Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karies — dişin sümük toxumasının müxtəlif mikroblar tərəfindən zədələnməsidir. Müxtəif səbəblər nəticəsində baş verir. Karies diş ərpi olan yerdə (dişlərin arasında, diş ilə damaq arasında, diş səthindəki yuvacıqlarda) inkişaf edir.
| Karies | |
|---|---|
 Karieslə zədələnmiş diş | |
| XBT-10 | K |
| XBT-10-KM | K02, K02.6, K02.9 |
| XBT-9 | |
| XBT-9-KM | 521.0, 521.07, 521.00, 521.06 |
| DiseasesDB | 29357 |
| MedlinePlus | 001055 |
| MeSH | D003731 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaranma səbəbləri
Ən çox yayılmış səbəblər isə aşağıdakılardır:
- ağız boşluğunun mikroblarla yüksək dərəcədə çirklənməsi;
- ağız şirəsi suyunun azalması və tərkibinin dəyişməsi;
- dişin sümük toxumasının möhkəmliyinin azalması.
Karies diş ərpi olan yerdə (dişlərin arasında, diş ilə damaq arasında, diş səthindəki yuvacıqlarda) inkişaf edir.
Kariesin səbəblərindən biri də ağız şirəsinin çatışmazlığıdır. Ağız şirəsi qida qalıqlarını yuyur və antiseptik təsir edir (ağız şirəsinin tərkibinə xüsusi antimikrob zülal vardır). Əgər hər hansı bir xəstəlik səbəbindən (immunitetin pozulması, bağırsaq xəstəlikləri) uşağın ağız şirəsinin miqdarı və keyfiyyəti aşağı düşərsə, ağız boşluğundakı kariesli dişlərin miqdarı az bir müddətdən sonra artmış olur. Saqqız çeynənməsi ağız şirəsinin artmasına səbəb olur. Məhz buna görə stomatoloqlar gün ərzində yeməkdən sonra 3-4 dəfə olmaqla 5-7 dəqiqə (bundan artıq məsləhət deyil!) ərzində saqqız çeynəməyi məsləhət görürlər.
Emal və dentinin möhkəmliyi irsi faktorlardan asılıdır. Bundan başqa, dişlərin möhkəmliyi uşağın ilk dövrülərdən etibarən qəbul etdiyi qidaların keyfiyyətindən, az və ya çox xəstələnməsindən də asılıdır. İnsanda kəskin və xroniki xəstəliklərin olması, bədəndə baş verən hormonal dəyişikliklər, müxtəlif qan xəstəlikləri az bir zaman ərzində 10-dan artıq dişdə kariesin əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda çoxsaylı dişlərdə kariesin inkişaf etməsi bədəndə kalsium mübadiləsinin pozulmasını göstərir və mütləq olaraq həkim-pediatrın məsləhətini vacib edir.
Kariyesin profilaktikası
Çoxsayli mikrob toplumlarının əmələ gəlməsi üçün orta hesabla 12 saat tələb olunur. Məhz buna görə də dişləri gündə iki dəfə təmizləmək məsləhət görülür. Bu mikroblar xüsusilə gecə vaxtları daha aktiv olurlar. Buna görə də valideynlər öz uşaqlarına dişlərini düzgün şəkildə təmizləməyi öyrətməlidirlər. Bu, kariyesin profilaktikası üçün ən yaxşı vasitədir.
Kariesin profilaktikası üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır: 1. Ağız boşluğunun gigiyenasına əməl edin: dişləri gündə iki dəfə (səhər və axşam yeməklərindən sonra) olmaqla ftortərkibli diş pastası ilə təmizləyin. 2. Həkim məsləhətinə uyğun olaraq tərkibinə ftor və kalsium elementləri olan müvafiq həbləri qəbul etmək. Kalsium preparatlarını, bir qayda olaraq, ildə iki kurs olmaqla yazda və payızda qəbul etmək olar (pediatrla məsləhətləşin!). 3. İldə 2 dəfədən az olmayaraq (yazda və payızda) uşağın yaşına və həkim məsləhətinə uyğun olaraq tərkibində polivitamin-polimineral kompleksi olan həblər qəbul edilməsi. 4. Konfet, mürəbbə, müxtəlif şirniyyatlar, makaron, peçenye və bu kimi məhsulların qəbulunu azaltmaq. 5. Vaxtaşırı stomatoloqun müayinəsindən keçməli. 6. Tərkibində ftor elementi olan xüsusi vasitələrlə ağız boşluğunu qarqara etmək.
