Tırnovo konstitusiyası (bolq. Търновска конституция) — Bolqarıstanın ilk konstitusiyası (Bolqarıstan knyazlığı). Konstitusiyanın hazırlanmasında Qərbi Avropada hüquq təhsili almış bolqar mühacirləri iştirak edirdilər. Veliko Tırnovoda qurulan Böyük Xalq Məclisi tərəfindən qəbul edilib. Konstitusiya o dövrdə knyazlıq hakimiyyətinə əhəmiyyətli məhdudiyyətləri ehtiva edirdi. Ona görə hökumət parlament qarşısında cavabdeh idi, deputatlar toxunulmaz idi və knyazın seçilməsinə icazə verirdi. Knyazın fəaliyyət qabiliyyətini itirdiyi təqdirdə və taxta bir neçə namizəd olacağı zaman o, üç nəfərdən ibarət kollektiv regentlik nəzərdə tuturdu.
Tırnovo konstitusiyası | |
---|---|
Növ | konstitusiya |
Ölkə | |
Qüvvədən düşüb | 4 dekabr 1947 |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Bolqarıstan kralı III Borisin dövründə 1934-cü ilin mayında hərbi çevriliş baş verdi, bundan sonra konstitusiya faktiki olaraq dayandırıldı. Lakin o, 1947-ci ilin dekabrına, Bolqarıstan Xalq Respublikası yaranana qədər qüvvədə qalıb.
Qəbul edilməsi
1879-cu il konstitusiyasına görə Bolqarıstan, üzvləri xalq tərəfindən seçilən parlamenti olan konstitusiyalı, irsi monarxiya elan edildi. 1878-ci ildə Berlin müqaviləsi Bolqarıstanın müstəqilliyini müəyyən dərəcədə məhdudlaşdıraraq onu faktiki olaraq Osmanlı imperiyasının vassal dövlətinə çevirdiyi üçün Birinci və İkinci Bolqarıstan imperiyası dövründə olduğu kimi monarx çar deyil, knyaz titulunu daşıyırdı. Knyazın kişi və pravoslav dininə mənsub olması lazım idi. Baxmayaraq ki, konstitusiya aktında lüteran Aleksandr Battenberq ilk knyaz seçilərkən dini məhdudiyyət nəzərə alınmadı.
Konstitusiyaya görə knyazın qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etməsi, baş nazirin və kabinetin fəaliyyətini əlaqələndirmək səlahiyyəti var idi. Nazirlər knyazı təmsil etmək hüququna malik olsalar da, sərbəst qərar vermək səlahiyyətinə malik idilər. Qanun layihəsinin parlamentdən keçdikdən sonra qanuna çevrilməsi üçün knyazın imzası da tələb olunurdu.
1908-ci ildə knyaz I Ferdinand Sakse-Koburq-Qota Bolqarıstanın müstəqilliyini elan edərkən ölkə krallıq oldu. O, "çar" (Bolqarıstandan kənarda kral kimi təqdim olunurdu) titulunu qəbul etdi. Tırnovo Konstitusiyasında ölkənin rəsmi adının "Bolqarıstan krallığı" olaraq dəyişdirilməsi və sənədin hər yerində "knyaz" sözünün "çar" sözü ilə əvəz edilməsi üçün düzəliş edildi.
Vətəndaşlara və cəmiyyətə aid ümumi qaydalar
Konstitusiyada hakimiyyət slahiyyətlərin bölünməsi və Bolqarıstan Provoslav Kilsəsinin rəsmi statusu nəzərdə tutulmuşdu.
Bolqarıstan öz konstitusiyasına uyğun olaraq bütün vətəndaşlarının bərabərliyini elan etdi və monarxiya olmasına baxmayaraq, hər hansı aristokrat titullarının irəli çəkilməsini qadağan etdi. Senzura qadağan edilmişdi, lakin onu ehtiva edən maddə bir neçə dəfə tətbiq olunmuşdu. Köləlik və insan alveri ilə bağlı 61-ci maddə Tırnovo konstitusiyasının öz dövrü üçün liberal və təkmil hesab edilməsinin səbəblərindən biri idi:
Bolqarıstan knyazlığında heç kəsə insan almağa və ya satmağa icazə verilmir. Cinsindən, inancından, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir kölə insan torpağımıza ayaq basdığı anda azad elan edilir. |
Konstitusiya mülkiyyət hüquqlarını müqəddəs elan etdi. Monarx və onun varisi istisna olmaqla, bütün vətəndaşların dövlətə vergi ödəməli olduğunu nəzərdə tuturdu. Bütün (kişi) vətəndaşlar orduda xidmət etməyə borclu idilər. Bu tələbə monarx (hərbi qüvvələrin başçısı olan) və onun varisləri də daxil edilmişdi. Bütün vətəndaşlara birləşmək azadlığına icazə verildi və siyasi partiyalar yaratmaq və ya öz təşkilatını qurmaqda sərbəst idilər.
