Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ostrakizm (q.yun. ὁ ὀστρακισμός, τὸ ὄστρακον sözündən, (yəni “kirəmit və ya saxsı parçası”) — Qədim Yunanıstanın bir sıra polislərində, o cümlədən Afinada vətəndaşın kirəmit parçaları ilə səsvermə vasitəsilə ölkədən qovulması. Geniş mənada – onu əhatə edən cəmiyyət tərəfindən fərdin nifrətlə qarşılanması, qəbul edilməməsi, ələ salınması.
Ədəbiyyatda yanlışlıqla “kirəmit məhkəməsi” kimi tərcümə edilir. Hərfi tərcüməsi saxsılamaq və ya kirəmitləməkdir.
Yaranma tarixi
Aristotelin qeyd etdiyinə görə adətin əsası tiran Pisistratın devrilməsindən sonra, yəni təxminən e.ə. 508-ci ildə demokratik islahatların müəllifi Klisfen tərəfindən, potensial ortaya çıxacaq yeni tiranların əleyhinə profilaktik tətbiq kimi qoyulmuşdur, lakin yalnız Marafon döyüşündən sonra, Aristotekin sözlərinə görə “xalq özünü daha inamlı hiss edəndə” tətbiq edilməyə başlanmışdır. E.ə. 487-ci ildə ilk qovulan keçmiş tiranın qayınatası Harmanın oğlu Hipparx olmuşdur. aristotel bildirir ki, Klisfen məhz onu nəzərdə tutaraq bu qaydanı irəli sürmüşdü (müasir tədqiqatçının fikrincə, Klisfen bu siyasi xadimi yalnız neytrallaşdırmaq və ondan kömək almaq istəyir və onu qovulma təhlükəsi ilə şantaj edirdi, buna görə də bu qayda ilk 20 il ərzində praktikada tətbiq edilməmişdi) ). Ostrakizm tezliklə qruplaraarası siyasi mübarizənin həll yoluna çevrildi (Aristotel qruplaarası mübarizənin ilk qurbanının e.ə. 484-cü ildə qovulmuş Periklin atası Ksantippin olduğunu irəli sürür). Bu mənada ostrakizm Afina demokratiyasının stabilləşməsinə xidmət edirdi, lakin onun mənfi rolu ondan ibarət idi ki, bu qayda ilə bir sıra görkəmli xadimlər siyasi və hərbi sahədən uzaqlaşdırılırdı.
Fərqli vaxtlarda Aristid, Femistokl, Kimon ostralizmə məruz qalmışdı. Afinada aparılmış qazıntılar zamanı onların adı yazılmış kirəmit parçaları ilə bərabər Periklin və digər daha az əhəmiyyətli xadimlərin də adları yazılmış parçalarla bərabər aşkar edilmişdir. Bəzən bu parçalarda səs verənin mövqeyini aydınlaşdıran maraqlı izahlar da verilib. Msələn parçalardan birində Aristidin adının yanında “Datisin qardaşı” (Marafon döyüşündə İran qoşunlarıan komandanlıq etmiş sərkərdə) yazılıb, bununla da onun İranyönümlü siyasətinə işarə vurulur. Çox geniş yayılmış hekayəyə görə, Aristid savadsız bir kəndlinin xahişi ilə kirəmit üzərində öz adını yazmışdır.
Ostrakizmin keçirilmə qaydası
Afina polisində ostrakizm aşağıdakı qaydada keçirilirdi. Yanvarda (Afina inzibati təqvimi ilə altıncı pritaniya vaxtı) Beşyüzlər Şurasının sədrləri (pritanlar) Xalq Şurasında ostrakizmin keçirilib-keçirilməməsi məsələsini səsverməyə çıxarmalı idilər.
