Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan toponimləri – tarixi Azərbaycan dövləti ərazisində yayılmış yer adları.
Yer adları
Türk mənşəli yer adları
Abşeron. Bəzi tədqiqatçılar toponim adının tat dilindəki "ab" (su) və "şeron" (duzlu) sözlərindən əmələ gəldiyini və "duzlu su" anlamına gəldiyini yazırlar. Digərləri "ab" (su) və "şirin" köklərindən törədiyini və "şirin su" mənası daşıdığını iddia edirlər. Ancaq toponimin mənşəyi haqqda ən əsaslı açıqlama Seyran Vəliyevə məxsusdur: o, Abbasqulu ağa Bakıxanova, B. Dorna, Rəmzi Yüzbaşova istinad edərək toponimin ilkin tarixi adının Əfşaran olduğunu və XVIII əsrdən etibarən rus dənizçiləri tərəfindən xəritələrə Abşeron kimi köçürüldüyünü qeyd edir. Əfşəran sözü türk tayfası əfşarlarla bağlıdır. Əgər "Abşeron" sözü əfşar tayfasıyla bağlıdırsa, bu o deməkdir ki, onlar bu yarımadada Nadir şahdan öncə də yaşayıblar.
- Ağcabədi
- Ağdaş
- Ağstafa — Oğuz tayfa və ya Oğuztəpə. Oğuz yurdu anlamına gəlir.
- Ağsu
- Biləsuvar
- Gəncə.
- Göyçay
- İmişli
- İsmayıllı
- Kəngərli
- Kürdəmir
- Neftçala — Keçmişdə soyuq, şaxtalı qışı keçirmək üçün yaxınlıqdakı dağlıq ərazidə yerləşən xanlıqların qoyun sürülərini qışlamaq üçün buraya gətirərdilər. Buna görə də həmin ərazi əvvəllər Xanqışlağı adlanıb. Sonradan ortaya çıxan Neftçala adını isə qara qızıldan alıb. Burada zəngin neft və qaz yataqlarının olması ilə bağlıdır. Toponim "neft çalası" anlamına gəlir. Həqiqətən ərazidə içərisi neftlə dolu çox sayda çala mövcuddur.
- Ordubad
- Qax
- Qubadlı
- Qusar
- Saatlı
- Sabirabad
- Şəki
- Tərtər
- Tovuz
- Ucar
- Yevlax
- Xaçmaz. Yerlilər bu adı "xaç almaz" kimi yozurlar. Rəvayətə görə yerli əhali xaçı sındıranlar kimi tanınsa da bu iddianın elmi sübutu yoxdur. "Xaçmaz" adı vaxtilə bu ərazidə yaşamış Hun qəbilələri birliyinə daxil bir qəbilənin adından əmələ gəlib. Sonradan tələffüzdə dəyişikliyə uğrayaraq müasir formasını alıb. Alimlərin fikrincə, toponimi bu ərazilərə gəlmə Hun tayfalarından olan Xaçmatak və ya Xaçmat tayfalarının adı ilə bağlıdır. Onlar yerli əhali ilə qaynayıb qarışıblar. Maraqlıdır ki, bu türk qəbilələrindən biri sonradan Xaçmaz ərazisindən indiki Oğuz rayonuna köçərək eyni adlı Xaçmaz kəndi, daha sonra Xaçmaz qalası yaradıblar. Oğuz rayonunda eyni adlı kənd var.