Tırnovo Konstitusiyası işinə məhkəmə tərəfindən baxılmamış vətəndaşın cəzalandırılmasını qadağan edirdi. Bu qaydaya 1945-ci ildə Sovet İttifaqının ölkəni işğalı zamanı “Xalq Tribunalı” tərəfindən məhəl qoyulmadı. Tribunal o vaxt hakimiyyətə gələn Bolqarıstan Kommunist Partiyası tərəfindən təhlükə kimi qəbul edilən insanlara 10.000-dən çox hökm çıxarsa da, məhkəmənin hökmünə malik deyildi.
Müvəqqəti dayandırmalar
Senzuranı qadağan edən məqalə 1880-ci illərdə rus generalı Leonid Sobolev tərəfindən tətbiq edilən qanunla dayandırıldı. Bu qanun medianı yeddi seçilmiş qəzet və jurnalla məhdudlaşdırdı və hökuməti tənqid edən şərhlər qadağan olundu. Oxşar qaydalar Stefan Stambolovun hökumətinin son dövründə də qüvvədə idi.
1881-ci ildə Böyük Millət Məclisi (parlamentin ali forması) bütün konstitusiyanın fəaliyyətini dayandırmaq üçün knyaz I Aleksandr tərəfindən manipulyasiya edildi. Növbəti yeddi il ərzində monarx qeyri-məhdud səlahiyyətə malik idi. O, yalnız texniki cəhətdən nazirlər tərəfindən təsdiqlənən bir sıra fərmanlar verdi. Bolqar tarixçilərinin rejim adlandırdıqları bu dövr 1888-ci ildə konstitusiyanın bərpası ilə başa çatdı.
1893-cü və 1911-ci illərdə knyaz (1908-ci ildən çar) I Ferdinandın dövründə konstitusiyaya monarxın hakimiyyətini gücləndirən və demokratiyanı məhdudlaşdıran düzəlişlər edildi. Tırnovo Konstitusiyası bir neçə dəfə müvəqqəti olaraq dayandırıldı. III Borisin dövründə 1934-cü ilin mayında hərbi çevriliş baş verdi, bundan sonra konstitusiya faktiki olaraq dayandırıldı. Bolqarıstan Kommunist Partiyası tərəfindən təşkil edilən 1944-cü il dövlət çevrilişi zamanı da konstitusiya qadağan olundu.
Ləğv edilməsi
1946-cı il sentyabrın 8-də Bolqarıstanda referendum keçirildi. Referendumda seçicilərin 91,63%-i (4509354 nəfərdən 4132007-si) iştirak etdi. Onlardan 92,72%-i respublikanın lehinə səs verdilər. Beləliklə 1946-cı il referendumu konstitusion monarxiyadan xalq respublikasına keçidə səbəb oldu. Referendum ölkənin SSRİ tərəfindən işğalı zamanı baş vermişdi. O, həm də texniki cəhətdən qanunsuz idi. Çünki Tırnovo konstitusiyası idarəetmə formasınının dəyişdirilməsini nəzərdə tutmamışdı.
Tırnovo Konstitusiyası 1947-ci ilin dekabrında kommunist partiyasının lideri Georgi Dimitrovun adını daşıyan başqa bir konstitusiyanın qüvvəyə minməsi ilə həmişəlik ləğv edildi. Dimitrov Konstitusiyası senzuraya və təkpartiyalı sistemin qurulmasına imkan verən və vətəndaşları xüsusi mülkiyyət hüququ da daxil olmaqla müəyyən fundamental hüquqlardan məhrum edən hərtərəfli kommunist sənədi idi.
İstinadlar
- Конституция на Княжество България от 1879 г. (Tarnovo Constitution), Article 4
- Конституция на Княжество България от 1879 г. (Tarnovo Constitution), Article 38
- Конституция на Княжество България от 1879 г. (Tarnovo Constitution), Article 18
- Конституция на Княжество България от 1879 г. (Tarnovo Constitution), Article 18
- "Български хроники III", Стефан Цанев, 2008 ("Bulgarian Chronicles III" by Stefan Tsanev). ISBN
- Конституция на Княжество България от 1879 г. (Tarnovo Constitution), Article 71
- "Български хроники IV", Стефан Цанев, 2009 ("Bulgarian Chronicles IV" by Stefan Tsanev)
Xarici keçidlər
- The text of the Constitution in Bulgarian at the site of the Bulgarian Parliament.
