvalarından danışarkən yazır: "Onun əcdadı olub, Araz çayının sahilində, Bəhmənli kəndinin yaxınlığında Alaqarğı oymağında yaşayan Məhəmmədxan adlı birisi ceyran dərisindən qayırılmış perqament üzərində yazılan bir qəbaləyə əsasən Kürəkçay, Kür, Araz, Əlincəçay və Göycə gölü arasındakı 200 verstə qədər uzunluğu və bu qədər də eni olan bütün Qarabağ torpaqlarını satın almış və uzun müddət bu yerdən müstəqil surətdə istifadə edərək, hələ sağlığında oranı üç oğlu arasında bölüşdürmüşdü." Mehdiqulu xan Cavanşir 1827-ci ildə Irandan dönəndən sonra Qarabağ komendantı tərəfindən qeyri-qanuni olaraq torpaqlarını pay-bölüş edilmiş gördü. Haqqını qaytarmaq üçün ədliyyə orqanlarına baş vurdu. Özəl mülkü haqqında məhkəməyə təqdim etdiyi arayışlarda Alaqarğı barəsində də bilgi var. Mehdiqulu xan dədə-baba torpaqları Alaqarğının sınırlarını belə cızır: "Alaqarğı—gündoğandan Köndələnçay, günbatandan Sarısu arxı, güneydən Arazla sınırlanan bir torpaqdır. Quzeydən Quruçay bu torpağı ikiyə bölürdü. Bir hissəsi podpolkovnik Məhəmmədqasım ağanın idi. Bir hissəsində isə xəzinəyə bağlı Bəhmənli, Seyidmahmudlu, qışda Hacılı və Yağləvənd obaları əyləşirdilər". Bu gün Böyük Bəhmənli kəndində 40-a yaxın tayfa və tirələr mövcuddur. Bunlardan ən böyükləri kimi Kəbirli, Qarçığay, Məmmədli, Qurbanlı, Zeynallı, Abdullalar, Lələli, Qara Qasımlı və s. göstərmək olar. Birinci Qarabağ müharibəsinin ağrı acısını yaşayan Böyük Bəhmənli kəndi 1993-cü ilin noyabr ayından 1994-cü ilin yanvar ayının 5-dək Ermənistan ordusunun işğalı altında olub. İşğal nəticəsində kənddə 80-dən artıq ev, həmçinin xəstəxana və bir məktəb binası yandırılıb və ya dağıdılıb. Müharibə nəticəsində kənd 52 şəhid verib ki, onlardan 25 nəfəri mülki, 27 nəfəri isə hərbçilər olub. Böyük Bəhmənli uğrunda gedən döyüşlərdə Azərbaycan ordusunun 50-dən artıq əsgəri şəhid olub. Düşmənin 10-dan artıq zirehli texnikası vurulub, 50-dən artıq canlı qüvvəsi məhv edilib. Kənddə yerli şəhidlərə və Azərbaycan Daxili Qoşunlarının qəhrəmanlıq göstərərək şəhid olmuş əsgərlərinin xatirəsinə abidə ucaldılıb. 1993-cü ilin dekabrında Füzuli rayonunun Böyük Bəhmənli kəndi uğrunda gedən qanlı müdafiə döyüşlərində düşmən tankı ilə əlbəyaxa döyüşə atılan Daxili Qoşunların 5 əsgəri mövqelərindən geri çəkilməyərək həlak olub. Həmin vaxt Daxili Qoşunların artilleriyaçıları Böyük Bəhmənlidə ermənilərin 1 ədəd "PDM-1" markalı döyüş maşınını heyətini məhv edib.
Toponimikası
Kənd Quruçayın (Arazın qolu) sahilində, düzənlikdədir. 1917-ci ildə Böyük Bəyimanlı şəklində qeydə alınmışdır. Etnotoponimdir. Bəhmənlilər Qarabağ xanlığının həyatında mühüm rol oynamış cavanşirlərin bir qoludur. Böyük sözü kəndin adına onu eyniadlı oykonimdən fərqləndirmək üçün əlavə edilmişdir.
