Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Srebrenitsa qətliamı və ya Srebrenitsa soyqırımı (serb. Масакр у Сребреници) — 1991-1995-ci illərdə keçmiş Yuqoslaviyada baş verən vətəndaş müharibəsi zamanı serb ordusunun 1995-ci ilin iyulunda ən azı 8300 bosniyalı müsəlmanın Srebrenitsa şəhərində qətlə yetirməsi ilə həyata keçirilən soyqırım aktı.
Qətllər general Ratko Mladiçin tabeçiliyində olan və ağır silahlarla təchiz edilmiş serb ordusu tərəfindən törədilmişdir. Soyqırım zamanı qadın və uşaqların da qətlə yetirildiyi sənədlərlə sübuta yetirilmişdir. Serb ordusuyla yanaşı "Əqrəblər" adı ilə tanınan Serbiya xüsusi təhlükəsizlik dəstələri də qətliamın törədilməsində iştirak etmişlər. BMT-nin Srebrenitsaya 400 silahlı Hollandiya sülhməramlısı yerləşdirməsinə baxmayaraq soyqırımın qarşısını almaq mümkün olmamışdır.
Srebrenitsa soyqırımı II dünya müharibəsindən sonra Avropada baş verən ən irimiqyaslı qətliamdır. Bu soyqırım həm də II dünya müharibəsindən sonra Avropada hüquqi cəhətdən ilk dəfə sənədləşdirilmiş soyqırım aktıdır.
Qətliamın başlanğıcı
Yuqoslaviya dağıldıqdan sonra 1992-ci ildə serblərin Bosniyada hərbi əməliyyatlara başlaması BMT-ni 6 bölgəni müdafiə altına almağa məcbur etdi. Srebrenitsa da bu bölgələrdən biri idi.
Soyqırımdan əvvəl əhalisi 24 min olan şəhərə digər bölgələrdən qaçqınlar axın etdikdən sonra şəhər əhalisinin sayı 60 minə çatmışdır. Artıq Srebrenitsa aclıq və xəstəliklərlə mübarizə aparan bir qaçqın düşərgəsinə çevrilmişdi. Müsəlmanların əlindəki silahlar BMT sülhməramlıları tərəfindən yığılmışdı.
Ratko Mladiçin tabeçiliyində olan serb dəstələri Srebrenitsaya hücumlarını intensivləşdirdikdən sonra müsəlmanlar onlardan alınan silahların geri qaytarılması üçün BMT sülhməramlılarına müraciətlər etdilər. Amma bu müraciətlər hollandiyalı sülhməramlılar tərəfindən rədd edildi. BMT sülhməramlıları yalnız iki F 16 təyyarəsi ilə şəhər üzərində uçuşlar keçirməklə kifayətlənirdi.
Hollandiyalı sülhməramlılar bir gecənin içində BMT sülhməramlılarının Bosniyadakı rəhbəri olan fransız generalın əmri ilə şəhərdən çıxdılar. 1995-ci il iyulun 11-də Ratko Mladiç silahlıları müdafiəsiz qalmış şəhərə daxil olmaqda heç bir maneə ilə üzləşmədilər. Onlar bosniyalı müsəlmanları yollarda, dağlarda vəhşicəsinə qətlə yetirməyə başladılar. Vəhşiləşmiş serb əsgərləri gələcəkdə şəxsiyyətlərini tanımaq mümkün olmasın deyə cəsədləri parçalayaraq hər birində 64 cəsəd olmaqla kütləvi məzarlıqlarda basdırırdılar.
Sonralar yayımlanan video görüntülərin birində serb generalının Serebrenitsanı tərk edən hollandiyalı sülhməramlılarının komandirinə hədiyyə verməsi öz əksini tapmışdır. Bir həftə ərzində davam edən soyqırım II dünya müharibəsindən sonra bəşəriyyətə qarşı törədilən ən böyük cinayət sayılır.