Fəsadları
Karies çox təhlükəli bir xəstəlikdir. O yalnız dişin dağılmasına və sonda itirilməsinə səbəb olmur. Kariesli diş daim infeksiya mənbəyi olub son nəticədə ağız-udlağın, həmçinin daxili orqanların da iltihab xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Bundan başqa, karies özünün digər daha ağır fəsadları ilə də qorxuludur. Çünki iltihab prosesi diş köküətrafı sümük toxumasına keçərək periodontit xəstəliyinə, çənə sümüklərinə keçdikdə isə daha qorxulu hesab edilən osteomielit xəstəliyinə səbəb ola bilər. Buna görə də kariesli dişləri (müvəqqəti və ya daimi olmasından asılı olmayaraq) mütləq müalicə etmək lazımdır.
Tarixi faktlar
B.e.-dan qabaq I əsrdən eramızın VII əsrinə qədər olan dövrdə qədim insanlarda kariyes çox az olub. Çünki qədim insanlar indiki qidalarla deyil, daha sərt qidalarla qidalanırdılar və onların diş-çənə sistemində güclü çeynəmə prosesi gedirdi. Ancaq VII əsrdən başlayaraq insanlar buğda, arpa ilə qidalanmağa başlayıblar, un məmulatı ilə qidalanma artdıqca kariyesin faiz göstəricisi yüksəlib.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının statistikasına görə, Yer üzündə 5 milyarda yaxın insan kariyesdən əziyyət çəkir. Alimlərin araşdırmalarına görə, dişlərində problem yaranan yaşlıların 84 faizi uşaqlıqda ana südü ilə deyil, süni vasitələrlə qidalananlardır.
Azərbaycanda əhalinin 90-95 faizində kariyes var
Karbohidratın artıq dərəcədə qəbulu dişlərdə kariyes yaradır.İnsan orqanizmində flüor adlı mikro elementin normal miqdarda olmaması diş xəstəlikləri yaradır. Flüor suyun tərkibində olur və diş səthini bərkidir,dişlərin parıltılı görünməsinə kömək edir. Azərbaycanda flüor Abşeronun quyu sularında çoxdur. Normaya görə, bir litr suda bir milliqram flüor olmalıdır. Flüor 2 milliqramdan artıq olanda da dişlər üçün yaxşı deyil.Məhz suyun tərkibinin nizamlanmaması Azərbaycanda kariyes probleminin artmasına səbəb olmuşdur. Ona görə də bu gün, demək olar ki, hamının diş və ağız sağlamlığı ilə bağlı problemi var.
Mənbə
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- "Uşaqlarda karies və onun profilaktikası". 2017-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-01.
- . 2010-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Karies disin sumuk toxumasinin muxtelif mikroblar terefinden zedelenmesidir Muxteif sebebler neticesinde bas verir Karies dis erpi olan yerde dislerin arasinda dis ile damaq arasinda dis sethindeki yuvaciqlarda inkisaf edir KariesKariesle zedelenmis disXBT 10 K02 XBT 10 KM K02 K02 6 K02 9XBT 9 521 0XBT 9 KM 521 0 521 07 521 00 521 06DiseasesDB 29357MedlinePlus 001055MeSH D003731 Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranma sebebleriEn cox yayilmis sebebler ise asagidakilardir agiz boslugunun mikroblarla yuksek derecede cirklenmesi agiz siresi suyunun azalmasi ve terkibinin deyismesi disin sumuk toxumasinin mohkemliyinin azalmasi Karies dis erpi olan yerde dislerin arasinda dis ile damaq arasinda dis sethindeki yuvaciqlarda inkisaf edir Kariesin sebeblerinden biri de agiz siresinin catismazligidir Agiz siresi qida qaliqlarini yuyur ve antiseptik tesir edir agiz siresinin terkibine xususi antimikrob zulal vardir Eger her hansi bir xestelik sebebinden immunitetin pozulmasi bagirsaq xestelikleri usagin agiz siresinin miqdari ve keyfiyyeti asagi duserse agiz boslugundaki kariesli dislerin miqdari az bir muddetden sonra artmis olur Saqqiz ceynenmesi agiz siresinin artmasina sebeb olur Mehz buna gore stomatoloqlar gun erzinde yemekden sonra 3 4 defe olmaqla 5 7 deqiqe bundan artiq meslehet deyil erzinde saqqiz ceynemeyi meslehet gorurler Emal ve dentinin mohkemliyi irsi faktorlardan asilidir Bundan basqa dislerin mohkemliyi usagin ilk dovrulerden etibaren qebul etdiyi qidalarin keyfiyyetinden