- Translation of the Constitution into English can be found in Wright, Herbert F., redaktorBulgaria // The Constitutions of the States at War 1914-1918 (First), Washington: Government Printing Office, 1919, 87–104, İstifadə tarixi: 2012-12-24
- Black, Cyril E. The Bulgarian Constitution of 1879 // The Establishment of Constitutional Government in Bulgaria. Princeton, NJ: Princeton University Press. 1943. 291-309. İstifadə tarixi: December 28, 2019 – Internet Archive vasitəsilə.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tirnovo konstitusiyasi bolq Trnovska konstituciya Bolqaristanin ilk konstitusiyasi Bolqaristan knyazligi Konstitusiyanin hazirlanmasinda Qerbi Avropada huquq tehsili almis bolqar muhacirleri istirak edirdiler Veliko Tirnovoda qurulan Boyuk Xalq Meclisi terefinden qebul edilib Konstitusiya o dovrde knyazliq hakimiyyetine ehemiyyetli mehdudiyyetleri ehtiva edirdi Ona gore hokumet parlament qarsisinda cavabdeh idi deputatlar toxunulmaz idi ve knyazin secilmesine icaze verirdi Knyazin fealiyyet qabiliyyetini itirdiyi teqdirde ve taxta bir nece namized olacagi zaman o uc neferden ibaret kollektiv regentlik nezerde tuturdu Tirnovo konstitusiyasiNov konstitusiyaOlke Bolqaristan knyazligi Bolqaristan kralligiQuvveden dusub 4 dekabr 1947 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bolqaristan krali III Borisin dovrunde 1934 cu ilin mayinda herbi cevrilis bas verdi bundan sonra konstitusiya faktiki olaraq dayandirildi Lakin o 1947 ci ilin dekabrina Bolqaristan Xalq Respublikasi yaranana qeder quvvede qalib Qebul edilmesi1879 cu il konstitusiyasina gore Bolqaristan uzvleri xalq terefinden secilen parlamenti olan konstitusiyali irsi monarxiya elan edildi 1878 ci ilde Berlin muqavilesi Bolqaristanin musteqilliyini mueyyen derecede mehdudlasdiraraq onu faktiki olaraq Osmanli imperiyasinin vassal dovletine cevirdiyi ucun Birinci ve Ikinci Bolqaristan imperiyasi dovrunde oldugu kimi monarx car deyil knyaz titulunu dasiyirdi Knyazin kisi ve pravoslav dinine mensub olmasi lazim idi Baxmayaraq ki konstitusiya aktinda luteran Aleksandr Battenberq ilk knyaz secilerken dini mehdudiyyet nezere alinmadi Konstitusiyaya gore knyazin qanunvericilik tesebbusu ile cixis etmesi bas nazirin ve kabinetin fealiyyetini elaqelendirmek selahiyyeti var idi Nazirler knyazi temsil etmek huququna malik olsalar da serbest qerar vermek selahiyyetine malik idiler Qanun layihesinin parlamentden kecdikden sonra qanuna cevrilmesi ucun knyazin imzasi da teleb olunurdu 1908 ci ilde knyaz I Ferdinand Sakse Koburq Qota Bolqaristanin musteqilliyini elan ederken olke kralliq oldu O car Bolqaristandan kenarda kral kimi teqdim olunurdu titulunu qebul etdi Tirnovo Konstitusiyasinda olkenin resmi adinin Bolqaristan kralligi olaraq deyisdirilmesi ve senedin her yerinde knyaz sozunun car sozu ile evez edilmesi ucun duzelis edildi Vetendaslara ve cemiyyete aid umumi qaydalarTirnovo konstitusiyasinin bolqar ve rus dillerinde ilk sehifesi Konstitusiyada hakimiyyet slahiyyetlerin bolunmesi ve Bolqaristan Provoslav Kilsesinin resmi statusu nezerde tutulmusdu Bolqaristan oz konstitusiyasina uygun olaraq butun vetendaslarinin beraberliyini elan etdi ve monarxiya olmasina baxmayaraq her hansi aristokrat titullarinin ireli cekilmesini qadagan etdi Senzura qadagan edilmisdi lakin onu ehtiva eden madde bir nece defe tetbiq olunmusdu Kolelik ve insan alveri ile bagli 61 ci madde Tirnovo konstitusiyasinin oz dovru ucun liberal ve tekmil hesab edilmesinin sebeblerinden biri idi Bolqaristan knyazliginda hec kese insan almaga ve ya satmaga icaze verilmir Cinsinden inancindan etnik mensubiyyetinden asili olmayaraq her bir kole insan torpagimiza ayaq basdigi anda azad elan edilir Konstitusiya mulkiyyet huquqlarini muqeddes elan etdi Monarx ve onun varisi istisna olmaqla butun vetendaslarin dovlete vergi odemeli oldugunu nezerde tuturdu Butun kisi vetendaslar orduda xidmet etmeye borclu idiler