Planlaşdırma
Serb silahlı qüvvələrinin uzun müddət qətliamda günahlandırılmasına baxmayaraq, serb rəsmiləri yalnız 2004-cü ilin iyun ayında, Srebrenitsa komissiyasının ilkin protokolundan sonra təhükəsizlik qüvvələrinin kütləvi qətliamı planlaşdırdığını və həyata keçirdiyini qəbul etmişdir. Serb komissiyasının 1995-ci il Srebrenitsa qətliamı ilə bağlı yekun protokoluna əsasən kişi və oğlan uşaqlarının kütləvi qırğınının planlaşdırıldığı etiraf edilmişdir. Komissiya qurbanların 34 siyahısını tərtib etdikdən sonra 7800 nəfərin qətlə yetirildiyini aşkar etmişdir.
Hərbi xidmət yaşına çatmış bütün bosniyalı kişilərin əsir alınması üçün müştərək fəaliyyət göstərilmişdir. Əslində əsir alınanlar arasında Srebrenitsanın işğalından sonra anklavda qalan azyaşlı oğlan uşaqları və hərbi xidmət yaşını keçmiş yaşlı kişilər də olmuşdur. Bu kişi və uşaqlar Potokariyə qaçmağa çalışmalarından və ya Bosniya Müsəlman kolonuna qoşulmasından asılı olmayaraq hədəfə alınmışdır. Bosniyalı müsəlman kişiləri əsir almaq və həbs etmək üçün keçirilən əməliyyat mükəmməl təşkil olunmuşdu. Qadınları və qız uşaqlarını aparan avtobuslar yol boyunca sistemli şəkildə dayandırılmış və avtobusda kişilərin olub olmadığı yoxlanılmışdır.
Serbiyanın münasibəti
Serbiya parlamenti 2010-cu ildə qətnamə qəbul edərək, bosniyalı serblərin ordusunun 15 il əvvəl Srebneritsada törətdiyi qətliama görə bölgənin müsəlman xalqından üzr istəyib. Parlamentdə gərgin keçən debatlarda bəzi deputatlar qətnamədə "soyqırım" ifadəsinin işlədilməsinə tərəfdar çıxsa da, çoxluq bunun əleyhinə olub. Martın 30-dan başlanan müzakirələr martın 31-i səhər saatlarına qədər uzanıb. 173 deputatdan 127-si qətnamənin lehinə səs verib. Deputatlar sənədi müzakirə etdiyi vaxt qətnamənin əleyhinə olanlar parlament binası qarşısında toplaşıblar. Etirazçılar əllərində bosniyalı serblərin liderləri Radovan Karaciç və Ratko Mladiçin portretlərini tutublar.
Serbiyada son illərdə bu qətliamın baş verdiyini inkar edənlərin sayı çoxalır, bəziləri isə qətliamı törədənləri qəhrəman sayırlar. Bu qrup serblərlə bosniyalılar arasında davamlı sülh üçün əsas maneə sayılırlar.
25 aprel 2013-cü ildə, Serbiya Prezidenti Tomislav Nikolits qətliam üçün üzr istədi: "Mən diz çökür və Serbiyanın Srebrenitsada baş verən qırğın üçün bağışlanmasını xahiş edirəm. Mən bəzi şəxslər tərəfindən bizim dövlətimiz və xalqımızın adından edilən bu cinayətlər üçün üzr istəyirəm"
2003-cü il. Srebrenitsa Soyqırımı Abidəsi
30 sentyabr 2003-cü ildə keçmiş ABŞ prezidenti Bill Klinton soyqırım qurbanlarının xatirəsinə Srebrenitsa Soyqırımı Abidəsinin rəsmi açılışını etmişdir. Layihənin ümumi qiyməti təxminən milyon dollar olmuşdur və bu məbləğ ABŞ hökuməti tərəfindən ödənilmişdir.