Mədəniyyəti
Böyük Bəhmənli kəndində 20 ilə yaxındır musiqi məktəbi fəaliyyət göstərir. Bu məktəbə yarandığı gündən Hüseynqulu Əliyev rəhbərlik edirdi. Məktəbi bitirənlər arasında sonradan respublikanın ali mədəniyyət ocaqlarının məzunu olmuş onlarla şəxs var. Böyük Bəhmənli kəndində hazırda bir məscid mövcuddur. SSRİ qurulmazdan öncə kənddə iki məscid olub. Kollektivləşmə illərində məscidlərdən biri mağazaya, digəri isə dərman anbarına çevrilib. XIX əsrdə inşa edilmiş məscidin binası uzun illər kimyəvi praparatlar saxlanıldığından sıradan çıxıb. Hazırda həmin məscidin yaxınlığında yeni tikilmiş məscid mövcuddur.
Bəhmənli xalçasının adı Füzuli rayonunun Böyük Bəhmənli kəndinin adı ilə bağlıdır. "Bəhmənli" xalçasınını orta kompozisiyası bir-birinin ardınja düzülmüş, orijinal formalı fiqurlar təşkil edir. Orta sahədə yerləşən bir və ya iki fiqur xüsusən maraqlı olan kompozisiyadır. qocaman xalçatoxuyanların təxminlərinə görə, bu fiqurlar "heykəl", "manqal" və ya "çanq" (pənjə), digərləri isə sanaqlıbağanı təsvir edir. Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, heyvan fiquruna bənzəyən bu fiqurlar müəyyən tayfanın totemi olan çanaqlıbağanın təsviri ilə bağlıdır. Füzuli rayonunda yerləşən Böyük Bəhmənli kəndinin adı ilə bağlı olan "Bəhmənli" xalçasınını orta kompozisiyası bir-birinin ardınca düzülmüş orijinal formalı fiqurlar təşkil edir. Belə bir nəticəyə gəlinir ki, heyvan fiquruna bənzəyən bu fiqurlar müəyyən tayfanın totemi olan çanaqlı bağanın təsviri ilə bağlıdır. Böyük Bəhmənli kəndi ərazisində Üçtəpə adlı kurqan abidəsi yerləşir. Üçtəpənin hər biri ayrı-ayrılıqda torpaq qəbir kurqanlarıdır. Vaxtı ilə ərazidəki kurqanların sayının dörd və bir az da artıq olduğu söylənilir. Onlar kolxozun torpaq düzəltmə (planirovkaları) zamanı dağıdılıb. Üçtəpə ərazisindən b.e.əvvəl birinci minilliyə aid qara gildən düzəldilmiş məişət qabı aşkar edilib.
Coğrafiyası və iqlimi
Böyük Bəhmənli kəndinin ərazisi cənubda Araz çayı ilə həmsərhəddir. Kənddən Quruçay keçir və Araza qovuşur.
Əhalisi
2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 6070 nəfər əhali yaşayır. Böyük Bəhmənli kəndi Füzuli rayonunun ən böyük yaşayış məntəqələrindəndir. Hazırda Böyük Bəhmənli bələdiyəsində 6171 nəfər əhali yaşayır. Böyük Bəhmənlidən indiyədək 1000-dən artıq şəxs Azərbaycanın və keçmiş SSRİ-nin ali təhsil müəssisələrini bitirib.