Əgər məsələ müsbət həll olunurdusa onda səkkizinci pritaniyada (mart-aprel) ostrakizm keçirilirdi. Təyin olunmuş gündə Xalq Şurasına gəlmiş hər bir vətəndaş özü ilə gətirdiyi kirəmit parçasının (ostrakonun) üzərinə onun fikrinə görə qovulmalı olan şəxsin adını yazmalı idi. Daha sonra vətəndaşlar xüsusi hasarlanmış yerə gələrək bu parçaları başıaşağı tutaraq oraya qoyurdu. Daha sonra isə verilmiş səsləri sayma prosesi aparılırdı. Bu zaman əvvəlcə parçalar ümumi olaraq hesablanırdı, əgər onların sayı altı mindən az olardısa onda səsvermə baş tutmamış elan olunurdu. Əks halda onları adlaı yazılmış insanlara müvafiq olaraq yığırdılar və ən çox adı yazılmış şəxs on gün müddətində (bu müddət şəxsi işləri qaydasına qoymaq üçün verilirdi) çıxıb getməli idi. Qovulma müddəti lazım gələn qədər (əsasən 10 il) davam edirdi.
Qovulmuş şəxslər vətəndaş və mülkiyyət hüquqlarından məhrum edilmirdilər. Sürgün müddəti bitdikdən sonra, onlar öz əmlaklarına yenidən yiyələnirdilər, qaydaya əsasən bu əmlak onların olamdığı müddət ərzində toxunulmaz idi. Bəzən (məsələn Kserksin hücumundan əvvəl) isə qovulmuş şəxslərə hətta vaxtından əvvəl də vətənlərinə qayıtmaq imkanı da verirdilər. Bunun üçün Xalq Şurasının qərarı lazım idi və ən azı altı min səs tələb olunurdu
Ostrakizmdən imtina
Ostrakizm siyasi həyatda nüfuzlu aristokrat nəsillərinin nümayəndələrinin fəaliyyət göstərdikləri zamanlarda faydalı idi. O, Periklin ölümündən sonra, onsuz da xalqdan asılı olan demaqoqlar adlandırılan yeni və əsil-nəcabətsiz siyasətçilərin ortaya çıxmasıla öz əhəmiyyətini tamamilə itirdi. Ostrakizm Afinada e.ə. 417-ci ildən sonra aşağıdakı səbəbdən daha keçirilmədi.
Afinada bir çox siyasi məsələ ilə bağlı razılığa gələ bilməyən iki siyasi partiya mübarizə aparırdı. Bunlar Nikinin və Alkiviadın tərəfdarları idi. E.ə. 417-ci ildə keçirilməli olan ostrakizm bu mübahisəni həll etməli idi. Lakin partiyalardan heç birinin öz qələbəsinə tam əmin olmadığından, onlar öz aralarında razılaşdılar və ikinci dərəcəli siyasətçi olan demaqoq Hiperbolun adını yazdılar və o heç kimin gözləmədiyi halda qovuldu. Plutarxın şahidliyinə görə, bu nəticə afinalıları əvvəlcə şənləndirsə də, sonra qəzəbləndirdi, çünki onlar Hiperbolu bu cəzaya layiq hesab etmirdilər. Nəticədə özünü tamamilə biabır etmiş bu cəzadan daha istifadə edilmədi.
Hiperbolun düşdüyü vəziyyəti şərh edən komik Platon yazmışdı:
O, işlərinə görə tutduğu cəzanı asa da,
Onu bu damğaya layiq görmək olmaz
Saxsı məhkəməsi bunun kimilər üçün uydurulmamışdı.
Məlumdur ki, bu cür üsuldan Arqosda, Meqarada, Sirakuzada, Miletdə, Efesdə və Yunanıstanın bir sıra digər şəhərlərində tətbiq edirdilər. Məsələn Sirakuzada bu üsul petalizm (yun. πέταλον, “yarpaq”sözündən) adlanırdı, çünki qovulacaq şəxsin adı zeytun yarpağına yazılır və sürgün 5 il davam edirdi.
Məşhur ostrakizmlər
Afian siyasətçilərinin uğradıqları ən məşhur ostrakizmlər aşağıdakılardır:
Həmçinin bax
- Boykot, ,
İstinadlar
- "C.И. Гинзбург — О дате издания закона об остракизме в Афинах". 2014-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-07-05.
- Энциклопедический словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона
- "Фемистокл". ЭСБЕ. 2012-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-18.
Mənbə
- Aristotel. Afina Polisi
- PLutarx. Aristid, Kimon, Alkiviad.