Biz əksəriyyətini uşaqların təşkil etdiyi insanların soyqırım axmaqlığı ilə söndürülən günahsız həyatlarının xatirəsini hörmətlə yad edirik. Bill Klinton
2005-ci il. Cinayətkarların müəyyən olunması
4 oktyabr 2005-ci ildə, Bosniya Serb Hökumətinin Xüsusi İşçi Qrupu 25 083 nəfərin qətliamda iştirak etdiyini açıqladı. Bunlardan 19 473 nəfəri müxtəlif Bosniya Serb silahlı qüvvələrinin aktiv əmrlər verən və qətliamda şəxsən iştirak edən üzvləri olmuşlar. 17 074 nəfərin adları müəyyən edilmişdir. Həmçinin məlumat verilmişdir ki, bu şübhəli şəxslərdən 892 nəfəri Serbiya Respublikasında hələ də vəzifəli şəxslər və ya dövlət qulluqçularıdır. Adlar hələ də gizli saxlanılır.
2006-cı il. Yeni kütləvi məzarlıqların aşkar edilməsi
2006-cı ilə qədər Srebrenitsa ətrafında 42 kütləvi məzarlıq aşkar edilmişdi və mütəxəssislər daha 22 məzarlığın da olmasına inanırlar. 2070 qurbanın kimliyi müəyyən edilmişdir. 7000 torbada saxlanılan cəsəd hissələri isə hələ də müəyyən edilməmiş qalır. 11 avqust 2006-cı ildə Kamenikada yerləşən kütləvi Srebrenitsa qətliamı məzarlığından daha 1000 cəsədin qalıqları üzə çıxarılmışdır.
2009-cu il. AB Parlamentinin Qətnaməsi
15 yanvar 2009-cu ildə Avropa Birliyinin Parlamenti böyük səs çoxluğu ilə (556 leyhinə, 9 əleyhinə və 22 tərəfsiz) 11 iyulun Avropa Birliyində Srebrenitsa soyqırımı günü kimi yad edilməsi ilə bağlı qətnamə qəbul etdi. Bosniyalı serb siyasətçiləri belə bir qərarın Bosniya Serb Respublikası tərəfindən qəbuledilməz olduğunu əsas gətirərək qətnaməyə etiraz etdi.
Həmçinin bax
Mənbə
- Serbiya müsəlmanlardan üzr istədi[ölü keçid]
- "Soyqırım inkarçılarına qarşı tədbir görülməlidir". 2022-06-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-11.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Srebrenitsa qetliami ve ya Srebrenitsa soyqirimi serb Masakr u Srebrenici 1991 1995 ci illerde kecmis Yuqoslaviyada bas veren vetendas muharibesi zamani serb ordusunun 1995 ci ilin iyulunda en azi 8300 bosniyali muselmanin Srebrenitsa seherinde qetle yetirmesi ile heyata kecirilen soyqirim akti Qetller general Ratko Mladicin tabeciliyinde olan ve agir silahlarla techiz edilmis serb ordusu terefinden toredilmisdir Soyqirim zamani qadin ve usaqlarin da qetle yetirildiyi senedlerle subuta yetirilmisdir Serb ordusuyla yanasi Eqrebler adi ile taninan Serbiya xususi tehlukesizlik desteleri de qetliamin toredilmesinde istirak etmisler BMT nin Srebrenitsaya 400 silahli Hollandiya sulhmeramlisi yerlesdirmesine baxmayaraq soyqirimin qarsisini almaq mumkun olmamisdir Srebrenitsa soyqirimi II dunya muharibesinden sonra Avropada bas veren en irimiqyasli qetliamdir Bu soyqirim hem de II dunya muharibesinden sonra Avropada huquqi cehetden ilk defe senedlesdirilmis soyqirim aktidir Qetliamin baslangiciYuqoslaviya dagildiqdan sonra 1992 ci ilde serblerin Bosniyada herbi emeliyyatlara baslamasi BMT ni 6 bolgeni mudafie altina almaga mecbur etdi Srebrenitsa da bu bolgelerden