- Xocalı
- Xocavənd
- Zəngilan
Fars mənşəli yer adları
- Astara
- Abşeron
- Bakı
- Lənkəran
- Lerik
- Siyəzən
- Zərdab
Lerik mənşəli yer adları
Əsası mübahisəli yer adları
- Quba. Qədim alban və ərəb mənbələrində, Avropalı coğrafiyaşünaslarının əsərlərində buradan bəhs ediblər. Ərəblər Məhəmməd Peyğəmbərin Məkkə şəhəri ətrafında tikdirdiyi ilk məscidin "Kuba" adlandığını yazıblar. XI əsr ərəb tarixçisi İbn – Haqvei Azərbaycan hökmdarı Ənuşirəvan tərəfindən "Bab–Firuzqubad" qalasının tikilməsi barədə xəbər verir. Bu ad altında Qubanın nəzərdə tutulduğu hesab edilir. XII əsrdə ərəb alimi Həməvinin "Coğrafiya" lüğətində adları çəkilən Azərbaycan şəhərləri arasında "Kubba"vardı. Quba toponiminin mənşəyi haqqında ola bilsin ki, VI əsrdə həmin yerdə qala tikdirmiş İran şahənşahı Qubadın adı ilə bağlıdır. Məşhur ədəbiyyatşünas Firidun bəy Köçərli (1863 – 1920) Qubanın Nadir Şah dövründə onun çadırının qübbəsi ilə bağlı belə adlandırıldığını qeyd edir. Quba adının ilkin olaraq X əsrdə "Qübbə" şəklində işləndiyini bildirir.
- Ərəb dilindəki "qübbə"dən yarandığını inkar edən alimlər bu toponimin Quba adlı qədim türk tayfalarından birinin adı ilə bağlayır, bunun türk mənşəli tayfa adı olduğunu qeyd edirlər. Azərbaycan coğrafiyaşünası və səyyahı Hacı Zeynalabdin Şirvani yazır:
- "Qübbə Şirvan şəhəridir. Deyildiyinə görə, ürək açan bir yerdir. Oradan Şamaxı şəhərinə qədər 3 günlük yoldur. Ab–havası ürəyə yatandır. Hələ qədimdə ərəb tayfalarının biri Qubaya köçüb və orada məskən salıb. Şıxəli xanın atası Fətəli xan və onun ata–babaları Qubanın hakimləri olub."
- Sədərək. Sözün etimoloji mənası ilə bağlı müxtəlif ehtimallar var. Bəzi tədqiqatçılara görə Sədərək farsca üç dərə deməkdir. Doğrudan da Sədərəkdə 3 dərə var: Çanaqçıçay, Cəhənnəmdərə, Bağırsaq dərəsi (bağırsaq kimi uzun olduğu üçün belə ad veriblər). Bir qrup dilçiyə görə, "sed rəng" yəni yüz rəng sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. Çox adam yaşayan yer mənasını bildirən "Sedrək", ərəbcə düşərgə bildirən "sədər" sözlərini 14-cü əsrdə burada yaşamış səədli tayfasının adı ilə də bağlayırlar. Xalq etimologiyasına görə isə Sədərək – sel gərək mənasındadır. Bəzi tədqiqatçılar "Kitabi – Dədə Qorqud" dastanının adı çəkilən Səkrək adı ilə eyni kökdən olduğunu söyləyirlər.
- Şəmkir. Orta əsr ərəb və fars mənbələrində Şəmkir, türk mənbələrində Şəmkür kimi göstərilib. 1924-cü ildə İstanbulda "Müxtəsər Azərbaycan tarixi" kitabını çap etdirən Zeynaloğlu bu adı "şəms" – günəş, "kür" – tapınan, yəni günəşə tapınanlar yurdu kimi izah edib. Bir qrup dilçi alimlər isə toponimi Şamkür, yəni Kür qırağı kimi izah edirlər. A. Bakıxanov etimologiyanı Təbəristan hökmdarı bin – Ziyadın adı ilə bağlayır. Bu sülalənin 6 hökmdarı 150 il müddətində İranın, Cənubi Qafqazın bir çox əyalətlərini fəth edib. Nəslin ikinci hökmdarı olan və 935–967-ci illərdə şahlıq etmish Şəmkir bin – Ziyadın Gəncə yaxınlığında saldırdığı şəhəri öz adı ilə adlandırdığı haqqında yazılı məlumatlar var. Iki girişli qalanın qalıqları, qədim körpü ve minarə indiyədək durur.