Monoqrafiya və məqalələr
- Суриков И. Е. Остракизм в Афинах / Маринович Л. П.. — М.: Языки славянских культур, 2006. — 640 с. — 800 экз. —
- Суриков И. Е. 2004: Остракизм как политический институт Афинского полиса классической эпохи: Авт. дисс… д.и.н. М.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ostrakizm q yun ὁ ὀstrakismos tὸ ὄstrakon sozunden yeni kiremit ve ya saxsi parcasi Qedim Yunanistanin bir sira polislerinde o cumleden Afinada vetendasin kiremit parcalari ile sesverme vasitesile olkeden qovulmasi Genis menada onu ehate eden cemiyyet terefinden ferdin nifretle qarsilanmasi qebul edilmemesi ele salinmasi Afinada tapilmis ostrakonlar Uzerindeki yazilar Ksantippin oglu Perikl Miltiadin oglu Kimon Lisimaxin oglu Aristid Edebiyyatda yanlisliqla kiremit mehkemesi kimi tercume edilir Herfi tercumesi saxsilamaq ve ya kiremitlemekdir Yaranma tarixiAristotelin qeyd etdiyine gore adetin esasi tiran Pisistratin devrilmesinden sonra yeni texminen e e 508 ci ilde demokratik islahatlarin muellifi Klisfen terefinden potensial ortaya cixacaq yeni tiranlarin eleyhine profilaktik tetbiq kimi qoyulmusdur lakin yalniz Marafon doyusunden sonra Aristotekin sozlerine gore xalq ozunu daha inamli hiss edende tetbiq edilmeye baslanmisdir E e 487 ci ilde ilk qovulan kecmis tiranin qayinatasi Harmanin oglu Hipparx olmusdur aristotel bildirir ki Klisfen mehz onu nezerde tutaraq bu qaydani ireli surmusdu muasir tedqiqatcinin fikrince Klisfen bu siyasi xadimi yalniz neytrallasdirmaq ve ondan komek almaq isteyir ve onu qovulma tehlukesi ile santaj edirdi buna gore de bu qayda ilk 20 il erzinde praktikada tetbiq edilmemisdi Ostrakizm tezlikle qruplaraarasi siyasi mubarizenin hell yoluna cevrildi Aristotel qruplaarasi mubarizenin ilk qurbaninin e e 484 cu ilde qovulmus Periklin atasi Ksantippin oldugunu ireli surur Bu menada ostrakizm Afina demokratiyasinin stabillesmesine xidmet edirdi lakin onun menfi rolu ondan ibaret idi ki bu qayda ile bir sira gorkemli xadimler siyasi ve herbi saheden uzaqlasdirilirdi Ferqli vaxtlarda Aristid Femistokl Kimon ostralizme meruz qalmisdi Afinada aparilmis qazintilar zamani onlarin adi yazilmis kiremit parcalari ile beraber Periklin ve diger daha az ehemiyyetli xadimlerin de adlari yazilmis parcalarla beraber askar edilmisdir Bezen bu parcalarda ses verenin movqeyini aydinlasdiran maraqli izahlar da verilib Mselen parcalardan birinde Aristidin adinin yaninda Datisin qardasi Marafon doyusunde Iran qosunlarian komandanliq etmis serkerde yazilib bununla da onun Iranyonumlu siyasetine isare vurulur Cox genis yayilmis hekayeye gore Aristid savadsiz bir kendlinin xahisi ile kiremit uzerinde oz adini yazmisdir Ostrakizmin kecirilme qaydasiAfina polisinde ostrakizm asagidaki qaydada kecirilirdi Yanvarda Afina inzibati teqvimi ile altinci pritaniya vaxti Besyuzler Surasinin sedrleri pritanlar Xalq Surasinda ostrakizmin kecirilib kecirilmemesi meselesini sesvermeye cixarmali idiler Eger mesele musbet hell olunurdusa onda sekkizinci pritaniyada mart aprel ostrakizm kecirilirdi Teyin olunmus gunde Xalq Surasina gelmis her bir vetendas ozu ile getirdiyi kiremit parcasinin ostrakonun uzerine onun fikrine gore qovulmali olan sexsin adini yazmali idi Daha sonra vetendaslar xususi hasarlanmis yere gelerek bu parcalari basiasagi tutaraq oraya qoyurdu