az ve ya cox xestelenmesinden de asilidir Insanda keskin ve xroniki xesteliklerin olmasi bedende bas veren hormonal deyisiklikler muxtelif qan xestelikleri az bir zaman erzinde 10 dan artiq disde kariesin emele gelmesine sebeb ola biler Eyni zamanda coxsayli dislerde kariesin inkisaf etmesi bedende kalsium mubadilesinin pozulmasini gosterir ve mutleq olaraq hekim pediatrin meslehetini vacib edir Kariyesin profilaktikasiCoxsayli mikrob toplumlarinin emele gelmesi ucun orta hesabla 12 saat teleb olunur Mehz buna gore de disleri gunde iki defe temizlemek meslehet gorulur Bu mikroblar xususile gece vaxtlari daha aktiv olurlar Buna gore de valideynler oz usaqlarina dislerini duzgun sekilde temizlemeyi oyretmelidirler Bu kariyesin profilaktikasi ucun en yaxsi vasitedir Kariesin profilaktikasi ucun asagidaki qaydalara emel etmek lazimdir 1 Agiz boslugunun gigiyenasina emel edin disleri gunde iki defe seher ve axsam yemeklerinden sonra olmaqla ftorterkibli dis pastasi ile temizleyin 2 Hekim meslehetine uygun olaraq terkibine ftor ve kalsium elementleri olan muvafiq hebleri qebul etmek Kalsium preparatlarini bir qayda olaraq ilde iki kurs olmaqla yazda ve payizda qebul etmek olar pediatrla meslehetlesin 3 Ilde 2 defeden az olmayaraq yazda ve payizda usagin yasina ve hekim meslehetine uygun olaraq terkibinde polivitamin polimineral kompleksi olan hebler qebul edilmesi 4 Konfet murebbe muxtelif sirniyyatlar makaron pecenye ve bu kimi mehsullarin qebulunu azaltmaq 5 Vaxtasiri stomatoloqun muayinesinden kecmeli 6 Terkibinde ftor elementi olan xususi vasitelerle agiz boslugunu qarqara etmek FesadlariKaries cox tehlukeli bir xestelikdir O yalniz disin dagilmasina ve sonda itirilmesine sebeb olmur Kariesli dis daim infeksiya menbeyi olub son neticede agiz udlagin hemcinin daxili orqanlarin da iltihab xesteliklerine sebeb ola biler Bundan basqa karies ozunun diger daha agir fesadlari ile de qorxuludur Cunki iltihab prosesi dis kokuetrafi sumuk toxumasina kecerek periodontit xesteliyine cene sumuklerine kecdikde ise daha qorxulu hesab edilen osteomielit xesteliyine sebeb ola biler Buna gore de kariesli disleri muveqqeti ve ya daimi olmasindan asili olmayaraq mutleq mualice etmek lazimdir Tarixi faktlarB e dan qabaq I esrden eramizin VII esrine qeder olan dovrde qedim insanlarda kariyes cox az olub Cunki qedim insanlar indiki qidalarla deyil daha sert qidalarla qidalanirdilar ve onlarin dis cene sisteminde guclu ceyneme prosesi gedirdi Ancaq VII esrden baslayaraq insanlar bugda arpa ile qidalanmaga baslayiblar un memulati ile qidalanma artdiqca kariyesin faiz gostericisi yukselib Umumdunya Sehiyye Teskilatinin statistikasina gore Yer uzunde 5 milyarda yaxin insan kariyesden eziyyet cekir Alimlerin arasdirmalarina gore dislerinde problem yaranan yaslilarin 84 faizi usaqliqda ana sudu ile deyil suni vasitelerle qidalananlardir Azerbaycanda ehalinin 90 95 faizinde kariyes varKarbohidratin artiq derecede qebulu dislerde kariyes yaradir Insan orqanizminde fluor adli mikro elementin normal miqdarda olmamasi dis xestelikleri yaradir Fluor suyun terkibinde olur ve dis sethini berkidir dislerin pariltili gorunmesine komek edir Azerbaycanda fluor Abseronun quyu sularinda coxdur Normaya gore bir litr suda bir milliqram fluor olmalidir Fluor 2 milliqramdan artiq olanda da disler ucun yaxsi deyil Mehz suyun terkibinin nizamlanmamasi Azerbaycanda kariyes probleminin artmasina sebeb olmusdur Ona gore de bu gun demek olar ki haminin dis ve agiz saglamligi ile bagli problemi var MenbeDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Usaqlarda karies ve onun profilaktikasi 2017 07 05 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 01 2010 10 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 10 07