Çay adları
- Araz
- Kür
- Qudyal — Azərbaycanda çay. Quba və Xaçmaz rayonları ərazisindən axıb Xəzər dənizinə tökülür. Uzunluğu 108 km, hövzəsinin sahəsi 799 km²-dir. Başlanğıcını Böyük Qafqaz silsiləsindəki Tufan dağının şimal yamacından (3000m) alır. Dağlıq sahədə çaya, soldan Doqquzul (uzunluğu 12 km), sağdan isə Ağçay (uzunluğu 24 km), qoşvuşur. Quba şəhərindən aşağı çay iki qola ayrılır: sağ qolu Qudyal, sol qolu isə Qimil adlanır. Axımının əsas hissəsi qar suları hesabına əmələ gəlir: 50%-ni qar, 32%-ni yeraltı, 18%-ni isə yağış suları təşkil edir. Qar suyu hesabına çayda aprel-iyul aylarında böyük daşqınlar əmələ gəlir. Bu dövürdə illik axımının 60–75%-i keçir. Orta illik su sərfi 6,85 kub m/san-dir. İllik axımın 26%-i yazda, 41%-i yayda, 21%-i payızda, 12%-i isə qışda keçir. Orta illik asılı gətirmələr sərfi 21.9 kq/san, lillənməsi isə 3200 q/kub m-dir. Suyu hidrokabonatlı-kalsiumlu olmaqla 300 mq/l minerallaşmaya malikdir. Qudyalçayın aşağı axımından suvarma işlərində geniş istifadə olunur. Bundan başqa suyun bir qismi Samur-Abşeron su kanalına axıdılır. Quba şəhəri yaxınlığında çayın üzərində HES qurulmuşdur.[1]
İstinadlar
- К. Спасский — Автономов. Путевые заметки от Баку до устьев Урала. "Вести. Русск. геогр. общ." Часть 10. 1854. 15. Р. Юзбашев, там же. 16. С. Б. Ашурбейли, там же, с. 262.
- Р. Юзбашев. О происхождении названия Апшеронского полуострова. "География в школе." 1968, № 6.
- (PDF). 2012-12-09 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-14.
Xarici keçidlər
- Discovery Azerbaijan
- Гияседдин Гейбуллаев — Топонимия Азербайджана 2012-12-09 at the Wayback Machine. — Баку-Элм-1986.
- Сейран Велиев — Древний, древний Азербайджан 2012-12-09 at the Wayback Machine. — Баку-Гянджлик-1986.
- Yusif Yusifov, Sərraf Kərimov — Toponimikanın əsasları 2021-01-18 at the Wayback Machine. — 1987
- Tofiq Əhmədov — Azərbaycan paleotoponimiyası 2021-01-18 at the Wayback Machine. — 1985
- Tofiq Əhmədov — Azərbaycan toponimikasının əsasları 2021-01-18 at the Wayback Machine. — Bakı, 1994.
- Meşədiyev Q. İ. — Zaqafqaziyanın Azərbaycan toponimləri 2021-01-18 at the Wayback Machine. — 1990.
- Əliyeva Rübabə — Azarbaycan toponimlərinin tarixi-linqvistik təhlili. — Qanun, 2002.
- İbrahim Bayramov — Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri 2012-07-25 at the Wayback Machine. — Bakı, "Elm", 2002.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan toponimleri tarixi Azerbaycan dovleti erazisinde yayilmis yer adlari Yer adlariTurk menseli yer adlari Abseron Bezi tedqiqatcilar toponim adinin tat dilindeki ab su ve seron duzlu sozlerinden emele geldiyini ve duzlu su anlamina geldiyini yazirlar Digerleri ab su ve sirin koklerinden torediyini ve sirin su menasi dasidigini iddia edirler Ancaq toponimin menseyi haqqda en esasli aciqlama Seyran Veliyeve mexsusdur o Abbasqulu aga Bakixanova B Dorna Remzi Yuzbasova istinad ederek toponimin ilkin tarixi adinin Efsaran oldugunu ve XVIII esrden etibaren rus denizcileri terefinden xeritelere Abseron kimi kocurulduyunu qeyd edir Efseran sozu turk tayfasi efsarlarla baglidir Eger Abseron sozu efsar tayfasiyla baglidirsa bu o demekdir ki onlar bu yarimadada Nadir sahdan once de