Daha sonra ise verilmis sesleri sayma prosesi aparilirdi Bu zaman evvelce parcalar umumi olaraq hesablanirdi eger onlarin sayi alti minden az olardisa onda sesverme bas tutmamis elan olunurdu Eks halda onlari adlai yazilmis insanlara muvafiq olaraq yigirdilar ve en cox adi yazilmis sexs on gun muddetinde bu muddet sexsi isleri qaydasina qoymaq ucun verilirdi cixib getmeli idi Qovulma muddeti lazim gelen qeder esasen 10 il davam edirdi Qovulmus sexsler vetendas ve mulkiyyet huquqlarindan mehrum edilmirdiler Surgun muddeti bitdikden sonra onlar oz emlaklarina yeniden yiyelenirdiler qaydaya esasen bu emlak onlarin olamdigi muddet erzinde toxunulmaz idi Bezen meselen Kserksin hucumundan evvel ise qovulmus sexslere hetta vaxtindan evvel de vetenlerine qayitmaq imkani da verirdiler Bunun ucun Xalq Surasinin qerari lazim idi ve en azi alti min ses teleb olunurduOstrakizmden imtinaOstrakizm siyasi heyatda nufuzlu aristokrat nesillerinin numayendelerinin fealiyyet gosterdikleri zamanlarda faydali idi O Periklin olumunden sonra onsuz da xalqdan asili olan demaqoqlar adlandirilan yeni ve esil necabetsiz siyasetcilerin ortaya cixmasila oz ehemiyyetini tamamile itirdi Ostrakizm Afinada e e 417 ci ilden sonra asagidaki sebebden daha kecirilmedi Afinada bir cox siyasi mesele ile bagli raziliga gele bilmeyen iki siyasi partiya mubarize aparirdi Bunlar Nikinin ve Alkiviadin terefdarlari idi E e 417 ci ilde kecirilmeli olan ostrakizm bu mubahiseni hell etmeli idi Lakin partiyalardan hec birinin oz qelebesine tam emin olmadigindan onlar oz aralarinda razilasdilar ve ikinci dereceli siyasetci olan demaqoq Hiperbolun adini yazdilar ve o hec kimin gozlemediyi halda qovuldu Plutarxin sahidliyine gore bu netice afinalilari evvelce senlendirse de sonra qezeblendirdi cunki onlar Hiperbolu bu cezaya layiq hesab etmirdiler Neticede ozunu tamamile biabir etmis bu cezadan daha istifade edilmedi Hiperbolun dusduyu veziyyeti serh eden komik Platon yazmisdi O islerine gore tutdugu cezani asa da Onu bu damgaya layiq gormek olmaz Saxsi mehkemesi bunun kimiler ucun uydurulmamisdi Melumdur ki bu cur usuldan Arqosda Meqarada Sirakuzada Miletde Efesde ve Yunanistanin bir sira diger seherlerinde tetbiq edirdiler Meselen Sirakuzada bu usul petalizm yun petalon yarpaq sozunden adlanirdi cunki qovulacaq sexsin adi zeytun yarpagina yazilir ve surgun 5 il davam edirdi Meshur ostrakizmlerAfian siyasetcilerinin ugradiqlari en meshur ostrakizmler asagidakilardir Alkiviad Periklin muellimi e e 487 ci ilde tiran Pisistratin qohumu e e 487 ci ilde e e 417 ci ilde Periklin atasi e e 484 cu ilde Aristid e e 482 ci ilde Femistokl e e 470 ci ilde Kimon e e 461 ci ilde Melesinin oglu Periklin siyasi reqibi e e 443 cu ilde Hemcinin baxBoykot Istinadlar C I Ginzburg O date izdaniya zakona ob ostrakizme v Afinah 2014 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2012 07 05 Enciklopedicheskij slovar F A Brokgauza i I A Efrona Femistokl ESBE 2012 01 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 18 Menbe Aristotel Afina Polisi PLutarx Aristid Kimon Alkiviad Monoqrafiya ve meqaleler Surikov I E Ostrakizm v Afinah Marinovich L P M Yazyki slavyanskih kultur 2006 640 s 800 ekz ISBN 5 9551 0136 5 Surikov I E 2004 Ostrakizm kak politicheskij institut Afinskogo polisa klassicheskoj epohi Avt diss d i n M