Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qədim tarixə malik olan və el arasında geniş yayılmış bayramlardan biri də Xıdır İlyas və ya Xıdır Nəbi adlandırılan mərasimdir. Bu bayram bir-birindən cüzi fərqlərlə demək olar ki, Azərbaycanın bütün bölgələrində keçirilir. Xıdır İlyas adətən təbiətin oyanması, otların cücərməsi, axar suyun təmizlənməsi və s. təbii proseslərlə müşayiət edilir. Tədqiqatlarda Xıdır Nəbi bir şəxsiyyət olaraq "suyun, külək və havanın himayəçisi" kimi təqdim olunur, Xızır peyğəmbərlə eyniləşdirilir.
Dədə babadan qaydadır ki, hər il qış yarı olanda Böyük Çilləylə Kiçik Çillə arasında Xıdır bayramı keçirilərdi. Bəzi yerlərdə Xızır Nəbi, bəzi yerlərdə isə Xıdır İlyas adı ilə tanınan bu el bayramı ötən əyyamlarda böyük təmtəraqla qeyd olunardı. Köhnə kişilərin hesabına görə Kiçik Çillənin əvvəlində, indiki vaxtla götürdükdə təqribən fevralın 1-ci ongünlüyü ərzində axşam şər qarışandan sonra uşaqlar, cavanlar bir yerə toplaşar, dəstələnib Xıdır nəğməsi oxuya-oxuya qapıları döyər, Xıdır adına pay yığardılar.
Başqa mənbələrdə isə həmin gecənin İkinci Çillənin qurtarmasına 2-5 gün qalmış keçirildiyi bildirilir. Və həmin bu mərasim "Xıdır Nəbi" bayramı adlandırılır.
Kiçik Çillənin çıxması münasibətilə keçirilən Xıdır Nəbi bayramı həm də qədim əkinçilik görüşləri ilə əlaqədardır. Üç gündən ibarət olan Xıdır Nəbi bayramının birinci günü torpaq tərif olunardı. Torpağın üstündə od qalanardı ki, torpağın nəfəsi qızınsın. Bağlar təmizlənər, çör-çöp, xəzəl yığılıb yandırılardı. Bayramın ikinci günü evdəki hər öküzün adına üç düzsüz kömbə bişirilib öküzlərin qarnının altından diyirləyər və oxuyardılar:
Xıdır Nəbi, Xıdır Ilyas
Bitdi çiçək, oldu yaz!
Bayramın üçüncü günü cütcü və əkinçinin şəxsində torpağı becərən, şum şumlayan, əkin əkən əməkçilər tərif olunardı. Boz at üzərində gələcək Xıdır Nəbinin əlində od olacağı güman edilərdi. Onun torpağı isidən, odla yanaşı günəş və su, adamlara sağlamlıq gətirəcəyi düşünülərdi. Mərasimdə əkinçi, cütçü və sayaçı nəğmələri oxunar, "Xıdır Nəbi"yə nəğmələr, şerlər qoşulardı. Bayramın hər üç günündə cavanlar əkin yerlərindən keçib Xıdır Nəbini axtarmağa gedərdi. Onlara "Xıdırçı" deyərmişlər. Xıdırçılar hava işıqlanmazdan əvvəl əllərində şam Xızırın dalınca gedər və nəğmələr oxuyardılar.
Bu bayram demək olar ki, bütün türk xalqlarında keçirilir. Daha çox Xıdırelləz, Hıdırelləz bayramı adı ilə tanınır. Hıdırelləz böyük çoxluqla Anadolu və Balkan türkləri arasında qeyd edilməkdədir. Qədimdən Ruzi-Hızır (Xızır günü), yəni Xıdırelləz xalq arasındakı inama görə Xızırla Ilyasın bir araya gəlməsi xatirinə keçirilir. Bu bayram yeni təqvimə görə hər il 6 mayda qeyd olunur. Julyen təqviminə görə isə 23 aprelə düşür. Türkiyədə qədim təqvimə görə il ikiyə bölünür. 23 apreldən (6 may) 28 Oktyabrə (8 Noyabr) qədər 186 gün Hızır günləri adıyla yaz mərasimi, bu tarixdən təkrar 23 Aprela (6 may) qədər davam edən 179 gün də Noyabr günləri adıyla qış mövsümü meydana girir. Başqa bir fikrə görə Xızır Nəbi bayramı iranlıların Novruzundan beş həftə əvvəl, yəni Şubat ayının ortalarına təsadüf edir. Bunun qədim on iki heyvanlı Türk Təqvimindəki ilbaşı ilə eyni olduğunu, dolayısı ilə bu bayramın əslində qədim türklərin yeni il bayramı hesab edildiyini göstərən mənbələr var.
