Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cəməl döyüşü (ərəb. موقعة الجمل) — dördüncü Raşidi xəlifə Əli ibn Əbu Talibin tərəfdarları ilə Aişə və onun tərəfdaşları Təlhə ibn Ubeydullah və Zübeyr ibn Əvvamın başçılıq etdiyi qrupla onun hakimiyyətinə qarşı baş vermiş döyüş. Döyüş 656-cı il dekabrın 8-də baş verir.
| Cəməl döyüşü ərəb. موقعة الجمل | |||
|---|---|---|---|
| Birinci Fitnə | |||
 Aişə və Əli ibn Əbu Talibin Cəməl müharibəsində təsviri. | |||
| Tarix | 7 noyabr, 656 | ||
| Yeri | Bəsrə, İraq | ||
| Səbəbi | Məhəmməd peyğəmbərin dul arvadı Aişə bint Əbu Bekirin Əli ibn Əbu Talibə beyət etməməsi | ||
| Nəticəsi | Rəşidi xilafətinin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Mənbələr
Erkən İslam tarixinin çox hissəsi şifahi şəkildə ötürülürmüşdür. Raşidi xilafəti dövründən bu günə qədər kifayət qədər az sayda tarixi mənbələr gəlib çatmışdır. Başqalarının prinsipcə mövcud olub-olmadığı məlum deyil. Bu dövrə aid, eləcə də Əməvilər sülaləsinin sonrakı hakimiyyəti dövrünə aid dövrümüzə çatan sənədlər və yazılar əsasən üçüncü Abbasi xilafəti illərində yazılmışdır. Bunlardan əlavə, İslamın ilkin tarixi haqqında Məhəmməd peyğəmbərin hədislərində mühüm məlumatlar vardır. Onların inkişafı İslam tarixinin ilk üç əsrində mühüm elementdir.
Müsəlmanların fəth illərində yazılmış Dəvə döyüşü dövrünün hadisələri haqqında yeganə tarixi mənbə şiə alimi Süleyman ibn Qeysin Kitab əl-Səqifəsidir - İslamın birinci əsrinə aid hədislər və tarixi hesabatlar toplusu. O, həmin illərin hadisələri, o cümlədən davamlılıq məsələsi haqqında kifayət qədər ətraflı məlumat verir. Lakin bu mənbənin etibarlılığı ilə bağlı şübhələr var, çünki bəzi tarixçilər və islam alimləri digər əsərlərdə onun ilk qeydinin XI əsrə aid olduğunu nəzərə alaraq, bu əsərin əslində sonradan yazıldığını hesab edirdilər.
Döyüş üçün hazırlıq
Döyüş hazırlığında 600-900 nəfərlik bir dəstənin başında Aişə, Zübeyr və Təlhə Hicazdan təxminən 1300 kilometr aralıda olan İraqın Bəsrə şəhərinə doğru irəlilədilər. Burada əhəmiyyətli qüvvə toplaya bildilər. Onlar kampaniya üçün maliyyəni xəlifə Əli tərəfindən devrilmiş Osmanın keçmiş valisi Əməvi Yala ibn Munya kimi varlı Məkkəlilərdən təmin etmişdilər. Ərəb tarixçisi ət-Təbərinin yazdığına görə, Bəsrəyə gedən yolda vahiməyə düşmüş və bu Məhəmmədin peyğəmbərin illər əvvəl öz zövcələrinə etdiyi qorxunc xəbərdarlığını xatırlatmışdır: “Xanımlarımdan birinin Allahın əmrindən çıxaraq dəvəyə minib müharibəyə gedəcəyini və Həvab suyunun başında itlərin hürməsi ilə qarşılaşacaq.”. Aişə ağlaya-ağlaya geri qaytarılmasını istəyir və hətta kampaniyadan əl çəkməyi planlaşdırırdı, lakin Təlhə və Zübeyr onu fikrindən daşındırır.
Bəsrədə Aişəni uğursuzluq gözləyirdi. Şəhərin əhalisi siyasi cəhətdən parçalanmış olsa da, onun böyük hissəsi hələ də Əlinin tərəfində idi. Aişənin gəlişindən əvvəl, müxtəlif siyasi guşələrdən olan iki qrup çoxlu sayda itki verərək nəticəsiz döyüşə girişmişdi, lakin toqqquşmalar atəşkəs və tərəflərin mövqelərini qoruması ilə nəticələnir. Aişə, Zübeyr və Təlhə Bəsrədən kənarda düşərgə salırlar. Əlinin gözləntisi üsyançılar üçün xoşagəlməz olur, onlar daha sonra gecə saatlarında şəhərə basqın edərək Bəsrəyə nəzarəti ələ keçirir.