İqtisadiyyatı
Kənd İranla dövlət sərhədində yerləşdiyindən burada həmçinin sərhəd zastavası da yerləşir. Böyük Bəhmənli kəndində 2 orta məktəb, 1 xəstəxana, asfalt zavodu, su anbarı, dəmir yolu dayanacağı var. Kənddə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) vəsaiti hesabına müasir tibb-diaqnostika mərkəzi inşa olunub. Tibb Mərkəzi 2010-cu il noyabr ayının 11-də istifadəyə verilib. Mərkəzin açılışında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də iştirak edib. Kənd 1980-ci illərədək rayonun əsas pambıq istehsalçısı olan yaşayış məntəqələrindən sayılıb. Ötən əsrin 80-ci illərində pambıq sahələrinin üzüm sahələri ilə əvəzlənməsi nəticəsində kəndin iqtisadiyyatında üzümçülük əsas yeri tutub. Rayonda istehsal edilən üzümün 24–30%-ni Böyük Bəhmənli verib. Kəndin ərazisində inşa edilmiş üzüm emalı müəssisəsi müharibədə ermənilər tərəfindən dağıdılıb. Hazırda kənd camaatının əsas məşğuliyyətini bitkiçilik, taxılçılıq, bostan və tərəvəz məhsullarının becərilməsi, maldarlıq təşkil edir.
İstinadlar
- http://www.azerpost.az/?options=content&id=188.
- "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, səh. 151.
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
- "İlham Əliyev Füzuli rayonunun Böyük Bəhmənli kəndində tibb mərkəzinin açılışında iştirak etmişlər". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-11-11.
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Füzuli Rayon İcra Hakimiyyəti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Behmenli Azerbaycan Respublikasinin Fuzuli rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Boyuk Behmenli39 30 44 sm e 47 29 49 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 111 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 6 070 nef 2009 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ1916Xeriteni goster gizle Boyuk Behmenli Vikianbarda elaqeli mediafayllarCebrayil qezasi 1 yanvar 1903 cu iller xeritesi Behmenli Boyuk Behmenli Fuzuli rayonunun eyniadli inzibati erazi vahidinde kend Qurucayin Arazin qolu sahilinde duzenlikdedir 1917 ci ilde Boyuk Beyimanli Seklinde qeyde alinmisdir Etnotoponimdir Behmenliler Qarabag xanliginin heyatinda muhum rol oynamis Cavansirlerin bir qoludur Boyuk sozu kendin adina onu eyniadli oykonimden ferqlendirmek ucun elave edilmisdir TarixiRayonun en qedim kendlerinden sayilan Boyuk Behmenli erazisinde miladin ilk yuzilliklerinde Behmen seheri yerlesib Oten esrin 50 ci illerinin sonlarina qeder qaliqlari qalmis bu seherin Sasani hokmdarlari terefinden salindigi guman olunur Oten esrin ortalarinda kolxozlasmanin vuset aldigi bir vaxtda seherin qaliqlari mehv edilerek erazide ekin saheleri salinib Boyuk Behmenli erazisinde qedim turk tayfalarina mexsus kurqanlar hemcinin daha bir seher qaligi on oguz haylandur turklerine mexsus ve hazirda Haylan adi ile tanina eraziler movcuddur Kendin erazisinde hemcinin Qizilbas Alaqargi Gozarasi Palidli bag Sirvan ata Calagay kimi tarixi yer adlari bu gun de qalmaqdadir Bir sira tarixi menbeler behmenlilerin Merkezi Asiyadan geldiyini qeyd edirler Qarabagnameler ve diger tarixi senedler Qarabag xanliginin esasini qoymus Penaheli xanin da Behmenliden oldugunu qeyd edirler Penaheli xanin kotukcesi tarixci Ehmed bey Cavansir dogma yuvalarindan danisarken