yasayiblar Agcabedi Agdas Agstafa Oguz tayfa ve ya Oguztepe Oguz yurdu anlamina gelir Agsu Bilesuvar Gence Goycay Imisli Ismayilli Kengerli Kurdemir Neftcala Kecmisde soyuq saxtali qisi kecirmek ucun yaxinliqdaki dagliq erazide yerlesen xanliqlarin qoyun surulerini qislamaq ucun buraya getirerdiler Buna gore de hemin erazi evveller Xanqislagi adlanib Sonradan ortaya cixan Neftcala adini ise qara qizildan alib Burada zengin neft ve qaz yataqlarinin olmasi ile baglidir Toponim neft calasi anlamina gelir Heqiqeten erazide icerisi neftle dolu cox sayda cala movcuddur Ordubad Qax Qubadli Qusar Saatli Sabirabad Seki Terter TovuzUcarYevlax Xacmaz Yerliler bu adi xac almaz kimi yozurlar Revayete gore yerli ehali xaci sindiranlar kimi taninsa da bu iddianin elmi subutu yoxdur Xacmaz adi vaxtile bu erazide yasamis Hun qebileleri birliyine daxil bir qebilenin adindan emele gelib Sonradan teleffuzde deyisikliye ugrayaraq muasir formasini alib Alimlerin fikrince toponimi bu erazilere gelme Hun tayfalarindan olan Xacmatak ve ya Xacmat tayfalarinin adi ile baglidir Onlar yerli ehali ile qaynayib qarisiblar Maraqlidir ki bu turk qebilelerinden biri sonradan Xacmaz erazisinden indiki Oguz rayonuna kocerek eyni adli Xacmaz kendi daha sonra Xacmaz qalasi yaradiblar Oguz rayonunda eyni adli kend var Xocali Xocavend ZengilanFars menseli yer adlari AstaraAbseronBakiLenkeranLerikSiyezenZerdabLerik menseli yer adlari Esasi mubahiseli yer adlari Quba Qedim alban ve ereb menbelerinde Avropali cografiyasunaslarinin eserlerinde buradan behs edibler Erebler Mehemmed Peygemberin Mekke seheri etrafinda tikdirdiyi ilk mescidin Kuba adlandigini yaziblar XI esr ereb tarixcisi Ibn Haqvei Azerbaycan hokmdari Enusirevan terefinden Bab Firuzqubad qalasinin tikilmesi barede xeber verir Bu ad altinda Qubanin nezerde tutuldugu hesab edilir XII esrde ereb alimi Hemevinin Cografiya lugetinde adlari cekilen Azerbaycan seherleri arasinda Kubba vardi Quba toponiminin menseyi haqqinda ola bilsin ki VI esrde hemin yerde qala tikdirmis Iran sahensahi Qubadin adi ile baglidir Meshur edebiyyatsunas Firidun bey Kocerli 1863 1920 Qubanin Nadir Sah dovrunde onun cadirinin qubbesi ile bagli bele adlandirildigini qeyd edir Quba adinin ilkin olaraq X esrde Qubbe seklinde islendiyini bildirir Ereb dilindeki qubbe den yarandigini inkar eden alimler bu toponimin Quba adli qedim turk tayfalarindan birinin adi ile baglayir bunun turk menseli tayfa adi oldugunu qeyd edirler Azerbaycan cografiyasunasi ve seyyahi Haci Zeynalabdin Sirvani yazir Qubbe Sirvan seheridir Deyildiyine gore urek acan bir yerdir Oradan Samaxi seherine qeder 3 gunluk yoldur Ab havasi ureye yatandir Hele qedimde ereb tayfalarinin biri Qubaya kocub ve orada mesken salib Sixeli xanin atasi Feteli xan ve onun ata babalari Qubanin hakimleri olub Sederek Sozun etimoloji menasi ile bagli muxtelif ehtimallar var Bezi tedqiqatcilara gore Sederek farsca uc dere demekdir Dogrudan da Sederekde 3 dere var Canaqcicay Cehennemdere Bagirsaq deresi bagirsaq kimi uzun oldugu ucun bele ad veribler Bir qrup dilciye gore sed reng yeni yuz reng sozlerinin birlesmesinden emele gelib Cox adam yasayan yer menasini bildiren Sedrek erebce duserge bildiren