Bu hadisədən xəbər tutan Əli şəxsən kiçik bir qoşunla şəhərə gedir və oğlu Həsəni Kufəyə dəstək almaq məqsədi ilə göndərir. Əliyə kömək etməyə razı olanlar onun ordusu ilə Bəsrədə qarşılaşır. Hər biri 10 min nəfərə yaxın olan iki ordu bir-biri ilə üzbəüz yerləşirdi. Ordular arasında bir çadır qurulur və orada üç gün Təlhə, Zübeyr və Əli arasında danışıqlar aparılır. Tərəflər razılığa gəlməyə və gözlənilən genişmiqyaslı müharibədən yayınmağa çalışırlar. Danışıqların təfərrüatları qaranlıq qalsa da, bir çox ərəb mənbələrində Əli daha Zübeyrə uşaqlıq illərində Məhəmməd peyğəmbərin onların arasında ədalətsiz bir döyüş olacağı haqqında bir hədisi xatırladır.
Danışıqlarda Aişə, Təlhə və Zübeyr Əlinin istefasını və xəlifəni seçmək üçün seçilmiş şuranın təşkilini tələb edirlər. Osmanın qatillərini təslim etmək istəməməkdə ona qarşı ittihamlarına cavab olaraq, Əli Təlhə və Zübeyrəyə üçüncü xəlifənin xilası üçün göstərdikləri səyləri xatırlatdır. Aişə və Təlhəni ona qarşı çıxmaqda ittiham edir. Bir çox mənbələr həm təmkinliyə çağıran Əlinin səylərini, həm də Təlhə və Aişənin Osmanla müxalifətdə aparıcı rolunu qeyd edirlər. Danışıqların başlamasından üç gün sonra heç bir nəticə əldə olunmur və hər iki tərəfin döyüşün başlamasına hazırlaşmaqdan başqa çarəsi qalmır.
Döyüş
Döyüş 656-cı il dekabrın 8-də günorta saatlarında başlayır. Aişə zirehli çardaq olan qırmızı dəvənin üstündə döyüş meydanından çıxarıldı. Məhz bu heyvanın şərəfinə döyüş öz adını almışdır. Döyüş Aişə və onun tərəfdarlarının məğlubiyyəti ilə bitir. Döyüş Təlhə ibn Ubeydullah və Zübeyr ibn Əvvam öldürülməsi ilə bitir. Əməvilər sülaləsindən olan dördüncü ərəb xəlifəsi Mərvan ibn Həkəm isə əsr götürülür. Döyüş bitdikdən sonra Aişə qardaşı Məhəmməd ibn Əbu Bəkr tərəfindən Mədinəyə aparılır.
Mənbələr
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 5-ci cild: Brüssel – Çimli-podzol torpaqlar (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2014. səh. 273. ISBN .
İstinadlar
- "Archived copy". 23 June 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 12 August 2015. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Madelung 1997, pg. 177
- Jibouri, Yasin T. Kerbalā and Beyond. Bloomington, IN: Authorhouse, 2011. Print. ISBN Pgs. 30
- Muraj al-Thahab Vol. 5, Pg. 177
- Reason and inspiration in Islam: theology, philosophy and mysticism in Muslim thought: essays in honour of Hermann Landolt / edited by Hermann Landolt[en] & Todd Lawson[en], Institute of Ismaili Studies[en]. — L.; N. Y.: I.B. Tauris, 2005. — P. 59. — 558 p. — .
- Sachedina Abdulaziz Abdulhussein[en]. Islamic Messianism: The Idea of the Mahdi in Twelver Shi'ism. — Albany, N.Y.: SUNY Press, 1981. — P. 54—55. — 240 p. — .
- Modarressi Tabataba’i Hossein[en]. Tradition and survival: a bibliographical survey of early Shī'ite literature. — L.: Onewood Publication, 2003. — P. 82—88. — 464 p. — .
- Dakake Maria M.. The Charismatic Community: Shiʻite Identity in Early Islam. — Albany, N.Y.: SUNY Press, 2012. — P. 270. — 335 p. — .