biri idi Soyqirimdan evvel ehalisi 24 min olan sehere diger bolgelerden qacqinlar axin etdikden sonra seher ehalisinin sayi 60 mine catmisdir Artiq Srebrenitsa acliq ve xesteliklerle mubarize aparan bir qacqin dusergesine cevrilmisdi Muselmanlarin elindeki silahlar BMT sulhmeramlilari terefinden yigilmisdi Ratko Mladicin tabeciliyinde olan serb desteleri Srebrenitsaya hucumlarini intensivlesdirdikden sonra muselmanlar onlardan alinan silahlarin geri qaytarilmasi ucun BMT sulhmeramlilarina muracietler etdiler Amma bu muracietler hollandiyali sulhmeramlilar terefinden redd edildi BMT sulhmeramlilari yalniz iki F 16 teyyaresi ile seher uzerinde ucuslar kecirmekle kifayetlenirdi Hollandiyali sulhmeramlilar bir gecenin icinde BMT sulhmeramlilarinin Bosniyadaki rehberi olan fransiz generalin emri ile seherden cixdilar 1995 ci il iyulun 11 de Ratko Mladic silahlilari mudafiesiz qalmis sehere daxil olmaqda hec bir manee ile uzlesmediler Onlar bosniyali muselmanlari yollarda daglarda vehsicesine qetle yetirmeye basladilar Vehsilesmis serb esgerleri gelecekde sexsiyyetlerini tanimaq mumkun olmasin deye cesedleri parcalayaraq her birinde 64 cesed olmaqla kutlevi mezarliqlarda basdirirdilar Sonralar yayimlanan video goruntulerin birinde serb generalinin Serebrenitsani terk eden hollandiyali sulhmeramlilarinin komandirine hediyye vermesi oz eksini tapmisdir Bir hefte erzinde davam eden soyqirim II dunya muharibesinden sonra beseriyyete qarsi toredilen en boyuk cinayet sayilir PlanlasdirmaSerb silahli quvvelerinin uzun muddet qetliamda gunahlandirilmasina baxmayaraq serb resmileri yalniz 2004 cu ilin iyun ayinda Srebrenitsa komissiyasinin ilkin protokolundan sonra tehukesizlik quvvelerinin kutlevi qetliami planlasdirdigini ve heyata kecirdiyini qebul etmisdir Serb komissiyasinin 1995 ci il Srebrenitsa qetliami ile bagli yekun protokoluna esasen kisi ve oglan usaqlarinin kutlevi qirgininin planlasdirildigi etiraf edilmisdir Komissiya qurbanlarin 34 siyahisini tertib etdikden sonra 7800 neferin qetle yetirildiyini askar etmisdir Herbi xidmet yasina catmis butun bosniyali kisilerin esir alinmasi ucun musterek fealiyyet gosterilmisdir Eslinde esir alinanlar arasinda Srebrenitsanin isgalindan sonra anklavda qalan azyasli oglan usaqlari ve herbi xidmet yasini kecmis yasli kisiler de olmusdur Bu kisi ve usaqlar Potokariye qacmaga calismalarindan ve ya Bosniya Muselman kolonuna qosulmasindan asili olmayaraq hedefe alinmisdir Bosniyali muselman kisileri esir almaq ve hebs etmek ucun kecirilen emeliyyat mukemmel teskil olunmusdu Qadinlari ve qiz usaqlarini aparan avtobuslar yol boyunca sistemli sekilde dayandirilmis ve avtobusda kisilerin olub olmadigi yoxlanilmisdir Serbiyanin munasibetiSerbiya parlamenti 2010 cu ilde qetname qebul ederek bosniyali serblerin ordusunun 15 il evvel Srebneritsada toretdiyi qetliama gore bolgenin muselman xalqindan uzr isteyib Parlamentde gergin kecen debatlarda