Bu bayram Azərbaycanda Xızır Nəbi bayramı, İranda Əhli-haqq zümrələri arasında Zati Mutlaq ( Ali) şərəfinə Əli-Heydər adıyla, Təbriz ətrafındakı Qızılbaşlar zümrəsində isə yenə də Xızır Nəbi bayramı adı ilə tanınır.
Yuxarıda deyilənlərdən də göründüyü kimi həmin bayramın keçirilməsi, qeyd olunma tarixi səbəblərində müxtəliflik olsa da nəticədə keçirilən mərasimlər, icra olunan adətlər sonda birləşir.
Xızır Nəbi bayramının nə vaxtdan bəri keçirildiyi tam məlum olmasa da onun türk xalqları arasında geniş yayıldığına şübhə yoxdur. Xızır Nəbi bayramı yuxarıda dediyimiz kimi Novruz bayramından əvvəl keçirilir. Əslində isə bütün Novruz bayramı ərəfəsi çərşənbələrlə birlikdə Xızır peyğəmbərin adı ilə bağlıdır. Xızırın yazın gəlişi – 4 üssür: su, od, torpaq, hava ilə bağlılığına inanan xalq onu o qədər ilahiləşdirmişdir ki, həyatın başlanğıcı kimi götürülən ünsürləri məhz onun adı ilə bağlayır.
Xalqın Xızır peyğəmbərə olan inamı o həddə malikdir ki, bu ad insanların and yerinə çevrilmişdir. "Xızır Ilyas haqqı", "Xızıra and olsun", "Xıdır Zindi babaya and olsun" və bu səpkili digər andlar xalqın məhəbbət və inamından doğmuşdur. Bəzi alqışlar da məhz Xızır peyğəmbərin adı ilə bağlıdır. Məsələn, "Xıdırın diləyi üstündə olsun", "Xıdır Nəbi köməyin olsun", "Xıdır Nəbi hayına yetsin", "Xıdır Nəbi kömək əlini üstündən əskik eləməsin", "Xızır köməyinə yetsin", "Xızır səni dardan qurtarsın", "Xızır səni yolda qoymasın", "Xızıra rast gələsən", "Xızır payını versin", "Xıdırzində diləyini qəbul etsin", "Xıdırzində diləyini xeyirə yazsın", "Xıdırzindəyə apardığın qurban sənin arzunu versin".
Azərbaycan folklorunda Xızırla bağlı inamlar da sayca üstünlük təşkil edir. Eyni zamanda həmin inamları çoxşaxəli də adlandırmaq olar. Məsələn, "Tut ağacını qurumamış kəsmək günahdır". Deyilənə görə bu ağacı Xızır peyğəmbər ehsanlıq üçün əkib . Yaxud "Xızır gecəsi" peyğəmbər hansı qapıdan öz buğda payını apararsa, həmin il o evin ruzisi artar, bin-bərəkəti olar.
Berqama, Balıkəsir və Təkirdağı bölgələrində Xıdırelləz günü tarladan toplanan çiçəkləri qaynadaraq suyundan içmək xəstələrə şəfa sayılır. Bu sudan 40 gün boyunca günəş çıxmamışdan əvvəl gözə sürtmənin gənclik, gözəllik və uzunömürlülük verəcəyinə inanırlar . Bundan başqa çəmənlikdən toplanan yeyilə bilən otlarla çörək və bazlamaların bişirilməsinin də dərdə dəva olduğuna, Xıdırelləz gecəsində bütün sulara nur yayıldığı üçün bu gecə suya girənlərin xəstəliyinin aradan qalxacağına inanılır .
İstinadlar
- Kitabi – Dədə Qorqud. Yazıçı. 1988.s.137
- AzərTAc. "Bu gün Naxçıvanda Xıdır Nəbi bayramı qeyd olunur" (az.). Youtube.com. 09.02.2017. 2021-11-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-02-09.
- Ahundov, 1978: 433
- Meltkof, 1971: 60-61
- Mərasimlər, adətlər, alqışlar, 1993: 160.
- El düzgüləri, elat söyləmələri,1993: 176
- Lider TV. "Bu gün Xıdır Nəbi bayramıdır" (az.). Youtube.com. 09.02.2017. 2021-11-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-02-11.