- Khetia Vinay. Fatima as a Motif of Contention and Suffering in Islamic Sources. — Thesis (PhD). — Montréal: Concordia University, 2013. — P. 60. — 101 p
- Al-Djamal / Veccia Vaglieri L. // Encyclopaedia of Islam. 2nd ed : in 12 vol. / edited by B. Lewis; J. Schacht[en] & Ch. Pellat. Assisted by J. Burton-Page, C. Dumont and V. L. Ménage. — Leiden : E.J. Brill, 1991. — Vol. 2
- Ali b. Abi Talib / Gleave Robert M. // Encyclopaedia of Islam. THREE : . — Leiden : Koninklijke Brill, 2021. — ISSN 1873-9849.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cemel doyusu ereb موقعة الجمل dorduncu Rasidi xelife Eli ibn Ebu Talibin terefdarlari ile Aise ve onun terefdaslari Telhe ibn Ubeydullah ve Zubeyr ibn Evvamin basciliq etdiyi qrupla onun hakimiyyetine qarsi bas vermis doyus Doyus 656 ci il dekabrin 8 de bas verir Cemel doyusu ereb موقعة الجمل Birinci FitneAise ve Eli ibn Ebu Talibin Cemel muharibesinde tesviri Tarix 7 noyabr 656Yeri Besre IraqSebebi Mehemmed peygemberin dul arvadi Aise bint Ebu Bekirin Eli ibn Ebu Talibe beyet etmemesiNeticesi Residi xilafetinin qelebesiMunaqise terefleriResidi xilafeti Aise ve terefarlariKomandan lar Eli ibn Ebu Talib Malik Ester Hesen ibn Eli Huseyn ibn Eli Emmar ibn Yasir Muslum ibn Eqil Mehemmed ibn Ebu Bekr Ebdurrehman ibn Ebubekr Seyx Cabir Ensari Mehemmed ibn el Henefiyye Ebu Eyyub el Ensari Abdullah ibn Abbas Ebu Qetade ibn Rebi el Ensari Ebu Qetade bin Rebiyye Qeys ibn Seed Qetm bin Abbas Xuzeyme ibn Sabit Cundub Ibn Keeb el Azadi Aise Telhe ibn Ubeydullah Mehemmed ibn Telhe Zubeyr ibn Evvam Kaab ibn Sur Abdullah ibn Zubeyr Mervan ibn Hekem esir Valid ibn Uqbe esir Abdullah ibn Safvan ibn Umeyye ibn XelefTereflerin quvvesi20 000 30 000Itkiler400 500 yaralananlar 5 000 olum 2 500 yaralananlar 13 000 olum Vikianbarda elaqeli mediafayllarMenbelerErken Islam tarixinin cox hissesi sifahi sekilde oturulurmusdur Rasidi xilafeti dovrunden bu gune qeder kifayet qeder az sayda tarixi menbeler gelib catmisdir Basqalarinin prinsipce movcud olub olmadigi melum deyil Bu dovre aid elece de Emeviler sulalesinin sonraki hakimiyyeti dovrune aid dovrumuze catan senedler ve yazilar esasen ucuncu Abbasi xilafeti illerinde yazilmisdir Bunlardan elave Islamin ilkin tarixi haqqinda Mehemmed peygemberin hedislerinde muhum melumatlar vardir Onlarin inkisafi Islam tarixinin ilk uc esrinde muhum elementdir Muselmanlarin feth illerinde yazilmis Deve doyusu dovrunun hadiseleri haqqinda yegane tarixi menbe sie alimi Suleyman ibn Qeysin Kitab el Seqifesidir Islamin birinci esrine aid hedisler ve tarixi hesabatlar toplusu O hemin illerin hadiseleri o cumleden davamliliq meselesi haqqinda kifayet qeder etrafli melumat verir Lakin bu menbenin etibarliligi ile bagli subheler var cunki bezi tarixciler ve islam alimleri diger eserlerde onun ilk qeydinin XI esre aid oldugunu nezere alaraq bu eserin eslinde sonradan yazildigini hesab edirdiler Doyus ucun hazirliqDoyus hazirliginda 600 900 neferlik bir destenin basinda Aise Zubeyr ve Telhe Hicazdan texminen 1300 kilometr aralida olan Iraqin Besre seherine dogru irelilediler Burada ehemiyyetli quvve toplaya bildiler Onlar kampaniya ucun maliyyeni xelife Eli terefinden devrilmis Osmanin kecmis valisi Emevi Yala ibn Munya kimi varli Mekkelilerden temin etmisdiler Ereb tarixcisi et Teberinin yazdigina gore Besreye geden yolda vahimeye dusmus ve bu Mehemmedin peygemberin iller evvel oz zovcelerine etdiyi qorxunc xeberdarligini xatirlatmisdir Xanimlarimdan birinin Allahin emrinden cixaraq deveye minib muharibeye gedeceyini ve Hevab suyunun basinda itlerin hurmesi ile qarsilasacaq Aise aglaya aglaya geri qaytarilmasini isteyir ve hetta kampaniyadan el cekmeyi planlasdirirdi lakin Telhe ve Zubeyr onu fikrinden dasindirir Besrede Aiseni ugursuzluq gozleyirdi Seherin ehalisi siyasi cehetden parcalanmis