yazir Onun ecdadi olub Araz cayinin sahilinde Behmenli kendinin yaxinliginda Alaqargi oymaginda yasayan Mehemmedxan adli birisi ceyran derisinden qayirilmis perqament uzerinde yazilan bir qebaleye esasen Kurekcay Kur Araz Elincecay ve Goyce golu arasindaki 200 verste qeder uzunlugu ve bu qeder de eni olan butun Qarabag torpaqlarini satin almis ve uzun muddet bu yerden musteqil suretde istifade ederek hele sagliginda orani uc oglu arasinda bolusdurmusdu Mehdiqulu xan Cavansir 1827 ci ilde Irandan donenden sonra Qarabag komendanti terefinden qeyri qanuni olaraq torpaqlarini pay bolus edilmis gordu Haqqini qaytarmaq ucun edliyye orqanlarina bas vurdu Ozel mulku haqqinda mehkemeye teqdim etdiyi arayislarda Alaqargi baresinde de bilgi var Mehdiqulu xan dede baba torpaqlari Alaqarginin sinirlarini bele cizir Alaqargi gundogandan Kondelencay gunbatandan Sarisu arxi guneyden Arazla sinirlanan bir torpaqdir Quzeyden Qurucay bu torpagi ikiye bolurdu Bir hissesi podpolkovnik Mehemmedqasim aganin idi Bir hissesinde ise xezineye bagli Behmenli Seyidmahmudlu qisda Hacili ve Yaglevend obalari eylesirdiler Bu gun Boyuk Behmenli kendinde 40 a yaxin tayfa ve tireler movcuddur Bunlardan en boyukleri kimi Kebirli Qarcigay Memmedli Qurbanli Zeynalli Abdullalar Leleli Qara Qasimli ve s gostermek olar Birinci Qarabag muharibesinin agri acisini yasayan Boyuk Behmenli kendi 1993 cu ilin noyabr ayindan 1994 cu ilin yanvar ayinin 5 dek Ermenistan ordusunun isgali altinda olub Isgal neticesinde kendde 80 den artiq ev hemcinin xestexana ve bir mekteb binasi yandirilib ve ya dagidilib Muharibe neticesinde kend 52 sehid verib ki onlardan 25 neferi mulki 27 neferi ise herbciler olub Boyuk Behmenli ugrunda geden doyuslerde Azerbaycan ordusunun 50 den artiq esgeri sehid olub Dusmenin 10 dan artiq zirehli texnikasi vurulub 50 den artiq canli quvvesi mehv edilib Kendde yerli sehidlere ve Azerbaycan Daxili Qosunlarinin qehremanliq gostererek sehid olmus esgerlerinin xatiresine abide ucaldilib 1993 cu ilin dekabrinda Fuzuli rayonunun Boyuk Behmenli kendi ugrunda geden qanli mudafie doyuslerinde dusmen tanki ile elbeyaxa doyuse atilan Daxili Qosunlarin 5 esgeri movqelerinden geri cekilmeyerek helak olub Hemin vaxt Daxili Qosunlarin artilleriyacilari Boyuk Behmenlide ermenilerin 1 eded PDM 1 markali doyus masinini heyetini mehv edib ToponimikasiKend Qurucayin Arazin qolu sahilinde duzenlikdedir 1917 ci ilde Boyuk Beyimanli seklinde qeyde alinmisdir Etnotoponimdir Behmenliler Qarabag xanliginin heyatinda muhum rol oynamis cavansirlerin bir qoludur Boyuk sozu kendin adina onu eyniadli oykonimden ferqlendirmek ucun elave edilmisdir MedeniyyetiBoyuk Behmenli kendinde 20 ile yaxindir musiqi mektebi fealiyyet gosterir Bu mektebe yarandigi gunden Huseynqulu Eliyev rehberlik edirdi Mektebi bitirenler arasinda sonradan respublikanin ali medeniyyet ocaqlarinin mezunu olmus onlarla sexs var Boyuk Behmenli kendinde hazirda bir mescid movcuddur SSRI qurulmazdan once kendde iki mescid olub Kollektivlesme illerinde mescidlerden biri magazaya digeri ise derman anbarina cevrilib XIX esrde insa edilmis mescidin binasi uzun iller kimyevi praparatlar saxlanildigindan siradan cixib Hazirda hemin mescidin yaxinliginda yeni tikilmis mescid movcuddur Behmenli xalcasinin adi