bezi deputatlar qetnamede soyqirim ifadesinin isledilmesine terefdar cixsa da coxluq bunun eleyhine olub Martin 30 dan baslanan muzakireler martin 31 i seher saatlarina qeder uzanib 173 deputatdan 127 si qetnamenin lehine ses verib Deputatlar senedi muzakire etdiyi vaxt qetnamenin eleyhine olanlar parlament binasi qarsisinda toplasiblar Etirazcilar ellerinde bosniyali serblerin liderleri Radovan Karacic ve Ratko Mladicin portretlerini tutublar Serbiyada son illerde bu qetliamin bas verdiyini inkar edenlerin sayi coxalir bezileri ise qetliami toredenleri qehreman sayirlar Bu qrup serblerle bosniyalilar arasinda davamli sulh ucun esas manee sayilirlar 25 aprel 2013 cu ilde Serbiya Prezidenti Tomislav Nikolits qetliam ucun uzr istedi Men diz cokur ve Serbiyanin Srebrenitsada bas veren qirgin ucun bagislanmasini xahis edirem Men bezi sexsler terefinden bizim dovletimiz ve xalqimizin adindan edilen bu cinayetler ucun uzr isteyirem 2003 cu il Srebrenitsa Soyqirimi Abidesi30 sentyabr 2003 cu ilde kecmis ABS prezidenti Bill Klinton soyqirim qurbanlarinin xatiresine Srebrenitsa Soyqirimi Abidesinin resmi acilisini etmisdir Layihenin umumi qiymeti texminen milyon dollar olmusdur ve bu mebleg ABS hokumeti terefinden odenilmisdir Biz ekseriyyetini usaqlarin teskil etdiyi insanlarin soyqirim axmaqligi ile sondurulen gunahsiz heyatlarinin xatiresini hormetle yad edirik Bill Klinton2005 ci il Cinayetkarlarin mueyyen olunmasi4 oktyabr 2005 ci ilde Bosniya Serb Hokumetinin Xususi Isci Qrupu 25 083 neferin qetliamda istirak etdiyini aciqladi Bunlardan 19 473 neferi muxtelif Bosniya Serb silahli quvvelerinin aktiv emrler veren ve qetliamda sexsen istirak eden uzvleri olmuslar 17 074 neferin adlari mueyyen edilmisdir Hemcinin melumat verilmisdir ki bu subheli sexslerden 892 neferi Serbiya Respublikasinda hele de vezifeli sexsler ve ya dovlet qulluqcularidir Adlar hele de gizli saxlanilir 2006 ci il Yeni kutlevi mezarliqlarin askar edilmesi2006 ci ile qeder Srebrenitsa etrafinda 42 kutlevi mezarliq askar edilmisdi ve mutexessisler daha 22 mezarligin da olmasina inanirlar 2070 qurbanin kimliyi mueyyen edilmisdir 7000 torbada saxlanilan cesed hisseleri ise hele de mueyyen edilmemis qalir 11 avqust 2006 ci ilde Kamenikada yerlesen kutlevi Srebrenitsa qetliami mezarligindan daha 1000 cesedin qaliqlari uze cixarilmisdir 2009 cu il AB Parlamentinin Qetnamesi15 yanvar 2009 cu ilde Avropa Birliyinin Parlamenti boyuk ses coxlugu ile 556 leyhine 9 eleyhine ve 22 terefsiz 11 iyulun Avropa Birliyinde Srebrenitsa soyqirimi gunu kimi yad edilmesi ile bagli qetname qebul etdi Bosniyali serb siyasetcileri bele bir qerarin Bosniya Serb Respublikasi terefinden qebuledilmez oldugunu esas getirerek qetnameye etiraz etdi Hemcinin baxXocali soyqirimi HolokostMenbeSerbiya muselmanlardan uzr istedi olu kecid Soyqirim inkarcilarina qarsi tedbir gorulmelidir 2022 06 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 11