Bu telebe monarx herbi quvvelerin bascisi olan ve onun varisleri de daxil edilmisdi Butun vetendaslara birlesmek azadligina icaze verildi ve siyasi partiyalar yaratmaq ve ya oz teskilatini qurmaqda serbest idiler Tirnovo Konstitusiyasi isine mehkeme terefinden baxilmamis vetendasin cezalandirilmasini qadagan edirdi Bu qaydaya 1945 ci ilde Sovet Ittifaqinin olkeni isgali zamani Xalq Tribunali terefinden mehel qoyulmadi Tribunal o vaxt hakimiyyete gelen Bolqaristan Kommunist Partiyasi terefinden tehluke kimi qebul edilen insanlara 10 000 den cox hokm cixarsa da mehkemenin hokmune malik deyildi Muveqqeti dayandirmalarTirnovoda Tirnovo konstitusiyasinin qebul edildiyi Osmanli valisinin iqametgahi Senzurani qadagan eden meqale 1880 ci illerde rus generali Leonid Sobolev terefinden tetbiq edilen qanunla dayandirildi Bu qanun mediani yeddi secilmis qezet ve jurnalla mehdudlasdirdi ve hokumeti tenqid eden serhler qadagan olundu Oxsar qaydalar Stefan Stambolovun hokumetinin son dovrunde de quvvede idi 1881 ci ilde Boyuk Millet Meclisi parlamentin ali formasi butun konstitusiyanin fealiyyetini dayandirmaq ucun knyaz I Aleksandr terefinden manipulyasiya edildi Novbeti yeddi il erzinde monarx qeyri mehdud selahiyyete malik idi O yalniz texniki cehetden nazirler terefinden tesdiqlenen bir sira fermanlar verdi Bolqar tarixcilerinin rejim adlandirdiqlari bu dovr 1888 ci ilde konstitusiyanin berpasi ile basa catdi 1893 cu ve 1911 ci illerde knyaz 1908 ci ilden car I Ferdinandin dovrunde konstitusiyaya monarxin hakimiyyetini guclendiren ve demokratiyani mehdudlasdiran duzelisler edildi Tirnovo Konstitusiyasi bir nece defe muveqqeti olaraq dayandirildi III Borisin dovrunde 1934 cu ilin mayinda herbi cevrilis bas verdi bundan sonra konstitusiya faktiki olaraq dayandirildi Bolqaristan Kommunist Partiyasi terefinden teskil edilen 1944 cu il dovlet cevrilisi zamani da konstitusiya qadagan olundu Legv edilmesi1946 ci il sentyabrin 8 de Bolqaristanda referendum kecirildi Referendumda secicilerin 91 63 i 4509354 neferden 4132007 si istirak etdi Onlardan 92 72 i respublikanin lehine ses verdiler Belelikle 1946 ci il referendumu konstitusion monarxiyadan xalq respublikasina kecide sebeb oldu Referendum olkenin SSRI terefinden isgali zamani bas vermisdi O hem de texniki cehetden qanunsuz idi Cunki Tirnovo konstitusiyasi idareetme formasininin deyisdirilmesini nezerde tutmamisdi Tirnovo Konstitusiyasi 1947 ci ilin dekabrinda kommunist partiyasinin lideri Georgi Dimitrovun adini dasiyan basqa bir konstitusiyanin quvveye minmesi ile hemiselik legv edildi Dimitrov Konstitusiyasi senzuraya ve tekpartiyali sistemin qurulmasina imkan veren ve vetendaslari xususi mulkiyyet huququ da daxil olmaqla mueyyen fundamental huquqlardan mehrum eden herterefli kommunist senedi idi IstinadlarKonstituciya na Knyazhestvo Blgariya ot 1879 g Tarnovo Constitution Article 4 Konstituciya na Knyazhestvo Blgariya ot 1879 g Tarnovo Constitution Article 38 Konstituciya na Knyazhestvo Blgariya ot 1879 g Tarnovo Constitution Article 18 Konstituciya na Knyazhestvo Blgariya ot 1879 g Tarnovo Constitution Article 18 Blgarski hroniki III Stefan Canev 2008 Bulgarian Chronicles III by Stefan Tsanev ISBN 978 954 528 861 6 Konstituciya na Knyazhestvo Blgariya ot 1879 g Tarnovo Constitution Article 71 Blgarski hroniki IV Stefan Canev 2009 Bulgarian Chronicles IV by Stefan Tsanev Xarici kecidlerThe text of the Constitution in Bulgarian at the site of the Bulgarian Parliament Translation of the Constitution into English can be found in Wright Herbert F redaktorBulgaria The Constitutions of the States at War 1914 1918 First Washington Government Printing Office 1919 87 104 Istifade tarixi 2012 12 24 Black Cyril E The Bulgarian Constitution of 1879 The Establishment of Constitutional Government in Bulgaria Princeton NJ Princeton University Press 1943 291 309 Istifade tarixi December 28 2019 Internet Archive vasitesile