olsa da onun boyuk hissesi hele de Elinin terefinde idi Aisenin gelisinden evvel muxtelif siyasi guselerden olan iki qrup coxlu sayda itki vererek neticesiz doyuse girismisdi lakin toqqqusmalar ateskes ve tereflerin movqelerini qorumasi ile neticelenir Aise Zubeyr ve Telhe Besreden kenarda duserge salirlar Elinin gozlentisi usyancilar ucun xosagelmez olur onlar daha sonra gece saatlarinda sehere basqin ederek Besreye nezareti ele kecirir Bu hadiseden xeber tutan Eli sexsen kicik bir qosunla sehere gedir ve oglu Heseni Kufeye destek almaq meqsedi ile gonderir Eliye komek etmeye razi olanlar onun ordusu ile Besrede qarsilasir Her biri 10 min nefere yaxin olan iki ordu bir biri ile uzbeuz yerlesirdi Ordular arasinda bir cadir qurulur ve orada uc gun Telhe Zubeyr ve Eli arasinda danisiqlar aparilir Terefler raziliga gelmeye ve gozlenilen genismiqyasli muharibeden yayinmaga calisirlar Danisiqlarin teferruatlari qaranliq qalsa da bir cox ereb menbelerinde Eli daha Zubeyre usaqliq illerinde Mehemmed peygemberin onlarin arasinda edaletsiz bir doyus olacagi haqqinda bir hedisi xatirladir Danisiqlarda Aise Telhe ve Zubeyr Elinin istefasini ve xelifeni secmek ucun secilmis suranin teskilini teleb edirler Osmanin qatillerini teslim etmek istememekde ona qarsi ittihamlarina cavab olaraq Eli Telhe ve Zubeyreye ucuncu xelifenin xilasi ucun gosterdikleri seyleri xatirlatdir Aise ve Telheni ona qarsi cixmaqda ittiham edir Bir cox menbeler hem temkinliye cagiran Elinin seylerini hem de Telhe ve Aisenin Osmanla muxalifetde aparici rolunu qeyd edirler Danisiqlarin baslamasindan uc gun sonra hec bir netice elde olunmur ve her iki terefin doyusun baslamasina hazirlasmaqdan basqa caresi qalmir DoyusDoyus 656 ci il dekabrin 8 de gunorta saatlarinda baslayir Aise zirehli cardaq olan qirmizi devenin ustunde doyus meydanindan cixarildi Mehz bu heyvanin serefine doyus oz adini almisdir Doyus Aise ve onun terefdarlarinin meglubiyyeti ile bitir Doyus Telhe ibn Ubeydullah ve Zubeyr ibn Evvam oldurulmesi ile bitir Emeviler sulalesinden olan dorduncu ereb xelifesi Mervan ibn Hekem ise esr goturulur Doyus bitdikden sonra Aise qardasi Mehemmed ibn Ebu Bekr terefinden Medineye aparilir MenbelerAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 5 ci cild Brussel Cimli podzol torpaqlar 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2014 seh 273 ISBN 978 9952 441 10 9 Istinadlar Archived copy 23 June 2016 tarixinde Istifade tarixi 12 August 2015 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Madelung 1997 pg 177 Jibouri Yasin T Kerbala and Beyond Bloomington IN Authorhouse 2011 Print ISBN 1467026131 Pgs 30 Muraj al Thahab Vol 5 Pg 177 Reason and inspiration in Islam theology philosophy and mysticism in Muslim thought essays in honour of Hermann Landolt edited by Hermann Landolt en amp Todd Lawson en Institute of Ismaili Studies en L N Y I B Tauris 2005 P 59 558 p ISBN 978 1 85043 470 2 Sachedina Abdulaziz Abdulhussein en Islamic Messianism The Idea of the Mahdi in Twelver Shi ism Albany N Y SUNY Press 1981 P 54 55 240 p ISBN 0 87395 458 0 Modarressi Tabataba i Hossein en Tradition and survival a bibliographical survey of early Shi ite literature L Onewood Publication 2003 P 82 88 464 p ISBN 978 1 85168 331 4 Dakake Maria M The Charismatic Community Shiʻite Identity in Early Islam Albany N Y SUNY Press 2012 P 270 335 p ISBN 978 0 7914 7033 6 Khetia Vinay Fatima as a Motif of Contention and Suffering in Islamic Sources Thesis PhD Montreal Concordia University 2013 P 60 101 p Al Djamal Veccia Vaglieri L Encyclopaedia of Islam 2nd ed in 12 vol edited by B Lewis J Schacht en amp Ch Pellat Assisted by J Burton Page C Dumont and V L Menage Leiden E J Brill 1991 Vol 2 Ali b Abi Talib Gleave Robert M Encyclopaedia of Islam THREE Leiden Koninklijke Brill 2021 ISSN 1873 9849