- Rumi, 1612: 181; Nevevi, 1283: 8314
- Ögel, 1989: 52
Xarici keçidlər
- Babayeva Xalidə. Azərbaycan folklorunda Xızır Nəbi (İlyas) obrazı, türk folkloru kontekstində (monoqrafiya). Bakı: "Çaşıoğlu", 2013.
- Solmaz Məhərrəmova - Xızır İlyas xalq bayramı haqqında. "Musiqi dünyası" jurnalı.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qedim tarixe malik olan ve el arasinda genis yayilmis bayramlardan biri de Xidir Ilyas ve ya Xidir Nebi adlandirilan merasimdir Bu bayram bir birinden cuzi ferqlerle demek olar ki Azerbaycanin butun bolgelerinde kecirilir Xidir Ilyas adeten tebietin oyanmasi otlarin cucermesi axar suyun temizlenmesi ve s tebii proseslerle musayiet edilir Tedqiqatlarda Xidir Nebi bir sexsiyyet olaraq suyun kulek ve havanin himayecisi kimi teqdim olunur Xizir peygemberle eynilesdirilir Xidir Ilyas ve Asiq Qerib Dede babadan qaydadir ki her il qis yari olanda Boyuk Cilleyle Kicik Cille arasinda Xidir bayrami kecirilerdi Bezi yerlerde Xizir Nebi bezi yerlerde ise Xidir Ilyas adi ile taninan bu el bayrami oten eyyamlarda boyuk temteraqla qeyd olunardi Kohne kisilerin hesabina gore Kicik Cillenin evvelinde indiki vaxtla goturdukde teqriben fevralin 1 ci ongunluyu erzinde axsam ser qarisandan sonra usaqlar cavanlar bir yere toplasar destelenib Xidir negmesi oxuya oxuya qapilari doyer Xidir adina pay yigardilar Basqa menbelerde ise hemin gecenin Ikinci Cillenin qurtarmasina 2 5 gun qalmis kecirildiyi bildirilir Ve hemin bu merasim Xidir Nebi bayrami adlandirilir Kicik Cillenin cixmasi munasibetile kecirilen Xidir Nebi bayrami hem de qedim ekincilik gorusleri ile elaqedardir Uc gunden ibaret olan Xidir Nebi bayraminin birinci gunu torpaq terif olunardi Torpagin ustunde od qalanardi ki torpagin nefesi qizinsin Baglar temizlener cor cop xezel yigilib yandirilardi Bayramin ikinci gunu evdeki her okuzun adina uc duzsuz kombe bisirilib okuzlerin qarninin altindan diyirleyer ve oxuyardilar Xidir Nebi Xidir Ilyas Bitdi cicek oldu yaz Bayramin ucuncu gunu cutcu ve ekincinin sexsinde torpagi beceren sum sumlayan ekin eken emekciler terif olunardi Boz at uzerinde gelecek Xidir Nebinin elinde od olacagi guman edilerdi Onun torpagi isiden odla yanasi gunes ve su adamlara saglamliq getireceyi dusunulerdi Merasimde ekinci cutcu ve sayaci negmeleri oxunar Xidir Nebi ye negmeler serler qosulardi Bayramin her uc gununde cavanlar ekin yerlerinden kecib Xidir Nebini axtarmaga gederdi Onlara Xidirci deyermisler Xidircilar hava isiqlanmazdan evvel ellerinde sam Xizirin dalinca geder ve negmeler oxuyardilar Bu bayram demek olar ki butun turk xalqlarinda kecirilir Daha cox Xidirellez Hidirellez bayrami adi ile taninir Hidirellez boyuk coxluqla Anadolu ve Balkan turkleri arasinda qeyd edilmekdedir Qedimden Ruzi Hizir Xizir gunu yeni Xidirellez xalq arasindaki inama gore Xizirla Ilyasin bir araya gelmesi xatirine kecirilir Bu bayram yeni teqvime gore her il 6 mayda qeyd olunur Julyen teqvimine gore ise 23 aprele dusur Turkiyede qedim teqvime gore il ikiye bolunur 23 aprelden 6 may 28 Oktyabre 8 Noyabr qeder 186 gun Hizir gunleri adiyla yaz merasimi bu tarixden tekrar 23 Aprela 6 may qeder davam eden 179 gun de Noyabr gunleri adiyla qis movsumu meydana girir Basqa bir fikre gore Xizir Nebi bayrami iranlilarin Novruzundan