seder sozlerini 14 cu esrde burada yasamis seedli tayfasinin adi ile de baglayirlar Xalq etimologiyasina gore ise Sederek sel gerek menasindadir Bezi tedqiqatcilar Kitabi Dede Qorqud dastaninin adi cekilen Sekrek adi ile eyni kokden oldugunu soyleyirler Semkir Orta esr ereb ve fars menbelerinde Semkir turk menbelerinde Semkur kimi gosterilib 1924 cu ilde Istanbulda Muxteser Azerbaycan tarixi kitabini cap etdiren Zeynaloglu bu adi sems gunes kur tapinan yeni gunese tapinanlar yurdu kimi izah edib Bir qrup dilci alimler ise toponimi Samkur yeni Kur qiragi kimi izah edirler A Bakixanov etimologiyani Teberistan hokmdari bin Ziyadin adi ile baglayir Bu sulalenin 6 hokmdari 150 il muddetinde Iranin Cenubi Qafqazin bir cox eyaletlerini feth edib Neslin ikinci hokmdari olan ve 935 967 ci illerde sahliq etmish Semkir bin Ziyadin Gence yaxinliginda saldirdigi seheri oz adi ile adlandirdigi haqqinda yazili melumatlar var Iki girisli qalanin qaliqlari qedim korpu ve minare indiyedek durur Cay adlariAraz Kur Qudyal Azerbaycanda cay Quba ve Xacmaz rayonlari erazisinden axib Xezer denizine tokulur Uzunlugu 108 km hovzesinin sahesi 799 km dir Baslangicini Boyuk Qafqaz silsilesindeki Tufan daginin simal yamacindan 3000m alir Dagliq sahede caya soldan Doqquzul uzunlugu 12 km sagdan ise Agcay uzunlugu 24 km qosvusur Quba seherinden asagi cay iki qola ayrilir sag qolu Qudyal sol qolu ise Qimil adlanir Aximinin esas hissesi qar sulari hesabina emele gelir 50 ni qar 32 ni yeralti 18 ni ise yagis sulari teskil edir Qar suyu hesabina cayda aprel iyul aylarinda boyuk dasqinlar emele gelir Bu dovurde illik aximinin 60 75 i kecir Orta illik su serfi 6 85 kub m san dir Illik aximin 26 i yazda 41 i yayda 21 i payizda 12 i ise qisda kecir Orta illik asili getirmeler serfi 21 9 kq san lillenmesi ise 3200 q kub m dir Suyu hidrokabonatli kalsiumlu olmaqla 300 mq l minerallasmaya malikdir Qudyalcayin asagi aximindan suvarma islerinde genis istifade olunur Bundan basqa suyun bir qismi Samur Abseron su kanalina axidilir Quba seheri yaxinliginda cayin uzerinde HES qurulmusdur 1 IstinadlarK Spasskij Avtonomov Putevye zametki ot Baku do ustev Urala Vesti Russk geogr obsh Chast 10 1854 15 R Yuzbashev tam zhe 16 S B Ashurbejli tam zhe s 262 R Yuzbashev O proishozhdenii nazvaniya Apsheronskogo poluostrova Geografiya v shkole 1968 6 PDF 2012 12 09 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 14 Xarici kecidlerDiscovery Azerbaijan Giyaseddin Gejbullaev Toponimiya Azerbajdzhana 2012 12 09 at the Wayback Machine Baku Elm 1986 Sejran Veliev Drevnij drevnij Azerbajdzhan 2012 12 09 at the Wayback Machine Baku Gyandzhlik 1986 Yusif Yusifov Serraf Kerimov Toponimikanin esaslari 2021 01 18 at the Wayback Machine 1987 Tofiq Ehmedov Azerbaycan paleotoponimiyasi 2021 01 18 at the Wayback Machine 1985 Tofiq Ehmedov Azerbaycan toponimikasinin esaslari 2021 01 18 at the Wayback Machine Baki 1994 Mesediyev Q I Zaqafqaziyanin Azerbaycan toponimleri 2021 01 18 at the Wayback Machine 1990 Eliyeva Rubabe Azarbaycan toponimlerinin tarixi linqvistik tehlili Qanun 2002 Ibrahim Bayramov Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri 2012 07 25 at the Wayback Machine Baki Elm 2002