Fuzuli rayonunun Boyuk Behmenli kendinin adi ile baglidir Behmenli xalcasinini orta kompozisiyasi bir birinin ardinja duzulmus orijinal formali fiqurlar teskil edir Orta sahede yerlesen bir ve ya iki fiqur xususen maraqli olan kompozisiyadir qocaman xalcatoxuyanlarin texminlerine gore bu fiqurlar heykel manqal ve ya canq penje digerleri ise sanaqlibagani tesvir edir Bele bir neticeye gelmek olar ki heyvan fiquruna benzeyen bu fiqurlar mueyyen tayfanin totemi olan canaqlibaganin tesviri ile baglidir Fuzuli rayonunda yerlesen Boyuk Behmenli kendinin adi ile bagli olan Behmenli xalcasinini orta kompozisiyasi bir birinin ardinca duzulmus orijinal formali fiqurlar teskil edir Bele bir neticeye gelinir ki heyvan fiquruna benzeyen bu fiqurlar mueyyen tayfanin totemi olan canaqli baganin tesviri ile baglidir Boyuk Behmenli kendi erazisinde Uctepe adli kurqan abidesi yerlesir Uctepenin her biri ayri ayriliqda torpaq qebir kurqanlaridir Vaxti ile erazideki kurqanlarin sayinin dord ve bir az da artiq oldugu soylenilir Onlar kolxozun torpaq duzeltme planirovkalari zamani dagidilib Uctepe erazisinden b e evvel birinci minilliye aid qara gilden duzeldilmis meiset qabi askar edilib Cografiyasi ve iqlimiBoyuk Behmenli kendinin erazisi cenubda Araz cayi ile hemserheddir Kendden Qurucay kecir ve Araza qovusur Ehalisi2009 cu ilin siyahiyaalinmasina esasen kendde 6070 nefer ehali yasayir Boyuk Behmenli kendi Fuzuli rayonunun en boyuk yasayis menteqelerindendir Hazirda Boyuk Behmenli belediyesinde 6171 nefer ehali yasayir Boyuk Behmenliden indiyedek 1000 den artiq sexs Azerbaycanin ve kecmis SSRI nin ali tehsil muessiselerini bitirib IqtisadiyyatiKend Iranla dovlet serhedinde yerlesdiyinden burada hemcinin serhed zastavasi da yerlesir Boyuk Behmenli kendinde 2 orta mekteb 1 xestexana asfalt zavodu su anbari demir yolu dayanacagi var Kendde Azerbaycan Respublikasi Dovlet Neft Sirketinin ARDNS vesaiti hesabina muasir tibb diaqnostika merkezi insa olunub Tibb Merkezi 2010 cu il noyabr ayinin 11 de istifadeye verilib Merkezin acilisinda Azerbaycan Prezidenti Ilham Eliyev de istirak edib Kend 1980 ci illeredek rayonun esas pambiq istehsalcisi olan yasayis menteqelerinden sayilib Oten esrin 80 ci illerinde pambiq sahelerinin uzum saheleri ile evezlenmesi neticesinde kendin iqtisadiyyatinda uzumculuk esas yeri tutub Rayonda istehsal edilen uzumun 24 30 ni Boyuk Behmenli verib Kendin erazisinde insa edilmis uzum emali muessisesi muharibede ermeniler terefinden dagidilib Hazirda kend camaatinin esas mesguliyyetini bitkicilik taxilciliq bostan ve terevez mehsullarinin becerilmesi maldarliq teskil edir Istinadlarhttp www azerpost az options content amp id 188 Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Iki cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 seh 151 Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427 Azerbaycan Respublikasi Ehalisinin Siyahiyaalinmasi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2010 Seh 629 Ilham Eliyev Fuzuli rayonunun Boyuk Behmenli kendinde tibb merkezinin acilisinda istirak etmisler 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2010 11 11 Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Fuzuli Rayon Icra HakimiyyetiVikianbarda Boyuk Behmenli ile elaqeli mediafayllar var