bes hefte evvel yeni Subat ayinin ortalarina tesaduf edir Bunun qedim on iki heyvanli Turk Teqvimindeki ilbasi ile eyni oldugunu dolayisi ile bu bayramin eslinde qedim turklerin yeni il bayrami hesab edildiyini gosteren menbeler var Bu bayram Azerbaycanda Xizir Nebi bayrami Iranda Ehli haqq zumreleri arasinda Zati Mutlaq Ali serefine Eli Heyder adiyla Tebriz etrafindaki Qizilbaslar zumresinde ise yene de Xizir Nebi bayrami adi ile taninir Yuxarida deyilenlerden de gorunduyu kimi hemin bayramin kecirilmesi qeyd olunma tarixi sebeblerinde muxteliflik olsa da neticede kecirilen merasimler icra olunan adetler sonda birlesir Xizir Nebi bayraminin ne vaxtdan beri kecirildiyi tam melum olmasa da onun turk xalqlari arasinda genis yayildigina subhe yoxdur Xizir Nebi bayrami yuxarida dediyimiz kimi Novruz bayramindan evvel kecirilir Eslinde ise butun Novruz bayrami erefesi cersenbelerle birlikde Xizir peygemberin adi ile baglidir Xizirin yazin gelisi 4 ussur su od torpaq hava ile bagliligina inanan xalq onu o qeder ilahilesdirmisdir ki heyatin baslangici kimi goturulen unsurleri mehz onun adi ile baglayir Xalqin Xizir peygembere olan inami o hedde malikdir ki bu ad insanlarin and yerine cevrilmisdir Xizir Ilyas haqqi Xizira and olsun Xidir Zindi babaya and olsun ve bu sepkili diger andlar xalqin mehebbet ve inamindan dogmusdur Bezi alqislar da mehz Xizir peygemberin adi ile baglidir Meselen Xidirin dileyi ustunde olsun Xidir Nebi komeyin olsun Xidir Nebi hayina yetsin Xidir Nebi komek elini ustunden eskik elemesin Xizir komeyine yetsin Xizir seni dardan qurtarsin Xizir seni yolda qoymasin Xizira rast gelesen Xizir payini versin Xidirzinde dileyini qebul etsin Xidirzinde dileyini xeyire yazsin Xidirzindeye apardigin qurban senin arzunu versin Azerbaycan folklorunda Xizirla bagli inamlar da sayca ustunluk teskil edir Eyni zamanda hemin inamlari coxsaxeli de adlandirmaq olar Meselen Tut agacini qurumamis kesmek gunahdir Deyilene gore bu agaci Xizir peygember ehsanliq ucun ekib Yaxud Xizir gecesi peygember hansi qapidan oz bugda payini apararsa hemin il o evin ruzisi artar bin bereketi olar Berqama Balikesir ve Tekirdagi bolgelerinde Xidirellez gunu tarladan toplanan cicekleri qaynadaraq suyundan icmek xestelere sefa sayilir Bu sudan 40 gun boyunca gunes cixmamisdan evvel goze surtmenin genclik gozellik ve uzunomurluluk vereceyine inanirlar Bundan basqa cemenlikden toplanan yeyile bilen otlarla corek ve bazlamalarin bisirilmesinin de derde deva olduguna Xidirellez gecesinde butun sulara nur yayildigi ucun bu gece suya girenlerin xesteliyinin aradan qalxacagina inanilir IstinadlarKitabi Dede Qorqud Yazici 1988 s 137 AzerTAc Bu gun Naxcivanda Xidir Nebi bayrami qeyd olunur az Youtube com 09 02 2017 2021 11 10 tarixinde Istifade tarixi 2017 02 09 Ahundov 1978 433 Meltkof 1971 60 61 Merasimler adetler alqislar 1993 160 El duzguleri elat soylemeleri 1993 176 Lider TV Bu gun Xidir Nebi bayramidir az Youtube com 09 02 2017 2021 11 10 tarixinde Istifade tarixi 2017 02 11 Rumi 1612 181 Nevevi 1283 8314 Ogel 1989 52Xarici kecidlerBabayeva Xalide Azerbaycan folklorunda Xizir Nebi Ilyas obrazi turk folkloru kontekstinde monoqrafiya Baki Casioglu 2013 Solmaz Meherremova Xizir Ilyas xalq bayrami haqqinda Musiqi dunyasi jurnali